6. Bestuiving - TU Delft Medewerkers

Bestuiving
mannelijk deel:
helmknop
helmdraad
vrouwelijk deel:
stempel
stamper
stijl
kroonblad
kelkblad
nectarie
vruchtbeginsel
meeldraad
3
helmknop
met
stuifmeel
1
2
Voortplanting
Economie
De mannelijke sexuele organen in de bloemen van
Om het belang van bestuiving door insecten aan
zaadplanten zijn de helmdraden met aan het uiteinde
te geven enkele cijfers: in Europa is 80% van de
daarvan de helmknoppen. De helmknoppen bevatten het
wilde plantensoorten en 84% van de soorten die als
stuifmeel (pollen). Dit zijn de mannelijke geslachtscellen.
voedingsgewas worden geteeld afhankelijk van bestuiving
Het vrouwelijke sexuele orgaan in die bloemen is de
door insecten. Ter wille van het juiste perspectief moet hier
stamper. De stamper is samengesteld uit vruchtbeginsel,
opgemerkt worden dat de belangrijkste voedingsgewassen,
stijl en stempel. In het vruchtbeginsel zit de eicel. Een
de granen, door de wind bestoven worden. Maar toch,
bloem kan één of meer stampers hebben maar altijd
wereldwijd is 35% van de omvang de voedselproductie
meerdere meeldraden.
afhankelijk van bestuiving door insecten; met name bijen
en hommels spelen hier een grote rol. Aantasting van
Bloemen
deze insectenwereld heeft dus grote consequenties voor
Bij veel plantensoorten bevat de bloem zowel mannelijke
de voedselproductie én voor de biodiversiteit. Een signaal
als vrouwelijke organen - dit heet ‘tweeslachtig’,
van deze aantasting is de ‘bijenverdwijnziekte’ (colony
bijvoorbeeld de linde. Bij andere soorten draagt de plant
collapse disorder, CCD). Dit fenomeen doet zich voor
bloemen die of mannelijk of vrouwelijk zijn - dit heet
bij de in volken levende gedomesticeerde honingbijen:
‘eenslachtig’, bijvoorbeeld de hazelaar. Bij weer andere
plotseling verdwijnen alle bijen van een volk. De oorzaken
soorten komen mannelijke bloemen op de ene plant voor
van dit fenomeen, dat vanaf het begin van deze eeuw
en vrouwelijke op een andere - dit heet ‘tweehuizig’,
onrustbarend toenam, zijn nog niet opgehelderd.
4
bijvoorbeeld de populier en de wilg.
Drachtplanten
Bestuiving
Tot nu toe werd het bestuiven bezien vanuit het nut
Planten kunnen op verschillende manieren bestoven
dat dit heeft voor planten en in het verlengde daarvan
worden. Heel algemeen is bestuiving door de wind,
het economisch nut voor de mens. Bijen houden zich
bijvoorbeeld bij grassen - de bloemen zijn klein,
daar natuurlijk niet mee bezig. Die hebben hun eigen
onopvallend en in groten getale aanwezig. Stuifmeel kan
doeleinden: voedsel verzamelen om het volk in stand te
ook door water verplaatst worden en met een stamper
houden en te reproduceren. De planten die de bij voedsel
in aanraking komen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij de
verschaffen noemen we drachtplanten. Sommige ervan
dotterbloem. Zeer veel planten worden door dieren
hebben veel stuifmeel en nectar, andere minder. Het hele
bestoven onder andere de kolobrie en de vleermuis.
jaar door zijn er bloemen, vanaf de reinigingsvlucht in het
Maar de belangrijkste rol spelen toch wel de insecten:
vroege voorjaar tot aan het eind van de zomer, als het volk
zweefvliegen, vlinders, kevers en bijen. Binnen die laatste
zich klaarmaakt om in rust te gaan.
groep kan je weer onderscheiden de honingbijen, de
9
Co-evolutie
hommels en de solitaire bijen.
Voor veel planten maakt het niet uit door welk insect
Bevruchting
ze bezocht en bestoven worden en, omgekeerd, maakt
Van bestuiving spreken we als stuifmeel in aanraking komt
het voor veel insecten niet uit welke plant ze bezoeken
met een stamper. Strikt genomen betekent dat nog niet
om nectar of stuifmeel te verzamelen. Maar, soms zijn
dat er dan al van bevruchting sprake is, maar de termen
plant en insect gezamenlijk geëvolueerd en wederzijds
worden vaak door elkaar gebruikt. Bevruchting kan pas
afhankelijk. Een bloem kan zo gebouwd zijn dat alleen
plaatsvinden als het stuifmeel en de stamper beide rijp
maar een beperkte groep insecten door zijn bouw of gedrag
en van planten van dezelfde soort zijn. Als dat zo is, dan
stuifmeel op de stamper kan brengen. En, omgekeerd, kan
kruipen de spermacellen door de stijl van de stamper naar
door de bouw van de bloem slechts een beperkte groep
het vruchtbeginsel, versmelten daar en groeien uit tot
insecten nectar of stuifmeel verzamelen. Een voorbeeld
zaadjes met de kiem van een nieuwe plant.
van bijzondere bouw is de zeer lange tong van de hommel
5
die diep in een bloemkelk kan reiken. Een voorbeeld
van bijzonder gedrag is de buzz-bestuiving waartoe veel
solitaire bijensoorten in staat zijn. Daarbij grijpt de bij een
helmknop vast en vibreert met z’n vleugelspieren waardoor
het stuifmeel loslaat. Dit maakt een zoemend geluid.
1. Scharlei, Salvia sclarea.
Auteur: Bettie Stijnman.
2. Onderdelen van een bloem.
Auteur: Mariana Ruiz, Wikipedia.
3. Snuit van een aardhommel, Bombus terrestris.
Auteur: Lung, Wikipedia.
8
4. Blauwe knoop, Succisa pratensis.
Auteur: Bettie Stijnman.
5. Rietorchis, Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa.
Auteur: Bettie Stijnman.
6. Zonnebloem, Helianthus annuus.
Auteur: Bettie Stijnman.
7
6
7.
8.
Kolibrie, Colibri thalassinus, Panama.
Auteur: Mdf, Wikipedia.
Euphydryas phaeton, dagvlinder uit Noord-Amerika, op
struikmargriet, Agyranthemum frutescens.
Auteur: Alison Hunter, Wikipedia.
9. Bonte salie, Salvia hormium.
Auteur: Bettie Stijnman.
TU Delft