Veelal zijn we in het Nederlandse onderwijs gericht op concentratie

Leuker en sneller leren met hartcoherentie
Door drs. Kees Blase
“Op je computerscherm zie je direct het effect van wat je doet. Dat is fantastisch! Dit is nu
eens een praktische nieuwe vinding, die de leerlingen heel concreet feedback geeft op hun
manier van concentreren. Het sluit aan bij wat we willen met de school: versterken van het
zelfvertrouwen, zorgen dat er meer plezier wordt beleefd aan school en dat leerlingen trots
zijn op hun eigen resultaten. We willen faalangst en leerachterstanden weghalen. Daar sluit
de hartsynchrometer en het hart-brein-trainingsmateriaal naadloos bij aan.” Aan het woord is
Henk Kempink, rector van College De Brink in Laren.
Op VMBO, VSO, havo/vwo en een toenemend aantal basisscholen in het hele land levert het
hart-brein-leren fascinerende resultaten op.
“Ik voel me nu prettiger” “ Ik heb meer energie” en “mijn hoofd voelt ontspannen en leeg”
Dit zijn reacties van LWOO leerlingen van daltonschool Helen Parkhurst die een paar
minuten op swingende muziek in beweging zijn gekomen. Tijdens de bewegingen, die bewust
zijn uitgekiend om neuronale verbindingen tussen linker en rechterhersenhelft te stimuleren
hebben de leerlingen plezier, en erna zitten ze in een optimale stand voor concentratie.
Aanwezig in het lijf, ontspannen en leeg in het hoofd.
Ons geheugen zetelt niet alleen in de hersenen, we hebben ook een hartbrein, zo hebben
neurologen en cardiologen van het HeartMath Instituut ontdekt. Het hart heeft een eigen
neurologisch netwerk dat kan leren, herinneren en signalen gewaar worden.
De signalen van het hart verbinden zich via de thalamus ( een hormonale klier in de hersenen)
met de neo-cortex, die een cruciale functie vervult bij het nemen van beslissingen en het
integreren van denken en voelen. De thalamus helpt vervolgens bij het synchroniseren van de
hersenactiviteit, waardoor hart-en breinritme in fase met elkaar gaan lopen. In die zin stuurt
het hart het brein aan. Ook de amygdala, een ander deel in de kleine hersenen, ontvangt
directe informatie van het hart. De amygdala is de opslagplaats van het emotionele geheugen.
Hier wordt de binnenkomende informatie vergeleken met al bekende emotionele informatie
en wordt het sein veilig of onveilig gegeven.
Als leerlingen zich onveilig voelen, het gevoel hebben dat ze het toch niet kunnen, of andere
negatieve emoties ervaren dan zorgt de amygdala voor het blokkeren van het heldere denken.
Dat wisten we al als leerlingbegeleiders, vandaar dat versterken van zelfverstrouwen en
vertrouwenwekkende gesprekken, en het verminderen van negatieve emoties al jaren een
effectieve methodiek is.
Wanneer bij jonge kinderen de hart-brein-synchronisatie stelselmatig disharmonisch is,
ontstaat een patroon waarin de persoon leert dat onbalans de norm is. Het vermogen van het
hogere denken wordt dan voortdurend ondermijnd door onbewuste emotionele reacties, wat
vérstrekkende gevolgen kan hebben voor leervermogen, creativiteit en emotionele stabiliteit.
Het nieuwe van de ontdekking van het hart-brein, het neuronale netwerk rond het hart, is dat
we dit hartbrein kunnen trainen, net als we ieder ander trainingsproces op sportgebied,
muziek, kennis of vaardigheden met geduld, discipline en kennis van zaken uitvoeren. Door
training van hartcoherentie wordt de amygdala in de stand gezet van maximaal doorlaten van
informatie, dus van helder denken en herinneren van geleerde kennis. Als een leerling vlak
voor een toets of examen de aangeleerde hartritmecoherentie kan uitvoeren wordt een
maximale prestatie geleverd.
Hart-brein-synchronisatie (of hartritme-coherentie) bevordert dus het heldere denken en een
toestand van het lichaam waarin gemakkelijk en snel geleerd kan worden. Een leerling zei:
“Eerst leek het alsof er allemaal draden in mijn hoofd verward zaten. Nu is die knoop eruit,
dat voelt veel rustiger.”
Een andere leerling: “Het is net of ik opnieuw tot leven kom in mijn hoofd”.
Het tegenovergestelde van hartritme-coherentie kennen we als black-outs en geheugenhiaten
die in stresssituaties optreden. Paniek blijkt niets anders te zijn dan disharmonie van het
hartritme met het hersenritme. Wanneer je als remedial teacher te maken hebt met
stressgevoelige leerlingen, faalangstige leerlingen, en leerlingen die zich moeilijk kunnen
concentreren dan is training van het hartritme een remedie, die succesvol is gebleken.
Op het Reviuscollege in Wijk bij Duurstede werken de leerlingbegeleiders in een
proefperiode met dit programma. Babette zit voor een laptop, ontspannen en diep
ademhalend. Aan haar vinger zit een sensor, die haar hartritme meet en op het scherm
zichtbaar maakt. Op het scherm zweeft een luchtballon, die hoog de lucht in gaat als haar
hartritme synchroniseert. Als leerlingen met hun aandacht in hun hoofd zitten, zich
zenuwachtig maken, denken dat ze iets niet kunnen verschijnen er grillig gevormde, nietcoherente grafieken op het computerscherm. Lukt het ze om door eigen vindingrijkheid of
door een aantal oefeningen in hart-breinsynchroniteit te komen dan zien ze een sinusvormig
glooiend golfpatroon in de grafiek. Met die synchroniteit kunnen ze op het scherm een
waterval tot stromen brengen, bloemen tot bloei laten komen of in een luchtballon opstijgen
en over allerlei gebieden reizen. De leerlingen vinden het leuk om hun eigen hartritme te zien
en een groot deel van hen blijkt al snel in staat te zijn om op hun eigen manier hun hartritme
positief te beïnvloeden. Ademhalingstechnieken en oefeningen om de aandacht vanuit het
hoofd naar het hart te verleggen nemen ze snel op. Ze krijgen greep op hun zenuwachtigheid
en een andere manier van concentreren. Babette: “ik ben nu veel rustiger in mijn hoofd.”
Manon is niet meer zenuwachtig bij engels en haar cijfers schieten omhoog. Ze vertelt dat
haar ouders daar ook heel blij mee zijn.
In de scholen die werken met de hartsynchrometer horen bewegingsoefeningen ook tot het
programma. Met meer korte pauzes -vaker een begin en een einde - blijf je alerter. De
projectleider Gerda Heringa van sg Helen Parkhurst is ontroerd te zien hoe open de leerlingen
hier in stappen, en inderdaad snel iets van het hart-brein-leren te pakken krijgen. Dit is
tenminste lekker concreet en niet zweverig, zegt Kees Kuyper, de mentor van de klas.
Bewegingen, waarbij de links-rechts-coordinatie wordt geactiveerd, lichaamsoefeningen
waarbij het hart-borst-gebied wordt geactiveerd en ademhalingsoefeningen. Braingym worden
dergelijke oefeningen ook wel genoemd. In het boek The Learning Revolution van de
Amerikaanse hersendeskundige Jeannette Vos worden leertechnieken en de invloed van
muziek en beweging hierop uitgebreid beschreven.
De leerkracht van de basisschool De Bloemhof deed driemaal per dag de
bewegingsoefeningen met de klas en gebruikte de ontspanningsoefeningen voor ze gingen
lezen, rekenen of een test gingen maken. De resultaten zijn verbluffend. In twee maanden tijd
is het gemiddelde AVI-leesniveau gestegen van 0,8 naar 2,4. Normaal gesproken hebben
leerlingen hiervoor meer dan een halfjaar nodig.
De meeste leertechnieken, maar ook anti-stress en ontspanningstechnieken focussen op de
geest en ontspanning van de geest, maar met de vinding van de hartsynchrometer trainen
leerlingen hun hartbrein en gebruiken de electromagnetische informatie van het hart. Daarmee
hebben we in het onderwijs een nieuwe manier om leerproblemen aan te pakken.
Negatieve emoties geven verstoringen van het hartritme en verslechteren de leerprestaties, dat
is bekend. Positieve emoties daarentegen hebben een tegenovergesteld effect en daarmee een
heilzame werking, niet alleen op gezondheid maar ook op leerprocessen.
In een aantal grote bedrijven als Shell, Boeing, Hewlett Packard en Motorola wordt de
hartsynchrometer en de trainingen met succes gebruikt. Het heeft er geleid tot:
*opmerkelijke toename van het vermogen om met stress om te gaan
*toename van gezondheid en vitaliteit: met name in het immuunsysteem treden verbeteringen
op, een significante verlaging van te hoge bloeddruk,
*toename van de productiviteit, creativiteit en efficiency (met toename van 50%-200%).
Uit onderzoek op scholen bleken de volgende effecten:
*een helderheid in denken
*een hoger leervermogen
*meer plezier in het leren
*leerlingen met gedragsproblemen en leesproblemen haalden met een veertiendaags
programma een leesachterstand in varierend van twee maanden tot drie jaar.
Hoewel de effecten veelbelovend zijn, blijkt het toch soms lastig te zijn leerkrachten of
remedial teachers achter de hartsynchrometer te krijgen. Simpelweg door het tijdsprobleem.
Schoolleider Wim Pak: “Juist voor de leerkrachten, die het zo druk hebben is het
computerprogramma heel nuttig, omdat je er stressvrijer mee door het werk kan gaan. De tijd
die je erin stopt haal je er dubbel en dwars uit. Maar ja, je moet er wel eerst tijd instoppen.”
Daarom hebben de scholen, die er nu mee werken onderwijsassistenten, technisch
ondersteunende medewerkers, of leerlingen bereid gevonden te ondersteunen. Vooral
enthousiaste leerlingen, die handig zijn met computers, vormen een stimulans in het hartbrein-leren. Wanneer je het in de school zodanig organiseert dat leerlingen zelfstandig achter
de hartsynchrometer kunnen zitten is de voortgang minder afhankelijk van de drukte van de
remedial teacher en de hectiek binnen de school.
In juni 2002 organiseren een aantal pioniersinstellingen op het gebied van leren de conferentie
‘Leren met hart en ziel’. Hier zal behalve het hart-brein leren ook een scala aan nieuwe leertechnieken worden gepresenteerd. Ook in Nederland is de leerrevolutie begonnen.
Drs Kees Blase is projectleider Leren met het Hart van het APS, tel. 030 – 285 6605,
[email protected].
kadertekst
__________________________________________________________________________
Hoe train je de grijze hersencellen?
Doe je ogen dicht, draai een aantal malen rond je as. Stop en doe dat nog twee keer. Doe je
ogen open. Steek je linkerhand omhoog, wacht even en breng die dan rustig naar je
rechterknie. Wissel om, breng je rechterhand naar de linkerknie. Herhaal deze bewegingen en
varieer door b.v je hakken, je schouders aan te raken. Bewegingen die de lengteas van je
lichaam kruisen zijn het meest effectief.
___________________________________________________________________________
Conrector Rolia Wiggelinkhuijsen in Almere: We willen voor de leerlingen een krachtige
leeromgeving maken, zodat er niet alleen de cognitieve bel gaat rinkelen, maar allerlei soorten
bellen. Differentiatie is niet alleen op A t/mF-niveau, verschillen zijn er in visuele, auditieve
en kinestetische leerstijlen, en nog veel meer verschillen als het gaat om de meervoudige
intelligenties en op die verschillen bieden we de lesstof te weinig aan. We willen graag
afwisseling tussen het cognitieve, en het speelse, en de geheugenwerking van het lijf erbij
betrekken. Het uiteindelijke doel is dat de leerling via allerlei tussenstapje zijn of haar eigen
leerstijl op de verschillende intelligenties ontdekt. Dan kan er vandaaruit effectief geleerd
worden. We hebben een leerstijlenonderzoek laten doen bij ons havo-vwo-team. Het bleek,
dat zij allemaal betekenisgericht scoorden. De grote uitdaging ligt dus bij de scholing van
docenten om ze via leerlingen te laten ervaren hoe het nieuwe leren een krachtige werking
heeft.
Voor deze tekst is gebruik gemaakt van:
Doc Childre, The Heartmath solution, 1999
Research Overview, exploring the role of the heart in human performance, 2000
Doc Childre, Teaching children to love, 80 games and fun activities for raising balanced
children in unbalanced times.
Jeannette Vos, The Learning Revolution,
Deze en andere brein-hart-literatuur, en de hartsynchrometer is verkrijgbaar bij het European
Centre of Heartbased Learning, Oude Loosdrechtseweg 38, 1215 HJ Hilversum