Renaissance man

"Renaissance man"
"Let me tell you how chaos came in my own particular family",
zucht Alan Lomax nadat ik voor de zoveelste keer naar zijn verleden inÍormeer, hij die alleen maar begaan is met waar die nu
mee bezig is en wat nu aÍ moet nu hij er nog is, maar wie weet
nog hoe lang? Voor een nog actieve tachtigjarige als hij telt elk
uur. Zeker als hij alles zelÍ wil blijven doen, niets delegeert, niets
oÍ niemand vertrouwt en zijn leven lang niet anders gedaan
heeft dan dat levensverhaal neer te schrijven - "l've written
myself to death over this, why do I have to SAY it all again?"
Alan komt net terug van de teleÍoon want zijn vrouw had gebeld
om te vragen waar hij bleel. "l've been interviewed by a couple
of demons írom Belgium and these vultures won't let me go,
mama.D Die aasgieren zijn neergestreken in zijn persoonlijk
werkhol - één chaos van banden en draden , computers en
audioapparaten, nog meer banden, stapels hoog, rekken diep,
wanden lang - op de bovenverdieping van een bijgebouw van
Hunter College, West 42nd Street, New York, teruijl buiten de
lucht donkergrijs samenpakt om dadelijk in een gigantisch
onweer los te barsten.
De chaos in zijn Íamilie dus. Te beginnen bij een vader-musico-
loog, die de spot van zijn conÍraters moest verduren omdat hij
zich de moeite getroostte cowboyliedjes te verzamelen. Dat
lachen verging die collegas pas toen Franklin D. Roosevelt zich
ooit tijdens zijn eerste campagne voor het presidentschap liet
ontvallen dal"Home OnThe Range"zijn Íavoriete song was. Not
done in de steden, maar wel recht in de roos bij zijn trouwste
kiezerspubliek: de farmers uit de mid-west. Niet alleen Roosevelt
haalde daar zijn voordeel mee, ook vader Lomax, wiens cowboy-songbook plots de nodige academische aandacht kreeg en
die zich zelÍs binnen de kortste keren aan het hooÍd zag
geplaatst van het Archive of Folk Culture binnen het Library OÍ
Congress. "So we were part of the New Deal, that Archive was
a part of the New Deal. They don't say that in the Library Of
Congress, do they ?" Yader en zoon John A. & Alan Lomax
trokken er vanaÍ 1933 gesponsord en wel Íluitend op uit om
muzikale voorbeelden van ware volksuitingen voor het nageslacht te scoren, wààr ook in de States. Toen het hele cowboyen hillbillyterrein leek aÍgebakend, stortten ze zich met evenveel
overgave op het nog lager gequoteerde, seculiere zwarte cultuurgoed. Met een van de weduwe van Edison gekregen cylinderÍonograaÍ legden ze toen hun eerste Ílardjes countryblues,
Íieldhollers en worksong vast en drongen ze - als eerste blanken
zonder zweep oÍ schietgeweer - door tot de kern van strikt gese-
gregeerde zwarte communauteiten op katoenplantages en
werkkampen. Ze registreerden in de staatsgevangenis van
Louisiana de eerste krakende versie van "Goodnight lrene"van
de toen nog onbekende bajesklant Huddie Ledbetter AKA
Leadbelly, kochten die mits een smeekbede aan de gouverneur
vrij, huurden hem in als chaufÍeur en brachten hem als een King
Kong naar'bourgeois town'Washington D.C. ln plaats van het bij
deze ene troÍee te houden, trokken ze telkens opnieuw naar the
South zodra ze over weer eens betere opnameapparatuur
beschikten. ln '42 legden ze zo voor het eerst McKinley
MorganÍigld vast, een bluesgitarist en katoenplukker uit
Clarksdale, Mississippi die pas veel later in Chicago als Muddy
Waters bekend zou raken. Parallel hiermee herontdekte Alan in
New Orleans de toen volkomen berooide pianist Jelly Roll
Morton en publiceerde diens levensverhaal in zijn boek Mr. Jelly
Rol/; meteen de eerste biograÍie over een jazzmuzikant. Hij
bracht Woody Guthrie voor de radio en was een jaar lang zijn
persoonlijke impresario; volgens Alan "maybe the most important thing I ever did. But I simply couldn't resist him. Who could
resist Woody ? He was like a force oÍ nature." Toen zo tegen
Pearl Harbor aan die àndere force oÍ nature losbarste, was het
ArchieÍ al goed gestoffeerd, maar toen versluisde Roosevelt al
het geld naar de oorlogsmachine, ging vader Lomax dood,
kwam Alan tijdens de koude oorlog op de blacklist van senator
McCarthy te staan en werd hij willens nillens gedwongen zijn
klankentapperstalenten elders bot te vieren. Dat werd toen
Europa, de Britse eilanden maar ook Spanje, Frankrijk, ltalië,
Rusland... Van de nood een deugd dus, zeker toen bleek dat
hier net zoveel - zoniet nog meer - op volksmuziek werd neergekeken als in zijn eigen achtertuin. .ln America we made more
room than you did in Europe which is why we have Louis
Armstrong on records, hehehe." Als een soort omgekeerde
Columbus bracht hij zeven jaar lang de hele Europese volksmuziekverscheidenheid in kaart, van pré-christelijke koorzang op
de Hebriden tot geitehoedersgevedel in de Extremadura; van
Radjastaans getinte zigeunermuziek in Transsylvanië tot NoordAÍrikaans getinte Napolitaanse; van een jig uit west lerland tot
een gigue van bij ons. "You Belgians are a strange bunch of creatures and meeting you here I find you even more strange than
I found when I was in Europe. You're different from anybody else.
You do! You're ingrowns as you can possibly be and it's important that that be true.,
En toen kwamen kort na elkaar de Expo, de langspeelplaat en
de eerste ambulante stereorecorder en vooral op dat laatste had
Alan Lomax zitten wachten alvorens nog eens opnieuw'zijn'zut-
te kammen, een Íieldtrip die hij
beschreeÍ in zijn boek The Land Where The Blues Began
(Pantheon) en waarvan de oogst werd uitgesmeerd over de
-inmiddels- cd-reeksen Sounds Of The Soufh (Atlantic) en
Southern Journey (Rounder). Toen wist hij het wel zeker : door
delijke Verenigde Staten uit
met dergelijke apparaten tot bij de mensen zelÍ te komen haal je
het onderste uit de kan. Die amateurmuzikanten voelen zich
hierdoor op gelijke voet geplaatst, vereerd en bevrijd. "That's
what the portable machine has done, it liberated. That I think is
the mainpoint oí my life. To use state of the art equipment to
allow all people of the planet to express themselves in full range.
Then you have something." Alle mensen van de planeet
?
Jawel, want toen volgden na mekaar de Caraïben, West AÍrika,
lndia, Bali, Japan... Overal zag de man verbanden en telkens hij
weer eens zo'n verband zag moest hij dat wel ter plaatse kunnen onderzoeken. Dat er een rechtstreeks verband bestond tussen de volksmuziek van Oost-Siberië en die van de laatste restvolkeren op Vuurland in de uiterste punt van Zuid-Amerika b.v.
(ooit één volk maar uit elkaar gerukt toen Azië nog aan Alaska
vastzat, telkens weer verder gedreven, een losers-cultuur zo je
wil, maar één cultuur). Dergelijke bevindingen haalde hij uit puur
wetenschappelijk onderzoek, ook weer door hemzelf proefondervindelijk in gang gezet: aan de hand van diverse parameters
- nu niet langer enkel uit de muziek, maar ook uit de vergelijkende bewegingsleer, taal en gedragspatronen - storte die gek
zich moederziel alleen op de onmogelijke taak alle cultuuruitingen waar ook ter wereld en hoe klein die ook zijn, op gelijke voet
met elkaar in verband te brengen. "Until I looked at the music of
the planet in the same way and tested careful measures against
the whole range of this kind of behaviour, only then could I make
324
Back To The Roots
judgments. Like a biologist who studies insects. The man has to
study the whole range of insects until he understands what an
insect is., Dat onderzoek hield hem al bezig van zodra er computers waren. Vandaar ook die chaos in zijn werkvertrekken
want daar staan nog van die bakelieten bakbeesten van toen er
nog niet eens met diskettes maar nog met ponskaarten diende
gewerkt. Telkens moest die hele meut dan ook weer overgeheveld naar een hogere generatie, van microÍiche óver steeds
sterkere pc's tót de cd-rom aanmaakapparatuur waarvan hij
tegenwoordig niet meer weg is te slaan. Eigenhandig, alleen
met wat verveelde jonge nerds van de universiteit ter zijner
beschikking, logt hij één voor één al zijn gegevens in, al zijn
bevindingen van al zijn muzikale rondreizen, zowel beeld als
geluid en ook nog eens de tekst en de lay out erbij in één allesomvattend cd-rom programma dat toepasselijk The Global Juke
Box moet gaan heten en dat hij bij leven nog wil afkrijgen. Gelet
op de geamuseerde blik van die slaafjes zal dat aan dit tempo
nooit lukken, zeker als het baasje zich nu ook nog laat verleiden
door de dure Jerez van die Belgische vultures. Het verhaal van
iemand die zowel cylinderfonograaÍ als cd-rom heeft meegemaakt heeft nu eenmaal zijn prijs.
re ooit zei: 'Don't
can walk'. Mechanisatie
van muziek kan nooit
goed zijn. Als het orkest
wordt opgesplitst en de
trombones worden opgenomen in januari, de gitarist in juni en de zanger in
Íebruari van het jaar daarop, hoe wilje dan nog dat
er een hart in klopt
?
Natuurlijk, mensen raken
op de duur gewend aan
harteloze dingen,
ze
raken wel verslaaÍd aan
heroïne.
Met lede ogen ziet
de
brave man de hele santekraam ineenstorten, die
hele blèrende stoet van radio, cinema en tv de ware volksaard
vertrappelen, hij die net op tijd de laatste onaangetaste sporen
ervan wist vast te leggen. Tol van die verdienste is dat hij sedertdien getuige is van de langzame wurgdood van regionale culturen. "Culture is basically regional. There is no such thing as
nàtional culture and there's ío sucn thing as international íulturA tt's ah ilnpossibitity of terms., En wa"ar de regionale cultuur
; vÈrdwijiltj verdwijnt CUlftJur tout court. Regionale cultuur wordt
dbor ltleine groepjes Ínonsen bepaald, dat is altijd zo geweest.
De impressionistisilén lh Parijo waren amper 8 tot 10 schilders
die samen dronken wer@n in dezelfde cafés en goeie rock
begint steevast fttet vier vrie$en in een garage .
"Aná when you
break that uO, nothirtg'2,p\enllg anymore. Art dies."
Eenmaal daarmee uit zijn werkhoek gelokt, stort hij om te beginnen en tegelijk met dat onweer de meest diepzinnige zwartkijkerij over ons heen over de gang van zaken binnen de muziekindustrie, wat natuurlijk vanzelf spreekt voor iemand die zfin
leven lang getracht heeft bergpygmeeën en Abruzen mef wenveel respect tegemoet te treden als de major''labels Mbha9Í
Jackson. "lt's my strong conviction that you can't learn about fie
just from records, particularly not from cantrnerclat
records., Commerciële opnamesessies zijn allenraal opgêzêt
music
spel volgens hem. Muzikanten doen in zo'n sludio niottmrmaal.
Dat geldt voor elke muzikant maar zeker voor AÍrikaanse, die
dan hun natuurlijke communauteit ontberen omdat het bij hen
juist die communauteit is die hêt rÍtrne bepaalt, niet omgekeerd.
Geen enkele drummer kan bv. op tegen het ritmepatroon dat
door 60 AÍrikaanse omstaanders wdldt aangegeven. Daar
tegenover staan wij Europoanen, die onze omgeving op een
Eén van de dodelijkstqr.gbkèn werd ongetwijÍeld toegebracht
door de opkomst van rádlo, moest.pQif(,Lomax vaststellen toen
hij in '78 voor de derde'kegr dè" piiisoncamps in het zuiden
hs;tbht op zoek naar wat êr nog overbleeÍ van de worksongs
. Se:lïij daar zO tot 40 jaar eerder had @enomen. Veel viel ér
níèl mèotte rapen: alle celÍOí,háËdên rádio en chaingangs Ílo. iryi *Wltun. Dan moet je weten dat Alan zelÍ ook áog-radio
Sêfn?4fÍt heeft. Als producerriwr CBS.bracht hij portrettËn van
geheel andere manier controleron, via taal vooral, via voorziclt-
tig geórganiseerde patronen, zoals de kwatrijn. Dal zal ie nog
merken, dat Lomax telkens in globale context antwoordl$i#iii*r,
licht. Opmerkelijk voor eerÍ wAenis pper, zeker in edítl*&iii*l
waarin zo iemand enkel geacht wordt verstanO te hebti$ï1ffii*tj
zijn eigen specialisatie. Hij daarentegen is zo'n t-eonanClq taoïí
Renaissance type die allèe wil aankunnen. "l spent t5Éi1S'
working in Mississippi, but it wasn't until I discovered thè iir*s
between Mississippi and the rest of the world that I had soli*ii!':
thing to sa5z, Essentieel wat hij toen te zeggen had was dat de
zwarten hun AÍrikaans stilistisch patroon bij hun gedwongen
overbrenging naar de nieuw$ $eield h$dgÍjnieerden op. &n.
manier die voor hen ook in hun Ameriliiáaqss context kon bffih
werken. En dat uit die houding de kracfit is gegroeid zich mens
te blijven voelen ondanks de inÍefieure behandeling die ze dàr
generaties lang ondergingen. Eén van de kachtigste hulpmiddelen daarbij was hun muziek. "l think,í& terribly important bi
us all to remember that great art has always come when peàple are held under a hell of pressure and have to deal with graet
difficulties and transform whatever they got, their toothstick Or
their little flute or whatever they have in a statement of defiatp
against death and destruction and demoralisation and hate,"
play
anything Íaster than you
-Uly Bdl Morton, Woody Guthrie en Leadbelly en maakte
nog mee toen enkel htltbiily-fffgrs daar op prime time
:it$ d$i3t uitmaakten. Maar de,adverteerders hielden niet van
. '},Ë!{SËtS
.
tl$ffiey muziek. Ze hoorden lïener sontimentele liedjes en dus
: tmesten die hillbillies zich daarnaar plooien. Zo iemand als Roy
Acuff was aanvankelijk de slaaf raan zo iemand als muziekuitgeWf Fred Rose, waarn'á hli er zicn fise associëerde en de hele
CdW-markt domineerde met zoetzemigheid. *lt's people who
,. lfi$rtere normal
Braièsses fór.mwtey purposes that are the reat
'vífiains." Alzo sprêákt
& geest$enoot van Woody Guthrie, pete
Sêeger en Ewan MáóOd!, mannen met baarden en mannen
. f$êt anti Íascistische ètickàr'op hun gitaar. Mannen die boeren
glt buitenlui een stem gaven, een stem die dan steevast in dikke
,
pfaten werd geperst, in een hoes van stevig karton gestopt en
\i{figrzien van accurate sleevenotes en die in-alle openlare'bibli-
'O{heken kon worden nabeluisterd, ter meerdere eer en glorie
' fàn de eerlijke zweter. Een wel erg idealistische, utopiéche,
&niet zelÍs Communistische zienswijze, die hem dus onder
Uitgerekend die muziek heeft aan de basis gelegen van het gros
van wat wij in de loop van deze eeuw als amusementsmuzhk
, ÍSeCarthy ei zo na zijn baan kostte. Wêilicnt legden die gevoeliervaarden. Met bitterheid kijkt Alan Lomax daar nu op terug; dat
gemicroÍoontjes al le zeq de nadruk op dat zweet, die rimpels
commerciële popmuziek haast geheel en al uit blues en jazz zijn ... , .Én in de werkkampen - op de efÍicientie van zo'n zingende
=
voortgekomen, dat triviale studio-opnamen dankzij multimillionchaiXlgang.
dollarcampagnes moeiteloos de wereld veroveren, terwijl veld.:i3
opnamen liggen weg te rotten in de rekken van ondergesubsi,.:,.A.f npr J 997 kan er dus cd-gewijs genoten worden van al die
dieerde archieven. De industrie wil alles controleren. Muzikanten
.,; ;iifr.Bilgglingen, nu Rounder het aandurft zowat het hele bestand
'
hebben daar nog weinig in te zeggen. Die lenen alleen nog hun
-.l",Fan"{breo Lomax veldopnamen - zowel die in de eigen South
stem oÍ techniek, waarna producers en technici het proces
'r áls i$- Europa als waar ook elders ter wereld - systematisch heraÍmaken. Muziek komt niet meer rechtstreeks van mensen maar
. :i uit t*'brengen in een serie die in totaal misschión wel 120 stuks
uit het brein van mixers en manipulatoren. ./ personally think
:; za$íeslaan. Dat is meer dan de PréHistorie.
that the sound that is being voiced on the world is rather empty
and sometimes extremely unpleasant, maybe even dangerous. I
Arnotd Rypens
think that is particularly true of rhythm. When you make rhythm
with a machine, it looses its real human vitality." Zoals die ande-
,
.
*p,'
Back To The Roots
o33