Veilig werken met tandheelkundige materialen

•
Themadag Veilig werken in de praktijk
Veilig werken met
tandheelkundige materialen
voor patiënt en tandheelkundig team
Joost Roeters
Wat betekent veilig werken in de
tandheelkunde?
Het voorkomen van gezondheidsschade bij patiënt en tandheelkundige
professionals ten gevolge van de
gekozen procedures en materialen.
Wie lopen risico bij
tandheelkundige ingrepen?
Het tandheelkundig team waaronder
tandartsen, orthodontisten, mondzorgkundigen, overige hulpkrachten en
assistentes
Wie lopen risico bij
tandheelkundige ingrepen?
De patiënt
Ontstaan van problemen
door behandelingen
• Bij voorbereiding - tandheelkundig team
• Bij procedure
- tandheelkundig team
- patiënt
• Op lange termijn - tandheelkundig team
- patiënt
Ongewenste bijwerkingen
•
•
•
•
•
Schade aan het bewegingsapparaat bij
tandheelkundig professional of patiënt
Kruisinfecties (bacteriën en virussen)
Toxische reacties
Allergische reacties
Irritatie:
• mechanisch (instrumenten, stof etc.)
• chemisch en foto-chemisch (hoge lichtintensiteit)
• thermisch
Ongewenste reacties gemeld
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Metalen
Kunststoffen
Rubber (handschoenen, rubberdam,
elastieken)
Chloorhexidine spoelvloeistof
Anesthesievloeistof
Etsmiddelen
Composietrestauraties en adhesieven
Wattenrollen
Afdrukmaterialen
.....................
Hentsen-Pettersen & Jacobsen, 1991
Ongewenste reacties gemeld
•
Natriumhypochloriet
•
Calciumhydroxide
•
Retractiedraden
•
Endodontische vulmaterialen
Ongewenste reacties in
Scandinavische praktijken
•
Orthodontie
1 : 100
•
Parodontologie
1 : 300
•
Prothetiek
1 : 400
•
Kindertandheelkunde
1 : 2600
•
Algemene praktijk
?
Hentsen-Pettersen & Jacobsen, 1991
Wie loopt het meeste risico?
Tandheelkundig team:
48-55% heeft beroepsgerelateerde
gezondheidsklachten
Jacobsen e.a., 1991
Tandheelkundig team en
gezondheidsklachten
Musculoskeletale afwijkingen als gevolg
van slechte ergonomie
Hayes e.a., 2009
Tandheelkundig team en
gezondheidsklachten
Musculoskeletale afwijkingen als gevolg
van slechte ergonomie
Hayes e.a., 2009
Systematic review (23 studies) naar
musculoskeletale problemen bij
tandheelkundig professionals
(tandartsen, mondhygiënistes en
studenten tandheelkunde)
Prevalentie musculoskeletale
afwijkingen
Tandartsen
- Rug
36-60%
- Nek
20-85%
Mondhygiënisten
- Hand en pols
60-70%
Oorzaak schade door
materialen of behandelingen
•
Mechanisch
•
Thermisch
•
Chemisch
Oorzaken reacties op
behandelingen
Mechanisch:
•
stof, fragmenten of spatten in de ogen
•
gehoorschade bij regelmatig gebruik
hoogfrequente apparatuur
•
prikaccidenten
•
contact buurelement of weke delen
met roterend instrumentarium
Oogletsels en tandheelkundig
team
62% vreemd lichaam in het oog gehad
42% conjunctivitis
61% draagt routinematig een bril
oogletsels bij 30% van
regelmatige brildragers
en in 70% bij de groep van
onregelmatige brildragers
Al Wazzan e.a., 2001
Iatrogene schade buurelement
• 94%
• 100%
Long en Smith, 1988
Lussi en Gygax, 1998
• 49-60% Medeiros en Seddon, 2000
Iatrogene schade buurelement
Cariësprogressie in aangrenzende elementen
Qvist e.a., 1992
• Melkelementen
- indien gaaf
- na beschadiging
• Blijvende elementen
- indien gaaf
- na beschadiging
10%
35%
6%
15%
Oorzaak thermische schade
•
Contact met roterend instrumentarium
•
Hittebron zoals lamp of verwarmd
instrument
Uitwendig bleken met hoge concentratie H2O2 en verhitten
Oorzaak chemische schade
•
Etsing door inwerking
van zuren en
oxiderende materialen
•
Necrose door contact
met materialen met
een hoge osmotische
waarde
Lekkage hoge concentratie H2O2
Oorzaak thermische schade
•
Contact met roterend instrumentarium
•
Hittebron zoals lamp of verwarmd
instrument
Uitwendig bleken met hoge concentratie H2O2 en verhitten
Oorzaak chemische schade
•
Etsing door inwerking
van zuren en
oxiderende materialen
•
Necrose door contact
met materialen met
een hoge osmotische
waarde
Lekkage hoge concentratie H2O2
Conditioners (fosforzuur)
Bij huidcontact: toxische reactie, vermijd
daarom contact met weke delen
Bij contaminatie: goed spoelen met water!
Zelfetsende primersystemen
Zowel zelfetsende primers als
dentineprimers kunnen zuren (zure
monomeren) bevatten
Contact met weke delen en huidoppervlak
leidt tot beschadiging
Chloorhexidine
Bij contact met mucosa, huid en ogen
snelle necrose door de hoge osmotische
waarde
Chloorhexidine
Kan contactallergie uitlokken met milde
uitslag tot anafylactische shock tot
gevolg.
Carvey e.a., 2003 ; Nagendran e.a., 2009; Liipo e.a.,
2010
Hoe zijn risico’s te
verkleinen?
•
Door hygiënisch te werken en
verpakkingen schoon te houden.
• Door beschermende maatregelen te
nemen zoals handschoenen,
veiligheidsbrillen en mondmaskers.
• Door adequate afzuiging toe te
passen.
• Door latexvrij te werken.
Monomeren in
restauratiematerialen
•
Aanwezig in niet-uitgeharde
materialen op basis van PMMA
•
Aan het oppervlak van uitgeharde
materialen
•
Komen vrij door degradatie
(combinatie van chemische, microbiële en
mechanische processen)
Monomeren aanwezig in
•
•
•
•
•
•
•
•
Adhesieven
Composieten
Compomeren
Ormoceren
Hybride glasionomeercementen
Tijdelijke restauratiematerialen
Basisplaten t.b.v. prothesewerk
Materialen voor relining
Zelf-gerapporteerde beroepsgerelateerde
dermatologische reacties bij Deense tandartsen
2% heeft een allergie voor methacrylaat.
Problemen verminderen door aanpassen
werkwijze
Munksgaard e.a., 1996
Monomeren en tandheelkundig
team
Het drie-vinger syndroom
Munksgaard, 1990
Vingers van een tandarts
Met dank aan dr. Scheper
Dermatologische reacties bij
tandartsen en orthodontisten
Problemen verminderen aanzienlijk bij
aanpassen van de werkwijze
Munksgaard e.a., 1996
Bij orthodontisten onderzocht in:
- 1987
40%
- 2000
18,5%
Jacobsen en Hentsen-Pettersen, 2001
Monomeren en
tandheelkundig team
• Vermijd huidcontact met materialen
• Houd verpakkingen goed schoon
• Vervang handschoenen na
contaminatie
• Gebruik bij voorkeur ‘no-touch’
verpakkingen
Veilige verpakkingen
Gezwollen lip na vervaardigen
composiet-fineerrestauratie
Monomeren en de patiënt
•
Gebruik rubberdam of speciale matrijs
•
Gebruik nevelzuiger bij uitblazen primer
•
Gebruik nevelzuiger bij uitblazen adhesief
•
Hard materialen goed uit
•
Verwijder zuurstof-geremde laag
indien niet beslepen: oppervlakkige niet-gepolymeriseerde laag verwijderen door polijsten
Verminderen expositie patiënten aan nietuitgeharde componenten bij sealants
De niet-gepolymeriseerde laag van een
sealant is effectief te verwijderen door
het oppervlak te polijsten met puimsteen.
Met puimsteen wordt 95% van residuale
monomeer verwijderd hetgeen niet lukt
met spoelen of wattenpellet.
Rueggeberg e.a., 1999
Bescherming tegen blauw licht
• Gebruik handschoenen
• Niet kijken, maar dan tip goed fixeren
• Gebruik curing shield
Licht van een hoge intensiteit
•
Kan de retina irreversibel
beschadigen
•
Verstoort bij de operateur enige tijd
de kleurwaarneming
•
Bij hoge warmte-afgifte is
huidbeschadiging mogelijk
UV
Halogeen
Plasma
LED
Blauw licht schadelijk voor huid
•
Licht van 340 tot 400 nanometer behoort
tot het UV-spectrum
•
Handschoen beschermt
Chadwick e.a., 1993
Bescherming tegen blauw licht
• Niet kijken, maar dan tip goed fixeren
• Curing shield
Potentiële risico’s stof,
dampen en aerosolen
•
Aerosolen gecontamineerd met
stofdeeltjes, bacteriën en virussen
•
Stof bij zandstralen of slijpen
•
Metaaldeeltjes en kwikdamp bij
leggen of uitboren
amalgaamrestauratie
Aerosolen
Geproduceerd door:
•
airrotor
•
snel draaiende boor
•
ultrasone apparatuur
Mogelijk gecontamineerd met bacteriën,
virussen, schimmels
Aerosolen en spatten
Aerosol:
colloïdaal mengsel van deeltjes en gas
dat kan worden geïnhaleerd
Spatten:
deeltjes > 100µm worden niet
geïnhaleerd
Aerosolen en stofwolken
Schadelijk voor zowel de longen als de
ogen van patiënt en tandheelkundig team.
Naarmate de deeltjes kleiner worden (met
name nanopartikels ofwel deeltes < 100
nm) dringen ze dieper door in de longen
met mogelijke schade als gevolg.
Peters e.a., 2004; Borm e.a., 2006; Napirska e.a.,
2010
Voorzichtig met aerosolen
‘De aerosol’
Hans de Soet
Orale microbiologie
ACTA
Respireerbaar stof bij afwerken
composieten
van Landuyt e.a., 2012, 2014
Respireerbaar stof bij afwerken
composieten
Het beslijpen en polijsten van
composietrestauraties leidt tot de vorming
van aerosols met stofdeeltjes op nanoschaal.
Door gebruik te maken van koeling zorgt een
watermantel voor vergroting van de deeltjes.
Aspiratie vermindert door gebruik van
waterkoeling, goede afzuiging en
mondmaskers voor kleine partikels.
van Landuyt e.a., 2012, 2014
Bescherming tegen aerosol
en stof
•
Gebruik nevelzuiger
• reduceert de kans op verspreiding van
aerosolen, spatten en stof
•
Goed afsluitend mondmasker
• niet effectief tegen deeltjes < 1µm
•
Beschermbril voor tandheelkundig
team én patiënt
Werk latexvrij
Met dank aan ARRP, Sheffield
Contacturticaria
Met dank aan dr. Scheper
Zelf-gerapporteerde beroepsgerelateerde
dermatologische reacties bij Deense tandartsen
•
6 tot 11% heeft een allergie voor
latex
•
komt significant meer voor bij
vrouwen
Munksgaard e.a.,1996
Werk latexvrij
Met dank aan dr. Shemesh
Nevelzuiger gebruiken bij
•
•
•
•
•
•
•
Toepassen van sonische apparatuur
Prepareren en droog polijsten
Verwijderen oude restauraties
Zandstralen
Etsen met fosfor- of
hydrofluoridezuur
Sprayen met water
Uitblazen primer of adhesief
Voorkom contact met mucosa
• Rubberdam
• Matrijs/Contourstrip
• Gebruik afzuiger
• Sprayen en blazen van de gingiva af
Rubberdam (Latexvrij)
•
Beschermt de mucosa tegen
contact met agressieve stoffen
•
Reduceert bacteriële contaminatie
van aerosol
•
Beschermt tegen aspiratie
instrumenten, fragmenten, stof en
vloeistoffen
Hulpmiddelen bij veilig werken
•
•
•
•
•
•
•
•
Goede assistentie
Praktijkhygiëne
Veiligheidsbril
Mondmasker
Handschoenen
Nevelzuiger
Rubberdam
Speciale matrijzen