OEFENTOETS HAVO-5 `DUITSLAND 1871

OEFENTOETS HAVO-5 ‘DUITSLAND 1871-1945’
Gebruik bron 1.
In deze prent geeft de tekenaar een voorspelling weer over de manier
waarop de Duitse eenheid tot stand zal komen.
4p 1 Leg uit:
(met een verwijzing naar de bron) welke voorspelling de tekenaar hier
weergeeft en
(zonder bron) of deze voorspelling is uitgekomen.
Groeiend nationalisme en snelle industrialisatie waren aan het einde van
de negentiende eeuw beide van invloed op de Duitse Weltpolitik.
4p 2 Leg dit voor beide uit.
Gebruik bron 2.
Het plan van Von Hindenburg is kenmerkend voor de oorlogvoering in de
twintigste eeuw.
2p 3 Leg dit uit.
In 1924 trad het Dawesplan in werking. De Verenigde Staten hadden
verschillende motieven om het Dawesplan uit te voeren.
4p 4 Leg uit:
welk economisch motief de Verenigde Staten hadden om het
Dawesplan uit te voeren en
waardoor het Dawesplan kon bijdragen aan het Europese
machtsevenwicht.
Gebruik bron 3.
Een conclusie:
Het rapport van Geist laat zien dat Hitler de appeasementpolitiek gebruikt
om zijn buitenlands-politieke doel te bereiken.
3p 5 Ondersteun deze conclusie door aan te geven:
(zonder bron) wat de appeasementpolitiek inhoudt en
(met bron) wat de bedoeling van Hitler is en
(met bron) dat hij de appeasementpolitiek gebruikt voor dit doel.
Enige maanden na dit rapport (zie bron 3) valt het Duitse leger Polen
binnen en breekt de Tweede Wereldoorlog uit. De opstelling van de
Sovjet-Unie maakte dit makkelijker voor Hitler.
2p 6 Leg dit uit.
Gebruik bron 3.
Stel: je doet onderzoek naar de neutraliteit van de Verenigde Staten vlak
voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en je vindt deze bron.
2p 7 Geef een argument vóór de betrouwbaarheid van de informatie uit deze
bron voor je onderzoek en een argument waardoor je kunt twijfelen aan
de betrouwbaarheid van de informatie uit deze bron voor je onderzoek.
Gebruik bron 4.
Uit de bron blijkt dat Himmler een nationaalsocialist is.
3p 8 Noem drie kenmerken van het nationaalsocialisme en geef bij elk
kenmerk telkens aan waardoor dat kenmerk in de bron naar voren komt.
In 1888 werd Wilhelm II keizer van het Duitse Rijk. Dit zorgde voor een
verandering in de buitenlandse politiek van het keizerrijk.
2p 9 Geef aan:
wat de kern van de buitenlandse politiek tot dan toe was geweest en
welke verandering in de buitenlandse politiek Wilhelm II in gang zette.
Gebruik bron 5.
Volgens een historicus past deze bron bij de Duitse vorm van modern
imperialisme.
3p 10 Ondersteun zijn bewering door:
aan te geven hoe het Duitse imperialisme genoemd wordt en
uit te leggen dat deze bron bij het modern imperialisme past.
Over de Slag bij de Marne kun je zeggen dat het een begin was van de
uiteindelijke Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog.
2p 11 Leg dit uit.
In de Vrede van Versailles wordt Duitsland verplicht herstelbetalingen aan
de Geallieerden te doen. De betalingen hadden het volgende verloop:
1 In 1923 werd de betaling tijdelijk gestaakt.
2 In 1924 werden de betalingen hervat.
3 In 1930 werd de betaling tijdelijk gestaakt.
4 In 1933 werd de betaling definitief gestaakt.
4p 12 Geef bij elk gegeven de daarbij passende verklaring.
Op 23 september 1933 stak Adolf Hitler bij Frankfurt symbolisch de eerste
spade in de grond als startsein voor de aanleg van een modern net van
autowegen in Duitsland. Er werden daarbij 720 werklozen aan het werk
gezet. Na een jaar werkten er meer dan 250.000 arbeiders aan de
wegenbouw. Tussen 1933 en 1941 legden ze meer dan 4.000 kilometer
autoweg aan.
Hierbij past de volgende bewering:
De wegenbouw ondersteunde zowel de binnenlandse als de buitenlandse
politieke koers van Hitler.
4p 13 Leg dit voor beide uit.
Gebruik bron 6.
Tekenaar David Low geeft in deze prent een mening weer over de
buitenlandse politiek van Groot-Brittannië (en Frankrijk) in 1938.
3p 14 Toon dit aan door aan te geven:
welke buitenlandse politiek van Engeland (en Frankrijk) in de prent
wordt weergegeven en
(met een verwijzing naar de bron) welke kritiek de tekenaar weergeeft
op dit beleid.
Gebruik bron 7.
Deze gebeurtenis past bij het totalitaire karakter van de nazi-ideologie.
2p 15 Leg dit uit.
Op 25 en 26 februari 1941 werd door communisten in Amsterdam de
Februaristaking georganiseerd. De staking was een protest tegen de
anti-Joodse maatregelen van de Duitse bezetter.
Voor zover bekend is er slechts één foto gemaakt van deze staking.
2p 16 Geef een reden waarom de stakers publicatie van foto's van de staking
wilden voorkomen en een reden waarom de Duitse bezetters niet wilden
dat er foto's van de staking gepubliceerd werden.
bron 1
Een prent uit 1870 over de Duitse eenwording, met als titel: "Duitslands toekomst":
Onderschrift:
"Komt het onder één hoedje? Ik geloof, dat het eerder onder één helm komt!"
Toelichting
De helm is een Pickelhaube, de karakteristieke helm van de Pruisische soldaten.
bron 2
In 1916 wil de chef van de Duitse generale staf, Von Hindenburg, een aantal wetten
invoeren. Hij zegt over zijn plan:
Wij kunnen deze oorlog alleen winnen als we het leger voorzien van genoeg
militaire middelen zodat het op gelijke sterkte blijft met onze tegenstanders.
En als we ervoor zorgen dat er genoeg voedsel is voor ons hele volk. Omdat
onze vijanden meer natuurlijke hulpbronnen hebben, is dit doel alleen
haalbaar als al de natuurlijke hulpbronnen in dit land en alles wat industrie en
landbouw kunnen produceren exclusief wordt ingezet voor de oorlog. Dit kan
worden bereikt als het Duitse volk zich volledig in dienst van het vaderland
stelt. Alle bedenkingen moeten aan de kant worden gezet, zij mogen geen rol
spelen in de strijd om het voortbestaan van onze staat, de strijd om
onafhankelijkheid, welvaart en de toekomst van ons volk. Na een overwinning
zal onze economie bloeien in vredestijd. Vasthouden aan een vredeseconomie
zal ons niets brengen als we de oorlog verliezen. We zullen uit de
geschiedenis verdwijnen en gedoemd zijn tot een complete economische
afhankelijkheid.
bron 3
Op 13 april 1939 spreekt de Amerikaanse consul Raymond Geist met de Duitse
generaal Franz Halder. Geist schrijft in zijn verslag:
Berlijn, 13 april 1939
Ministerie van Buitenlandse Zaken, Washington, 247, 13 april, 5 p.m.
Strikt geheim
Afgelopen nacht heb ik een vertrouwelijk gesprek gehad met de chef van de
Duitse generale staf over de politieke situatie in Europa.
Ik heb de generaal een duidelijk en niet mis te verstane uiteenzetting gegeven
van onze ideeën over de recente gebeurtenissen in Europa. Hij leek zeer
bezorgd over de mogelijkheid dat de Verenigde Staten, als de oorlog
uitbreekt, hun gewicht in de strijd gooien aan de kant van de mogelijke
vijanden van Duitsland. Hij zei dat het Duitse leger onder alle omstandigheden
Hitlers programma van internationale actie en onderhandelingen zou volgen.
(...)
De generaal zei dat Hitler tot doel heeft voor Duitsland voldoende
levensruimte te verkrijgen, zodat het land zelfvoorzienend is op het gebied
van grondstoffen en voedsel. Hij zei dat Hitler zijn pogingen niet zou opgeven
om dit te bereiken. Hij gelooft dat Hitler en zijn nationaalsocialistische regime
zouden terugtreden als dit was bereikt. Hij zei dat Hitler hoopt dat de westerse
democratieën een realistische kijk ontwikkelen op de positie van Duitsland en
dat zij zich niet zullen bemoeien met de Duitse plannen voor Oost-Europa.
Maar sinds Engeland en Frankrijk diplomatieke acties ondernemen om
Duitslands oostelijke expansie te verhinderen, richtte Hitler zich weer op het
Westen. De generaal suggereerde dat als Duitslands expansie in het oosten
wordt gedwarsboomd, Hitler zich gedwongen ziet de tegenwerking in het
Westen te beëindigen.
bron 4
Op 28 oktober 1939 schrijft Heinrich Himmler, de leider van de SS, de elitetroepen
van Hitler:
Het oude spreekwoord dat alleen iemand die zonen en kinderen heeft in vrede
kan sterven, geldt tijdens een oorlog en zeker voor de SS (...). Het grootste
geschenk voor de weduwe van een man die gestorven is op het slagveld, is
een kind van haar geliefde.
Tegen de burgerlijke wetten en gewoonten in, die misschien in andere
omstandigheden waardevol zijn, is het een edele taak voor Duitse vrouwen en
meisjes van de juiste bloedlijn om, zelfs buiten het huwelijk, niet lichtvaardig
maar vanuit een diep moreel besef, moeder te worden van kinderen van
soldaten die ten oorlog gaan en waarvan onduidelijk is of ze zullen terugkeren
of zullen sterven voor Duitsland.
In de vorige oorlog besloten veel soldaten dat ze geen kinderen wilden
verwekken gedurende de oorlog, zodat hun vrouwen niet in armoede zouden
achterblijven na hun dood. SS-mannen, jullie hoeven je geen zorgen te
maken, want wij zullen voor het volgende zorgen:
1. Speciale personen die ik zelf selecteer, zullen in naam van de SS de
voogdij op zich nemen van alle wettige en onwettige kinderen van goed bloed
waarvan de vaders in de oorlog omkomen. Wij zullen de moeders steunen en
het onderwijs en de zorg voor deze kinderen overnemen totdat ze volwassen
zijn, zodat de moeders en weduwen geen armoede of gebrek hoeven te
leiden.
2. Na de oorlog, als de vaders teruggekomen zijn, zal de SS hen ruimhartig
blijven ondersteunen.
SS-mannen en de moeders van jullie kinderen waar Duitsland op heeft
gehoopt, laat zien dat jullie bereid zijn het leven van Duitsland te versterken,
door jullie geloof in de Führer en voor het leven van ons bloed en volk, net zo
dapper als jullie kunnen vechten en sterven voor Duitsland!
bron 5
In 1890 schrijft Alfred Hugenberg, medeoprichter van de nationalistische
massaorganisatie Alldeutscher Verband, een brief die wordt afgedrukt in meerdere
Duitse kranten. Een gedeelte uit deze ingezonden brief:
Er zijn nog grotere gebieden, men hoeft slechts te denken aan
Centraal-Sudan, het natuurlijke achterland van Kameroen1), waarvan de
uiteindelijke bestemming nog door geen enkel verdrag is vastgelegd. Degene
die deze territoria het snelst grijpt en er het meest hardnekkig aan vasthoudt,
zal ze bezitten. Wijst niet alles, (vooral de traagheid waarmee de Duitse
regering optreedt in koloniale aangelegenheden), in de richting van het feit dat
ons vaderland, (…) geconfronteerd zal worden met een nieuwe oorlog, als het
alleen maar de positie wil vasthouden die het in 1870 heeft gewonnen? Het
regeringsstandpunt dat zojuist is verschenen met de motieven voor de
Engels-Duitse overeenkomst2), maakt zonder twijfel duidelijk dat er in
ambtelijke kringen een zekere onverschilligheid bestaat ten opzichte van
koloniale expansie.
noot 1 Kameroen was van 1884 tot 1919 een Duitse kolonie.
noot 2 Op 1 juli 1890 werd een Engels-Duits verdrag gesloten, waarin Duitsland zijn koloniale
claims in Afrika begrensde in ruil voor Helgoland (een eilandje in de Duitse Bocht in de
Noordzee) dat in Brits bezit was.
bron 6
De Britse tekenaar David Low maakt in februari 1938 deze prent over de houding van Groot-Brittannië
(en Frankrijk) tegenover Nazi-Duitsland:
Vertaling:
Onderschrift: 'Toenemende druk.'
Toelichting:
In de oorspronkelijke prent zegt Groot-Brittannië tegen Frankrijk:
"Waarom zouden wij ons druk maken over iemand die iemand anders duwt,
terwijl het allemaal zo ver weg is?"
Tekst op de personen van links naar rechts: Brittannië, Frankrijk, NoordwestEuropa, Midden-Oosten, Balkan, Tsjecho-Slowakije, Oostenrijk.
Op het mandje staat: Brits imperium.
bron 7
In november 1940 schrijft een Nederlandse schooljongen over maatregelen die
tijdens de Duitse bezetting worden genomen:
We hebben op school een Duits boek dat verboden is omdat er een regel
verkeerd in stond. Daar hebben we nu een andere ingeplakt en het bewuste
blad eruit moeten scheuren. De zin was deze, het was een los zinnetje voor
een oefening:
"Het zijn dwazen die denken dat de oorlog zegenrijke gevolgen kan hebben."
1 maximumscore 4
Kern van een juist antwoord is:
• De tekenaar voorziet dat de Duitse eenheid tot stand komt door het
militaire overwicht van Pruisen 1
• wat blijkt uit het onderschrift / de verwijzing naar de Pickelhaube 1
• Deze voorspelling is uitgekomen, want de Duitse eenheid kwam tot
stand (in 1871, na de overwinning in de Frans-Duitse oorlog), met een
hoofdrol voor het Pruisische leger 2
Opmerking
Alleen als de hoofdrol van Pruisen in de uitroeping van het keizerrijk wordt
genoemd, worden 2 scorepunten toegekend.
2 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Groeiend nationalisme zorgde ervoor dat er pressiegroepen
ontstonden die aanstuurden op het verkrijgen/uitbreiden van koloniaal
bezit. Hieraan werd tegemoetgekomen met de Weltpolitik 2
• Snelle industrialisatie vergrootte de behoefte aan koloniale
grondstoffen en afzetmarkten die in de koloniën (bijvoorbeeld OostAfrika/Namibië) konden worden gevonden. De Weltpolitik voldeed aan
deze belangen van het Duitse bedrijfsleven 2
3 maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
Hindenburgs plan stelt alle hulpbronnen/industrie/landbouw / het hele volk
in dienst van de oorlogvoering, waardoor zijn plan past bij een totale oorlog
(wat kenmerkend is voor de oorlogvoering in de twintigste eeuw).
4 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Een economisch motief is, dat de Verenigde Staten Duitsland als
afzetmarkt wilden gebruiken en daarom de Republiek van Weimar er
bovenop probeerden te helpen / daarom de herstelbetalingen weer op
gang wilden krijgen zodat Engeland en Frankrijk hun oorlogsleningen
aan hen konden afbetalen 2
• Het Dawesplan zou bij kunnen dragen aan het machtsevenwicht in
Europa, omdat een sterker Duitsland een tegenwicht kon bieden aan
Frankrijk (en Groot-Brittannië), dat in 1924 nog oppermachtig was 2
5 maximumscore 3
Kern van juist antwoord is:
• De appeasementpolitiek houdt de concessiepolitiek (of een
omschrijving daarvan) (van Groot-Brittannië en Frankrijk) aan
Hitler/Duitsland in 1
• Dit gesprek toont aan dat Hitler gebiedsuitbreiding/Lebensraum in
Oost-Europa wil 1
• Door met oorlog te dreigen probeert Hitler het Westen af te houden van
ingrijpen (om zijn expansie naar Oost-Europa te blokkeren) 1
6 maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
Het Duitse leger kan Polen makkelijker binnenvallen, omdat Hitler door de
afspraken met de Sovjet-Unie/Stalin / het Molotov-Ribbentroppact een
tweefrontenoorlog had voorkomen / omdat de Duitse inval door de
Sovjet-Unie werd gedekt.
7 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Deze bron levert betrouwbare informatie voor een onderzoek naar de
rol van de Verenigde Staten, omdat dit het (geheime) verslag is van de
consul / een Amerikaanse overheidsfunctionaris die getraind is in het
weergeven van belangwekkende informatie 1
• Je kunt twijfelen aan de betrouwbaarheid van de informatie uit deze
bron, omdat de hoge generaal belang kan hebben gehad bij het laten
lekken van deze informatie / de mogelijke reactie van de Verenigde
Staten op het Duitse optreden wil peilen 1
8 maximumscore 3
Een juist antwoord bevat de volgende elementen:
• De nationaalsocialistische rassenleer: Himmler neemt maatregelen om
ervoor te zorgen dat er meer kinderen van goed bloed (ariërs) geboren
worden 1
• Het militaristische karakter van het nationaalsocialisme: Himmler
noemt de soldaten dapper / gaat ervan uit dat mannen bereid zijn te
sterven voor hun land 1
• Het (één)leidersprincipe van het nationaalsocialisme: Himmler gaat uit
van (onvoorwaardelijk) geloof in de Führer 1
Opmerking
Alleen met een juiste verwijzing naar de bron wordt 1 scorepunt
toegekend.
9 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• De kern van de politiek van het keizerrijk tot 1888 was een alliantiepolitiek (waarbij het in
het Duitse keizerrijk ging om vriendschappelijke verhoudingen met het buitenland) /
handhaving van het machtsevenwicht 1
• Wilhelm II voerde een buitenlandse politiek waarbij hij wilde laten zien dat Duitsland een
serieuze grootmacht was / Weltpolitik bedreef / mee kon doen aan het overzees imperialisme
1
10 maximumscore 3
Kern van een juist antwoord is:
• Weltpolitik 1
• Het modern imperialisme hield verband met industriële behoeften /
afzetmarkten/grondstoffen/nationaal prestige. Dit blijkt uit de bron waarin wordt gewezen op
'een nog oningevulde plek op de kaart' (centraal Sudan) als aantrekkelijk gebied voor Duitse
claims / de regering verweten wordt te weinig koloniale ambitie te hebben 2
11 maximumscore 2
Uit het antwoord moet blijken dat in de Slag bij de Marne de Duitse legers in hun opmars
werden gestuit door de Geallieerden, waardoor de Duitse aanvalsplannen/het Von
Schlieffenplan mislukte / de oorlog vastliep in een loopgravenoorlog die door Duitsland werd
verloren.
12 maximumscore 4
Kern van een juist antwoord is:
Bij 1:
• In 1923 werden de betalingen (tijdelijk) gestaakt, omdat de Duitse economie na de Eerste
Wereldoorlog zo uitgeput was dat de betalingen tijdelijk niet konden worden voldaan 1
Bij 2:
• In 1924 werden de herstelbetalingen hervat als gevolg van het Dawesplan (waardoor
Duitsland geld kon lenen van de Verenigde Staten) 1
Bij 3:
• In 1930 moest uitstel van de betalingen worden gevraagd omdat de Duitse economie door
de economische wereldcrisis instortte / de Verenigde Staten het Dawesplan staakten 1
Bij 4:
• In 1933 werden de betalingen gestaakt omdat de nazi's aan de macht kwamen die de
bepalingen van de Vrede van Versailles verwierpen 1
13 maximumscore 4
Kern van een juist antwoord is:
De wegenbouw ondersteunde
• de binnenlandse politieke koers van Hitler, omdat het project hem in staat stelde te werken
aan economisch herstel/vermindering van de werkloosheid wat hem veel aanhang opleverde
onder de bevolking 2
• zijn buitenlandse politieke koers, omdat de wegen de mobilisatie van het Duitse leger
vereenvoudigde / het leger zich sneller kon verplaatsen, waardoor zijn agressieve
buitenlandse politiek beter uitvoerbaar werd 2
14 maximumscore 3
Kern van een juist antwoord is:
• Het beleid van Groot-Brittannië en Frankrijk in 1938 is de appeasementpolitiek (of een
omschrijving daarvan) 1
• In de prent wordt duidelijk gemaakt dat de appeasementpolitiek er voor zorgt dat de druk op
de (kleine) buurlanden van Duitsland toeneemt, wat uiteindelijk Groot-Brittannië (en
Frankrijk) zelf zal treffen 1
• wat in de prent duidelijk wordt gemaakt door de groot getekende Duitse soldaat die de
kleine landjes omverduwt (en die daardoor Groot-Brittannië en Frankrijk ook omduwt) 1
15 maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
Door het verwijderen van een zin uit het schoolboek wordt duidelijk dat de Duitse
bezetters/de nazi's de Nederlandse jeugd willen indoctrineren / controle willen houden op het
onderwijs.
16 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• De stakers wilden niet dat er foto's gepubliceerd werden omdat zij bang waren dat zij
herkend/vervolgd zouden worden 1
• De Duitse bezetters publiceerden geen foto's van de staking omdat zij geen negatieve
propaganda/kritiek op het Duitse beleid door stakers wilden tonen (uit angst voor herhaling)