hartcoherentie - Natura Foundation

uit de praktijk
hartcoherentie
de integratie van hart
en hoofd
Guus Goris begeleidt individuen, groepen en
bedrijvendoormiddelvancoachingentraining
inbewustzijnsontwikkelingenvindenvanhun
guus goris
[email protected].
al in de jaren 1960-1970 ontdekten de amerikaanse wetenschappers lacey en lacey dat het hart niet alleen een bloedpomp
is maar een orgaan met zelfstandige intelligentie, met een eigen zenuwstelsel en het vermogen om zelfstandig te reageren op
prikkels uit de omgeving. zij vonden dat het hart communiceert met het brein over onze perceptie en reacties op waarnemingen.
er lopen meer zenuwen van het hart naar het brein dan omgekeerd [1]. het heartmath institute deed de afgelopen vijftien jaar
onderzoek naar de variaties in het hartritme. vele studies toonden de relatie aan tussen emoties, het immuunsysteem en het
autonome zenuwstelsel. onderzoek aan de faculteit bedrijfspsychologie van de universiteit van groningen toonde recentelijk
aan dat emoties een effect hebben op hart en hersenen [2]. inmiddels zijn er verschillende studies verricht die het effect van een
harmonische variatie van het hartritme in verband brengen met het welzijn van mensen. effecten die optreden hebben te maken
met stressreductie, het verminderen van de effecten van angsten en onzekerheid op ons fysieke systeem. luchtvervuiling,
actief en passief roken laten eveneens veranderingen zien in de hrv [4,5,6,7]. Niet voor niets wordt er door deskundigen reeds
gesuggereerd dat het meten van de hartritmevariabiliteit in de toekomst net zo normaal wordt als het meten van waarden zoals
de lichaamstemperatuur en de bloeddruk. in dit artikel richt ik me specifiek op de invloed van emoties.
hartritmevariabiliteit en hartcoherentie
het menselijk hart slaat met een voortdurend veranderende snelheid en
of vagus (het ‘rempedaal’, de rustgever). Zonder beïnvloeding van
ritme. In tegenstelling tot de innervatie van andere spieren, die vanuit
‘buiten’ genereert de sinusknoop impulsen met een frequentie van 100
het centrale zenuwstelsel worden aangestuurd, genereert het hart zijn
tot 120 maal per minuut. het AZS bepaalt echter met zijn remmende
eigen zenuwprikkel. Dit leidt tot contractie van de hartspier, voor ons
of stimulerende invloed de uiteindelijke hartfrequentie. Derhalve is de
voelbaar als de hartslag. Deze zenuwprikkel wordt primair aangestuurd
hartfrequentie in rust bij relatief gezonde mensen tussen de 50 en 70
vanuit de sinusknoop. Dit is een groepje gespecialiseerde hartspiercellen
slagen per minuut.
in de rechterboezem van ons hart, welke ook wel de eigen ‘pacemaker’
De variatie in hartfrequentie, of hRV, staat voor de veranderingen in tijd
wordt genoemd.
(milliseconden) tussen de ene en de andere hartslag. De dynamische
Vanuit deze sinusknoop planten prikkels zich via de boezems, de atrio-
balans tussen de sympaticus en parasympaticus laat zich zien in de hRV
ventriculaire knoop en vervolgens de bundel van hiss voort en bereiken
en geeft daarmee indirecte informatie over de gezondheid van ons hart,
zo de hartkamers. Onder gezonde condities kent dit aansturingsproces
maar ook over de belastingen (mentaal, fysiek) en de belastbaarheid van
een perfecte synchronisatie die de pompfunctie van het hart realiseert.
ons lichaam.
De frequentie van de sinusknoop en het daaruit voortvloeiende gelei-
De hartslag neemt normaal toe bij inademing en neemt af bij uitade-
dingssysteem wordt echter van buitenaf beïnvloed. Dit gebeurt door
ming. Daarom varieert ook de tijd tussen de slagen. Een persoon in
de werking van het autonome zenuwstelsel (AZS). het autonome of
goede conditie, dus een goede belastbaarheid, vertoont een grotere vari-
vegetatieve zenuwstelsel is het gedeelte van het zenuwstelsel dat de
atie dan een persoon met een slechte conditie. In een gezonde situatie
onwillekeurige, onbewust functionerende processen verzorgt, zoals die
zullen we een hartslag meten die varieert (gemiddeld gezien) tussen
van spijsvertering, bloedsomloop, ademhaling, hormonaal en immuun-
70-80 slagen per minuut aan de bovenkant tot 40-50 slagen per minuut
systeem. Deze tak van het zenuwstelsel valt op te splitsen in de sympa-
aan de onderkant. Een variatie in het gemiddelde van zo’n 20 tot 40
ticus (het ‘gaspedaal’ of vecht- en vluchtrespons) en de parasympaticus
slagen per minuut. >>
het
dossier
Van Nature nr. 8 - 2008
13
Daarbij kent de hRV in rust, bij een buikademhaling, een cyclisch
harmonisch verloop met de ademhaling hetgeen een coherent hartritme
wordt genoemd. hartcoherentie weerspiegelt dus het vloeiend verloop
sympatisch
parasympatisch
in versnelling en vertraging van de hartslag (zie afbeelding 1). bij een
onbalans tussen de sympaticus en parasympatisch, zoals bij een negatieve emotie, ontstaat er een chaotisch verloop. De wiskundige definitie
meer zicht
verwijden pupillen
droge mond
stop speekselproductie
verkleinen pupillen
aanmaak speeksel
van chaos is dat elk volgend punt op lijn niet voorspelbaar of berekenbaar is.
het is begrijpelijk dat zo’n chaotisch patroon het lichaam meer energie
kost dan een cyclisch vloeiend synchroon samenspel tussen hart en
ademhaling. Denk maar aan een schommel: je zal degene die op de
schommel zit ritmisch op het juiste moment weer een duw moeten
geven om de cyclus in stand te houden. De slingerbeweging tussentijds
meer zuurstofopname
vermindering zuurstofopname
snelle hartslag
vertraging hartslag
willen omkeren kost veel kracht.
Negatieve psycho-emotionele factoren blijken het ontstaan en de
progressie van hart- en vaataandoeningen te bevorderen en manifesteren zich evenals de aandoeningen zelf vaak in een meetbare veran-
vrijmaken adrenaline
lever
spijsvertering
maag
dering van de hRV. Doorgaans betekent dit een verlaging van de hRV.
Men veronderstelt dat een disregulatie van de hypothalamus-hypofysebijnieras, een verminderde hRV, een afgenomen baroreflex gevoeligheid,
immunologische stoornissen en een gestoorde trombocytenfunctie tot
stoppen peristaltiek
darmen leegmaken
darmen
de psychofysiologische mechanismen behoren [3]. Van blijdschap is dus
nog nooit iemand ziek geworden.
Voor het meten van de hRV bestaan diverse op ECG-gebaseerde appa-
plas ophouden
blaas kan leeg
blaas
raten. De waarden worden statistisch verwerkt en geanalyseerd waardoor informatie over het autonome zenuwstelsel wordt verkregen (zie
referenties).
hartcoherentie, hoe bereik je dat?
het autonome zenuwstelsel reageert op elke gedachte die in ons brein
Afbeelding1.Hetautonoomzenuwstelsel.
rondgaat. het onderzoek dat in de inleiding is aangehaald [2] levert hier
overtuigende bewijsvoering voor. Als een gedachte een beperkende overtuiging raakt, of als gedachten spanning of negatieve emoties vrijmaken,
hartritme variatie
dan zal dit onmiddellijk sympatische activiteit tot gevolg hebben. Als aan
een proefpersoon vragen worden gesteld over een stressvolle gebeur-
incoherent hartritme
coherent hartritme
tenis of gedachte, dan verandert de hartritmevariatie direct in een meer
chaotisch patroon [8,10]. het blijkt dus dat het AZS reageert met een
lagere hartcoherentie als gevolg van de honderden gedachtes die in onze
geest opkomen. Eén van de belangrijkste ‘oplossingen’ om hartcoherentie te bereiken is dan ook het stoppen van de interne dialoog. Als je
interne stemmetjes stil zijn, is er voor het AZS geen reden meer om te
reageren. Dat lijkt eenvoudig, maar dat is het niet. In de praktijk blijkt dat
we dit gemiddeld (ongeoefend) zes seconden kunnen volhouden. Als
Afbeelding2.Incoherentversuscoherenthartritme.
we slapen denken we over het algemeen niet en daardoor zal onze hart-
Het verloop van de hartritmevariatie door de tijd heen kunnen we in een grafiek
coherentie toenemen samen met het verdiepen van de ademhaling. De
weergeven.Indezegrafiekisverticaaldegemiddeldehartslagweergegevenenopde
voorgestelde oplossing is effectief en tevens het onderwerp van vele filo-
horizontaleashetverloopvandetijd.
sofische stromingen waarover tientallen zo mogelijk honderden boeken
gepubliceerd zijn. hoe je interne dialoog stil te krijgen is dan ook niet het
onderwerp van dit artikel.
14
Van Nature nr. 8 - 2008
uit de praktijk
Uit alle research van de afgelopen jaren bij het heartmath Institute is
Door dit inzicht zijn mensen gemotiveerd om zelf hun levenstijl aan te
gebleken dat de optimale coherentie wordt bereikt door drie stappen:
passen. De cardioloog Guarneri beschrijft in haar boek dat patiënten
[10,11,12]
eigen verantwoordelijkheid nemen voor hun levensstijl als ze direct
• het ademhalingsritme 10 seconden maken
worden geconfronteerd met een chaotisch verloop van hun hartritme-
• de aandacht verleggen naar het hart
variatie door de gevolgen van stress [9]. heartmath schrijft in al zijn
• contact maken met een krachtige positieve emoties zoals waardering,
onderzoeken uiteraard intensief over de positieve effecten van hart-
liefde, vreugde en compassie
coherentie. Een greep uit de belangrijkste effecten: verlaging van stresshormonen (o.a. cortisol), verhoging DhEA-hormoon, verbeteren van
Er zijn verschillende ademhalingstechnieken ontwikkeld, sommige
de hartslag en het verbeteren van emotionele staat, zelfs in turbulente
stammen af van het boeddhisme, andere kun je trainen via bijvoorbeeld
tijden, hetgeen een hogere belastbaarheid betekent. Dit resulteert tevens
de stichting ‘Art of living’ (zie www.aofl.nl). De ademhalingsfrequentie
in een verhoogde intuïtie, een vergroot concentratievermogen en een
heeft een regulerend effect op het autonoom zenuwstelsel, via de longen
beter prestatieniveau [10,11,12].
wordt ook de hartritmevariatie in hetzelfde patroon meegenomen. De
aandacht naar het hart brengen heeft een verstillend effect op onze
cardio-contemplatie; andere naam, zelfde principe
interne dialoog.
Cardio-contemplatie, ontwikkeld door pearsal, is een vergelijkbare techniek om het hart coherent te krijgen [8]. In plaats van een mentale herinnering aan een positieve gebeurtenis in de vorm van een visueel beeld
voor de geest te halen, is de kern van cardio-contemplatie het leren voelen
van gevoelens die uit het hart komen en die emotioneel te ondergaan. De
techniek zorgt ervoor dat het brein niet de controle over kan nemen over
Sinusknoop
het lichaam. Dit resulteert tevens in een verhoogde intuïtie, een vergroot
concentratievermogen en een beter prestatieniveau. >>
AV-knoop
bundel van hiss
hartritmevariatie beïnvloedt omgeving
Een verder interessant fenomeen wordt omschreven in het artikel
“The Resonant Heart” [11]. De auteurs beschrijven hierin, gebaseerd
Wat levert hartcoherentie op?
op hun onderzoeken, het bestaan van een elektromagnetisch veld
Als een proefpersoon zijn eigen hartritmevariatie simpel in beeld gebracht
rondom het hart. Een veld dat meetbaar is tot circa vier meter buiten
ziet door middel van een computerprogramma en ook kan voelen wat
ons lichaam. Dit energetisch veld is in staat om informatie uit te
het oplevert om een coherent hartritmevariatiepatroon te hebben wordt
wisselen met anderen en speelt een rol in ons empathisch vermogen.
hij of zij mogelijk geïnspireerd de simpele techniek regelmatig te gaan
Men heeft gemeten dat de coherentie van de ene persoon meetbaar
toepassen om een coherent hartritmepatroon te trainen. De methode
is in de hersengolven van iemand dicht in de buurt. De invloed van
heeft pas effect als er met enige regelmaat wordt geoefend. Een kort
dit veld is ook aanwezig in het menselijk lichaam. Als de hartritme-
citaat uit Uw brein als Medicijn van de Franse hoogleraar psychiatrie
variatie coherent wordt, dan vinden er resonantie en synchronisatie
Servan Schreibner geeft scherp aan wat coherentie kan opleveren: “Als
plaats van een aantal belangrijke fysieke processen, zoals de cyclus
er een medicijn bestond dat de intieme relatie tussen het hart en de
van de ademhaling, bloeddruk, en uiteraard de hartritmevariatie.
hersenen in harmonie zou brengen, zou dat positieve effecten hebben op
Het blijkt dat cyclische verschijnselen van een andere frequentie
het gehele organisme. het zou het verouderingsproces vertragen, stress
zich aanpassen aan de frequentie van een dominante bron, in dit
en vermoeidheid verminderen, een einde maken aan angstaanvallen en
geval de frequentie van de hartritmevariatie. Als gevolg van deze
ons tegen depressies beschermen. We zouden ´s nachts beter kunnen
effecten vindt er een optimalisatie plaats in veel fysieke processen.
slapen en we zouden overdag optimaal ons concentratievermogen en
Dit principe wordt aangeduid onder de naam ‘entrainment’ en is
onze trefzekerheid kunnen benutten. bovenal zou zo´n medicijn door
voor het eerst beschreven door Christaan Huygens (uitvinder van de
de relatie tussen de hersenen en het lichaam in balans te brengen, het
slingerklok) die constateerde dat al zijn slingerklokken naar verloop
mogelijk maken dat we gemakkelijker die toestand van ´flow´ bereiken
van tijd synchroon slingerden [5].
die synoniem is voor welbevinden. het zou tegelijk een middel tegen
verhoogde bloeddruk, een angstdempend middel en een antidepressivum zijn. Alles in één.” [13]
het
dossier
Van Nature nr. 8 - 2008
15
resultaten en toepassingen in de praktijk
hartcoherentie komt steeds meer in de belangstelling. Ik ben dan ook
verbaasd dat hier in de reguliere wereld nog beperkt aandacht aan wordt
besteed. Er is inmiddels zo veel onderzoek met bijzondere resultaten dat
dit onderwerp het verdient te worden toegepast. Immers in het centrum
van Guarneri worden levens gered doordat de cardioloog zijn patiënten
coherentie laat trainen [9]. het meest frappant zijn de onderzoeken
die gedaan zijn met zeer jeugdige proefpersonen [14]. Zo blijkt uit één
onderzoek dat kinderen in een periode van zes weken circa 30% beter
presteren op het gebied van wiskunde of rekenen, simpelweg door de
kinderen op hun niveau hartcoherentie-oefeningen te laten doen en dat
gedurende een aantal weken vol te laten houden.
Samen met een bedrijfsarts van IbM is een proef gedaan met een groep
managers binnen deze organisatie. De belangrijkste conclusie is dat de
relatie tussen coherentie en stress wordt bevestigd. De medewerkers
geven aan beter bestand te zijn tegen werkdruk. Verder neemt onder
andere hun prestatievermogen en creativiteit toe [15]. <<
referenties
1. Lacey JI en Lacey bC. the two way communication between the heart and the brain of
time within the cardiac cycle. A psychologist 1978;february, pag. 99-103
2. Derksen M. De effecten van gevoelens op hart en hersenen. Afstudeerscriptie en
onderzoeksverslag. Universiteit Groningen, faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, afdeling psychologie. December 2006
3. García-Gómez RG, López-Jaramillo p, tomaz C. the role played by the autonomic nervous system in the relation between depression and cardiovascular disease. Rev Neurol.
2007 Feb 16-28;44(4):225-33
4. Joaquin barnoya and Stanton A. Glantz, Cardiovascular Effects of Secondhand Smoke:
Nearly as Large as Smoking. Circulation 2005;111;2684-98
5. timonen KL, Vanninen E, de hartog J, Ibald-Mulli A, brunekreef b, Gold DR, heinrich
J, hoek G, Lanki t, peters A, tarkiainen t, tiittanen p, Kreyling W, pekkanen J. Effects of
ultrafine and fine particulate and gaseous air pollution on cardiac autonomic control in
subjects with coronary artery disease: the ULtRA study. J Expo Sci Environ Epidemiol.
2006 Jul;16(4):332-41
6. park SK, O’Neill MS, Vokonas pS, et al. Effects of Air pollution on heart Rate Variability:
middelen om hartritmevariatie te meten:
Heartmath
EMwave en EMwave PC
Benelux
www.heartmathbenelux.com
the VA Normative Aging Study, Environmental health perspectives 2005 March;
113(3):304-9
7. Delfino RJ, Sioutas C, Malik S. potential Role of Ultrafine particles in Associations between Airborne particle Mass and Cardiovascular health. Environ health perspect. 2005
Aug;113(8):934-46
Helicor Inc. Stresseraser, www.stresseraser.com
8. pearsall p. het geheugen van het hart, Areopagus 1998 ISbN: 9789051083071
allostal
9. Guarneri M. the heart Speaks, Youchstone 2006 ISbN: 9780743273114
Stressball, www.stressball.nu
Wild Divine Healing Rhytms, www.wilddivine.com
Polar
Polarhorloge F11, www.polar-nederland.nl
10. Childre D, Martin h, beach D. the heartmath Solution, harper San Fransisco 1999.
ISbN: 9780062516060
11. Mc Craty R. the Resonant heart. At the frontier of consciousness; december 2004 february 2005
De auteur maakt in coaching en trainingen gebruik van EMwave
apparatuur. Voor kinderen is Wild divine een perfect middel door de
perfecte grafische vormgeving.
12. Mc Craty R, Atkinson M, tomasino D et al. the coherent heart, ebook heartmath institute (te downloaden http://www.heartmathstore.com/cgi-bin/category.cgi?category=ebks
13. Servan-Schreiber D. Uw brein als Medicijn, uitgeverij Kosmos de Zaak. ISbN:
9789021538495
14. www.heartmath.org/research of specifiek:
www.heartmath.org/research/research-publications.html#educationalRESEARCh
15. IbM-onderzoek www.hartcoherentie.eu > hartcoherentie > artikelen.
16
Van Nature nr. 87 - 2008
2007