SONAR X1 Gebruikersgids
advertisement
SONAR X1 Gebruikersgids Informatie in dit document kan zonder voorafgaande mededeling veranderen en vormt geen verplichting aan de kant van Cakewalk. De software die in dit document wordt beschreven wordt geleverd onder een licentieovereenkomst of niet-openbaarmakingsovereenkomst. Software mag alleen volgens de voorwaarden van de overeenkomst gebruikt of gekopieerd worden. Het is verboden om deze software op welk medium dan ook te kopiëren, behalve zoals in de overeenkomst specifiek is toegestaan. Niets van dit document mag in welke vorm dan ook, voor enig doel, elektronisch of mechanisch, gereproduceerd of overgedragen worden, inclusief fotokopiëren en opnemen, zonder schriftelijke toestemming van Cakewalk, Inc. Copyright © 2011 Cakewalk, Inc. Alle rechten voorbehouden. Programma copyright © 2011 Cakewalk Inc. Alle rechten voorbehouden. Cakewalk is een geregistreerd handelsmerk van Cakewalk, Inc. en het Cakewalk logo is een handelsmerk van Cakewalk, Inc. Overige bedrijfs- en productnamen zijn handelsmerken van hun respectievelijke eigenaars. Bezoek Cakewalk op het World Wide Web op www.cakewalk.com. 2 Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Over deze handleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Drukafspraken die in deze handleiding worden gebruikt . . . . . . 6 1 Installatie, registratie en basisopstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Installatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 SONAR voor de eerste keer gebruiken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Basis geluidsinstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 De apparatuur aansluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Een demoproject openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Ik kan het demoproject niet horen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 SONAR registreren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Volgende stappen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2 SONAR Tour. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Navigeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Control balk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skylight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Track scherm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Console scherm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Browser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De Inspector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 25 26 27 29 30 31 3 Aan de slag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Projecten creëren, spelen en opslaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een nieuw project creëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Projectbestanden openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Projectbestanden spelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het geluidsapparaat configureren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De uitgangen van de track instellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . Geluid in een project opnemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een geluidstrack toevoegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorbereidingen voor opname. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een uitvoering opnemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 34 37 38 38 38 43 43 44 45 4 Probleemoplossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Waar vind ik meer hulp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Index. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4 Inleiding De SONAR gebruikersgids is gemaakt om SONAR te leren kennen en te gebruiken. In dit boek wordt uitgelegd hoe SONAR werkt en hoe u het gebruikt om te creëren, te bewerken, te produceren en te spelen. De SONAR gebruikersgids is taakgericht en bevat kruisverwijzingen, zodat u de benodigde informatie gemakkelijk kunt vinden. De gebruikersgids bevat ook een uitgebreide index, die u kunt gebruiken om informatie over een specifiek onderwerp te vinden. Over deze handleiding In deze handleiding vindt u basisinformatie over het installeren en instellen van SONAR en het maken van de eerste instellingen en systeeminstellingen. Er zijn ook ‘tutorials’ (zelfstudies) om u op weg te helpen. De online Help gebruiken SONAR bevat tevens een volledige documentatie in een op HTML gebaseerd online Help systeem. SONAR’s online Help biedt gedetailleerde informatie over elke eigenschap van het programma, waaronder menucommando’s, schermen, dialogen, sneltoetsen en algemene procedures. U kunt op elk gewenst moment contextgevoelige hulp verkrijgen als u op de F1 toets drukt. Meer informatie nodig? Naast de gebruikershandleiding en de online Help is er meer informatie beschikbaar op de volgende locaties: • Het ReadMe bestand bevat informatie die niet beschikbaar was op het moment dat deze uitgave werd gedrukt. In SONAR’s Help menu klikt u op View README.RTF. • U heeft toegang tot video’s op http://www.cakewalk.com/CakeTV. • Bezoek de peer-to-peer Cakewalk forums op http://forum.cakewalk.com. • Bezoek de SONAR ondersteuningspagina op http://www.cakewalk.com/Support/product.aspx/SONAR-X1. • Voor technische ondersteuning en klantenservice buiten de VS gaat u naar http://www.cakewalk.com/dealers/global.aspx om te zien waar de plaatselijke klantenservice zich bevindt. Drukafspraken die in deze handleiding worden gebruikt In de volgende tabel vindt u de drukafspraken die in dit boek worden gebruikt: Afspraak Betekenis Vet Vetgedrukte tekst in SONAR is een commando. Bijvoorbeeld: klik op OK. Haakje in een rechte hoek (File > Open) Een haakje in een rechte hoek is een menuonderdeel scheiding en vertegenwoordigt een niveau in de menu hiërarchie. Bijvoorbeeld: File > Open betekent klik op het File menu en selecteer het Open commando. Monospace lettertype Een monospace lettertype wordt gebruikt voor bestandsnamen, directory paden en code voorbeelden. Voorbeeld: bepaal de locatie van het project genaamd SONAR_AudioDemo.cwb. Plus teken (+) Een plus teken (+) wordt gebruikt tussen de toetsen die binnen een toetsencombinatie ingedrukt moeten worden. Voorbeeld: CTRL +A betekent houdt de CTRL toets ingedrukt en druk op de A toets. 6 Drukafspraken die in deze handleiding worden gebruikt Installatie, registratie en basisopstelling In dit hoofdstuk komt u meer te weten over het installeren en registreren van SONAR en leert u hoe de geluids- en MIDI-apparatuur aangesloten en geconfigureerd wordt. In dit hoofdstuk: Installatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 SONAR voor de eerste keer gebruiken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Basis geluidsinstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Apparatuur aansluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Een demoproject openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Ik kan het demoproject niet horen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 SONAR registreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Volgende stappen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Installatie Let hierop voordat u gaat installeren: • Om SONAR te installeren, moet u inloggen als gebruiker met administratieve privileges. Eenmaal geïnstalleerd kan het programma ook door gebruikers die geen administratieve privileges hebben worden gebruikt. • Als systeembewaking software, zoals antivirus programma’s, op de computer zijn geïnstalleerd, moet u deze afsluiten totdat SONAR volledig geïnstalleerd is. Ook moeten toepassingen die niet in de Windows taakbalk worden getoond afgesloten worden. • Voordat u de DVD-ROM opent, dient u de licentieovereenkomst aan het eind van dit document te lezen. Op het moment dat u de DVD-ROM opent, gaat u akkoord met de voorwaarden van de licentieovereenkomst. Het installeren van SONAR is erg eenvoudig. Voordat u aan de slag gaat, zijn er drie dingen die u moet weten: • De locatie op de computer waar het programma geïnstalleerd moet worden. Als u hier niet zeker van bent, kunt u simpelweg het standaard pad, dat door de installer wordt gesuggereerd, accepteren. • De locatie op de computer waar de instrument inhoud, sample project bestanden en aanvullende inhoud opgeslagen moet worden. • Het serienummer van SONAR. Het serienummer bevindt zich op de sticker op het DVDROM hoesje. Als u uw kopie als een download heeft gekocht, is het serienummer beschikbaar via uw Cakewalk.com winkelaccount, door in te loggen en op de ‘My Registrations’ link te klikken, ofwel het is via e-mail naar u verzonden. Opmerking: als u ervoor kiest om de Sample bestanden of aanvullende inhoud niet te installeren, beschikt u mogelijk niet over de benodigde inhoud die voor de tutorials in deze handleiding wordt gebruikt. 8 Installatie, registratie en basisopstelling Installatie SONAR installeren 1. Start de computer. 2. Sluit alle programma’s die op dat moment open of in werking zijn. 3. Doe één van de volgende dingen: • Als u vanaf de DVD installeert: plaats de SONAR installatiedisk in de diskdrive. Als AutoRun is ingeschakeld, wordt het SONAR menu automatisch geopend, en toont een dialoogvenster met verscheidene opties. Als AutoRun niet is ingeschakeld, kunt u de SONAR installer straten door My Computer te openen (Windows XP) of Computer (Windows Vista) en de DVD-ROM drive van de computer op te zoeken (dit is gewoonlijk de ‘D’ drive), en twee keer op AutoRun.exe te drukken. • Als u van een digitale download installeert: zoek het bestand SONAR_X1_[Producer/Studio/Essential]_Setup1.exe (dat op de harddrive van de computer is opgeslagen) en klik hier twee keer op om met installeren te beginnen. 4. Klik op de Install knop. Opmerking: als u Setup verlaat zonder de installatie te voltooien, herhaalt u stap 3 om het installatieproces opnieuw te starten. 5. Volg de installatie-instructies op het scherm.. Opmerking: Opmerking: als SONAR geïnstalleerd is, worden aanvullende SONAR componenten ook geïnstalleerd. SONAR verwijderen Als u SONAR heeft geïnstalleerd, heeft het setup programma een Uninstall icoon in het Start menu geplaatst. Om SONAR te verwijderen, klikt u op de Start knop en kiest u Programs > Cakewalk > SONAR X1 > Uninstall SONAR X1 (Producer, Studio of Essential). Installatie, registratie en basisopstelling Installatie 9 SONAR voor de eerste keer gebruiken Er zijn twee manieren om SONAR te starten: • Klik twee keer (dubbel) op het SONAR X1 icoon op het bureaublad. • Klik op de Start knop, en kies Programs > Cakewalk > SONAR X1 > SONAR X1 (Producer, Studio of Essential). De Wave Profiler De eerste keer dat u SONAR start, wordt de Wave Profiler automatisch in werking gezet. Wave Profiler bepaalt de geschikte MIDI- en geluidsinstellingen voor het geluidsapparaat. De Wave Profiler verandert de instellingen van de geluidskaart niet. Wave Profiler detecteert het merk en model van het geluidsapparaat om de geluids- en MIDI-instellingen van het apparaat te bepalen. Wanneer de Wave Profiler vaststelt welke kaart u heeft, accepteert u altijd de standaard instellingen. U kunt de Wave Profiler opnieuw in gang zetten als u een nieuw geluidsapparaat of driver installeert. In dat geval kiest u Edit > Preferences > Audio > Driver Settings in SONAR en klikt u op de Wave Profiler knop. MIDI-apparaten in SONAR instellen Nadat de Wave Profiler zijn taak heeft voltooid, scant SONAR de computer automatisch op MIDI-invoer en uitvoerapparaten die geïnstalleerd zijn. Soms moet u SONAR vertellen welke apparaten u wilt gebruiken, en soms wilt u de MIDI-uitgangen en apparaten die u gebruikt veranderen. Kies Edit > Preferences > MIDI > Devices in SONAR om de MIDI-apparaten te configureren. 10 Installatie, registratie en basisopstelling SONAR voor de eerste keer gebruiken Figuur1. De MIDI-apparaten sectie Aan de bovenkant van het scherm ziet u de MIDI-ingangen. Zorg dat alle apparaten in dit scherm geselecteerd zijn (aangevinkt). Als een apparaat niet geselecteerd is, klikt u in het vierkantje ernaast. Aan de onderkant van hetzelfde scherm ziet u de MIDI-uitgangen. Het apparaat boven aan de lijst is Output 1, en degene daaronder is Output 2, enzovoort. Selecteer één apparaat tegelijk in het Outputs scherm. Als u op Move Selected Devices to Top klikt, kunt u de volgorde van de MIDI-apparaten veranderen. Vink dan alle apparaten die in het scherm worden getoond aan om deze voor uitvoer te selecteren. Als MIDI-uitvoerapparaten worden ingeschakeld, kunt u de MIDI-tracks via een extern klavier, een geluidsmodule of het ingebouwde MIDI-apparaat van de geluidskaart spelen. Meer informatie over het instellen van MIDI-apparaten met gebruik van het MIDI Devices dialoogvenster vindt u in het online Help onderwerp ‘Setting Up the MIDI In and MIDI Out Devices’. Installatie, registratie en basisopstelling SONAR voor de eerste keer gebruiken 11 Basis geluidsinstellingen Om geluid te horen als een project in SONAR wordt afgespeeld, is het noodzakelijk dat u het geluidsapparaat op juiste wijze configureert. 1. Open SONAR op één van de volgende manieren: • Klik twee keer op de SONAR snelkoppeling op het bureaublad (als u er tijdens de installatie voor gekozen heeft om deze te creëren). • Selecteer Start > All Programs > Cakewalk > SONAR X1. 2. Wanneer SONAR opent (en in het bijzonder als dit de eerste keer is dat u het opent), verschijnen er verschillende dialoogvensters. Voorlopig sluiten we alle dialoogvensters die verschijnen. 3. Ga naar Edit > Preferences > Audio > Devices om het apparaat voor geluidsinvoer en uitvoer te selecteren. Figuur2. 12 De geluidsapparaten sectie Installatie, registratie en basisopstelling Basis geluidsinstellingen 4. Selecteer de gewenste Input Driver. Afhankelijk van de configuratie van de computer, zijn er meerdere opties beschikbaar. De Input Driver is gewoonlijk de computer’s geluidskaart of de ingang van de Audio Interface. U stelt dit normaalgesproken op het apparaat waarop de microfoon, een gitaar, klavier of ander apparaat wordt aangesloten in. 5. Selecteer de gewenste Output Driver. De Output Driver is gewoonlijk de uitgang van de computer’s geluidskaart of Audio Interface. U stelt dit normaalgesproken op dat waarop de koptelefoon of luidsprekers zijn aangesloten in. Als u niet zeker weet wat de beste optie is, gebruikt u de volgende tabel als richtlijn. Ik gebruik Aanbevolen configuratie Een laptop met ingebouwde geluidskaart Stel zowel de Input Driver als de Output Driver op <naam van de geluidskaart> (MME 32-bit) in. Opmerking: als de geluidskaart meerdere uitgangen heeft, stelt u het Playback Device op de uitgang genaamd ‘Speakers’ of ‘Headphones’ in. Een USB microfoon Stel de Output Driver op <naam van de geluidskaart> (WDM/KS) in. Stel de Input Driver op de USB microfoon in. Windows Vista/Windos 7 gebruikers: u kunt goede resultaten verkrijgen met gebruik van WASAPI. Een Audio Interface die in een muziekzaak is gekocht Zorg dat drivers voor het nieuwe geluidsapparaat van de meegeleverde disk of de website van de fabrikant zijn geïnstalleerd. Stel zowel de Input Driver als de Output Driver apparaten op de <naam van de geluidskaart> ASIO in. Een high-end geluidskaart die ik in een computerzaak heb gekocht (Sound Blaster, enz.) Sommige geluidskaarten bieden verschillende driver opties. Stel om te beginnen de Output Driver en Input Driver apparaten op <naam van de geluidskaart> (WDM/KS) in. Installatie, registratie en basisopstelling Basis geluidsinstellingen 13 6. Ga naar Edit > Preferences > Audio > Driver Settings om de afspeel en opname timing Master apparaten te selecteren. 7. In de Playback Timing Master lijst selecteert u het geluidsapparaat dat door SONAR als het standaard of voornaamste uitvoerapparaat behandeld moet worden. Dit moet de uitgang waarop de koptelefoon of de luidsprekers zijn aangesloten zijn. 8. In de Record Timing Master lijst selecteert u de ingang op de geluidskaart waarop u apparaten, zoals een microfoon, gitaar, klavier of een ander invoerapparaat, gaat aansluiten. Figuur3. De Audio-Driver sectie Voor meer informatie en de aanbevolen instellingen voor specifieke modellen geluidskaarten, bezoekt u de SONAR support website op http://www.cakewalk.com/Support/product.aspx/ SONAR-X1. 14 Installatie, registratie en basisopstelling Basis geluidsinstellingen De apparatuur aansluiten Er zijn meerdere types Audio Interfaces (geluidskaarten). CardBus (PCI), USB/USB2 en Fire Wire zijn de meest voorkomende. Laptops kunnen een Audio PCMCIA kaart gebruiken (PC kaart). Veel Audio Interfaces hebben ook MIDI-ingangen en sommige hebben tevens ingebouwde MIDI-synthesizers. In deze sectie worden de verscheidene opties voor het aansluiten van geluidsapparatuur behandeld. Analoge en digitale ingangen Er zijn twee basis geluidsingangen: • Analoog. Via analoge ingangen kunt u een gitaar, microfoon of ander instrument rechtstreeks op de computer aansluiten (als de computer analoge geluidsingangen heeft) of via een Audio Interface. De Audio Interface neemt het signaal van de microfoon of gitaar en converteert de analoge invoer naar digitaal. Analoge ingangen worden vaak gebruikt en bevinden zich standaard in vrijwel alle consumenten geluidskaarten die bij de meeste PC desktop en laptop computers worden geleverd. • Digitaal. Met digitale ingangen kunt u andere digitale apparaten, zoals de optische uitgang van een CD-speler of MP3-speler, rechtstreeks op de computer (als de computer digitale geluidsingangen heeft) of op een Audio Interface aansluiten. Algemene digitale ingangen hebben externe analoog naar digitaal omzetters, populaire gitaarprocessors, zoals de Line 6 POD en andere digitale bronnen. Installatie, registratie en basisopstelling De apparatuur aansluiten 15 De volgende tabel beschrijft de verscheidene types analoge en digitale aansluitingen die u kunt tegenkomen. Kabel Type Omschrijving 1/4 inch TRS Gebalanceerde analoge aansluiting XLR Gebalanceerde analoge aansluiting Microfoons, professionele geluidsapparatuur 1/4 inch TS Ongebalanceerde analoge aansluiting Gitaarkabel, ‘Hi-Z’. 1/8 inch “Mini” Plug Gebalanceerde analoge aansluiting Koptelefoon, desktop computer, luidsprekers RCA - Phono Phono analoge (tulpstekker) aansluiting Draaitafels, analoge cassette recorders SPDIF Stereo digitale aansluiting Optical (Lightpipe) Stereo digitale aansluiting MIDI MIDI-aansluiting Lees de documentatie behorende bij de hardware zorgvuldig door, om te bepalen welke aansluitingen u op de Audio Interface heeft. De volgende diagrammen tonen basis aansluitingen in de meest voorkomende configuraties. Raadpleeg de documentatie die bij de computer en geluidskaart hoort voor meer details over een specifieke opstelling. 16 Installatie, registratie en basisopstelling De apparatuur aansluiten Een elektrische gitaar op de computer aansluiten Gitaar DI Box Computer geluidskaart (of externe Audio Interface) Koptelefoon of luidsprekers Een microfoon op de computer aansluiten Microfoon invoer Microfoon Computer geluidskaart (of externe Audio Interface) Koptelefoon of luidspreker USB-aansluiting USB-microfoon Computer geluidskaart (of externe Audio Interface) Installatie, registratie en basisopstelling De apparatuur aansluiten Koptelefoon of luidspreker 17 Een MIDI-interface of controller op de computer aansluiten USB-aansluiting USB MIDI-klavier Microfoon invoer Microfoon Computer geluidskaart (of externe Audio Interface) Koptelefoon of luidsprekers MIDI (Musical Instrument Digital Interface) is de manier waarop computers met klavieren en andere elektronische instrumenten communiceren. De term ‘MIDI’ verwijst naar zowel het type kabel, aansluitingen, instrumenten en controllers en de ‘taal’ die door al deze componenten wordt gebruikt om met elkaar te ‘praten’. Er zijn twee algemene manieren voor het aansluiten van een MIDI-klavier of instrument op een computer: 18 • USB-kabel. Veel MIDI-klavieren en controllers hebben een USB-aansluiting. Om via USB op de computer aan te sluiten, steekt u simpelweg het ene eind van een USB-kabel in de USBJack op het MIDI-klavier of een op zichzelf staande MIDI-interface en het andere eind in de computer. Zorg dat de software drivers, behorend bij het MIDI-klavier of de Interface, geïnstalleerd zijn. • Standaard MIDI-kabel. MIDI-klavieren en Interfaces hebben doorgaans aansluitingen voor dit type kabel, ook als deze een USB-aansluiting hebben. Controleer eerst het geluidsapparaat om te zien of het MIDI In en Uit aansluitingen heeft. Als dat niet het geval is, zult u een op zichzelf staande MIDI-interface moeten toevoegen om een aansluiting tussen het MIDI-klavier en de computer tot stand te brengen. Als het MIDI-klavier of de controller een USB-aansluiting heeft, is de instelling gemakkelijker te maken met gebruik van de USBaansluiting. Voor instructies voor het instellen kijkt u in de handleiding of instructies behorend bij het MIDI-apparaat. Installatie, registratie en basisopstelling De apparatuur aansluiten Een demoproject openen Nu het geluidsapparaat is geconfigureerd, gaan we het demoproject behorend bij SONAR openen en beluisteren. 1. Klik op File en selecteer dan Open. Het Open dialoogvenster verschijnt, waarmee Cakewalk projecten die op de computer zijn opgeslagen worden geopend. Het Open dialoogvenster functioneert net als elk ander dialoogvenster in Microsoft Windows. • Met de verticale navigatieknoppen aan de linkerkant kunt u naar populaire locaties op de harddisk van de computer springen. • In het Browsing paneel worden alle projectbestanden en mappen, die in de geselecteerde map beschikbaar zijn, weergegeven. • Met gebruik van de Go to Folder drop-down lijst kunt u snel naar veelgebruikte mappen voor projectbestanden in SONAR gaan. U gaat normaalgesproken naar de projecten door de projectbestanden (Project Files) te selecteren. • Meer gedetailleerde informatie over alle opties en functies in dit dialoogvenster klikt u op Help. Figuur4. 2. Het Open dialoogvenster Ga naar de Cakewalk Content map (standaard locatie is C:\Cakewalk Content\SONAR X1 [Producer, Studio of Essential]\Tutorial Projects\Audio Tutorial Project) en zoek naar het project genaamd SONAR_AudioDemo.cwb. Installatie, registratie en basisopstelling Een demoproject openen 19 3. Selecteer het bestand door erop te klikken zodat het benadrukt wordt, en klik dan op de Open knop om het demoproject te openen. Opmerking: als u wordt gevraagd de bundel uit te pakken, accepteert u de standaard locaties en klikt u op OK. 4. Als het project opent, verschijnt het File Information scherm. In dit scherm kunnen aantekeningen, opmerkingen, titels en andere nuttige informatie over een project worden opgeslagen. Voorlopig sluit u het File Information scherm door op de Close knop in de rechterbovenhoek van het scherm te klikken. 5. Klik op de Play knop in de SONAR Control balk, die zich boven aan de SONAR interface bevindt. 6. Geniet van de song! Hoewel we nu de basisinstellingen hebben behandeld, en u nu weet hoe u bestanden kunt afspelen, is er zoveel meer dat u met SONAR kunt doen. Voor meer informatie kijkt u bij ‘Volgende stappen’ op pagina 22. Ik kan het demoproject niet horen Als u het demoproject niet kon horen, ligt dat hoogstwaarschijnlijk aan één van de volgende drie dingen. Bekijk de volgende stappen om dit op te lossen. Ik zag geen meters bewegen in SONAR en hoorde geen geluid De meest voor de hand liggende oorzaak hiervan is als het afspeelapparaat niet correct is ingesteld, en dit is de beste manier om dit te verhelpen: 20 1. Ga naar Edit > Preferences > Audio – Devices. 2. Controleer of het juiste geluidsapparaat in de Output Drivers lijst is geselecteerd, en klik dan op OK. Installatie, registratie en basisopstelling Ik kan het demoproject niet horen 3. Zorg dat de Output regeling van elke geluidstrack in het demoproject aan het juiste uitvoerapparaat is toegewezen. Tip: probeer eerst de optie waarbij ‘MME 32-bit’ of ‘WDM/KS’ in de naam wordt weergegeven. Ik zie meters bewegen in SONAR, maar ik hoor niets • De meest waarschijnlijke oorzaak hiervan is dat het volume van het geluidsapparaat simpelweg te laag is. U kunt het volume van de meeste apparaten in Windows controleren door twee keer op het luidspreker icoon te klikken, dat in het systeemvak, rechtsonder in de hoek van het scherm, naast de klok wordt weergegeven. • Sommige geluidsapparaten hebben een hardware knop of schuifregelaar die de uitvoer of het ‘volume’, van het apparaat regelt. Het geluid wordt gespeeld, maar ik krijg de boodschap DROPOUT of AUDIO STOPPED in een dialoogvenster of in de Control balk Een drop-out is een symptoom van geluidshardware, als deze geluidsdata niet snel genoeg kan verwerken. Er zijn een paar dingen die dit mogelijk kunnen verhelpen: • De buffergrootte of mix latentie verhogen. Ga naar Edit > Preferences > Audio – Driver Settings en verhoog de waarde van de Buffer Size schuifregelaar of pas de hardware buffergrootte in het ASIO paneel aan. • Het afspeelapparaat veranderen. Veel apparaten ondersteunen meerdere driver modi. Ga naar Edit > Preferences > Audio > Playback and Recording, klik op de Driver Mode drop-down lijst en kijk of er een andere optie voor uw geluidskaart of apparaat beschikbaar is, zoals <naam van de geluidskaart> (MME 32-bit) versus <naam van de geluidskaart> (WDM/KS). • Zorg dat er niets anders is dat het geluidsapparaat op hetzelfde moment probeert te gebruiken. SONAR functioneert optimaal wanneer er geen andere software toepassingen proberen het geluidsapparaat te gebruiken, zoals web browsers, videospelers, Instant Messaging Clients en andere geluidstoepassingen. Installatie, registratie en basisopstelling Ik kan het demoproject niet horen 21 SONAR registreren Wij raden u ten zeerste aan uw kopie van SONAR te registreren. Registratie is verplicht voor technische ondersteuning en voor alle SONAR updates. Het online of telefonisch registreren van SONAR is snel en gemakkelijk, en het geeft u toegang tot technische ondersteuning alsmede notificaties wanneer updates beschikbaar zijn. U kunt op elk gewenst moment te registreren, door in te loggen op http://www.cakewalk.com/ register of door 888-CAKEWALK (V.S.) of +(617) 423-9004 (buiten de V.S.) te bellen tussen 9 uur ’s ochtends en 8 uur ‘s avonds. Als u buiten Noord Amerika woont, kunt u de distributeurs pagina bezoeken, op http://www.cakewalk.com/Dealers/global.aspx om contactinformatie van een lokale distributeur te verkrijgen. U dient het serienummer van het product (te vinden op het DVD-hoesje) en een geldig emailadres bij de hand te hebben als u registreert. Volgende stappen 22 • Lees ‘SONAR Tour’ op pagina 23. • Neem even de tijd om de tutorials (zelfstudies) in deze gids, alsmede die in SONAR’s Help documenten door te nemen. U kunt deze bereiken door Help Topics in het Help menu te kiezen. • Bekijk de SONAR video’s op onze website op http://www.cakewalk.com/CakeTV. • Bekijk de SONAR kennisdatabank artikelen op onze website op http://www.cakewalk.com/Supprt/product.aspx/SONAR-X1. Installatie, registratie en basisopstelling SONAR registreren SONAR Tour In dit hoofdstuk verkennen we de basisbeginselen van SONAR om u op weg te helpen. Zorg dat u alle instructies in het ‘Installatie, registratie en basisinstellingen’ hoofdstuk heeft voltooid. Voor meer diepgaande informatie over specifieke SONAR eigenschappen raadpleegt u de online Help. In dit hoofdstuk: Navigeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 De Control balk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Skylight. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Het Track venster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Het Console venster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 De Browser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 De Inspector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Navigeren Het project is het middelpunt van uw werk in SONAR. Een project kan een aantal verschillende elementen bevatten, waaronder geluid, MIDI, video enz. Al deze elementen zijn in tracks, clips en events binnen een project onderverdeeld. Tracks worden gebruikt om de klank of muziek, gemaakt door elk(e) instrument of stem, in een project op te slaan. Bijvoorbeeld, een song die voor vier instrumenten en één stem is gearrangeerd, kan uit vijf tracks bestaan (één track per instrument, en één track voor de stem). Iedere project kan een onbeperkt aantal tracks hebben (SONAR X1 Essential ondersteunt onbeperkte tracks en maximaal 64 Audio tracks). Elke track kan uit één of meerdere clips bestaan. Clips zijn de stukjes geluid en muziek waaruit de tracks zijn opgebouwd. Een clip kan een hoorn solo, een drum break, een bas of gitaar riff, een voice-over of geluidseffect zoals een auto claxon of telefoon bevatten. Een track kan een individuele clip of verschillende clips bevatten. De term Events wordt gebruikt om MIDI-data in MIDI-tracks of automatiseringdata te definiëren. Elk project heeft een huidige tijd, genaamd Now Time, die bijhoudt waar u zich in het project bevindt. De Now Time is een verticale lijn in het Track scherm en wordt in zowel Time Ruler als Time Display weergegeven. A B C D A. Tracks B. Now time C. Clips D. Events 24 SONAR Tour Navigeren De Control balk Een groot deel van uw tijd in SONAR wordt doorgebracht met opnemen en het beluisteren van uw project, terwijl het zich ontwikkelt. De Control balk bevat het belangrijkste gereedschap en andere informatie die u nodig heeft om het project op te nemen, te bewerken en af te spelen. De Control balk bestaat uit meerdere modules die verscheidene verwante besturingselementen bevatten. U kunt iedere individuele module opnieuw rangschikken en zichtbaar maken of verbergen, zodat alleen de functies die u het meest gebruikt worden weergegeven. De Control balk wordt standaard boven in het SONAR scherm geplaatst, maar kan ook losgemaakt worden of aan de onderkant worden geplaatst. Om de Control balk te tonen/verbergen, drukt u op C. Figuur 5. Control balk De Control balk bevat de volgende modules: • Tools module. Hiermee kan globaal gereedschap en Draw Resolution worden geselecteerd. • Snap module. Hiermee kunt u Snap to Grid instellingen configureren. • Transport module. Bevat standaard regelingen voor opnemen, naar nul terugkeren, terugspoelen, stoppen, afspelen en vooruitspoelen. • Loop module. Hiermee kunnen Loop instellingen geconfigureerd worden. • Mix module. Hiermee kunnen instellingen voor Mute, Solo, Arm for Recording, Effects Bypass en geautomatiseerd afspelen/opnemen geconfigureerd worden. • ACT module. Hiermee kunt u configureren hoe besturingsoppervlakken met effect en softsynth Plugins op elkaar inwerken. • Screenset module. Hiermee kunnen Screenset Presets (scherm opmaak) worden opgeslagen en opgeroepen. • Performance module. Hiermee kunt u CPU, disk en geheugenactiviteit controleren. • Punch module. Hiermee kunnen instellingen voor Punch Record geconfigureerd worden. • Select module. Hiermee kunnen selectie instellingen geconfigureerd worden. • Markers module. Hiermee kunt u met markeringen navigeren. • Event Inspector module. Hiermee kunnen synchronisatie-instellingen geconfigureerd worden. • Sync module. Hiermee kunnen synchronisatie-instellingen geconfigureerd worden. Meer informatie over elke module vindt u in het online Help onderwerp genaamd Control Bar Overview. SONAR Tour De Control balk 25 Skylight Skylight introduceert een moderne werkruimte en biedt een nieuw niveau van eenvoud door een intelligente interface die verder gaat dan eigentijdse, individuele schermen en een rommelige opmaak. Alle schermen in SONAR kunnen op elk gewenst moment verborgen, vastgezet, opgevouwen of uitgespreid worden. Figuur 6. Skylight C D E A F B G A. Control balk B. Inspector venster C. Track venster D. Clips venster E. Video Thumbnail venster F. Browser G. MultiDock De belangrijkste componenten van de Skylight interface zijn: 26 • Track scherm. Hiermee beheert u tracks en rangschikt clips en events in projecten. • Inspector. Hiermee bekijkt u alle essentiële track en clip informatie op één logische en gemakkelijke toegankelijke locatie. • Control balk. Met de modulaire Control balk kunt u cruciale functies snel en overzichtelijk bereiken. Gereedschap voor bewerking is globaal en bevindt zich op een centrale locatie. • MultiDock. Elke gewenst aantal SONAR schermen kan hiermee op één locatie worden geplaatst zodat u deze gemakkelijk kunt vinden. SONAR Tour Skylight • Browser. Hiermee brnegt u alle inhoud op één, gemakkelijk te beheren plaats samen, met volledige Drag en Drop functie. Een gesimplificeerd Synth Rack maakt het werken met meerdere virtuele instrumenten in uw projecten gemakkelijker. Het Track scherm Het Track scherm is het voornaamste scherm dat u voor het creëren, tonen van en werken met een project gebruikt. Als u een project opent, toont SONAR het Track scherm van dat project. Als u het Track scherm van een project sluit, wordt het bestand door SONAR gesloten. Om naar het Track scherm over te gaan, kiest u Views > Track scherm of drukt u op ALT+1. Figuur 7. Het Track scherm A B C D A. Track venster B. Clips venster C. Video Thumbnail venster D. Navigatie venster Het Track scherm is in een aantal secties verdeeld: • De menubalk (aan de bovenkant) • Het Track venster • Het Clips venster • Het Bus venster • Het Navigatie venster • Het Video Thumbnails venster SONAR Tour Het Track scherm 27 Alle regelingen van de huidige track zijn in de Inspector opgenomen, hetgeen een uitgebreide versie van de trackregelingen aan de linkerkant van het Track scherm is. U kunt de Inspector verbergen of tonen door I op het toetsenbord in te drukken. Het Clips venster toont de clips in het project op een horizontale tijdlijn genaamd de Time Ruler, waarmee u de manier waarop uw project is georganiseerd kunt visualiseren. Clips bevatten markeringen die hun inhoud aangeven. In het Clips venster kunt u clips selecteren, knippen en van de ene naar de andere locatie verplaatsen om het arrangement van muziek en geluid in een project te veranderen. Het Bus venster toont de bussen in het project. Het Navigatie venster toont een groot deel van het project, en geeft een overzicht van een song. In het Navigatie venster worden alle tracks van het project weergegeven. Boven aan het Track scherm is het Video Thumbnails venster, dat individuele frames van een geïmporteerde videoclip toont. Het tijdsinterval tussen weergegeven frames wordt door het zoomniveau dat u kiest bepaald. Als u ver genoeg inzoomt, kunt u elk individueel frame van de video bekijken. 28 SONAR Tour Het Track scherm Het Console scherm In het Console scherm kunt u de geluiden op alle verschillende tracks combineren om de eindmix van uw song of project te creëren. Gebruik het Console scherm om de niveaus van geluid voor de verschillende tracks in het project aan te passen, om de stereo panning te veranderen en om realtime effecten op een individuele track, combinaties van tracks of de eindmix toe te passen. Om naar het Console scherm te gaan, kiest u Views > Console scherm of drukt u op ALT+2. Figuur 8. Het Console scherm B C A D E F A. Console scherm menu B. ProChannel (alleen Producer) C. Venster splitsbalken D. Track kanaalstrips E. Bus kanaalstrips F. Hoofd kanaalstrips Het Console scherm bevat de volgende hoofdelementen: • Menu. Gebruik het menu om de kanaalstrips te configureren. U kunt de weergave van specifieke kanaalstrips en modules binnen kanaalstrips filteren. • Track, Bus en Mains vensters. Het Console scherm heeft drie aparte vensters: het meest linker venster bevat track kanaal strips, het middelste venster bevat bus kanaal strips en het rechter venster bevat de hoofd kanaal strips. SONAR Tour Het Console scherm 29 • Kanaalstrips. Iedere track, bus en main in het project wordt vertegenwoordigd door zijn eigen verticale kanaalstrip. Gebruik de kanaalstrip regelaars om tracks, bussen en Mains te mixen en verwerken. • Modules. Regelingen in kanaalstrips zijn in modules ondergebracht, die getoond of verborgen kunnen worden. De Browser Met de Browser kunt u verscheidene types inhoud zoeken en in de projecten importeren, waaronder Audio en MIDI-bestanden, track- en projectsjablonen, track iconen, FX Chain Presets, effect plug-ins en instrumenten. U kunt inhoud en plug-ins rechtstreeks in tracks slepen. Om naar de Browser te gaan, kiest u Views > Browser scherm of druk op B. Figuur 9. De Browser. Media Browser 30 SONAR Tour De Browser Plug-in Browser Synth Rack Browser De Inspector Tijdens het werken aan een project zult u vaak naar track en clip parameters en mix regelaars moeten overschakelen. Met gebruik van de Track Inspector en Properties Inspector kunt u relevante instellingen voor de geselecteerde track(s) of clip(s) gemakkelijk bereiken. Om naar de Inspector over te schakelen, kiest u Views > Inspector scherm of druk op I. Figuur 10. De Inspector. A B C D E A. Clip Properties Inspector tonen/verbergen B. Track Properties Inspector tonen/verbergen C. ProChannel (alleen Producer) tonen/verbergen D. Weergavengebied voor Properties Inspector E. Weergavengebied voor Track Inspectors SONAR Tour De Inspector 31 32 SONAR Tour De Inspector Aan de slag In dit hoofdstuk: Projecten creëren, spelen en opslaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Een nieuw project creëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Projectbestanden openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Projectbestanden openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Geluid in een project opnemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Een Audio track toevoegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Voorbereidingen voor opnemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Een uitvoering opnemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Projecten creëren, spelen en opslaan Het begrijpen en beheren van projectbestanden is essentieel voor uw werkstroom in SONAR. In deze Tutorial (zelfstudie) behandelen we de basisbeginselen van het werken met projectbestanden en een aantal handelingen die daarmee uitgevoerd kunnen worden. Wanneer u muziek in SONAR opslaat of opneemt, schrijft u het zodat het in een project opgeslagen kan worden. Een project kan een verscheidenheid aan elementen bevatten, waaronder: • Audio tracks • MIDI-tracks • Instrument tracks • DirectX en VST Audio effecten • Projectinstellingen zoals tempo, toonsoort en maatsoortveranderingen • Teksten Een nieuw project creëren Er zijn meerdere manieren om met een nieuw project te beginnen in SONAR. Wanneer SONAR wordt geopend, wordt u begroet met het Quick Start dialoogvenster. Laten we eens naar de beschikbare opties in dit dialoogvenster kijken. 34 Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan Open a Project. Gebruik deze knop om een standaard File Open dialoogvenster te openen, waarin u het project dat u wilt openen kunt selecteren. Open a Recent Project. Klik op de drop-down lijst om de meest recente projecten die in SONAR zijn geopend te tonen. Selecteer het gewenste project in de lijst en klik op de knop links van de lijst om het project te openen. Create a New Project. Klik op deze knop om het New Project File dialoogvenster te openen, waarin u een nieuw project, gebaseerd op een beschikbaar sjabloon, kunt creëren. Online Videos and more. Klik op deze link om onze tutorials online te bekijken. Om deze inhoud te kunnen bekijken, is een actieve internetverbinding noodzakelijk. Getting Started. Klik op deze knop om de SONAR online Help te openen. Show this at Startup. Maak dit vakje leeg als u niet wilt dat het Quick Start dialoogvenster wordt weergegeven, de volgende keer dat u SONAR start. Close. Gebruik deze knop om het Quick Start dialoogvenster te sluiten. In deze tutorial wordt het creëren van een nieuw project behandeld. • Klik op de Create a New Project knop . Tip: U kunt dezelfde handeling ook uitvoeren door in het hoofdmenu op File > New te klikken. Het New Project File dialoogvenster verschijnt. Iedere keer dat u een nieuw project creëert, krijgt u dit dialoogvenster te zien. Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan 35 Laten we eens naar een aantal dingen die u in dit scherm kunt doen kijken. Opmerking: de getoonde lijst met beschikbare projectsjablonen kan variëren, afhankelijk van uw versie van SONAR (Producer, Studio of Essential). Name. Typ de naam van het project in het Name vak. Voor deze oefening noemen we het project Tutorial 1. Location. Gebruik het Location vak om aan te geven waar het project opgeslagen moet worden. Klik op de Browse knop om een specifieke locatie op te geven. Voor deze tutorial gebruiken we de standaard locatie, zoals in voorgaand figuur wordt getoond. Audio Path. Gebruik het Audio Path vak om te specificeren waar geluidsopnames voor het project worden opgeslagen. Klik op de Browse knop knop om een specifieke locatie op te geven. Store Project Audio in its own Folder. Selecteer dit vak als u de geluidsbestanden van het project in een aparte map wilt opslaan. Het wordt aanbevolen om deze optie te selecteren. Template. Deze lijst toont alle beschikbare vooraf gemaakte sjablonen die in SONAR zijn opgenomen. De lijst bevat ook aangepaste sjablonen die u creëert. Een Template lijst kan verschillen van het voorgaande figuur. Voor deze zelfstudie selecteert u de sjabloon genaamd Normal. OK. Klik op OK om een nieuw project, gebaseerd op de gespecificeerde instellingen, te creëren. Cancel. Klik op Cancel om het New Project File dialoogvenster te sluiten. 36 Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan Help. Klik op Help om het online Help onderwerp voor het New Project File dialoogvenster te openen. Klik nu op OK om met deze zelfstudie verder te gaan. Gefeliciteerd, u heeft zojuist een nieuw project in SONAR gecreëerd! Projectbestanden openen Nu gaan we het hebben over het openen van bestaande projectbestanden. In SONAR kan dit op twee manieren worden gedaan: • Klik op de Open a Project knop in het Quick Start dialoogvenster dat verschijnt wanneer SONAR wordt gestart. • Selecteer File > Open in de menubalk aan de bovenkant van het SONAR scherm. Laten we beginnen en één van de hierboven genoemde methodes proberen. Beiden zullen u naar het Open dialoogvenster brengen, zoals in het volgende figuur wordt getoond. Het Open dialoogvenster functioneert net als elk ander Browse dialoogvenster in Microsoft Windows. • Met de verticale navigatieknoppen kunt u naar populaire locaties op de harddisk van de computer springen. • In het Browser venster worden alle projectbestanden en mappen die zich in de geselecteerde map bevinden getoond. • Met de Go to Folder dropdown lijst kunt u snel naar algemeen gebruikte mappen gaan die in SONAR voor projectbestanden gebruikt worden. Standaard kunt u projecten bereiken door Project Files te selecteren. Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan 37 • Voor meer gedetailleerde informatie over alle opties en functies in dit dialoogvenster, klikt u op Help. Voor deze zelfstudie willen we één van de sample projectbestanden behorend bij SONAR openen. Ga naar de Cakewalk: Content map (standaard locatie is C:\Cakewalk Content\SONAR X1 [Producer, Studio or Essential]\Tutorial Projects\Audio Tutorial Project) en ga naar het bestand genaamd SONAR_AudioDemo.cwb. U kunt projectbestanden op één van de twee manieren in SONAR laden: • Selecteer een bestand door erop te klikken en klik dan op Open. • Klik twee keer (dubbel) op het bestand vanuit het Browser venster. Opmerking: wanneer u gevraagd wordt de bundel uit te pakken, accepteert u de aangegeven locaties en klikt u op OK. Nu gaan we één van deze twee methodes gebruiken om het projectbestand SONAR_AudioDemo.cwp te openen. Als het project opent, verschijnt het File Information venster. Dit venster kan gebruikt worden om aantekeningen, opmerkingen, titels en andere nuttige informatie over het project op te slaan. Sluit nu het File Information venster door op de Close knop in de rechterbovenhoek van het venster te drukken. Projectbestanden spelen In de volgende sectie gaan we het project genaamd SONAR_AudioDemo.cwp configureren om in SONAR af te spelen. Als u het project nog niet geopend heeft, met gebruik van de stappen in de vorige sectie Projectbestanden openen, doet u dat nu, voordat u verdergaat. Het geluidsapparaat configureren Voordat we verder gaan, moeten we er zeker van zijn dat het geluidsapparaat correct is geconfigureerd. Als u dit niet al gedaan heeft, bekijkt u ‘Basis geluidsinstellingen’ op pagina 12 voor instructies voor het configureren van een geluidsapparaat. De uitgangen van de track instellen 38 De volgende belangrijke stap is om SONAR te laten weten via welke uitgang op uw geluidsapparaat u de geluidstracks wilt laten spelen. In sommige gevallen is het wenselijk om tracks via verschillende uitgangen te laten spelen (bijvoorbeeld als u externe hardware verwerking voor effecten gebruikt). In dit scenario stellen we alle geluidstracks op dezelfde uitgang in. Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan Laten we beginnen met de bastrack. Zoek naar de track genaamd Bass in het project. We gaan een aantal regelingen van de track eens onder de loep nemen. Als de trackregelingen niet allemaal zichtbaar zijn, moet u de track mogelijk uitbreiden om deze te kunnen zien. Een track uitbreiden om alle regelingen zichtbaar te maken 1. Richt de cursor op de onderste rand van de track. 2. Klik en trek naar beneden om alle trackregelingen te onthullen. Tip: u kunt ook dubbel klikken op een lege ruimte in de trackstrip om de trackstrip groter te maken/te herstellen. Regeling Omschrijving De Mute knop wordt gebruikt om een track tijdens het afspelen tijdelijk stil te maken (te dempen). Tracks die op Mute zijn ingesteld, zijn niet hoorbaar. De Solo knop wordt gebruikt om alle tracks, behalve degene die op solo is ingesteld, stil te maken. Dit kan bruikbaar zijn voor het isoleren van een bepaalde uitvoering of opname voor afluister- of mix doeleinden. Met SONAR kunnen meerdere tracks tegelijk op Solo worden ingesteld. De Arm of Record Enable knop moet op elke track die u wilt opnemen ingeschakeld worden. Voor meer details, zie Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen. De Input Echo of Input Monitor knop kan, als deze is ingeschakeld, de invoer van de track rechtstreeks via zijn uitvoer laten horen. Voor meer details, zie Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen. Met de Write Automation knop kunt u, wanneer ingeschakeld, veranderingen in aanpasbare trackparameters opnemen tijdens afspelen. Voor meer details, zie Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen. De Freeze knop wordt gebruikt om een synth- of instrumenttrack tijdelijk in een audiotrack om te zetten, om CPU stroom te besparen. Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan 39 Ga naar de dropdown lijst van Output en klik op de kleine pijl om alle beschikbare uitgangen weer te geven. Selecteer de uitgang waarop de luidsprekers of koptelefoon zijn aangesloten. Als u de Output dropdown lijst niet kunt vinden, controleer dan of de track volledig is uitgebreid door deze naar beneden te trekken. Opmerking: De beschikbare opties zullen verschillen van die in de voorgaande afbeelding. Selecteer de uitgang die met de door u gebruikte geluidskaart of geluidsapparaat correspondeert. Vervolgens herhaalt u het hierboven beschreven proces voor alle tracks in het project. Tip: Als u meerdere uitvoeren gelijktijdig moet veranderen, kunt u dit ook doen door op Edit > Select > All te klikken en de CTRL toets ingedrukt te houden terwijl u de Output instelling van tracks verandert. Het project afspelen Nu alle uitgangen van de track op het juiste apparaat zijn ingesteld, is de volgende stap het afspelen van het project om te controleren of het te horen is en juist klinkt. Ga naar de Control balk aan de bovenkant van SONAR’s scherm. 40 Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan De Control balk bevat vele bruikbare functies met betrekking tot projecten in SONAR. Druk nu simpelweg op de Play knop om het project te beluisteren. Experimenteer met de Mute en Solo knoppen op elke track. Als u meerdere tracks op Solo instelt, hoort u alle op solo ingestelde tracks. Als u tracks op Mute instelt, zijn deze niet te horen. Tip: u kunt ook de spatiebalk op het toetsenbord gebr uiken om het afspelen in SONAR te starten en stoppen. Als u klaar bent met luisteren, klikt u op de Stop knop . Projectbestanden opslaan SONAR biedt vele opties voor het opslaan van uw werk. Om deze opties te onderzoeken, klikt u op het File menu en kiest u Save As. Dit opent een Save As dialoogvenster. Voordat u iets in dit venster doet, is het eerste dat u moet doen Project Files in de Go to Folder lijst selecteren. Zelfs als dit al Project Files weergeeft, moet u hier toch op klikken. Het zal u opvallen dat dit venster veel weg heeft van het Open dialoogvenster waar we eerder in deze zelfstudie naar hebben gekeken. Het Save As dialoogvenster navigeert bestanden op vrijwel dezelfde manier als Windows dat doet. Als u de finesses en diepgaande informatie over Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan 41 het gebruik van dit venster wilt lezen, klikt u op de Help knop. Voor deze oefening gaan we naar de verschillende projectbestanden die u met SONAR kunt opslaan kijken. Kijk eens naar het dropdown lijst genaamd Save as type. Klik op de Save as type pijl om een lijst met ondersteunde bestandsformaten te bekijken. Laten we deze verschillende bestandsformaten eens wat gedetailleerder bekijken. 42 • Normal. Dit is de eerste optie in de lijst en het meest gebruikte formaat voor het opslaan van projectbestanden. Als u dit kiest, wordt een Cakewalk Project bestand met de ‘cwp bestandsextensie gecreëerd. Het is belangrijk te onthouden dat Cakewalk Project bestanden feitelijk geen geluidsdata, maar referentie geluidsbestanden vanaf waar deze op de harddrive van de computer zijn opgeslagen opslaan. • Template. Template (sjabloon) bestanden worden als startpunt voor nieuwe projecten gebruikt. Templates kunnen lay-out informatie over het project opslaan, zoals hoeveel audio en MIDI-tracks er zijn en aan welke Output poorten deze zijn toegewezen. Gedetailleerde informatie over het gebruik van Templates (sjablonen) is te vinden in het SONAR Help onderwerp Templates. • Cakewalk Bundle. Dit formaat wordt alleen gebruikt wanneer projecten naar andere mensen of andere computers worden gestuurd. Cakewalk Bundle bestanden gebruiken de .cwb bestandsextensie en zijn vergelijkbaar met Cakewalk Project bestanden. Het belangrijkste verschil is dat Cakewalk Bundle bestanden daadwerkelijk alle geluidsdata van een project bevatten. Cakewalk Bundle bestanden zijn veel groter dan de reguliere Cakewalk projectbestanden, omdat deze alle geluidsdata van een project bevatten. Probeer dit formaat zo min mogelijk te gebruiken, behalve als u een project tussen computers moet uitwisselen. Als een Cakewalk Bundle bestand wordt geopend, zal SONAR de ingesloten geluidsdata ‘uitpakken’ en deze in een nieuwe geluidsmap op de computer opslaan. • MIDI. Met deze optie kunt u een standaard MIDI-bestand van het project opslaan. MIDIbestanden bevatten geen ingesloten geluid of verwijzingen naar externe geluidsbestanden, dus de geluidsdata in een project zal afgedankt worden als u een MIDI-bestand opslaat. MIDI-bestanden kunnen in Formaat 0 of Formaat 1 zijn. Formaat 0 combineert alle MIDIevents in één enkele track. Dit is compatibel met vele oudere sequencers en klavieren. MIDI Formaat 1 bestanden kunnen maximaal 256 tracks opslaan en zijn een betere keuze als u van plan bent een MIDI-bestand met een andere op computer gebaseerde sequens toepassing te gaan gebruiken. Hoewel dit niet erg gangbaar is, kunt u met SONAR ook in het RIFF MIDI formaat opslaan. Tenzij u zeker weet dat het afspeelsysteem een RIFF MIDIbestand vereist, kunt u beter het MIDI-formaat gebruiken. Aan de slag Projecten creëren, spelen en opslaan In de meeste gevallen is de beste keus voor het opslaan van de bestanden Normal. Om dit project op te slaan, doet u het volgende: 1. In de Go to Folder lijst selecteert u Project Files. Zelfs als Project Files al geselecteerd is, selecteert u het nogmaals, al is het alleen maar voor de oefening. 2. In de Save as Type lijst selecteert u Normal. 3. Type een naam in het File Name vak. 4. Klik op Save om het project op te slaan. Hiermee is de zelfstudie voltooid. Geluid in een project opnemen Eén van de meest belangrijke aspecten van het creëren van muziek in SONAR is digitale geluidsopname. Dit is het proces waarbij u het geluid van een microfoon of instrument neemt, en het in een geluidstrack opneemt. Wanneer deze stap is voltooid, kunt u de song bewerken en mixen om deze daarna met de wereld te kunnen delen. Met deze zelfstudie loopt u door de betreffende stappen en leert u hoe de beste geluidsopnames worden verkregen. Een geluidstrack toevoegen In Tutorial 1 heeft u kennis genomen van het openen van projectsjablonen. Voor deze zelfstudie gaan we een leeg project openen: 1. In het File menu klikt u op New. 2. Selecteer het Blank (no tracks or buses) sjabloon en klik op OK. Een nieuw, leeg project wordt gecreëerd. Terwijl het lege project is geopend, kunt u naar wens nieuwe tracks invoegen. Om digitaal geluid op te nemen, heeft u een nieuwe geluidstrack nodig. Volg deze stappen om er één in te voegen: 1. Doe één van de volgende dingen: • Klik op Insert en dan op Audio Track. • Klik met de rechter muisknop op het Tracks venster en selecteert Insert Audio Track in het popup menu. Een nieuwe geluidstrack wordt aan het project toegevoegd. 2. In de nieuwe geluidstrack breidt u de track uit om alle regelingen te onthullen (voor details kijkt u bij ‘Een track uitbreiden om al zijn regelingen zichtbaar te maken’ op pagina 39). De regelingen van de track worden weergegeven. Aan de slag Geluid in een project opnemen 43 3. Klik op het Input drop-down menu om de invoer van de track te selecteren. De beschikbare ingangen voor de track worden getoond. 4. Selecteer de Jack waarop uw instrument is aangesloten. Als u bijvoorbeeld weet dat de gitaar op ingang 1 is aangesloten, klikt u op de Input regeling en selecteert u de eerste optie. Sommige audio interfaces verwijzen naar hun stereo-ingangen als paren, zoals 1/2, 3/4 of 5/6. Linkerkanalen worden meestal door oneven nummers vertegenwoordigd en rechterkanalen worden meestal door even nummers vertegenwoordigd. Opmerking: de meeste microfoons en gitaren zijn mono, dus u moet dan het dienovereenkomstige linker of rechterkanaal selecteren. 5. Klik op het Output dropdown menu om de uitgang van de track te selecteren. De beschikbare uitgangen voor de track worden weergegeven. 6. Selecteer de uitvoerpoort via welk u de geluidstrack tijdens het afspelen wilt laten spelen. Dit is hoe u het geluid uiteindelijk naar de luidsprekers stuurt. U zult gewoonlijk 1 en 2 gebruiken, omdat dit de meest gangbare uitgangen zijn waarop luidsprekers of geluidsmonitors worden aangesloten. 7. Klik op de Record Enable knop van de track. Opmerking: in SONAR kunnen alleen tracks die op opnemen zijn ingesteld worden opgenomen. Dit is noodzakelijk omdat multi-track opname in SONAR mogelijk is. Dit vertelt SONAR op welke track u het nieuwe materiaal wilt opnemen. Anders zou iedere track tijdens elke opnamegang (take) worden opgenomen. 8. Klik op de Input Echo knop als u de invoer tijdens het opnemen wilt horen. Veel geluidskaarten en audio interfaces hebben een optie om dit automatisch te doen op het hardware niveau. Als u het ingangssignaal al kunt horen, gaat u eenvoudigweg naar de volgende sectie. Voorbereidingen voor opname Op dit punt moeten we de ingangsniveaus controleren om te zorgen dat deze voldoende zijn en niet vervormen. Speel alsof u aan het opnemen bent, en kijk naar de meter op de track, die reageert op de klanken die u produceert. Als de meter nooit in de buurt van het maximum komt, verhoogt u het ingangsniveau. Als de meter het maximum soms bereikt, verlaagt u het ingangsniveau. 44 Aan de slag Geluid in een project opnemen Ingangsniveaus worden gebruikelijk via een knop naast de ingangsjack op de geluidskaart aangepast, maar dit soort opties kunnen per apparaat verschillen. Als u nog nooit een instrument of microfoon met de geluidskaart heeft opgenomen, is het raadzaam om hierover eerst wat te lezen in de handleiding van het instrument. Figuur 11. De opnamemeter toont het ingangsniveau Invoer kan te laag zijn Invoer is te luid Een uitvoering opnemen Nu alles is ingesteld, gaan we iets opnemen! 1. Ga naar Edit > Preferences > Project – Metronome om de metronoom te configureren. 2. Stel de metronoom op een aftelling van twee maten in. • Klik op Use Audio Metronome, selecteer het Recording selectievakje en stel Record Count-In op twee maten in. Voor details over elke metronoom optie klikt u op Help. 3. Zorg, door op de Record Enable knop te klikken, dat de track op opnemen is ingesteld. 4. De Record Enable knop moet rood oplichten, zoals dit: 5. Op de Transport klikt u op Record of druk op R op het toetsenbord van de computer. 6. U hoort de metronoom een aftelling van twee maten spelen, en dan begint de opname. Begin aan het begin van de derde tel te spelen. 7. Als u klaar bent met opnemen, klikt u op de Stop knop of drukt u op de spatiebalk. Een nieuwe geluidsclip verschijnt. Druk op Play om het project af te spelen. Als u de take opnieuw wilt opnemen, gaat u naar Edit > Undo om de vorige opname ongedaan te maken. Herhaal dan stappen 3, 4 en 5 hierboven totdat u een perfecte take heeft. Nu de eerste track is opgenomen, kunt u een ander gedeelte ‘overdubben’. Om dit te doen, schakelt u opnemen op track 1 uit, en herhaalt u de stappen van deze zelfstudie. Nadat de Aan de slag Geluid in een project opnemen 45 stappen zijn herhaald, heeft u op track 2 opgenomen. De twee opgenomen tracks spelen tijdens het afspelen. Ieder heeft zijn eigen exclusieve volume en panregeling, FX keten en kan op Mute of Solo worden ingesteld. In latere zelfstudies zult u hier meer over leren. 46 Aan de slag Geluid in een project opnemen Probleemoplossing Als er een probleem met SONAR optreedt, raak dan niet in paniek. In dit hoofdstuk wordt een aantal algemene problemen beschreven, en hoe deze verholpen kunnen worden. Als u hier geen antwoorden vindt, zijn er twee belangrijke locaties waar u hulp kunt vinden: • Bekijk het ReadMe bestand dat bij de software hoort. Dit bevat aanvullende informatie die niet beschikbaar was toen deze gebruikershandleiding werd gedrukt. Om het ReadMe bestand te bekijken, selecteert u Help > View README.RTF. • Bezoek onze website op www.cakewalk.com/Support, waar u antwoorden op veelgestelde vragen, documenten met technische ondersteuning, programma Patches en updates en meer kunt vinden. In dit hoofdstuk: Slechts één kant van de gitaar/microfoon wordt opgenomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Eerder opgenomen tracks worden in de nieuwe opnames gemixed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Er wordt alleen een vlakke lijn/stilte opgenomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Waar vind ik meer hulp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Slechts één kant van de gitaar/microfoon wordt opgenomen Het kan zijn dat u een mono signaal via een stereo invoer opneemt. Gitaren en microfoons produceren mono signalen. Klik met de rechter muisknop op de track en selecteert Track Properties uit het pop-up menu. Dit opent het Track Properties dialoogvenster, waar de gewenste invoer poort gespecificeerd kan worden. Selecteer de geschikte zijde van het stereo paar, links of rechts, in tegenstelling tot stereo. Zorg ook dat er geen mono adapter in de Line-in gaat en dat u de linkerkant van de kaart (mono) voor invoer in SONAR heeft gekozen. Eerder opgenomen tracks worden in de nieuwe opnames gemixed Dit kan gebeuren als de geluidskaart is ingesteld op het opnemen van alles dat uit de computer luidsprekers komen. 1. Open het Windows Volume Control scherm: • Windows 7: klik op de Windows Start knop en ga naar Control Panel > Hardware and Sound > Volume Control. • Windows XP: klik op de Windows Start knop en ga naar All Programs > Accessories > Entertainment > Volume Control. Het Volume Control venster verschijnt. 2. In het Options menu klikt u op Properties. Het Properties dialoogvenster verschijnt. 3. In de Adjust Volume For sectie klikt u op Recording. 4. Klik op OK om het Properties dialoogvenster te sluiten. De Record Mixer verschijnt. 5. Zorg dat Wat You Har of Stereo Mix (de exacte naam verschilt, afhankelijk van de fabrikant van de geluidskaart) niet geselecteerd is. Als deze optie is ingeschakeld, klikt u op het Select selectievak onder de gewenste invoer (normaalgesproken Line In of Mic). Dit probleem kan ook optreden als u gebruik maakt van een analoog mengpaneel. Volg alle signaalpaden nauwkeurig om te controleren of de uitvoer van de geluidskaart niet naar zichzelf wordt teruggelooped. U moet ook de mogelijkheid dat de microfoon het signaal van de luidsprekers of de koptelefoon oppikt niet uitsluiten. 48 Probleemoplossing Er wordt alleen een vlakke lijn/stilte opgenomen Open het Windows Volume Control scherm: • Windows 7: klik op de Windows Start knop en ga naar Control panel > Hardware and Sound > Volume Control. • Windows XP: klik op de Windows Start knop en ga naar All Programs > Accessories > Entertainment > Volume Control. De Windows Mixer regelt de volumeniveaus voor de ingangen van de geluidskaart en dempt (mute) tevens elk invoer- of uitvoerapparaat. De Windows Mixer ziet er zo uit: Figuur 12. De Windows Mixer Als u de Windows Mixer opent, kan deze Play Control of Recording Control zijn gelabeld. We willen de opnameregelingen zien. Om de opnameregelingen in Windows XP te bekijken: 1. In het Options menu klikt u op Properties om het Properties dialoogvenster te openen. 2. In de Adjust Volume For sectie klikt u op Recording. 3. In de Show the Following Volume Controls sectie klikt u op Line-in en Microphone. 4. Klik op OK om het Properties dialoogvenster te sluiten. De opnameregelingen verschijnen in de Windows Mixer. 5. Klik op het Select selectievak onder de ingang die u wilt gebruiken (normaalgesproken Line In of Mic). Probleemoplossing 49 Om de opnameregelingen in Windows Vista te bekijken: 1. Ga naar het Windows Start Menu en type het woord SOUND in het Start Search vak. 2. De zoekresultaten verschijnen. 3. Klik op Sound om het Windows Sound Control Panel te openen. 4. Klik op de Recording tab. Alle beschikbare invoerapparaten worden getoond, met een meter voor elk apparaat. 5. Speel op een instrument of spreek in de microfoon. Meter activiteit is zichtbaar op één van de invoerapparaten. 6. Klik met de rechter muisknop op het apparaat dat meter activiteit heeft en selecteer Set As Default uit het pop-up menu. Waar vind ik meer hulp Naast de SONAR gebruikersgids, heeft SONAR Help documentatie die u op elk gewenst moment van snelle referentie informatie kan voorzien. Druk simpelweg op F1 of klik op de help knop in elk dialoogvenster voor de informatie die u nodig heeft. Als het opnemen en bewerken van muziek op de computer nieuw voor u is, leest u het online Help onderwerp ‘Beginner’s Guide to Cakewalk Software’ voor een introductie. Wanneer u meer informatie nodig heeft dan in de SONAR gebruikersgids of inbegrepen Help documentatie is te vinden, kunt u ook op deze locaties zoeken: • Bekijk de SONAR ondersteuningspagina op http://www.cakewalk.com/Support/product.aspx/SONAR-X1 voor bijgewerkte technische informatie, antwoorden op veelgestelde vragen, tips en behulpzame video’s. • Maak contact met andere SONAR gebruikers in de Cakewalk forums. Iemand anders heeft misschien al de oplossing voor uw probleem of heeft dit eerder meegemaakt. U vindt het SONAR forum op http://forum/cakewalk.com. • Cakewalk technische ondersteuning is via e-mail beschikbaar voor alle geregistreerde SONAR klanten. Als u het antwoord op uw vragen niet in de inbegrepen documentatie of op onze website kunt vinden, bezoekt u http://www.cakewalk.com/support/email en stuurt u uw vraag aan één van onze SONAR experts. Hulp buiten de V.S. Voor technische ondersteuning en klantenservice buiten de V.S. gaat u naar http:// www.cakewalk.com/dealers/global.aspx om een klantenondersteuning bij u in de buurt te vinden. 50 Probleemoplossing Waar vind ik meer hulp Index A I Apparatuur aansluiten 15 Inspector 31 Installatie 8 B M Browser 30 Microfoon aansluiten 17 MIDI-controller aansluiten 18 MIDI-apparaten instellen 10 MIDI-interface aansluiten 18 Muiswiel 29 C Clips 24 Console scherm 29 Control balk 25 D Demoproject openen 19 probleemoplossing 20 E Elektrische gitaar aansluiten 17 Events 24 G Geluid Soort ingangen 15 Geluidsinstellingen 12 N Navigeren 24 Now Time 24 P Patches downloaden 47 Project 24 R Registratie 22 T Tijdsweergave 24 Time Ruler 24 Track scherm 26 Tracks 24 U Updates 47 W Wave Profiler 10 52 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Het begrijpen en beheren van projectbestanden is essentieel voor uw werkstroom in SONAR. In deze Tutorial (zelfstudie) behandelen we de basisbeginselen van het werken met projectbestanden en een aantal handelingen die daarmee uitgevoerd kunnen worden. Wanneer u muziek in SONAR opslaat of opneemt, schrijft u het zodat het in een project opgeslagen kan worden. Een project kan een verscheidenheid aan elementen bevatten, waaronder: • Audio tracks • MIDI-tracks • Instrument tracks • DirectX en VST Audio effecten • Projectinstellingen, zoals tempo, toonsoort en maatsoortveranderingen • Tekst Zie: ‘Een nieuw project creëren’ op pagina 2 ‘Projectbestanden openen’ op pagina 4 ‘Projectbestanden spelen’ op pagina 6 ‘Projectbestanden loopen’ op pagina 10 ‘Projectbestanden opslaan’ op pagina 11 Een nieuw project creëren Er zijn meerdere manieren om met een nieuw project te beginnen in SONAR. Wanneer SONAR wordt geopend, wordt u begroet met het Quick Start dialoogvenster. Laten we eens naar de beschikbare opties in dit dialoogvenster kijken. Open a Project. Gebruik deze knop om een standaard File Open dialoogvenster te openen, waarin u het project dat u wilt openen kunt selecteren. Open a Recent Project. Klik op de drop-down lijst om de meest recente projecten die in SONAR zijn geopend te tonen. Selecteer het gewenste project in de lijst en klik op de knop links van de lijst om het project te openen. Create a New Project. Klik op deze knop om het New Project File dialoogvenster te openen, waarin u een nieuw project, gebaseerd op een beschikbaar sjabloon, kunt creëren. Online Videos and more. Klik op deze link om onze tutorials online te bekijken. Om deze inhoud te kunnen bekijken, is een actieve internetverbinding noodzakelijk. Getting Started. Klik op deze knop om de SONAR online Help te openen. Show this at Startup. Maak dit vakje leeg als u niet wilt dat het Quick Start dialoogvenster wordt weergegeven, de volgende keer dat u SONAR start. Close. Gebruik deze knop om het Quick Start dialoogvenster te sluiten. In deze tutorial wordt het creëren van een nieuw project behandeld. • Klik op de Create a New Project knop . Tip: U kunt dezelfde handeling ook uitvoeren door in het hoofdmenu op File > New te klikken. 2 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Een nieuw project creëren Het New Project File dialoogvenster verschijnt. Iedere keer dat u een nieuw project creëert, krijgt u dit dialoogvenster te zien. Laten we eens naar een aantal dingen die u in dit scherm kunt doen kijken. Opmerking: de getoonde lijst met beschikbare projectsjablonen kan variëren, afhankelijk van uw versie van SONAR (Producer, Studio of Essential). Name. Typ de naam van het project in het Name vak. Voor deze oefening noemen we het project Tutorial 1. Location. Gebruik het Location vak om aan te geven waar het project opgeslagen moet worden. Klik op de Browse knop om een specifieke locatie op te geven. Voor deze tutorial gebruiken we de standaard locatie, zoals in voorgaand figuur wordt getoond. Audio Path. Gebruik het Audio Path vak om te specificeren waar geluidsopnames voor het project worden opgeslagen. Klik op de Browse knop knop om een specifieke locatie op te geven. Store Project Audio in its own Folder. Selecteer dit vak als u de geluidsbestanden van het project in een aparte map wilt opslaan. Het wordt aanbevolen om deze optie te selecteren. Template. Deze lijst toont alle beschikbare vooraf gemaakte sjablonen die in SONAR zijn opgenomen. De lijst bevat ook aangepaste sjablonen die u creëert. Een Template lijst kan verschillen van het voorgaande figuur. Voor deze zelfstudie selecteert u de sjabloon genaamd Normal. OK. Klik op OK om een nieuw project, gebaseerd op de gespecificeerde instellingen, te creëren. Cancel. Klik op Cancel om het New Project File dialoogvenster te sluiten. Help. Klik op Help om het online Help onderwerp voor het New Project File dialoogvenster te openen. Klik nu op OK om met deze zelfstudie verder te gaan. Gefeliciteerd, u heeft zojuist een nieuw project in SONAR gecreëerd! Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Een nieuw project creëren 3 Zie: ‘Projectbestanden openen’ op pagina 4 ‘Projectbestanden spelen’ op pagina 6 ‘Projectbestanden loopen’ op pagina 10 ‘Projectbestanden opslaan’ op pagina 11 Projectbestanden openen Nu gaan we het hebben over het openen van bestaande projectbestanden. In SONAR kan dit op twee manieren worden gedaan: • Klik op de Open a Project knop in het Quick Start dialoogvenster dat verschijnt wanneer SONAR wordt gestart. Opmerking: u kunt het Quick Start dialoogvenster op elk gewenst openen door naar Help > Quick Start te gaan. • Selecteer File > Open in de menubalk aan de bovenkant van het SONAR scherm. Laten we beginnen en één van de hierboven genoemde methodes proberen. Beiden zullen u naar het Open dialoogvenster brengen, zoals in het volgende figuur wordt getoond. Het Open dialoogvenster functioneert net als elk ander Browse dialoogvenster in Microsoft Windows. • Met de verticale navigatieknoppen kunt u naar populaire locaties op de harddisk van de computer springen. 4 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden openen • In het Browser venster worden alle projectbestanden en mappen die zich in de geselecteerde map bevinden getoond. • Met de Go to Folder Dropdown lijst kunt u snel naar algemeen gebruikte mappen gaan die in SONAR voor projectbestanden gebruikt worden. Standaard kunt u projecten bereiken door Project Files te selecteren. • Voor meer gedetailleerde informatie over alle opties en functies in dit dialoogvenster, klikt u op Help. Voor deze zelfstudie willen we één van de sample projectbestanden behorend bij SONAR openen. Ga naar de Cakewalk Content map (standaard locatie is C:\Cakewalk Content\SONAR X1 [Producer, Studio or Essential]\Tutorial Projects\Audio Tutorial Project) en ga naar het bestand genaamd SONAR_AudioDemo.cwb. U kunt projectbestanden op één van de twee manieren in SONAR laden: • Selecteer een bestand door erop te klikken en klik dan op Open. • Klik twee keer (dubbel) op het bestand vanuit het Browser venster. Note: wanneer u gevraagd wordt de bundel uit te pakken, accepteert u de aangegeven locaties en klikt u op OK. Nu gaan we één van deze twee methodes gebruiken om het projectbestand SONAR_AudioDemo.cwb te openen. Als het project opent, verschijnt het File Information venster. Dit venster kan gebruikt worden om aantekeningen, opmerkingen, titels en andere nuttige informatie over het project op te slaan. Sluit nu het File Information venster door op de Close knop in de rechterbovenhoek van het venster te drukken. Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden openen 5 Zie: ‘Een nieuw project creëren’ op pagina 2 ‘Projectbestanden spelen’ op pagina 6 ‘Projectbestanden loopen’ op pagina 10 ‘Projectbestanden opslaan’ op pagina 11 Projectbestanden spelen In de volgende sectie gaan we het project genaamd SONAR_AudioDemo1.cwb configureren zodat het in SONAR afgespeeld kan worden. Als u het project nog niet geopend heeft, met gebruik van de stappen in Projectbestanden openen op pagina 4 doet u dat nu, voordat u verdergaat. Het geluidsapparaat configureren Voordat we geluid hebben, moeten we controleren of SONAR met de geluidskaart van de computer of de audio interface communiceert. Om dit te doen, klikt u op het Edit menu aan de bovenkant van het SONAR scherm, kies Preferences en dan klikt u op Audio – Devices. Voordat u geluid hoort spelen in SONAR, moet u controleren of de apparaten die u wilt gebruiken geselecteerd zijn. In het volgende voorbeeld wordt een Edirol Audio Interface gebruikt, daarom zijn alle Input Drivers en Output Drivers vakjes voor het Edirol apparaat geselecteerd. Uw lijst met apparaten ziet er wellicht anders uit dan die in de onderstaande afbeelding. 6 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden spelen Nadat u de gewenste Input en Output apparaten die u met SONAR wilt gebruiken heeft geselecteerd, klikt u op de Audio – Driver Settings pagina. In de Playback Timing Master lijst selecteert u het apparaat voor geluidsuitvoer dat door SONAR als het standaard of hoofd uitvoerapparaat behandeld moet worden. Dit dient de uitgang op de geluidskaart te zijn waarop luidsprekers of een koptelefoon is aangesloten. In de Record Timing Master lijst selecteert u de ingang op de geluidskaart waarop u apparaten gaat aansluiten, zoals een microfoon, klavier of ander instrument. Als u problemen ondervindt met de stappen in het laatste deel tot nu toe, hebben we een handige set-up gids op de website gecreëerd, waar u stap voor stap instructies voor het configureren van de geluidshardware kunt vinden. Dit is hier te vinden: www.cakewalk.com/Support/hardwaresetup/ De uitgangen van de track instellen De volgende belangrijke stap is om SONAR te laten weten via welke uitgang op het geluidsapparaat u de geluidstracks wilt laten spelen. In sommige gevallen is het wenselijk om tracks via verschillende uitgangen te laten spelen (bijvoorbeeld als u externe hardware verwerking voor effecten gebruikt). In dit scenario stellen we alle geluidstracks op dezelfde uitgang in. Laten we beginnen met de bastrack. Zoek naar de track genaamd Bass in het project. We gaan een aantal regelingen van de track eens onder de loep nemen. Als de trackregelingen niet allemaal zichtbaar zijn, moet u de track mogelijk uitbreiden om deze te kunnen zien. Een track uitbreiden om alle regelingen zichtbaar te maken 1. Richt de cursor op de onderste rand van de track. 2. Klik en trek naar beneden om alle trackregelingen te onthullen. Tip: u kunt ook dubbel klikken op een lege ruimte in de trackstrip om de trackstrip groter te maken/ te herstellen. Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden spelen 7 Regeling Omschrijving De Mute knop wordt gebruikt om een track tijdens het afspelen tijdelijk stil te maken (te dempen). Tracks die op Mute zijn ingesteld, zijn niet hoorbaar. De Solo knop wordt gebruikt om alle tracks, behalve degene die op solo is ingesteld, stil te maken. Dit kan bruikbaar zijn voor het isoleren van een bepaalde uitvoering of opname voor afluister- of mix doeleinden. Met SONAR kunnen meerdere tracks tegelijk op Solo worden ingesteld. De Arm of Record Enable knop moet op elke track die u wilt opnemen ingeschakeld worden. Voor meer details, zie Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen. De Input Echo of Input Monitor knop kan, als deze is ingeschakeld, de invoer van de track rechtstreeks via zijn uitvoer laten horen. Voor meer details, zie Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen. Met de Write Automation knop kunt u, wanneer ingeschakeld, veranderingen in aanpasbare trackparameters opnemen tijdens afspelen. Voor meer details, zie Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen. De Freeze knop wordt gebruikt om een synth- of instrumenttrack tijdelijk in een audiotrack om te zetten, om CPU stroom te besparen. Ga naar de Dropdown lijst van Output en klik op de kleine pijl om alle beschikbare uitgangen weer te geven. Selecteer de uitgang waarop de luidsprekers of koptelefoon zijn aangesloten. Als u de Output Dropdown lijst niet kunt vinden, controleer dan of de track volledig is uitgebreid door deze naar beneden te trekken. Opmerking: De beschikbare opties zullen verschillen van die in de voorgaande afbeelding. Selecteer de uitgang die met de door u gebruikte geluidskaart of geluidsapparaat correspondeert. 8 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden spelen Vervolgens herhaalt u het hierboven beschreven proces voor alle tracks in het project. Tip: Als u meerdere uitvoeren gelijktijdig moet veranderen, selecteert u de tracks en houdt u vervolgens de CTRL toets ingedrukt terwijl u de Output instelling van elke geselecteerde track verandert. U kunt ook op de Output regeling van een track klikken en Selected Track Outputs kiezen. Dan wordt een dialoogvenster geopend waarin u de Audio en MIDI-uitgangen van alle geselecteerde tracks kunt veranderen. Het project afspelen Nu alle uitgangen van de track op het juiste apparaat zijn ingesteld, is de volgende stap het afspelen van het project om te controleren of het te horen is en juist klinkt. Ga naar de Control balk aan de bovenkant van SONAR’s scherm. De Control balk bevat vele bruikbare functies met betrekking tot projecten in SONAR. Druk nu simpelweg op de Play knop om het project te beluisteren. Experimenteer met de Mute en Solo knoppen op elke track. Als u meerdere tracks op Solo instelt, hoort u alle op solo ingestelde tracks. Als u tracks op Mute instelt, zijn deze niet te horen. Tip: u kunt ook de spatiebalk op het toetsenbord gebruiken om het afspelen in SONAR te starten en stoppen. Als u klaar bent met luisteren, klikt u op de Stop knop . Zie: ‘Een nieuw project creëren’ op pagina 2 ‘Projectbestanden openen’ op pagina 4 ‘Projectbestanden loopen’ op pagina 10 ‘Projectbestanden opslaan’ op pagina 11 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden spelen 9 Projectbestanden loopen SONAR heeft een heel handig stuk gereedschap waarmee u gespecificeerde secties van een projectbestand kunt herhalen. Dit kan om verschillende redenen worden gedaan, bijvoorbeeld om een gedeelte of frase te repeteren of om een specifieke sectie nauwkeurig te beluisteren. Misschien maakt u een loop, gewoon omdat het uw favoriete gedeelte van de song is, dat u keer op keer wilt horen. Voor alle hierboven genoemde redenen geldt dat u een gedeelte van de song moet ‘loopen’. Misschien is het u opgevallen dat dit demobestand een voorbeeld van Rock muziek is. Laten we eventjes doen alsof u de gitarist bent, en u uw solo vlak voor maat 10 wilt oefenen. Hiervoor moet u twee dingen doen: 1. Een geloopte sectie van de GTR_Rhythm, Bass en Drums tracks creëren waarmee u kunt oefenen, 2. De bestaande GTR_Lead 1 track dempen (Mute). Loopen in SONAR is gemakkelijk. Klik simpelweg op de Loop knop Control balk. Als deze is ingeschakeld, is de Loop knop verlicht in de Loop module van de . Let op de maatnummers die in de vorige afbeelding worden getoond. Het eerste nummer (10:01:000) geeft de start van de Loop regio aan, en het tweede nummer (19:01:000) geeft het eind van de Loop regio aan. Als looping is ingeschakeld, toont de tijdslineaal boven aan het SONAR Track View scherm gele vlag markeringen, die aangeven waar de Loop regio begint en eindigt. Als u de Loop regio wilt veranderen, kunt u de Loop markeringen naar een nieuwe locatie slepen. Sleep de Loop markering naar maat 10 en de Loop End markering naar maat 19. Op deze manier wordt een loop van de eerste solo sectie gecreëerd. Ten slotte stelt u de GTR_Lead 3 en GTR_Lead 2 tracks op Mute in, en klikt u op Play om de Loop regio te beluisteren. Nu hoort u alleen de Bass en GTR_Rhythm tracks, zodat u, de gitarist in uw scenario, uw sologedeelte kunt oefenen. Zie: ‘Een nieuw project creëren’ op pagina 2 ‘Projectbestanden openen’ op pagina 4 ‘Projectbestanden spelen’ op pagina 6 ‘Projectbestanden opslaan’ op pagina 11 10 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden loopen Projectbestanden opslaan SONAR biedt vele opties voor het opslaan van uw werk. Om deze opties te onderzoeken, klikt u op het File menu en kiest u Save As. Dit opent een Save As dialoogvenster. Voordat u iets in dit venster doet, is het eerste dat u moet doen Project Files in de Go to Folder lijst selecteren. Zelfs als dit al Project Files weergeeft, moet u hier toch op klikken. Het zal u opvallen dat dit venster veel weg heeft van het Open dialoogvenster waar we eerder in deze zelfstudie naar hebben gekeken. Het Save As dialoogvenster navigeert bestanden op vrijwel dezelfde manier als Windows dat doet. Als u de finesses en diepgaande informatie over het gebruik van dit venster wilt lezen, klikt u op de Help knop. Voor deze oefening gaan we naar de verschillende projectbestanden die u met SONAR kunt opslaan kijken. Kijk eens naar het Dropdown lijst genaamd Save as type. Klik op de Save as type pijl om een lijst met ondersteunde bestandsformaten te bekijken. Laten we deze verschillende bestandsformaten eens wat gedetailleerder bekijken. • Normal. Dit is de eerste optie in de lijst en het meest gebruikte formaat voor het opslaan van projectbestanden. Als u dit kiest, wordt een Cakewalk Project bestand met de ‘cwp bestandsextensie gecreëerd. Het is belangrijk te onthouden dat Cakewalk Project bestanden feitelijk geen geluidsdata, maar referentie geluidsbestanden vanaf waar deze op de harddrive van de computer zijn opgeslagen opslaan. • Template. Template (sjabloon) bestanden worden als startpunt voor nieuwe projecten gebruikt. Templates kunnen lay-out informatie over het project opslaan, zoals hoeveel audio en MIDI-tracks Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden opslaan 11 er zijn en aan welke Output poorten deze zijn toegewezen. Gedetailleerde informatie over het gebruik van Templates (sjablonen) is te vinden in het SONAR Help onderwerp Templates. • Cakewalk Bundle. Dit formaat wordt alleen gebruikt wanneer projecten naar andere mensen of andere computers worden gestuurd. Cakewalk Bundle bestanden gebruiken de .cwb bestandsextensie en zijn vergelijkbaar met Cakewalk Project bestanden. Het belangrijkste verschil is dat Cakewalk Bundle bestanden daadwerkelijk alle geluidsdata van een project bevatten. Cakewalk Bundle bestanden zijn veel groter dan de reguliere Cakewalk projectbestanden, omdat deze alle geluidsdata van een project bevatten. Probeer dit formaat zo min mogelijk te gebruiken, behalve als u een project tussen computers moet uitwisselen. Als een Cakewalk Bundle bestand wordt geopend, zal SONAR de ingesloten geluidsdata ‘uitpakken’ en deze in een nieuwe geluidsmap op de computer opslaan. • MIDI. Met deze optie kunt u een standaard MIDI-bestand van het project opslaan. MIDIbestanden bevatten geen ingesloten geluid of verwijzingen naar externe geluidsbestanden, dus de geluidsdata in een project zal afgedankt worden als u een MIDI-bestand opslaat. MIDIbestanden kunnen in Formaat 0 of Formaat 1 zijn. Formaat 0 combineert alle MIDI-events in één enkele track. Dit is compatibel met vele oudere sequencers en klavieren. MIDI Formaat 1 bestanden kunnen maximaal 256 tracks opslaan en zijn een betere keuze als u van plan bent een MIDI-bestand met een andere op computer gebaseerde sequens toepassing te gaan gebruiken. Hoewel dit niet erg gangbaar is, kunt u met SONAR ook in het RIFF MIDI formaat opslaan. Tenzij u zeker weet dat het afspeelsysteem een RIFF MIDI-bestand vereist, kunt u beter het MIDIformaat gebruiken. In de meeste gevallen is de beste keus voor het opslaan van de bestanden Normal. Om dit project op te slaan, doet u het volgende: 1. In de Go to Folder lijst selecteert u Project Files. Zelfs als Project Files al geselecteerd is, selecteert u het nogmaals, al is het alleen maar voor de oefening. 2. In de Save as Type lijst selecteert u Normal. 3. Type een naam in het File Name vak. 4. Klik op Save om het project op te slaan. Hiermee is de zelfstudie voltooid. Zie: ‘Een nieuw project creëren’ op pagina 2 ‘Projectbestanden openen’ op pagina 4 ‘Projectbestanden spelen’ op pagina 6 ‘Projectbestanden loopen’ op pagina 10 12 Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan Projectbestanden opslaan Tutorial 2 – De Browser gebruiken Met de Browser kunt u verscheidene types inhoud in uw projecten opzoeken en importeren, waaronder geluids- en MIDI-bestanden, track en projectsjablonen, track iconen, FX Chain Presets, effect Plug-ins en instrumenten. U kunt inhoud en Plug-ins rechtstreeks in tracks slepen. De Browser bevindt zich standaard aan de rechterkant van het scherm. Om de Browser te tonen of verbergen klikt u op het Views menu en kiest u Browser, of druk op B. Nu we weten hoe de Browser getoond of verborgen wordt, gaan we eens wat van zijn eigenschappen onder de loep nemen, te beginnen met de regelingen boven aan de Browser. Ga naar de sectie in het computerscherm dat er uitziet als de volgende afbeelding: Eerst bekijken we de regelingen boven aan de Browser. Regeling Omschrijving Dit is de Move Up knop. Hiermee wordt de map één niveau boven de actieve map geopend. Stop wordt gebruikt om het afspelen van de geselecteerde loop te stoppen. Play wordt gebruikt om de op dat moment geselecteerde loop af te spelen. Hiermee kunnen Presets opgeslagen en opgeroepen worden voor snelle toegang tot uw favoriete mappen. Met het hieronder getoonde Content Location drop-down vak kunt u snel naar populaire locaties op de harddrive springen. Figuur 1. Media Browser A B C DE F G J H K L I A. Toon Media Browser B. Browser menu C. Inhoud Locatie menu D. Dock/Undock E. Docking opties F. Uitbreiden/inklappen G. Eén niveau omhoog naar de bron directory verplaatsen H. Zoekfilter I. Bestandslijst J. Play/Stop K. Inhoud Preset verwijderen L. Inhoud Preset opslaan Om het uitvoerapparaat dat voor het van tevoren beluisteren van loops en bestanden van de Browser wordt gebruikt te specificeren, klikt u op de Media knop Bus en kies een uitvoerapparaat uit het submenu. Om met software instrumenten te werken, klikt u op de Synth knop openen. Het Synth Rack bevat de volgende regelingen: 14 Tutorial 2 – De Browser gebruiken , wijs dan naar Audio Preview om het Synth Rack te Figuur 2. A Synth Rack Browser B C D E FGH J I A. Synth invoegen B. Synth verwijderen C. Synth opties invoegen D. Synth Rack Browser tonen E. Synth instellingen menu F. Dock/Undock G. Docking opties H. Uitbreiden/inklappen I. Instrumentenlijst J. Synth automatisering menu ‘Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren’ op pagina 15 ‘MIDI Groove clips vooraf beluisteren’ op pagina 16 ‘Loops aan het project toevoegen’ op pagina 17 Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren Nu we een algemeen beeld hebben van de indeling van de Browser, gaan we in SONAR inhoud zoeken en beluisteren. 1. Creëer een nieuw project met gebruik van het Normal Template, zoals in de vorige zelfstudie, genaamd ‘Projectbestanden opslaan’, op pagina 11 wordt uitgelegd. 2. Zorg dat de Browser geopend en zichtbaar is. Als dit niet het geval is, klikt u op het Views menu en kiest u Browser of druk op de B toets. 3. Klik op de Media knop om de Media Browser te tonen. 4. In de Browser klikt u op de Content Location drop-down lijst en selecteert u Audio Library. 5. Klik twee keer op de Loops map om de map te openen. 6. Klik twee keer op de Loopmasters map. 7. Klik twee keer op de ROCK AND FUNK map. 8. Klik twee keer op de RAW POWER en klik op de loop genaamd RP_Baggy_140.rx2. Tutorial 2 – De Browser gebruiken Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren 15 De Browser moet er ongeveer uitzien als de afbeelding hieronder. 9. Klik op de Play knop in de Browser. Het geselecteerde bestand wordt gespeeld. Als u niets hoort, bekijkt u de instellingen van de Audio Preview Bus opnieuw, zoals hierboven werd besproken, en controleert u of dit is ingesteld op het geluidsapparaat waarop de koptelefoon of luidsprekers zijn aangesloten. Als u veel Loops van tevoren moet beluisteren, klikt u op de Media knop en schakelt u de AutoPreview optie in. Als deze is ingeschakeld, begint een audio loop te spelen op het moment dat u deze selecteert. Zie: ‘MIDI Groove clips vooraf beluisteren’ op pagina 16 ‘Loops aan het project toevoegen’ op pagina 17 MIDI Groove clips vooraf beluisteren Naast audio loops kunt u met de Browser ook MIDI Groove clips vooraf beluisteren. Laten we dit nu proberen met één van de clips in SONAR. In tegenstelling tot audio loops is voor MIDI Groove clips een soft synth of instrument track nodig om deze af te spelen. 1. Klik op de Synth knop van de Browser om het Synth Rack te openen. 2. Klik op de Insert knop , wijs naar Insert Synths en selecteer Cakewalk TTS-1. Het Insert Soft Synth Options dialoogvenster verschijnt. 16 Tutorial 2 – De Browser gebruiken Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren 3. Maak alle selectievakjes leeg, behalve die voor Single Track Instrument, Recall Assignable Controls en Ask This Every Time. 4. Klik op OK. Cakewalk TTS-1 is aan het project toegevoegd. Nu we een synth in het project hebben waarmee we MIDI Groove clips kunnen beluisteren, gaan we er eens een aantal opzoeken en beluisteren. 1. Klik op de Media knop om de Media Browser te laten verschijnen. 2. In de Browser klikt u op de Content Location drop-down lijst en selecteert u MIDI Library. 3. Klik twee keer op de Smart Loops map en selecteer het bestand met de naam Bangin 10.mid. Voordat we een MIDI Groove clip kunnen beluisteren, moeten we SONAR vertellen met welk instrument of welke synth we het willen beluisteren. 4. Klik op de Media knop het submenu. , wijs naar Synth Preview Output en selecteer Cakewalk TTS-1 1 in 5. Nu SONAR weet via welke synth de MIDI Groove clips worden gespeeld, selecteert u de Groove clip genaamd Bangin 10.mid, zoals u eerder met de audio loop selecteerde. 6. Klik op de Play knop in de Browser. Net als bij audio loops kunt u instellen dat MIDI Groove clips automatisch beluisterd worden, door op de Media knop te klikken en de Auto-Preview optie in te schakelen. Naast het gebruik van soft synths voor het van tevoren beluisteren van MIDI Groove clips, hebben soft synths vele andere handige eigenschappen. Voor meer details en instructies over het gebruik van soft synths kijkt u bij ‘Tutorial 4 – Software instrumenten spelen en opnemen’ op pagina 25. Zie: ‘Loops aan het project toevoegen’ op pagina 17. Loops aan het project toevoegen Als u eenmaal een audio loop of MIDI Groove clip heeft gevonden die u in het project wilt gebruiken, is de volgende belangrijke stap om deze aan het project toe te voegen. Het toevoegen van loops is gemakkelijk met SONAR’s intuïtieve interface voor slepen en neerzetten. Om een loop aan het project toe te voegen, doet u het volgende: 1. In de Browser zoekt u de loop die u in het project wilt gebruiken. 2. Sleep de loop naar een track. Als u een audio loop selecteert, moet u deze naar een audio track slepen. Als u een MIDI Groove clips wilt gebruiken, moet u deze naar een MIDI-track slepen. Tutorial 2 – De Browser gebruiken Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren 17 Het zal u ook opvallen dat de muisaanwijzer tijdens het slepen van het bestand in een pijl met een plus teken verandert. 3. Als u een loop of Groove clip in een project sleept, toont dit slechts één herhaling. U kunt de loop langer maken door de muisaanwijzer op de rechter rand van de clip te plaatsen, en de cliprand dan naar de gewenste tijdsduur te slepen. Als u de muisaanwijzer op de rechter rand plaatst, verschijnt een blauwe verticale lijn en ziet de muisaanwijzer er zo uit . Hiermee is deze zelfstudie voltooid. Nu bent u in staat om loops in het project te slepen en deze te loopen. 18 Tutorial 2 – De Browser gebruiken Audio Loops zoeken en vooraf beluisteren Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen Eén van de belangrijkste aspecten van het creëren van muziek in SONAR is digitale geluidsopname. Dit is het proces waarbij het geluid van een microfoon of instrument in een geluidstrack wordt opgenomen. Nadat deze stap is voltooid, kunt u de song bewerken en mixen, om deze daarna met de wereld te kunnen delen. Deze zelfstudie begeleidt u bij het doorlopen van de benodigde stappen, en biedt inzicht in de manier waarop de beste geluidsopnames worden verkregen. Een geluidstrack toevoegen In Tutorial 1 leerde u hoe projectsjablonen worden geopend. Laten we voor deze zelfstudie een leeg project openen: 1. In het File menu klikt u op New. 2. Selecteer het Blank (no tracks or buses) sjabloon en klik op OK. Een nieuw, leeg project wordt gecreëerd. Terwijl het lege project openstaat, kunt u op elk moment nieuwe tracks invoegen. Om digitaal geluid op te nemen, heeft u een nieuwe geluidstrack nodig. Volg de stappen hieronder om een nieuwe track in te voegen: 1. Kies voor een van de volgende mogelijkheden: • Klik op Insert en klik dan op Audio File. • Klik rechts op het Track venster en selecteer Insert Audio Track in het pop-up menu. Een nieuwe geluidstrack wordt aan het project toegevoegd. 2. In de nieuwe geluidstrack vergroot u de track om alle regelingen zichtbaar te maken (voor details, zie ‘Een track uitbreiden om alle regelingen zichtbaar te maken’ op pagina 8). De regelingen van de track worden getoond. 3. Klik op het Input drop-down menu om de ingang van de track te selecteren. De beschikbare ingangen voor de track worden weergegeven. 4. Selecteer de fysieke Jack waarop het instrument is aangesloten. Als u bijvoorbeeld weet dat de gitaar op Input 1 is aangesloten, klikt u op de Input regeling en selecteert u de eerste optie. Sommige audio interfaces verwijzen naar hun stereo ingangen als paren, zoals 1/2, 3/4 of 5/6. Meestal worden linker kanalen door oneven nummers vertegenwoordigd en rechter kanalen door even nummers vertegenwoordigd. Opmerking: de meeste microfoons en gitaren zijn mono, dus selecteert u het dienovereenkomstige linker- of rechterkanaal. 5. Klik op het Output drop-down menu om de uitgang van de track te selecteren. De beschikbare uitgangen voor de track worden getoond. 6. Selecteer de uitvoerpoort via welke de geluidstrack tijdens het afspelen gespeeld moet worden. Dit is hoe u uiteindelijk het geluid naar de luidsprekers stuurt. U kiest gewoonlijk 1 en 2 omdat dit vaak de uitgangen zijn waarop luidsprekers of geluidsmonitors zijn aangesloten. 7. Klik op de Record Enable knop van de track. Opmerking: met SONAR kunnen alleen tracks die op opnemen zijn ingesteld worden opgenomen. Dit is nodig omdat met SONAR ook multitrack opname mogelijk is. Dit vertelt SONAR op welke track u het nieuwe materiaal wilt opnemen. Anders zou iedere track tijdens elke opnamegang (take) worden opgenomen. 8. Klik op de Input Echo knop als u de invoer tijdens de opname wilt horen. Veel geluidskaarten en audio interfaces hebben een optie om dit automatisch op het hardware niveau te doen. Als u het invoersignaal al kunt horen, gaat u met de volgende sectie verder. Voorbereidingen voor opname Op dit punt moeten we de ingangsniveaus controleren, om zeker te weten dat deze toereikend zijn en niet vervormen. Speel zoals u zou spelen als u opneemt, en zie hoe de meter op de track op de klanken reageert die u produceert. Als de meter nooit in de buurt van het maximum komt, verhoogt u het ingangsniveau. Als de meter het maximum slechts af en toe bereikt, verlaagt u het ingangsniveau. Ingangsniveaus worden gewoonlijk aangepast via een knop naast de ingangsjack op de geluidskaart, maar kenmerken als deze kunnen per apparaat verschillen. Als u nooit eerder een instrument of microfoon met de geluidskaart heeft opgenomen, is het dus een goed idee om hierover te lezen in de handleiding van het apparaat. Figuur 3. De opnamemeter toont het ingangsniveau Invoer kan te laag zijn 20 Invoer is te luid Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen Uw spel opnemen Nu alles is ingesteld, gaan we iets opnemen! 1. Ga naar Edit > Preferences > Project – Metronome om naar de metronoominstellingen te gaan. U kunt ook met de rechter muisknop op de Playback Metronome On/Off knop Record Metronome On/Off knop de metronoominstellingen te gaan. of in de transportmodule van de Control balk klikken om naar 2. Stel de metronoom op een aftelling van twee maten in. • Klik op Use Audio Metronome, selecteer het Recording vakje en stel Record Count-In op 2 Measures in. Voor details over elke metronoom optie klikt u op Help. 3. Zorg dat de track op opnemen is ingesteld, door op de Record Enable knop van de track te klikken. De Record Enable knop op de track moet rood verlicht zijn, zoals dit: . 4. Klik op de Record knop in de transport module van de Control balk, of druk op R op het computer toetsenbord. 5. U hoort de metronoom een aftelling van twee maten spelen, en dan begint de opname. Begin te spelen aan het begin van de derde aftelling. 6. Als u klaar bent met opnemen, klikt u op de Stop knop of drukt u op de spatiebalk. Een nieuwe audio clip verschijnt. Druk op Play om het project af te spelen. Als u de take overnieuw wilt opnemen, gaat u naar Edit > Undo om de vorige opname ongedaan te maken, en herhaalt u stappen 3, 4 en 5 hierboven, totdat u de perfecte take heeft. Nu u de eerste track heeft opgenomen, kunt u een ander gedeelte ‘overdubben’. Om dit te doen schakelt u opname op track 1 uit, en herhaalt u de stappen in deze zelfstudie. Nadat deze stappen zijn herhaald, heeft u op track 2 opgenomen. De beide opgenomen tracks spelen tijdens het afspelen. Iedere track heeft zijn eigen exclusieve volume en pan regeling, en kan op Mute of Solo worden ingesteld. In toekomstige zelfstudies komt u hierover meer te weten. Zie: ‘Probleemoplossing’ op pagina 22. Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen 21 Probleemoplossing Als u tijdens het volgen van deze zelfstudie toch niet succesvol heeft kunnen opnemen, controleert u het volgende: Er wordt slechts één kant van mijn gitaar/microfoon opgenomen U neemt misschien een mono signaal via een stereo ingang op. Gitaren en microfoons produceren mono signalen. Klik de Input regeling van de track en selecteer de juiste kant van uw stereo paar, links of rechts in tegenstelling tot stereo. Zorg ook dat er geen mono adapter in de Line-in is gestoken en dat u de linkerkant van de geluidskaart (mono) voor invoer in SONAR heeft gekozen. Eerder opgenomen tracks worden in mijn nieuwe opnames gemixed Dit kan gebeuren als de geluidskaart is ingesteld op het opnemen van alles dat uit de computer luidsprekers komt. 1. Open het Windows Volume Control scherm: • Windows 7: klik op de Windows Start knop en ga naar Control Panel > Hardware and Sound > Volume Control. • Windows XP: klik op de Windows Start knop en ga naar All Programs > Accessories > Entertainment > Volume Control. Het Volume Control scherm verschijnt. 2. In het Options menu klikt u op Properties. Het Properties dialoogvenster verschijnt. 3. In de Adjust Volume For sectie klikt u op Recording. 4. Klik OK om het Properties dialoogvenster te sluiten. De Record Mixer verschijnt. 5. Zorg dat What You Hear of Stereo Mix (de exacte naam verschilt per geluidskaart) niet geselecteerd is. Als deze optie is ingeschakeld, klikt u op het Select vakje onder de gewenste invoer (normaalgesproken Line In of Mic). Dit probleem kan ook optreden als u een analoge mixer in uw opstelling gebruikt. Loop alle signaalpaden nauwkeurig na, om te controleren of de geluidsuitvoer van de geluidskaart niet naar zichzelf wordt teruggelooped. Ook moet u controleren of de microfoon het signaal via de luidsprekers of koptelefoon opvangt. Er wordt alleen een vlakke lijn/stilte opgenomen Open the Windows Volume Control window: Open het Windows Volume Control scherm: 22 • Windows 7: klik op de Windows Start knop en ga naar Control Panel > Hardware and Sound > Volume Control. • Windows XP: klik op de Windows Start knop en ga naar All Programs > Accessories > Entertainment > Volume Control. Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen De Windows Mixer regelt de volumeniveaus van de geluidskaart ingangen en kan ook een ingang of uitvoerapparaat dempen. De Windows Mixer ziet er zo uit: Als u de Windows Mixer opent, kan deze Play Control of Recording Control zijn gelabeld. We willen de volgende regelingen zien. Om de opnameregelingen in Windows XP te bekijken: 1. In het Options menu klikt u op Properties. Het Properties dialoogvenster verschijnt. 2. In de Adjust Volume For sectie klikt u op Recording. 3. In de Show the Following Volume Controls sectie klikt u op Line-in en Microphone. 4. Klik op OK om het Properties dialoogvenster te sluiten. De opnameregelingen verschijnen in de Windows Mixer. 5. Klik op het Select vakje onder de invoer die u wilt gebruiken (gewoonlijk Line In of Mic). Om de opnameregelingen in Windows Vista / Windows 7 te bekijken: 1. Ga naar het Windows Start menu en typ het woord SOUND in het Start Search vak. 2. De zoekresultaten verschijnen. 3. Klik op Sound om het Windows Sound Control scherm te openen. 4. Klik op de Recording tab. Alle beschikbare invoerapparaten worden getoond, samen met een meter voor elk apparaat. 5. Speel op het instrument of spreek in de microfoon. Meter activiteit is zichtbaar op één van de invoerapparaten. 6. Klik met de rechter muisknop op het invoerapparaat dat meter activiteit heeft, en selecteer Set As Default in het pop-up menu. Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen 23 24 Tutorial 3 – Vocalen en muziekinstrumenten opnemen Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen Software instrumenten, ook wel Soft Synths genoemd, vormen een groot deel van de computermuziek. Ons doel in deze zelfstudie is het toevoegen van een software-instrument aan een project. We onderzoeken een aantal verschillende manieren waarop deze met SONAR gebruikt kunnen worden en kijken naar een aantal opties waarmee we optimale resultaten kunnen verkrijgen. Een kort overzicht Opmerking: U kunt dit overslaan en naar de volgende sectie gaan als u synths direct wilt gaan gebruiken. Voor onze doeleinden heeft een synth twee basisfuncties: • Het ontvangen van een digitale boodschap • Het produceren van een geluid, gebaseerd op de informatie in die boodschap In het begin van de jaren tachtig kwamen alle grote fabrikanten van klavieren en drummachines samen, om een manier te bedenken waarop hun producten goed samen zouden kunnen werken. Aangezien deze allemaal onder een bepaalde versie van de twee hierboven genoemde functies werkten, was het doel eenvoudig. Ze moesten standaardiseren welke boodschappen werden gebruikt om een bepaalde expressie weer te geven. Bijvoorbeeld: als het een drummachine was, zou iedereen de C noot voor de basdrum moeten gebruiken, de D noot voor de snaredrum, enzovoort. Op deze manier kunnen boodschappen die van één drummachine naar een andere drummachine worden gestuurd, ingevoerd worden. Deze zal dan hetzelfde ritme spelen, maar de drumgeluiden van de andere module gebruiken. De standaard die werd gevestigd staat bekend als MIDI (gewoonlijk uitgesproken als mie-die). Op het moment dat computers ten tonele verschenen, was het duidelijk dat er een manier is (en zou moeten zijn) om een synth aan te sluiten en daar MIDI-boodschappen vanaf een software sequencer naar toe te sturen. Zo werd Cakewalk geboren. Onze eerste toepassing was een DOS programma waarmee de gebruiker de MIDI-data gedetailleerd kon bewerken en met een aangesloten synthesizer kon afspelen. Ook was het mogelijk om de events van een uitvoering in de computer op te nemen. De techniek heeft zich sinds die tijd ontwikkeld. De computers zijn krachtiger geworden en de capaciteit van Cakewalk software is uitgebreid. Computers zijn nu zo snel, dat de software bedrijven synths en drummachines kunnen maken die volledig op software zijn gebaseerd Deze zijn in wezen het hart van een klavier in een computerprogramma. Zie: ‘Een instrument track aan het project toevoegen’ op pagina 26 ‘MIDI opnemen’ op pagina 28 ‘MIDI-noten handmatig invoeren’ op pagina 28 Een instrument track aan het project toevoegen Het toevoegen van instrument tracks aan het project is eenvoudig en iets dat u vaak zult doen. Laten we daarom een aantal basisbeginselen onderzoeken. Voor deze oefening beginnen we met een leeg project: 1. In het File menu klikt u op New. 2. Selecteer het Blank (no tracks or buses) sjabloon en klik op OK. Een nieuw project wordt geopend. 3. Klik op Insert > Soft-Synths. In een menu wordt een lijst van alle software synths die op de computer zijn geïnstalleerd getoond. 4. Klik op DropZone. Het Insert Soft Synth Options dialoogvenster verschijnt. 5. Selecteer de volgende opties: • Simple Instrument Track • Synth Property Page • Recall Assignable Controls • Ask This Every Time Een nieuwe track wordt in het project gevoegd. Deze track is een combinatie van de twee types tracks waarover u in voorgaande zelfstudies heeft geleerd. Deze bevat MIDI-data en accepteert een MIDI-invoer, maar stuurt het geluid van de synth uit, zoals een geluidstrack dat zou doen. Het DropZone venster kan ook geopend worden. Is dat niet het geval, dan kunt u het handmatig openen door twee keer (dubbel) op het track icoon te klikken. A B A. Track aanhef icoon B. Track icoon Opmerking: U kunt het venster van een bepaald software-instrument altijd openen door twee keer (dubbel) op het Track icoon te klikken. 26 Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen Laten we even een blik werpen op DropZone. Eén van de eerste dingen die u moet doen, is het kiezen van een klank. In DropZone en de meeste andere Cakewalk synths, wordt een klank een programma genoemd. 1. In het DropZone Program venster klikt u op Empty Program. De Program Browser verschijnt. Opmerking: Het kan wel een minuut duren als de Program Browser voor de eerste keer wordt geopend. Dit komt doordat DropZone een lijst met alle beschikbare geluiden opbouwt. Als de lijst eenmaal is opgebouwd, zal de Program Browser de volgende keer sneller openen. 2. Selecteer een programma door twee keer op de naam te klikken. Voor deze zelfstudie gebruiken we Acid Quinda uit de Basses sectie. DropZone laadt het programma en toont de naam van het programma. 3. Klik op de klavierafbeelding om te horen hoe het programma klinkt. Opmerking: elke soft synth gebruikt een andere methode voor het kiezen en beluisteren van geluiden. Dit wordt vaak in de documentatie van de synth uitgelegd. U kunt op de F1 toets drukken om de online Help voor een synth te openen. Nu we een instrument hebben ingevoegd en één van zijn geluiden hebben geselecteerd, kunnen we deze geluiden in het project gebruiken. Dit is het moment waarop u creatief kunt worden. U heeft de optie om een uitvoering die u speelt op een MIDI-klavier (ook wel een controller genoemd) op te nemen, of noten en events handmatig in te voeren, om door de software synth te worden gespeeld. In de volgende secties zullen we elke methode doornemen. Zie: ‘MIDI opnemen’ op pagina 28 ‘MIDI-noten handmatig invoeren’ op pagina 28 Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen 27 MIDI opnemen Eerst gaan we opnemen. Dit werkt alleen als u een MIDI-controller heeft. Als u geen MIDI-controller heeft, gaat u met het volgende gedeelte van deze zelfstudie verder. Om op te nemen hoeft het DropZone venster niet geopend te zijn. U kunt een instrument sluiten door op in de rechterbovenhoek te klikken. Hierdoor wordt de werking van de synth niet stopgezet – maar deze blijft op de achtergrond werken. Opmerking: als u het DropZone venster weer wilt bekijken, klikt u twee keer (dubbel) op het track icoon. In het trackscherm kunnen we de invoer poort toewijzen. Als u slechts één MIDI-klavier heeft, dan zou dit al opgesteld moeten zijn. Speel enkele noten om te zien of het werkt. Zoniet, ga naar Edit > Preferences > MIDI – Devices en zorg dat het klavier in de Input Port lijst beschikbaar is. De volgende stap is het voor opname gereedmaken van de track. Klik op de Record Enable knop van de track. Dit maakt het mogelijk om op een track op te nemen. Klik nu op de Record knop in de transportmodule van de Control balk. De Now Time cursor begint te lopen. Speel enkele noten en klik op de Stop knop als u klaar bent. U heeft zojuist uw eerste MIDI-uitvoering met gebruik van een software-instrument opgenomen. Druk op de Play knop om de opname af te spelen. Zie: ‘Een instrument aan het project toevoegen’ op pagina 26 ‘MIDI-noten handmatig invoeren’ op pagina 28 MIDI-noten handmatig invoeren Met gebruik van deze methode kunt u noten handmatig in een raamwerk, genaamd het Piano Roll venster (dit wordt vaak het PRV genoemd) aanbrengen. Dit is de te prefereren methode als u niet echt een toetsenist bent of geen toegang tot een MIDI-controller heeft. Hiermee kan elk detail van een uitvoering bewerkt worden. Om naar het PRV te gaan, moet u eerst de track die u daarin wilt zien selecteren. Klik simpelweg één keer op het track icoon zodat dit van kleur verandert. Dan gaat u naar Views > Piano Roll om het PRV te openen. Het PRV wordt in de MultiDock onder het trackscherm geopend. Om het MultiDock uit te breiden, klikt u twee keer op de PRV tab in het MultiDock, of drukt u op SHIFT+D. 28 Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen De liniaal aan de bovenkant van dit scherm vertegenwoordigt muziekmaten en tellen. De klavierafbeelding aan de linkerkant vertegenwoordigt welke noten worden gespeeld. Klik op het Smart gereedschap in de Control balk. Dit gereedschap kan ook verkregen worden door de F5 toets op het computer toetsenbord in te drukken. Om een noot met het Smart gereedschap te tekenen, houdt u de ALT toets ingedrukt en klikt u in het raamwerk. Tip: u kunt noten ook met het Freehand gereedschap tekenen (druk op F9), zonder dat u de ALT toets ingedrukt hoeft te houden. Om een noot te creëren, klikt u in het raamwerk op maat 1. Als u op verschillende secties van de noot klikt, voert het Smart gereedschap een andere functie uit: • Linker rand. Past de starttijd aan. • Rechter rand. Past de eindtijd of tijdsduur aan. • Bovenkant. Past de aanslaggevoeligheid van de noot aan, hetgeen aangeeft hoe hard de noot wordt gespeeld. • Onderkant. Hiermee kunt u de noot naar een andere locatie in het PRV raamwerk verplaatsen. Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen 29 Probeer met gebruik van deze techniek een melodie te creëren. U kunt ondervinden dat u alleen 16e noten of langer kunt creëren. Als u 32ste noten of triolen wilt gebruiken, specificeert u de gewenste Musical Time resolutie in de Snap module van de Control balk. Nu kunt u noten dichter bij elkaar plaatsen. Figuur 4. De Snap to Grid module. Nu kunt u noten dichter bij elkaar plaatsen. Om de tijdsduur van nieuwe noten te specificeren, selecteert u de gewenste tijdsduur in de Tools module van de Control balk. Figuur 5. De Tools module. Wat als ik al een project heb dat MIDI-tracks bevat? Als u al een MIDI-track heeft die u via een software instrument wilt spelen, zijn de stappen een beetje anders. Eerst openen we een sample project. 1. In het File menu klikt u op Open. 2. Ga naar C:/Cakewalk Content/SONAR X1/Tutorial Projects. 3. Klik op het bestand genaamd Latin.cwp en klik op OK. Als u op Play drukt, zult u waarschijnlijk niets horen. Dat komt omdat dit project geen software synth bevat via welke de MIDI-tracks gespeeld kunnen worden. Aangezien er in dit project 11 Tracks zijn, zou het het beste zijn om één synth track te gebruiken en alle tracks naar hetzelfde instrument te sturen. Sommige instrumenten, zoals de Cakewalk TTS-1, kunnen meer dan één type geluid uitvoeren. Deze instrumenten staan bekend als multi-timbrale synths. Ze weten welke noten er met elk geluid worden gespeeld, gebaseerd op het MIDI-kanaal waarover ze worden verzonden. Als u elke track in dit project in de Track Inspector of het Console scherm bekijkt, zult u merken dat elk op zijn eigen kanaal is ingesteld. Er zijn nooit twee tracks die hetzelfde kanaal delen. 30 Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen Laten we Cakewalk TTS-1 invoegen: 1. Ga naar Insert > Soft Synths > Cakewalk TTS-1. Het Insert Synth Options dialoogvenster verschijnt. 2. In het Create These Tracks gebied klikt u op First Synth Audio Output. 3. In het Open These Windows gebied klikt u op Synth Property Page. Opmerking: voor een gedetailleerde uitleg van elke optie klikt u op Help. 4. Klik op OK. Een nieuwe synth track wordt in het project gevoegd. Op sommige computers kunnen de tracks op dit punt via de TTS-1 worden afgespeeld. Echter, op computers met hardware MIDI-uitgangen, moet u de TTS-1 als de uitvoer voor elke track specificeren. Op deze manier kunt u dat snel doen: 1. Houd de CTRL toets ingedrukt en klik op elke track om deze te selecteren. De tracks worden geaccentueerd om aan te geven dat ze geselecteerd zijn. 2. Houd de CTRL toets ingedrukt en klik op de Input Control van elke track en selecteer Cakewalk TTS-1. Alle geselecteerde tracks worden aan dezelfde ingang toegewezen. Druk op Play om het project af te spelen. Als u uw eigen track wilt toevoegen om door de TTS-1 gespeeld te worden, klikt u op Insert menu en selecteert u MIDI Track. Op de nieuwe MIDI-track stelt u de uitvoer op Cakewalk TTS-1 in. Onthoud, dit moet op zijn eigen MIDI-kanaal staan. In dit project worden MIDI-kanalen 1-11 al gebruikt, dus wijzen we deze track in de Track Inspector of het Console scherm aan kanaal 12 toe. U kunt het geluid ook via de Patch Control van de Track selecteren. Gebruik dan één van de hierboven beschreven methodes om MIDI-data te creëren. U kunt ook MIDI-data vanuit de Browser aan de nieuwe track toevoegen. Raadpleeg Tutorial 2 voor details over de Browser. Een andere optie is het gebruik van het Staff venster als alternatief voor het Piano Roll venster. Dat wordt in de volgende zelfstudie besproken: Tutorial 5 – Werken met notenschrift. Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen 31 32 Tutorial 4 – Software instrumenten bespelen en opnemen Tutorial 5 – Werken met notenschrift Het Staff venster is een uitstekende manier om in SONAR te componeren. Het Staff venster toont MIDInoot events als notenschrift. Voor sommige musici is dit het meest bekende en comfortabele venster om mee te werken. Het Staff venster heeft vele eigenschappen die het componeren, bewerken en afdrukken van muziek vergemakkelijken. In deze zelfstudie raakt u bekend met de gereedschappen en opties die SONAR biedt voor het werken met notenschrift. Laten we beginnen met het openen van het Staff venster in een nieuw project: 1. In het File menu klikt u op New. Het New Project File dialoogvenster verschijnt. 2. Selecteer het Normal sjabloon, specificeer een projectnaam en opslaglocatie, en klik dan op OK. SONAR laadt het nieuwe project, dat twee geluidstracks en twee MIDI-tracks bevat. 3. Klik op track 3 genaamd ‘MIDI 1’. 4. In het Views menu klikt u op Staff View. Het Staff venster verschijnt. Nu moeten we de gereedschappen van het Staff venster configureren voor het doel dat we in deze zelfstudie behandelen. 1. Klik op het View menu van het Staff venster, wijs naar Display Resolution en selecteer de kleinste nootwaarde in het submenu. 2. Klik op het Edit menu van het Staff venster en schakel Fill Durations en Trim Durations opties uit. 3. Selecteer het Smart gereedschap in de Control balk. Voor deze zelfstudie veranderen we ook de maatsoort in 3/4, de toonsoort in G en willen we de G en F sleutel notenbalken weergeven zien. 1. In het Project menu klikt u op Insert Meter/Key Change. Het Meter/Key Signature dialoogvenster verschijnt. 2. Verander Beats per Measure in 3 en Key Signature in 1 Sharp (G). Klik dan op OK om het Meter/Key Signature dialoogvenster te sluiten. 3. Klik op het Edit menu van het Staff venster en kies Layout. Het Staff View Layout dialoogvenster verschijnt. 4. In de Clef lijst selecteert u Treble/Bass. Klik dan op OK om het Staff View Layout dialoogvenster te sluiten. Het Staff venster ziet er nu zo uit: 34 Tutorial 5 – Werken met notenschrift z Nu u weet hoe het Staff venster ingesteld wordt, is het tijd om te spelen! U kunt een MIDI-track in dit project opnemen of noten handmatig toevoegen. De rest van deze zelfstudie geeft u een algemeen overzicht van de gereedschappen voor het notenschrift. De nootwaarde selecteren In de Tools module van de Control balk klikt u op de Duration knop en selecteert u de gewenste noot tijdsduur. Figuur 6. De Tools module. Een noot toevoegen Om een noot toe te voegen: 1. Selecteer het Smart gereedschap of Freehand gereedschap in de Control balk. 2. Doe één van de volgende dingen: • Met het Smart gereedschap nieuwe noot wilt invoeren. houdt u de ALT toets ingedrukt en klikt u daar waar u een • Met het Freehand gereedschap klikt u daar waar u een nieuwe noot wilt invoegen. Een nieuw noot Event wordt ingevoegd. Tutorial 5 – Werken met notenschrift 35 Noten selecteren Om noten te selecteren: 1. Selecteer het Smart gereedschap of select gereedschap in de Control balk. 2. Doe één van de volgende dingen: • Om een individuele noot te selecteren, klikt u op de kop van de noot. • Om meerdere aangrenzende noten te selecteren, klikt u buiten de eerste noot die u wilt selecteren, en sleept u de muis om een rechthoek rond de gewenste noten te trekken. • Om onderbroken noten te selecteren, houdt u de CTRL toets ingedrukt en klikt u op de gewenste noten. Noten verplaatsen – timing of toonhoogte veranderen Om noten te verplaatsen: 1. Selecteer het Smart gereedschap of Move gereedschap in de Control balk. 2. Doe één van de volgende dingen: • Met het Smart gereedschap plaatst u de aanwijzer boven de onderste helft van de noot, en sleept u de noot naar de gewenste locatie. • Met het Move gereedschap sleept u de noot of selectie naar de gewenste locatie. Tip: als een noot wordt verplaatst, houdt u de SHIFT toets ingedrukt om verticale of horizontale beweging te beheersen, afhankelijk van de richting waarin u het eerst beweegt. Noten kopiëren Om noten te kopiëren: 1. Druk op de CTRL toets en houd deze ingedrukt terwijl u op de gewenste noot/noten klikt. 2. Terwijl u de CTRL toets en de linker muisknop nog steeds ingedrukt houdt, sleept u de noot/ noten naar de gewenste locatie. Laat dan de muisknop los. De noot/noten worden gekopieerd. De tijdsduur van de noot veranderen 1. Klik met de rechter muisknop op de kop van de noot om het Note Properties dialoogvenster te openen. 2. In het Duration veld voert u het gewenste aantal tikken voor de noot in, en klik dan op OK om het Note Properties dialoogvenster te sluiten. 36 Tutorial 5 – Werken met notenschrift 1. Selecteer het Smart gereedschap of Trim gereedschap in de Control balk. 2. Doe één van de volgende dingen: • Met het Trim gereedschap plaatst u de aanwijzer boven het begin- of eindpunt van de noot. Sleep dan naar links of rechts om de begin/eind positie aan te passen. • Met het Smart gereedschap plaatst u de aanwijzer boven het begin- of eindpunt van de noot, en sleept u naar rechts of links om de begin/eind positie aan te passen. U kunt ook twee keer op de noot klikken om het Note Properties dialoogvenster te openen, en dan het gewenste aantal tikken voor de tijdsduur van de noot invoeren. De volgende tabel toont de verhouding tussen de tijdsduur van noten en tikken (met de standaard tijdsbasis van 960 tikken per kwartnoot). Noot Tijdsduur in tikken Hele 4:000 Halve 2:000 Kwart 1:000 Achtste 480 Zestiende 240 Tweeëndertigste 120 Een noot verwijderen 1. Selecteer het Smart gereedschap of Erase gereedschap in de Control balk. 2. Doe één van de volgende dingen: Tutorial 5 – Werken met notenschrift 37 • Met het Smart gereedschap klikt u met de rechter muisknop op een noot om een individuele noot te verwijderen, of houd de rechter muisknop ingedrukt en sleep over noten om meerdere noten te wissen. • Met het Erase gereedschap klikt u op een noot om een individuele noot te wissen, of sleep over noten om meerdere noten te wissen. Tekst toevoegen Om een tekst Event onder een noot toe te voegen: 1. Selecteer het Freehand gereedschap 2. Klik op de Lyric knop in de Control balk. in het Staff venster. 3. Plaats de aanwijzer vlak onder de noot en klik. Een vak verschijnt, waarin de tekst getypt kan worden. 4. Druk op de spatiebalk om snel naar de volgende noot te springen. Akkoordsymbolen toevoegen Om een akkoordsymbool boven een noot toe te voegen: 1. Selecteer het Freehand gereedschap 2. Klik op de Chord knop in de Control balk. in het Staff venster. 3. Plaats de aanwijzer boven de noot waaraan u het akkoord wilt toevoegen en klik. Een akkoordsymbool wordt boven de noot toegevoegd. 4. Om de akkoord eigenschappen te veranderen of om een gitaarakkoord raamwerk weer te geven, klikt u met de rechter muisknop op de akkoordnaam. Het Chord Properties dialoogvenster verschijnt. 38 Tutorial 5 – Werken met notenschrift Aanwijzingen toevoegen 1. Selecteer het Freehand gereedschap 2. Klik op de Expression knop in de Control balk. in het Staff venster. 3. Plaats de aanwijzer vlak onder een noot en klik. Een vak verschijnt, waar aanwijzingen ingevoerd kunnen worden. Een crescendo of decrescendo/diminuendo toevoegen 1. Selecteer het Freehand gereedschap 2. Klik op de Hairpin knop in de Control balk. in het Staff venster. 3. Plaats de aanwijzer vlak onder de noot en klik. Een haarspeld Event (crescendo of decrescendo) wordt ingevoegd. 4. Om het haarspeld type en de tijdsduur te veranderen, klikt u met de rechter muisknop op het haarspeld Event. Het Hairpin Properties dialoogvenster verschijnt. Opmerking: haarspeld events zijn slechts decoratief, en zijn niet op het afspeelgeluid van invloed. Tutorial 5 – Werken met notenschrift 39 Pedaalmarkeringen toevoegen (sustain) 1. Selecteer het Freehand gereedschap 2. Klik op de Pedal knop in de Control balk. in het Staff venster. 3. Plaats de aanwijzer onder de notenbalk en klik. Pedaal omlaag en Pedal Up markeringen worden ingevoegd. 4. U kunt, wanneer nodig, op de markeringen klikken en deze naar een nieuwe tijd slepen. Zie: ‘Het notenschrift afdrukken’ op pagina 40 Het notenschrift afdrukken Nadat u noten heeft ingevoerd en bewerkt, kunt u de partituur of individuele gedeeltes afdrukken. 1. Selecteer de MIDI-track of tracks waarvan u het notenschrift wilt afdrukken. 2. In het Views menu klikt u op Staff View. Het Staff venster wordt geopend. 3. In het File menu klikt u op Print Preview. Het Print Preview venster opent, waarin u kunt zien hoe de afgedrukte partituur eruit zal zien. 4. Om de rastergrootte van de partituur te veranderen klikt u op Configure. Het Staff View Configure dialoogvenster verschijnt. 5. Om de partituur af te drukken klikt u op Print. Tip: om de titel, componist en auteursrecht informatie te veranderen, selecteert u Project > Info om het File Info venster te openen.Om de partituur af te drukken klikt u op Print. 40 Tutorial 5 – Werken met notenschrift Tutorial 6 – De muziek bewerken Tijdens het werken aan uw muziek, zult u ondervinden dat bewerking een groot onderdeel van het songcreatie proces uitmaakt. Voordat mensen muziek op computers maakten, werden alle bewerkingen gedaan door tape af te snijden met een scheermes, en weer aan elkaar te plakken. U kunt zich voorstellen hoe ingewikkeld dit kon worden. In SONAR kunt u daadwerkelijk een gedeelte van uw muziek met de muis selecteren en het geheel zeer gemakkelijk verwijderen/kopiëren/plakken/ verplaatsen. Deze zelfstudie introduceert SONAR’s gereedschappen voor het maken van enkele algemene bewerkingen en biedt een aantal tips die deze handelingen sneller en plezieriger doen verlopen. Zie: ‘Selectie’ op pagina 41 ‘Clips verplaatsen’ op pagina 43 ‘Clips splitsen’ op pagina 44 ‘Clips bijsnijden’ op pagina 45 ‘Undo en Redo’ op pagina 46 Selectie Laten we eerst het Tutorial project Cakewalk Audio Demo.cwb openen, dat we in vorige zelfstudies hebben gebruikt. Eén van de belangrijkste dingen om uw muziek succesvol te bewerken, is selectie. Wanneer u eenmaal bekend bent met selecteren, is de rest gemakkelijk. U heeft de geschikte geselecteerde gedeeltes nodig om deze te kunnen bewerken. Er zijn twee aspecten met betrekking tot selectie: • Time Range • Tracks Laten we zeggen dat u de tweede maat van een bepaalde track wilt verwijderen. De tijdreeks (Time Range) specificeert dat de bewerking tussen maten 2 en 3 moet plaatsvinden. De Track selectie specificeert welke clips van de track verwijderd worden, terwijl de omliggende tracks niet veranderen. Om clips te bewerken, moet u de Edit Filter regeling van de track op Clips instellen. Figuur 7. Wijs het Edit Filter van de track aan Clips toe, om clips met de globale gereedschappen te kunnen bewerken. Laten we een aantal verschillende manieren onderzoeken om dit in een sample project te doen. Alle beschreven gereedschappen zijn beschikbaar in de Tools module in de Control balk. Figuur 8. DE Tools module. Opmerking: als u de volgende methodes beide wilt proberen, selecteert u Edit > Undo nadat de eerste methode is voltooid. Op die manier keert het project naar zijn vorige status terug. Methode 1: 1. Selecteer de track waarvan u maat twee wilt verwijderen. Voor deze zelfstudie gebruiken we de track genaamd GTR_Lead 1. Tip: klik in het Tracks venster aan de linkerkant, niet in het Clips venster aan de rechterkant. 2. Sleep de tijdliniaal van maat 1 naar maat 6. De geselecteerde tijdsreeks wordt geaccentueerd. 3. Druk op DELETE of selecteer Edit > Delete. Maat twee wordt uit de geselecteerde track verwijderd. Methode 2: 1. Selecteer het Select gereedschap in de Control balk. 2. Klik in het midden van de clip en sleep, om de selectie die u wilt verwijderen te selecteren. De geselecteerde sectie wordt geaccentueerd. 3. Druk op DELETE of selecteer Edit > Delete. 42 Tutorial 6 – De muziek bewerken Het zal u opgevallen zijn dat u alleen volledige maten kunt selecteren. Hoe zit het als u een kortere tijd wilt bewerken? Dan moet u Snap To Grid uitschakelen. Om dit te doen, klikt u op de Snap to Grid knop in de Snap module van de Control balk. Terwijl deze knop is uitgeschakeld, kunt u nauwkeurigere selecties maken. Ook kunt u andere Snap To Grid opties kiezen in de Snap module. Zie: ‘Clips verplaatsen’ op pagina 43 ‘Clips splitsen’ op pagina 44 ‘Clips bijsnijden’ op pagina 45 ‘Undo en Redo’ op pagina 46 Clips verplaatsen Van tijd tot tijd wilt u misschien clips verplaatsen. Als u begrijpt wat selectie inhoudt, heeft u de helft van het werk al gedaan. 1. Selecteer de sectie die u wilt verplaatsen. We gaan naar de track genaamd GTR_Lead 1 terug, en selecteren maten 6 tot 10. 2. Met het Smart gereedschap klikt u in de onderste helft van de selectie, en sleept u de clip naar de gewenste locatie. Voor deze zelfstudie slepen we de selectie naar de onderkant van het project, en creëren we een nieuwe Audio track die de geselecteerde clip bevat. Het Drag and Drop Options dialoogvenster verschijnt, waarin u kunt specificeren wat er met bestaande data in de doellocatie moet gebeuren. U kunt de bestaande data vervangen of oude en nieuwe data samenvoegen. Zie: ‘Selectie’ op pagina 41 ‘Clips splitsen’ op pagina 44 ‘Clips bijsnijden’ op pagina 45 ‘Undo en Redo’ op pagina 46 Tutorial 6 – De muziek bewerken 43 Clips splitsen In sommige gevallen zult u een clip willen splitsen. Zoals verderop in deze zelfstudie wordt beschreven, kan het bevorderlijk zijn om clip grenzen op verschillende punten van een track te hebben. U kunt een clip met het Smart gereedschap of Split gereedschap splitsen. Om een clip te splitsen, doet u één van de volgende dingen: • Met het Smart gereedschap plaatst u de aanwijzer waar u de clip wilt splitsen. Houd ALT ingedrukt en klik (of lasso om een regio te splitsen). • Met het Split gereedschap plaatst u de aanwijzer daar waar u de clip wilt splitsen en klikt u (of sleep om één of meer clips op de ‘Mousedown’ en ‘Mouseup’ punten te splitsen. Opmerking: Het Split gereedschap geeft gevolg aan de Snap To Grid instellingen. Als een splitsing niet precies waar u klikt optreedt, schakelt u Snap To Grid uit en probeert u het opnieuw. Tip: u kunt ook de S toets indrukken om de geselecteerde clip(s) op de huidige Now tijd te splitsen. Voor deze zelfstudie selecteert u het Split gereedschap , plaatst u de Now tijd op maat 10 in de track genaamd GTR_Lead 1, en dan klikt u om de clip te splitsen. Zie: ‘Selectie’ op pagina 41 ‘Clips verplaatsen’ op pagina 43 ‘Clips bijsnijden’ op pagina 45 ‘Undo en Redo’ op pagina 46 44 Tutorial 6 – De muziek bewerken Clips bijsnijden U kunt een clip bijsnijden met gebruik van een hulpmiddel genaamd Slip Editing. Met Slip Editing kunt u het begin of het eind van een clip ‘uitrollen’ naar andere plaatsen, zonder dat de positie van de muziek verandert. Stel u voor dat de clips ‘ramen’ zijn, waarin u stukken geluid of MIDI kunt zien en horen. U kunt de grootte van dat raam veranderen, zodat minder data zichtbaar is. Als het niet zichtbaar is, is het tijdens afspelen niet hoorbaar. De data is nog steeds aanwezig, dus kunt u het ‘raam’ vergroten door Slip Editing op de clip toe te passen. De zichtbare data is dan hoorbaar. Selecteer het Smart gereedschap te schakelen. of Trim gereedschap in de Control balk om Slip Editing in Plaats de aanwijzer nu op de rand van de clip aan de linker of rechterkant. De cursor verandert en u kunt de clip rand naar een nieuwe locatie slepen. Tip: als u clips bijsnijdt, kunt u er ook voor kiezen om clip Fades (in- of uitregelingen) proportioneel te verplaatsen, of de oorspronkelijke Fade positie te behouden. Om de Fade positie te verplaatsen klikt u tijdens het bijsnijden op de bovenste driekwart van de clip rand. Om de Fade positie van de clip te behouden, klikt u tijdens het bijsnijden op het onderste kwart van de clip rand. U kunt ook de ALT toets ingedrukt houden terwijl u bijsnijdt om een clip Fade te verplaatsen. Clips Faden U kunt individuele clips Faden (in- of uitregelen) met gebruik van het Smart gereedschap of Trim gereedschap . Sleep de linkerbovenhoek van een clip om een Fade-in te creëren. Sleep de rechterbovenhoek van de clip om een Fade-out te creëren. Om de Fade eigenschappen te veranderen, klikt u met de rechter muisknop op een bestaande Fade en selecteert u het gewenste Fade type uit het popup menu. Tutorial 6 – De muziek bewerken 45 Zie: ‘Selectie’ op pagina 41 ‘Clips verplaatsen’ op pagina 43 ‘Clips splitsen’ op pagina 44 ‘Undo en Redo’ op pagina 46 Undo en Redo Terwijl u een project bewerkt, kunt u fouten maken of met een idee experimenteren dat de gewenste resultaten uiteindelijk niet produceert. Voor dit soort gelegenheden heeft SONAR een onbeperkte Undo. U kunt één stap per keer ongedaan maken door Edit > Undo te selecteren of door op CTRL+Z te drukken. U kunt ook naar de bewerkingsgeschiedenis kijken en een tijd selecteren om naar terug te keren. Hiervoor gaat u naar Edit > History, kiest u de bewerking waarnaar u wilt terugkeren en klikt u op OK. Opmerking: als u een project sluit, wordt de Undo geschiedenis gewist. Als u van gedachten verandert en naar de vorige Undo status wilt terugkeren, selecteert u Edit > Redo of drukt u op CTRL+SHIFT+Z. Deze zelfstudie heeft u laten zien hoe verschillende gereedschappen gebruikt worden om opnames in goed georganiseerde en fantastisch klinkende projecten om te zetten. De volgende stap is mixen, wat in ‘Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen’ op pagina 47 wordt behandeld. 46 Tutorial 6 – De muziek bewerken Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen Mixen is een belangrijk onderdeel van opnemen en biedt ondersteuning om de muziek die u in SONAR creëert optimaal te laten klinken. Mixen zorgt voor het plaatsen van verschillende instrumenten en klanken in lagen van het frequentiespectrum, het aanpassen van niveaus zodat tracks netjes mengen, het verspreiden van tracks over het stereoveld en het toevoegen van effecten op passende locaties. Er worden veel belangrijke beslissingen genomen tijdens het mixen. Dingen waar je tijdens het schrijven van een song niet altijd aan denkt. De keuzes die u maakt kunnen een zeer groot effect hebben op hoe plezierig een song klinkt. In deze zelfstudie bespreken we een aantal algemene richtlijnen. Het is echter belangrijk te onthouden dat er geen regels zijn. Dit is een andere artistieke fase van songcreatie. We beginnen met het openen van het MixingTutorial project: 1. Ga naar File > Open en selecteer het bestand genaamd MixingTutorial.cwb. Opmerking: Tutorial bestanden bevinden zich gebruikelijk in de /Cakewalk Content / SONAR X1/Tutorial Projects map. Als u tijdens de installatie een andere locatie heeft gespecificeerd, gaat u naar de Tutorial map die u tijdens de installatie specificeerde. 2. Ga naar File > Save As en sla het onder een nieuwe naam op. Op deze manier kunt u uw werk opslaan zonder dat het origineel wordt overschreven, in het geval u overnieuw wilt beginnen. In dezelfde map is een bestand genaamd MixingTutorial-Complete.cwb, dat een kopie is van hetzelfde project, maar nadat de zelfstudie is voltooid. U kunt dit project als referentie gebruiken, om instellingen en niveaus te vergelijken. Zie: ‘Volume en Pan’ op pagina 47 ‘Effecten toevoegen (FX)’ op pagina 49 ‘Automatisering gebruiken’ op pagina 54 Volume en Pan Het aanpassen van Volume en Pan is altijd een goed beginpunt tijdens het mixen. Eén van de grootste voordelen van SONAR’s Console venster is dat u de volume- en panregelingen voor veel tracks gelijktijdig kunt zien, met bovendien grote meters. Sommige mensen vinden het prettig om met het Console venster te werken, omdat dit geen grafische weergave van ‘hoe de muziek eruit ziet’ weergeeft. Aangezien het eindproduct een geluidsbestand is, wordt de luisteraar niet afgeleid door de visuele aanwijzingen die in het Track venster van het project worden getoond. Zo kunt u zich beter op het daadwerkelijke geluid concentreren. Het Console venster openen • Doe één van de volgende dingen: • Klik op Views > Console View. • Druk op ALT+2. Hier gaan we de fundering van de song vormgeven. Als u het project beluistert zoals het is, zal het u waarschijnlijk opvallen dat het nogal ‘modderig’ en flets klinkt. Dit gebeurt meestal omdat alle instrumenten met elkaar vechten om een plaats in het frequentiespectrum en stereoveld. Ze proberen allemaal op hetzelfde niveau op dezelfde locatie hoorbaar te zijn. Normaalgesproken, tijdens het opnemen van een track, is het gebruikelijk om een relatief luid signaal te verkrijgen. Dit wordt gedaan om de beste signaal-ruis verhouding te krijgen, wetende dat u de niveaus tijdens de mixfase uiteindelijk zult aanpassen. Sommige mensen vinden het gemakkelijk om dit proces te beginnen met het laag draaien van elke track en dan de tracks één voor één omhoog te draaien, beginnend met de ritmesectie. Begin met het verhogen van het volume van de basdrum naar het gewenste niveau. Ga verder met de snare, de rest van de drums en tenslotte de basgitaar, waarbij u verdergaat in volgorde van belangrijkheid. Als er een solostem in de song is, zou deze het laatst aan de beurt komen, zodat die boven op het door u gecreëerde instrumentale fundament ligt. Andere mensen benaderen het mixen van de andere kant, en draaien dingen beetje bij beetje lager. Als één methode niet aantrekkelijker lijkt dan de andere. Probeer beide om te zien welke het handigst is voor u. Belangrijk: let goed op de Master Bus meter tijdens het mixen. De meter mag nooit de top bereiken, hetgeen in een ongewenste, hoorbare ruis resulteert. Dit wordt ‘Clipping’ genoemd. Opmerking: U kunt de Mains meters uiterst rechts in het Console venster vinden. Als u de Mains meters niet ziet, klikt u op het Console venster Strips menu en zorgt u dat Mains geselecteerd is. 48 Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen Het volgende dat we gaan proberen is pannen. Net als met mixen in het algemeen, zijn er geen regels met betrekking tot pannen. Wees creatief, probeer verschillende ideeën uit om te zien hoe ze klinken. Wat belangrijk is om in overweging te nemen, is dat als u twee tracks die dezelfde frequentiereeks hebben uit elkaar panned, deze duidelijker zullen worden. Dit is in het bijzonder van toepassing op dubbelsporige instrumenten. Probeer het met de twee tracks genaamd Cymbals Left en Cymbals Right. Merk op hoe er meer definitie en detail in de tracks te horen is als u ze uit elkaar plaatst. Bij het pannen van dubbelsporige instrumenten, plaats deze dan niet uiterst links of rechts. Hierdoor kunnen de tracks te veel ‘gescheiden’ klinken, wat de volheid van het geluid niet ten goede komt. Zie: ‘Effecten toevoegen (FX)’ op pagina 49 ‘Automatisering gebruiken’ op pagina 54 Effecten toevoegen (FX) Op dit punt zou u een basismix moeten hebben. Alles is zo ongeveer waar u het hebben wilt, en het is tijd om wat geluidseffecten te gebruiken om alles tot perfectie te kneden. Effecten die rechtstreeks op een geluidstrack worden geplaatst, worden inserts genoemd. Kies een geluidstrack om mee te beginnen: 1. In het Console venster gaat u naar het effectenrek van de track waarmee u wilt werken. Als u het effectenrek niet ziet, klikt u op het Console venster Modules menu en controleert u of FX Bin is geselecteerd. 2. Klik met de rechter muisknop op het effectenrek om het popup menu te openen. 3. Plaats de aanwijzer op Audio FX en dan op Cakewalk of Sonitus: fx en kies één van de beschikbare effecten. Het geselecteerde effect wordt in de FX bin van de Track ingevoegd. Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen 49 4. Experimenteer met de regelingen op de Plug-in terwijl de muziek wordt afgespeeld. U zult duidelijke veranderingen in het geluid horen. 5. Klik met de rechter muisknop op het effect en kies Delete om het effect te verwijderen. Alle beschikbare effect Plug-ins zijn zo ontworpen dat het geluid op een specifieke manier veranderd kan worden. Hier volgt een korte lijst met een aantal meegeleverde Plug-ins en waar deze normaalgesproken voor gebruikt worden: Compressor/Gate. Deze Plug-in is op de luidheid van het geluid van invloed. Het beperkt hoe luid een geluid kan worden. Het kan ook limiteren hoe zacht een geluid kan worden voordat het geheel wordt uitgezet. EQ. EQ kan een bepaalde frequentiereeks in een geluid accentueren of uitschakelen. Bijvoorbeeld, als u een ongewenste hoge zoem op één van de tracks heeft, kan een EQ die hoge frequentie uitschakelen zonder dat dit op het geluid van het instrument van invloed is. Reverb. Reverb creëert een kunstmatige ruimte. Het produceert galm vergelijkbaar met de natuurlijke echo’s die optreden wanneer een geluid van de muren in een ruimte kaatst. Delay. Delay Plug-ins hebben de capaciteit om een echo te creëren. Deze is echter meer onderscheidend dan die van een Reverb. Een geluid wordt herhaald, vaak op een ritmische, muzikale manier. Dit zijn de effecten waar we ons in deze zelfstudie op concentreren. Er zijn echter andere effecten beschikbaar en u kunt met elk effect experimenteren om te ontdekken hoe deze in de mixen bruikbaar zijn. Voor online Help voor een bepaalde Plug-in klikt u simpelweg op één van zijn regelingen en drukt u op de F1 toets op het computer toetsenbord. Compressie en EQ Tijdens het aanpassen van trackniveaus in een song zult u merken dat een aantal tracks te dynamisch zijn. Soms zijn ze te luid en soms te zacht. In de meeste moderne muziek ligt de focus van de belangrijke elementen in de mix binnen een specifieke volumereeks. Dit wordt gedaan met een compressor. Het doel van een compressor is het limiteren van de dynamische reeks muziek of geluid. Compressie maakt de luide gedeeltes van het signaal zachter, hetgeen in een min of meer gelijkmatig niveau resulteert. Dat gelijkmatige niveau kan dan verhoogd worden, zodat het specifieker in de mix past. Veel compressors hebben een optie waarmee een luide piek gedurende een bepaalde tijd onaangetast blijft, zodat de opname dynamischer klinkt. Laten we dit op de basdrum uitproberen: 1. Voeg de Compressor Plug-in op de track genaamd Kick toe. 2. Pas de Threshold aan. De drempelwaarde vertegenwoordigt het dB niveau waarop compressie in werking treedt. 3. Pas Attack aan. De Attack waarde vertegenwoordigt de tijd waarbinnen de compressor op een toename van het ingangsgeluid reageert, op het moment dat het drempelniveau is bereikt. 4. Pas Level tot op het gewenste uitgangsvolume aan. Deze werkwijze kan op elke gewenste track worden toegepast. Het is in het bijzonder bruikbaar als u vocalen in een mix eruit wilt laten springen. 50 Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen Nu kunnen we EQ toepassen. Eén van de belangrijkste toepassingen voor EQ is het voorkomen dat verschillende instrumenten op elkaar stappen in het frequentiespectrum. Een instrument kan voor een bepaalde frequentiereeks bedoeld zijn, maar loopt over in de frequentiereeks van een ander instrument. Als u de overlappende frequentiereeks van één van de instrumenten uitzet, kunnen andere instrumenten beter in de mix uitkomen. Laten we het eens proberen: 1. Stel de tracks genaamd Tension Climbing en Chirppy Synth op solo in. 2. Voeg de Sonitus: fx Equalizer Plug-in aan de Tension Climbing track toe. De Sonitus:fx Equalizer interface verschijnt. 3. Grijp één van de genummerde knooppunten en versleep deze. Versterk de geselecteerde band, totdat u de frequentiereeks die met Chirppy Synth botst heeft gevonden. Nu zet u de geselecteerde band uit, door het knooppunt naar beneden te trekken. Tip: probeer de band rond de 1 kHz af te kappen. Experimenteer met de andere regelingen op de EQ voor de best mogelijke resultaten. Net als met de compressor Plug-in, kan deze werkwijze op elke gewenste track worden toegepast. Reverb en Delay Nu gaan we wat ruimte aan de song toevoegen. Dit wordt met op tijd gebaseerde effecten gedaan. Het eerste dat we doen is een Delay-effect toevoegen. Een Delay-effect kan een instrument werkelijk verrijken. In ons zelfstudieproject gaan we het Delay-effect op de track genaamd Chirppy Synth toevoegen, die erg droog en levenloos klinkt. Door een effect toe te passen krijgt deze mogelijk meer diepte. 1. Voeg de Delay Plug-in aan Chirppy Synth toe. 2. Configureer de regelingen als volgt: • Tempo Sync = Host • Factor = 1/2 (ingesteld voor zowel linker- als rechterkanalen) Dit is een goed uitgangspunt. Soms is de beste manier om een nieuwe effect Plug-in te leren kennen gewoon aan de slag te gaan en te tweaken. Vervolgens gaan we wat Reverb aan het project toevoegen. U kunt een Reverb zien als een kunstmatige kamer. We kunnen een aparte Reverb aan elke track toevoegen, maar als meerdere Reverbs tegelijkertijd in werking zijn, kan het geluid vertroebeld raken. Dit komt doordat onze oren gewend zijn geluiden te horen die op natuurlijke wijze van muren kaatsen. Een Reverb op elke track zou klinken alsof u één instrument in een kamer heeft, een ander instrument in een andere kamer, enzovoort. In plaats daarvan gaan we een enkel Reverb-effect op een bus toepassen, en dan elke track, op variërende niveaus, naar die bus sturen. Dit is waar de geavanceerde mix omgeving van SONAR een boel flexibiliteit biedt. We gaan een regeling aan elke track toevoegen, die aanpast hoe luid een Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen 51 kopie van het trackgeluid naar de bus wordt gestuurd. Dit zal natuurlijker klinken, omdat het lijkt op het gedrag van een daadwerkelijke akoestische ruimte. Alle verschillende geluiden kunnen op elkaar in de ‘virtuele ruimte’, die we met de Reverb creëren, inwerken. Volg deze stappen om de Reverb Send in het Console venster te creëren: 1. We willen deze Send aan alle tracks toevoegen, dus ga naar Edit > Select > All om alle tracks te selecteren. 2. Klik met de rechter muisknop op één van de tracks in de Sends sectie van de strip en kies Insert Send Assistant. Als u de Sends sectie niet in het Console venster ziet, klikt u op het Modules menu van het Console venster om er zeker van te zijn dat Sends/Bank/Patch is geselecteerd. De Insert Send Assistant verschijnt. 3. Configureer de Send Assistant als volgt: • Klik op New Bus. Dit creëert een nieuwe Reverb bus, in plaats van de tracks naar een bestaande bus te sturen. • Selecteer Stereo. • In het Name vak typt u Reverb. • Klik op Choose Effect en selecteer Audio Effects > Sonitus:fx > Reverb. • Zorg dat Pre Fader niet is geselecteerd. • Selecteer het Show Effects Property Page selectievak. • In de Bus Output lijst selecteert u Master. 4. Klik op OK. De Reverb eigenschappen pagina verschijnt. 5. Zet de Reverb regeling op 0.0 dB in, en de Dry regeling op –Inf. 52 Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen U zult merken dat een Send Control genaamd Reverb aan elke track is toegevoegd. Om een Send in of uit te schakelen, klikt u op de On/Off knop op de Send regeling van elke track. Wanneer een Send is ingeschakeld, is het Reverb-effect tijdens het afspelen te horen. Om de hoeveelheid Reverb die op elke track wordt toegepast aan te passen, gebruikt u de LEVEL regeling van de Send. Schakel de Send regeling in voor elke track waarop u Reverb wilt hebben. U zult ten minste een klein beetje Reverb op elke track willen hebben, behalve op de basdrum en basgitaar tracks. Zie: ‘Volume en Pan’ op pagina 47 ‘Automatisering gebruiken’ op pagina 54 Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen 53 Automatisering gebruiken Een andere belangrijke eigenschap voor mixen is automatisering. Met automatisering kunt u veranderingen in vrijwel elke parameter in SONAR opnemen, inclusief track parameters, effecten, synths en bussen. SONAR maakt dit erg gemakkelijk. 1. Klik op de Write Automation knop te schakelen. 2. Druk op Play van een track om automatisch opnemen voor die track in om af te spelen. 3. Tijdens het afspelen brengt u eenvoudigweg in realtime veranderingen in parameters aan, met gebruik van de muis of een andere regelaar. 4. Om geautomatiseerde opname uit te schakelen, stopt u het afspelen en klikt u nogmaals op de Write Automation knop van de track. Als u afspeelt, worden de parameters automatisch bijgewerkt. Met automatisering kunt u geleidelijke of plotselinge veranderingen aanbrengen om de song dynamischer te maken. In het zelfstudie project bijvoorbeeld, kunt u van mening zijn dat Whiney Synth op maat 25 een lager volume moet krijgen, als de drums en bas veranderen. Probeer het: 1. Klik op de Write Automation knop 2. Klik op Play op de Whiney Synth track. of druk op de spatiebalk om af te spelen. 3. Op maat 25 verlaagt u het trackvolume naar het gewenste niveau. 4. Op maat 33 verhoogt u het trackvolume weer. 5. Druk op Stop om het afspelen te stoppen. 6. Schakel Write Automation uit door nogmaals op de knop 7. Druk op Play te klikken. en bemerk hoe het trackvolume automatisch verandert. Herhaal dit proces met elke willekeurige automatisering die het project naar uw mening nodig heeft. Hiermee is deze zelfstudie voltooid, maar stop hier niet. Ga verder met experimenteren door verschillende effecten toe te voegen, loops via de Media Browser toe te voegen, enz. Wees creatief en luister zorgvuldig naar de mix details in uw favoriete songs en albums. Dit biedt zeker inspiratie voor uw eigen projecten. Er zijn ook vele boeken verkrijgbaar over dit onderwerp, alsmede duizenden toevoegbare Plug-ins, waarmee u uw arsenaal aan FX kunt uitbreiden. Voor meer informatie gaat u naar www.cakewalk.com. Tips: www.cakewalk.com/Support Video’s : www.cakewalk.com/CakeTV 54 Tutorial 7 – Mixen en effecten toevoegen Tutorial 8 – Met video werken Met SONAR kunt u muziek en geluid aan video’s toevoegen. Deze zelfstudie leidt u door de basisbeginselen van het werken met video binnen SONAR. Als het gebruik van SONAR nieuw voor u is, is het zeer de moeite waard om ‘Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan’ op pagina 1 door te nemen. Zie: ‘Video importeren’ op pagina 57 ‘Werken met markeringen’ op pagina 62 ‘Uw video exporteren’ op pagina 64 Video importeren Voordat u met video kunt gaan werken, moet u eerst een videobestand importeren. Laten we dit met een nieuw project uitproberen. 1. In het File menu klikt u op New om het New Project File dialoogvenster te openen. 2. Selecteer de Normal sjabloon, geef het project een naam en klik dan op OK. Als u hier moeite mee heeft, raadpleeg dan ‘Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan’ op pagina 1. 3. In het File menu wijst u Import aan en selecteert u Video. Het Import Video dialoogvenster verschijnt. Laten we een aantal opties in het Import Video dialoogvenster onderzoeken. Het eerste dat u opvalt, is dat dit dialoogvenster veel lijkt op het Open dialoogvenster dat in Tutorial 1 werd besproken. Het Import Video dialoogvenster functioneert op vrijwel dezelfde manier, met uitzondering van twee secties. Ten eerste vindt u, omlijnd in onderstaande afbeelding, het drop down vak Files of Type. De selectie die hier wordt gemaakt, bepaalt welke videoformaten in het dialoogvenster worden weergegeven. SONAR ondersteunt de volgende digitale videoformaten: • Windows Media (.wmv en .asf) • Video For Windows (.avi) • MPEG Video (.mpg) • QuickTime Video (.mov) Het bestand waarin we voor deze zelfstudie in geïnteresseerd zijn is een Windows Media bestand, dus selecteren we Windows Media (*.mwv, *.asf) in de Files of Type lijst. 58 Tutorial 8 – Met video werken Video importeren Vervolgens ziet u omlijnd in bovenstaande afbeelding het File Info gebied aan de linkerkant en drie opties aan de rechterkant. Hier volgt een samenvatting van wat deze opties doen: Optie Wat het doet Show file info Indien geselecteerd vertelt dit SONAR om video-informatie over het geselecteerde bestand in het File Info gebied van het dialoogvenster weer te geven. Import Audio Stream Selecteer deze optie als u het geluid dat in het videobestand is vastgelegd in een nieuwe geluidstrack in SONAR wilt importeren. Import as mono tracks Selecteer deze optie als u de in het videobestand vastgelegde geluidsdata als één of meer mono tracks wilt importeren. Tabel 1. Op dit moment laten we de Import Audio Stream en Show file info vakken geselecteerd. Net als u in het Open dialoogvenster zou doen, navigeert u naar de volgende locatie: /Cakewalk Content/SONAR X1/Tutorial Projects/Video Tutorial Zoek en importeer het bestand genaamd Boarding.wmv. U kunt het openen door er twee keer (dubbel) op te klikken of het te selecteren (highlight) en dan op de Open knop te klikken. Tip: U kunt snel naar de My Documents map gaan door op zijn knop aan de linkerkant van het Import Video dialoogvenster te klikken. Merk op dat SONAR ook geluid dat onderdeel van de video uitmaakt heeft geïmporteerd. Als de video geen gerelateerd geluid heeft, creëert SONAR een stille audio track, zoals in ons voorbeeld. U zou nu de Boarding video in het Video venster moeten zien en het Video Thumbnail venster in het Track View. Tutorial 8 – Met video werken Video importeren 59 Wat als ik het Video Thumbnail venster of Video venster niet kan zien? Om het Video Thumbnail venster te tonen of verbergen, sleept u de splitsbalk die het Video Thumbnail venster van het Clips venster scheidt. Om het Video Thumbnail venster terug te brengen, plaats u de muisaanwijzer boven de splitsbalk (de muisaanwijzer ziet er zo uit: ), en sleept u de splitsbalk naar beneden om het Video Thumbnail venster te herstellen en op de gewenste grootte in te stellen. U kunt ook op de V toets drukken om het Video Thumbnail venster te tonen of verbergen. Als u het Video scherm heeft gesloten, of als dit niet automatisch werd geopend toen u de video importeerde, kunt u het openen door Views > Video te selecteren of op ALT+SHIFT+2 te drukken. De video eigenschappen veranderen Met SONAR kunt u een aantal bruikbare veranderingen in de instellingen van een video aanbrengen voor het maken van filmmuziek. Voor toegang tot deze instellingen klikt u eenvoudigweg met de rechter muisknop in het Video venster en kiest u Video Properties in het pop-up menu om het Video Properties dialoogvenster te openen. Het Video Properties dialoogvenster heeft drie tabs: de Video Settings tab, de Info tab en de Render Quality tab. Voor deze zelfstudie kijken we alleen naar de gereedschappen op de Video Settings tab. 60 Tutorial 8 – Met video werken Video importeren Er zijn drie opties op deze tab, en het is zeer belangrijk is dat u die begrijpt. Deze zijn bijzonder nuttig voor het werken met video. Laten we deze eens van dichtbij bekijken. Optie What it Wat het doet Start Time De tijd in uw SONAR project, waarop u wilt dat de video begint te spelen. Trim-in Time De tijd in het videobestand, waarop u wilt dat het afspelen van de video begint. Dit is bruikbaar als u de openingstitels of de eerste scènes niet wilt zien. Dit wordt in SMPTE tijdcode uitgedrukt. Trim-out Time De tijd in het videobestand, waarop u wilt dat het afspelen van de video stopt, dit wordt ook in SMPTE tijdcode uitgedrukt. Tabel 2. Laten we nu de Start Time waarde in maat 2 veranderen. Om dit te doen, voert u het getal 2 in het Start Time vak in. Klik nu op de RTZ knop in de transportbalk en klik dan op Play. Het zal u opvallen dat de video niet begint te spelen voordat maat 2 in het project wordt bereikt. Zie: ‘Werken met markeringen’ op pagina 62 ‘Uw video exporteren’ op pagina 64 Tutorial 8 – Met video werken Video importeren 61 Werken met markeringen Tijdens het synchroniseren van audio met filmonderdelen of video, is het gebruikelijk om markeringen te gebruiken. Markeringen zijn krachtige hulpmiddelen in SONAR, die bijdragen tot het simplificeren van de taak van het identificeren van belangrijke events in een song of video. Ze kunnen gebruikt worden om te verduidelijken waar een couplet of refrein begint in een Rock song of, in het geval van filmmuziek, kunnen deze gebruikt worden voor het identificeren van hit punten (punten in de film waarop u een muziek Event met een visueel Event wilt synchroniseren). Voordat we met deze volgende oefening beginnen, gaat u terug naar het Video Properties dialoogvenster en klikt u op de Video Settings tab. Zet Start Time op 1:01:000, Trim-in Time op 00:00:00:00 en Trim-out Time op 00:00:44:23. Laten we zeggen dat we onze muziek aan het begin van de video willen starten, op het moment waarop de zon opkomt. Dit gebeurt ongeveer op 4 seconden in de film. Als u dit nader bekijkt, gebeurt dit op 4 seconden en 10 frames in de clip, dat, uitgedrukt in SMPTE tijdcode, 00:00:04:10 is. Er zijn verschillende manieren om in SONAR markeringen aan te brengen: • Plaats de Now Time op de locatie waar u een markering wilt hebben, en selecteer dan Project > Insert Marker of druk op M. • Klik op de Insert Marker knop in de Markers module van de Control balk. • Klik op de Add Marker knop in het Markers venster. Laten we het Markers venster openen door Views > Markers te selecteren. Het Markers venster is erg handig wanneer u met events in een film werkt. Het eerste dat we willen doen is een nieuwe markering aan het project toevoegen, die de start van het project aanduidt. Om dit te doen, klikt u op de Insert Markers knop 62 Tutorial 8 – Met video werken Werken met markeringen om het Marker dialoogvenster te openen. In dit dialoogvenster kunt u belangrijke dingen doen. Eerst geven we de markering een naam, door Intro in het Name veld te typen. Vervolgens selecteert u het Lock to SMPTE (Real World) Time selectievak. Deze optie is erg belangrijk bij het werken met video. Als een markering niet aan SMPTE tijd is gekoppeld, zal zijn positie in relatie tot events op de video veranderen met tempo en maatsoort veranderingen in het project. U zult ook bemerken dat de Time waarde in SMPTE formaat verandert, nadat u het vakje heeft geselecteerd. Dit bepaalt waar de locatie van de markering zal zijn. We weten dat de zon in de video op ongeveer 4 seconden en tien frames in de video opkomt. Laten we de Time waarde op 00:00:04:10 instellen. Klik op OK om de markering in te voegen en sluit het Marker dialoogvenster. U kunt voor een project net zoveel markeringen als u wilt plaatsen om al uw events te synchroniseren. Het Markers venster toont nu de markering die u zojuist heeft gecreëerd, waaraan de naam Intro is toegewezen. De werkbalk van het Marker scherm bevat de volgende commando’s die op geselecteerde markeringen van toepassing zijn: Regeling Omschrijving Klik op de Delete Marker knop om de huidig geselecteerde markering te verwijderen. Klik op de Change Marker Properties knop om het Marker dialoogvenster van de geselecteerde markering te openen. Dit is bruikbaar als u de locatie van de markering wilt veranderen. Klik op de Lock/Unlock Marker knop om de markering aan SMPTE tijd te koppelen of daarvan los te koppelen. Tabel 3. Sluit nu het Markers venster en kijk eens naar de tijdliniaal in SONAR, die de bovenkant van het Clips venster in het Track venster omspant. U zult bemerken dat er nu een oranje vlag (Intro genaamd) is, die aangeeft waar uw nieuwe markering zich in het project bevindt. Tutorial 8 – Met video werken Werken met markeringen 63 Zie: ‘Video importeren’ op pagina 57 ‘Uw video exporteren’ op pagina 64 Uw video exporteren Nadat u al uw muziek heeft voltooid en de video naar wens heeft gesynchroniseerd, kunt u dit naar een videobestand mixen, dat u met de wereld kunt delen. 1. Selecteer alles in het project dat u wilt exporteren. Als u het gehele project wilt exporteren, selecteert u simpelweg Edit > Select > All of druk op CTRL + A. 2. In het File menu wijst u op Export en klik op Video. Het Export Video dialoogvenster wordt geopend. Het zal u opvallen dat dit erg lijkt op de Save As en Export Audio dialoogvensters die in Tutorial 1 en Tutorial 9 werden besproken. 3. Net als bij het opslaan van projectbestanden, geeft u de video eerst een naam, door deze in het File Name veld te typen. 64 Tutorial 8 – Met video werken Uw video exporteren 4. Kies het gewenste videoformaat door dit uit de Save as type lijst te selecteren. Als u op de Encoding Options knop aan de onderkant klikt, kunt u een aantal geavanceerde instellingen voor de video onderzoeken. In dit dialoogvenster kunt u de kwaliteit en grootte van uw video veranderen. Dit is in het bijzonder belangrijk als u van plan bent uw video naar het web te uploaden. Sommige codecs werken beter dan andere, en zijn geschikter voor verschillende scenario’s. Klik op de Help knop in dit dialoogvenster voor meer specifieke details over verschillende formaten. De Audio Mixdown Options knop toont instellingen specifiek voor het geluid in uw project. Klik op de Help knop voor gedetailleerde instructies over het gebruik van deze instellingen. 5. Specificeer de locatie waar u het bestand wilt opslaan en klik op Save om het te exporteren. Tutorial 8 – Met video werken Uw video exporteren 65 66 Tutorial 8 – Met video werken Uw video exporteren Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen Op het moment dat uw SONAR project is voltooid, wilt u het waarschijnlijk aan de wereld laten horen en op een CD branden. SONAR beschikt over veel gereedschappen waarmee u dit kunt doen. In deze zelfstudie gaan we een aantal basisbeginselen van deze gereedschappen onderzoeken. Voordat we beginnen, gaan we één van de voorbeeld geluidsprojecten die in SONAR zijn inbegrepen openen. Als u een eigen project heeft dat reeds geluid bevat, kunt u dat laden. Het scherm zal er dan echter anders uitzien dan in de afbeeldingen van deze zelfstudie. 1. In het File menu klikt u op Open. Het Open dialoogvenster verschijnt. 2. In de Go to Folder lijst selecteert u Template Files. Open dan de Tutorials map. 3. Blader naar het project genaamd SONAR_AudioDemo.cwb en klik op Open om het project te laden. Opmerking: u moet het bestand wellicht een andere naam geven, als u het tijdens Tutorial 1 met dezelfde naam heeft opgeslagen. Nu u het demoproject (of uw eigen geluidsproject) heeft geopend, klikt u op de Play knop of druk op de spatiebalk om het te beluisteren. Als u geen geluid hoort, controleert u de stappen in Tutorial 1 om zeker te weten dat SONAR en het geluidsapparaat correct geconfigureerd zijn. Cakewalk Project Files verschillen van het geluid dat u op een CD hoort, aangezien deze meestal multitrack zijn. In dit voorbeeld zult u bemerken dat er vier geluidstracks zijn. Om deze mix op CD te branden of voor distributie voor te bereiden, moeten we deze exporteren of naar een stereo track mixen (mix down). Eerst moeten we File > Export > Audio aanklikken. Dit brengt ons naar het Export Audio dialoogvenster. Dit heeft vele handige functies. Laten we er een aantal van dichtbij bekijken. Het zou u moeten opvallen dat de bovenste helft van dit venster erg lijkt op de Open en Save dialoogvensters die in ‘Tutorial 1 – Projecten creëren, spelen en opslaan’ op pagina 1 werden besproken. Dit wordt gebruikt om naar locaties op de harddrive van de computer te navigeren en SONAR te vertellen waar u het geëxporteerde geluid wilt opslaan. Voor deze zelfstudie gaan we een aantal van de meest gangbare instellingen bekijken. Als u alles over de opties en instellingen wilt lezen, klikt u op de Help knop. Regeling Functie Channel Format Specificeert of het geluid als stereo of mono geëxporteerd moet worden. Sample Rate Hiermee kan de samplesnelheid van uw export worden ingesteld. 44100 Hz wordt voor geluid op CD kwaliteit gebruikt. Tabel 4. 68 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen Regeling Functie Bit-Depth Hiermee kan de bitdiepte van uw export worden ingesteld. 16-bit wordt voor CD kwaliteit gebruikt, en 24-bit wordt vaak voor geluid op DVD kwaliteit gebruikt. Add to Cakewalk Publisher Selecteer deze optie om uw bestand naar Cakewalk Publisher te sturen, wat gebruikt wordt om de muziek op het internet te zetten. Tabel 4. Als u uw muziek op een audio CD wilt branden 1. Klik op File > Export > Audio om het Export Audio dialoogvenster te openen. 2. In de Channel Format lijst selecteert u Stereo. 3. In de Sample Rate lijst selecteert u 44100. 4. In de Bit-Depth lijst selecteert u 16. 5. Voer een naam voor de mix in het File Name vak in. 6. In de File Type lijst selecteert u Wave. 7. Specificeer waar u het bestand wilt opslaan. Noteer deze locatie, want u zult deze later gebruiken. 8. Klik op Export. Een voortgangsbalk langs de onderkant van het SONAR scherm verschijnt terwijl een geluidsbestand op Cd-kwaliteit wordt geëxporteerd. Als de balk is verdwenen, is SONAR klaar met het exporteren van een project. Nu moeten we de mix op een Cd branden. SONAR heeft een krachtige ingebouwde toepassing voor het branden van Cd’s, die dit voor ons kan doen. Laten we Audio Creator LE openen en even kort de eigenschappen, en de manier waarop deze wordt gebruikt, bekijken. Zie: ‘Een Audio CD branden’ op pagina 70 ‘Cakewalk Publisher’ op pagina 72 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen 69 Een Audio CD branden Selecteer Utilities > Burn Audio CD om het Audio CD Burner dialoogvenster te openen. Blader simpelweg door de geluidsbestanden die u wilt branden en klik op de Add Track knop. U kunt geluidsbestanden ook in de Burner tracklijst slepen. Opmerking: Bestanden die geen 16 bit, 44.1 kHz wav bestanden zijn, worden automatisch naar het juiste CD-formaat geconverteerd. Afhankelijk van het lege type CD dat u gebruikt, past er maximaal 80 minuten aan geluid op één CD. Let op de Space Available en Space Used velden. Deze laten u weten hoeveel tracks er op de CD passen. Voor de beste compatibiliteit met consumenten CD-spelers moet u een CD-R disk gebruiken. CD-RW disks, hoewel compatibel met een aantal nieuwere CD-spelers, worden niet op alle systemen afgespeeld. Nadat u alle songs die u op een CD wilt branden heeft toegevoegd, is de laatste stap het branden van de disk. Om dit te doen, doet u het volgende: 1. Plaats de beschrijfbare CD in de CD-R drive. De drive die de beschrijfbare disk bevat dient automatisch gedetecteerd te worden. Als deze om welke reden dan ook niet wordt gedetecteerd, selecteert u de driver letter van de CD-brander handmatig uit de Target Drive drop-down lijst. 2. Klik op Burn CD. 70 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen Als u uw muziek op internet wilt zetten Opmerking: Vanwege licentie restricties bevat uw Cakewalk software slechts een 30 dagen proefversie van de MP3 encoder. Als de periode van 30 dagen is verlopen, kan een volledige licentie voor ongelimiteerd gebruik bij de Cakewalk web store worden aangeschaft. 1. Klik op de Export Audio knop om het Export Audio dialoogvenster te openen. 2. In de Channel Format lijst selecteert u Stereo. 3. In de Sample Rate lijst selecteert u 44100. 4. In de Bit-Depth lijst selecteert u 16. 5. Selecteer het Add to Cakewalk Publisher vak. 6. Voer een naam voor de mix in, in het File Name vak. 7. In de File type lijst selecteert u MP3. 8. Klik op Export. Het MP3 Export Options dialoogvenster verschijnt. Voor gedetailleerde informatie over de verschillende opties klikt u op Help. 9. Voor onze oefening accepteert u de standaard instellingen door op OK te klikken. Een voortgangsbalk verschijnt langs de onderkant van het SONAR scherm. Als de voortgangsbalk verdwijnt, heeft SONAR uw project geëxporteerd. Zie: ‘Cakewalk Publisher’ op pagina 72 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen 71 Cakewalk Publisher SONAR bevat Cakewalk Publisher, een professioneel gereedschap voor het delen van uw muziek, artwork en speellijsten op het internet. Een gedetailleerde beschrijving van Publisher is te uitgebreid om in deze zelfstudie te beschrijven, maar we kunnen een korte blik werpen op zijn basiskenmerken, en de manier waarop Publisher met SONAR integreert. Om Publisher te openen, selecteert u Utilities > Publish to Web. Merk op dat uw recent geëxporteerde project zich reeds in de Track lijst bevindt. Dit komt omdat u het Add to Cakewalk Publisher selectievak in het Export Audio dialoogvenster heeft geselecteerd. 72 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen In de volgende tabel wordt een aantal knoppen in de Publisher interface beschreven. Als u alle eigenschappen van Publisher wilt onderzoeken, klikt u op de knop genaamd HELP rechtsboven in de hoek van het Publisher venster. Regeling Functie Wordt gebruikt voor het configureren van de speler en genereert de HTML code voor het plakken in een website. Hiermee kunt u een afbeelding aan de geselecteerde track koppelen. Dit is handig als u het album artwork wilt bijvoegen wanneer u de muziek uploadt. Voegt nieuwe tracks aan de huidige speellijst toe. Verwijdert geselecteerde tracks uit de huidige speellijst. Nadat de speler is geconfigureerd en de speellijst is samengesteld, klikt u op Publish om de bestanden naar het internet te uploaden. Tabel 5. Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen 73 74 Tutorial 9 – Exporteren, CD branden en delen
