View PDF - ZorgSaam

Voeding en zwangerschapsdiabetes
Tijdens de zwangerschap kan diabetes ontstaan. Dit heet “zwangerschapsdiabetes”
ofwel "diabetes gravidarum". Door een te hoog lichaamsgewicht en de veranderde
hormoonhuishouding kan het lichaam niet meer zorgen voor een normale
hoeveelheid glucose in het bloed (=bloedsuikergehalte). Vrijwel altijd verdwijnt dit
weer na de bevalling, al is het wel een signaal, namelijk dat u aanleg hebt voor type
2 diabetes. Daarom is een goede voeding, voldoende lichaamsbeweging en een
goed lichaamsgewicht ook na de bevalling belangrijk.
Doel van de behandeling
Voor een goede groei en ontwikkeling van de baby is het van belang om de
hoeveelheid glucose in het bloed zo normaal mogelijk te laten zijn. Tijdens de
zwangerschap wordt een bloedsuikerwaarde tussen de 4 en 7 millimol per liter als
goed beschouwd. Dit wordt onder andere beïnvloed door uw voeding. De glucose in
het bloed is afkomstig van de koolhydraten in de voeding. Koolhydraten is de
verzamelnaam voor de verschillende soorten suikers en zetmeel. Koolhydraten
komen onder andere voor in:
aardappelen, macaroni, spaghetti (zetmeel)
brood, beschuit, crackers (zetmeel)
graanproducten, zoals rijst, mais, haver (zetmeel)
peulvruchten, zoals witte en bruine bonen (zetmeel)
fruit, vruchtensap (vruchtensuiker)
melk, yoghurt, karnemelk (melksuiker)
vla, pudding, vruchtenyoghurt (suiker+melksuiker+zetmeel)
koek, ontbijtkoek, gebak (suiker+zetmeel)
suiker, honing, zoet broodbeleg, limonade, snoep (suiker)
Bij diabetes en zwangerschap is een gezonde leefstijl van belang. Daarom is het
goed om aandacht te besteden aan wat u eet en drinkt. De basis van de voeding
voor iemand met zwangerschapsdiabetes is een gewone goede voeding, zoals
die voor iedere zwangere geldt. Daarbij zijn de volgende punten van belang:
In uw voeding mogen evenveel koolhydraten voorkomen als in een gewone
voeding. Het is niet de bedoeling om de hoeveelheden koolhydraten te
beperken. Je hoeft dus meestal niet minder brood, aardappelen, fruit en
dergelijke te eten.
Het is bij zwangerschapsdiabetes aan te bevelen om de voeding goed over de
dag te verdelen. Neem naast de drie hoofdmaaltijden drie tot vier maal iets
tussendoor.
Suiker is evenals zetmeel, vruchtensuiker en melksuiker, een koolhydraat dat
in het lichaam wordt omgezet in glucose. Het gebruik van suiker is in beperkte
mate toegestaan. Bijvoorbeeld: een nagerecht met suiker, een gewoon koekje
of snoepje, een sneetje brood met gewoon zoet beleg. Te veel suiker is niet
goed, dat geldt voor iedereen. Daarom is het aan te raden om koffie en thee
zonder suiker te drinken, gewone limonade te vervangen door light/zero
varianten en vruchtensappen- en dranken te vermijden.
Het is vaak beter om wat minder vet te gebruiken en te kiezen voor soorten
die meer onverzadigde vetten bevatten, zoals dieethalvarine en dieetmargarine in kuipjes, vloeibaar dieet bak- en braad en vloeibaar frituurvet
of olie.
Gedurende het verloop van de zwangerschap kan de voedingsbehoefte veranderen.
In overleg met uw diëtist kan uw voedingsadvies worden bijgesteld.
Dranken
Dranken zonder koolhydraten kunnen over het algemeen vrij gebruikt worden. Dit
zijn: thee zonder suiker, water uit de kraan, mineraalwater (met of zonder prik),
koffie* zonder suiker en light/zero frisdranken*.
Als dranken wel koolhydraten bevatten, zoals (ongezoete en light) vruchtensappen
en melkproducten, is het belangrijk om hiermee rekening te houden.
* in verband met het cafeïnegehalte in koffie en cola wordt aanbevolen om tijdens
de zwangerschap niet meer dan 1 kopje en een enkel glas cola of energiedrank te
gebruiken.
Alcoholische dranken
Het gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap wordt sterk afgeraden. Alcohol
kan namelijk nadelige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de baby.
Rekenen met grammen koolhydraten
Wilt u weten hoe u producten in uw voeding kunt inpassen, dan is het handig om te
leren werken met de grammen koolhydraten van voedingsmiddelen. Belangrijke
hulpmiddelen hierbij zijn de voedingswaardedeclaratie op de verpakking, de
Eettabel of diverse websites en apps.
Zoetstoffen, diabetesproducten
Suiker is in uw voeding met mate te gebruiken. Het is niet wenselijk om speciale
“diabetesproducten” te gebruiken en let op bij het gebruik van zogenaamde
"suikervrije" producten. Aan veel van deze producten zijn namelijk nadelen
verbonden:
vaak bevatten ze toch koolhydraten, waardoor ze niet vrij te gebruiken zijn;
ze leveren meestal veel vet en energie;
ze kunnen laxerend werken;
ze zijn duurder dan gewone producten.
Wel zinvol is het gebruik van zoetstof in plaats van suiker. Dit is verkrijgbaar in
tablet-, poeder- of vloeibare vorm. Zoetstoffen zijn ook tijdens de zwangerschap
niet schadelijk. Voor iedereen geldt dat van deze stoffen niet meer dan de dagelijks
aanvaardbare hoeveelheid (ADI) genomen mag worden. In de praktijk komt het er
op neer dat u maximaal vier glazen light/zero frisdrank en/of
melkdranken/melkproducten per dag kunt gebruiken.
Voeding en zwangerschap
Gezond en gevarieerd eten tijdens de zwangerschap is van groot belang. De
hoeveelheden die nodig zijn, zijn per persoon verschillend en mede afhankelijk van
lichaamsbeweging. Als zwangere kunt u best wat meer eiwitten, vitamines,
mineralen, vezels en vocht gebruiken. “Eten voor twee” is echter niet nodig. Een
kwalitatief goede voeding voorziet in de extra behoefte. Ook gaat het lichaam efficiënter om met de opname van voedingsstoffen. Aanbevolen hoeveelheden
4-7 sneetjes volkoren- of bruinbrood
4-5 aardappelen (200-250 gram)*
4-5 opscheplepels groente (250 gram)**
2 porties fruit (200 gram)
Vlees(waren), vis, kip en vleesvervangers***. Dat is per week:
100 g (vette) vis
2-3 eieren
2-3 opscheplepels peulvruchten
500-625 g vlees en vleeswaren 2-3 glazen melk- of melkproducten (450 ml)
25 gram ongezouten noten
2 plakken kaas (40 gram)
40-50 gram smeer- en bereidingsvetten, zoals (diteet) halvarine op brood, (vloeibare)margarine of olie voor de bereiding.
minimaal 1½-2 liter vocht (inclusief melk)
* I.p.v. aardappelen kunt u ook (volkoren)pasta’s, (zilvervlies)rijst of couscous
nemen.
** Een deel van de groente kan ook als rauwkost of broodbeleg worden gebruikt.
*** Eet bij voorkeur geen lever in verband met het hoge gehalte vitamine A. Van everproducten, zoals leverworst, paté, leverkaas, Berliner e.d. niet meer dan 1
broodbelegging per dag gebruiken. Vermijd rauw vlees, rauwe vleeswaren rauwe
eieren, zachte kaas gemaakt van rauwe melk en voorverpakte (gerookte) vis. Zo
voorkomt u besmetting met de Listeria-bacterie en Toxoplasmose. Vermijd
roofvissen (zwaardvis, snoekbaars, haai, koningsmakreel, verse tonijn en
rivierpaling vanwege mogelijke verontreinigingen. Tonijn uit blik is geen probleem.
Wanneer u dagelijks bovenstaande hoeveelheden gebruikt en als u zorgt voor
voldoende afwisseling in de voeding, dan krijgt u van alle voedingsstoffen
voldoende binnen.
Daarnaast is er dan nog ruimte voor tussendoortjes of producten die de maaltijd
“aankleden”. Overdrijf echter niet, want anders stijgt uw gewicht meer dan de
bedoeling is. Soms kan het wenselijk zijn om bepaalde vitamines en mineralen aan
te vullen met een preparaat omdat ze niet in voldoende mate in de voeding
aanwezig zijn. Het gaat dan meestal om de volgende voedingsstoffen:
Foliumzuur: Het advies van de overheid aan iedere vrouw die zwanger wenst
te worden is, om vanaf het stoppen met de anticonceptie t/m minimaal de
tiende week van de zwangerschap 0,4 mg foliumzuur extra te gebruiken.
Vitamine D: Het advies van de overheid aan iedere vrouw is om tijdens de
zwangerschap 10 microgram (400 I.E.) extra vitamine D naast de voeding te
gebruiken.
IJzer: Dit kan nodig zijn als het hemoglobinegehalte van uw bloed te laag is (=
bloedarmoede) en uitsluitend op advies van de arts, verloskundige of diëtist.
Jodium: Dit kan nodig zijn wanneer onvoldoende brood, vis of andere
producten uit de zee worden gebruikt. Overleg met uw diëtist.
Omega 3 vetzuren: Deze zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen
en gezichtsvermogen. Zij zitten in vis, vooral vette vis, noten, oliën en
sommige margarines. Indien deze producten nauwelijks in uw voeding
voorkomen kan aanvulling zinvol zijn. Overleg met uw diëtist.
Wilt u toch extra vitamines en mineralen gebruiken kies dan uitsluitend die
preparaten die speciaal voor zwangeren op de markt worden gebracht. Deze
bevatten de juiste hoeveelheid foliumzuur en vitamine D en zijn veilig.
Gewichtsverloop
Het gewichtsverloop gedurende de zwangerschap wisselt per persoon. In het begin
kunt u zelfs wat afvallen ten gevolge van misselijkheid en braken. Daarna zal het
gewicht geleidelijk toenemen. Gedurende de zwangerschap is het normaal dat uw eetlust groter wordt. Soms kan er echter een onbedwingbare trek ontstaan in
allerlei zoete of hartige lekkernijen. Door hier te vaak aan toe te geven, kunt u
onnodig veel aankomen. Ook is het bekend dat deze overtollige kilo’s er na de
bevalling moeizaam afgaan. Overgewicht, dat al aanwezig was voor de
zwangerschap is mede een risicofactor voor het krijgen van
zwangerschapsdiabetes. De zwangerschap is echter geen geschikte periode om
streng te gaan lijnen. De kans op het ontstaan van tekorten aan voedingsstoffen
neemt dan toe. U kunt wel proberen te voorkomen dat u te zwaar wordt door op
gezonde voeding te letten en in beweging te blijven. Dat wil zeggen:
Neem niet meer dan de aanbevolen hoeveelheden.
Wees matig met het gebruik van vet en vetrijke voedingsmiddelen
Wees matig met het gebruik van suiker en suikerbevattende voedingsmiddelen
Kies liefst voor vezelrijke producten (volkorenproducten, groente en fruit).
Deze geven sneller een verzadigd gevoel.
Wanneer u tussendoor iets wilt eten, denk dan eens aan een beker melk, een
schaaltje yoghurt (eventueel met wat vers fruit), een stuk fruit, een volkorenkoek,
een plakje ontbijtkoek, een krentenbol of een sneetje brood met beleg.
Lijnen na de bevalling
Direct na de bevalling is het lichaam meteen een aantal kilo’s kwijt. En in de weken
na de bevalling verliest het lichaam vanzelf nog een aantal kilo’s. Door het geven
van borstvoeding krijg je meestal sneller het oude gewicht terug. Het is ook tijdens
de borstvoedingsperiode niet verstandig om te gaan lijnen. Ook dan is de kans op
een tekort aan voedingsstoffen groot. Bewust werken aan gewichtsverlies kan wel als de borstvoeding is gestopt.
Tips voor het koken
Het is bij zwangerschapsdiabetes niet nodig om speciale recepten toe te passen. Hier volgen enkele tips voor gezond koken.
Er zijn diverse bereidingsmogelijkheden waarbij weinig vet nodig is.
Bakken met weinig of geen vet kan uitstekend in een pan met antiaanbaklaag.
Door vlees, vis of wild te bereiden onder de grill, in folie of braadzak in de oven
behoudt het zijn eigen smaak zonder dat vet wordt toegevoegd.
Voor het bereiden van een vetarme maaltijd is een magnetron heel geschikt.
Voor het bakken van vlees of vis is 1 eetlepel (dieet)margarine, (dieet)bak- en
braadvet of olie per persoon genoeg. Kies in plaats van vlees regelmatig vis bij
de warme maaltijd of als beleg op brood. U kunt vis bakken, pocheren (d.w.z.
tegen de kook aan in (vis)bouillon gaar maken), stoven, stomen, grilleren of in
folie in de oven of magnetron klaarmaken.
Een bestaand recept is makkelijk aan te passen:
Suikerrijke voedingsmiddelen, zoals vruchten op zware siroop kunt u
vervangen door een product dat minder suiker bevat, zoals vers fruit of
vruchten op eigen sap òf op water;
U kunt vette producten zoals crème fraiche of slagroom vervangen door
minder vette producten, zoals magere kwark, magere yoghurt of halfvolle
koffiemelk; in plaats van volvette kaas kunt u hüttenkäse, 20+ of 30+
(smeer)kaas nemen.
Bijzondere omstandigheden
Buitenshuis lunchen, dineren bij vrienden of in een restaurant hoeft geen
problemen op te leveren. Er zijn tenslotte geen speciale aanpassingen of
voedingsmiddelen noodzakelijk. Wel blijft het belangrijk in de gaten te houden
hoeveel koolhydraten de diverse gerechten ongeveer bevatten.
Heeft u vragen overleg dan met uw diëtist.
Ongemakken tijdens de zwangerschap
De één heeft een zorgeloze zwangerschap, de ander krijgt te maken met
ongemakken. Door de voeding aan te passen kunnen sommige klachten enigszins
verlicht of verholpen worden.
Misselijkheid
Veel vrouwen hebben de eerste drie maanden van hun zwangerschap last van
misselijkheid. Soms alleen ‘s morgens, soms de hele dag. Dit is te wijten aan
veranderingen in de hormoonhuishouding. Is het lichaam eenmaal gewend aan die
veranderingen, dan is de misselijkheid meestal ook voorbij. Door braken en
misselijkheid kan het zijn dat u minder voedsel binnenkrijgt. Enkele tips
Blijf, wanneer u ‘s morgens misselijk bent, na het wakker worden nog even
rustig liggen. Neem om te beginnen een kopje thee en een beschuit of een
geroosterde boterham.
Heeft u overdag last van braakneigingen, probeer dan of u baat heeft bij het
nog meer verdelen van de maaltijden over de dag. Rust zonodig na de maaltijd
even.
Wordt u misselijk van bak- en braadluchtjes, neem dan koud (goed
doorbakken) vlees, zoals fricandeau, rollade of gekookte tong. In plaats van
vlees kunt u ook vis, ei, peulvruchten of kaas eten.
Let op: neem geen kalebaskalk (pimba) of andere kruidenmiddeltjes bij
misselijkheid. Dit is niet goed voor de baby. Bij overmatig braken of bij overmatig gewichtsverlies (>5%), is het verstandig
contact op te nemen met uw arts, verloskundige of diëtist. Het kan
noodzakelijk zijn uw voeding aan te passen.
Verstopping
Tijdens de zwangerschap kan de stoelgang nogal eens voor problemen zorgen. Dit
kan verschillende oorzaken hebben:
door veranderingen in de hormoonhuishouding kunnen de darmen trager
werken;
de voeding kan te weinig vezels en vocht bevatten;
u heeft minder beweging dan normaal;
door het gebruik van ijzerpreparaten.
Enkele tips
Drink dagelijks tenminste 1½ liter. Enkele glazen water op de nuchtere maag
helpen vaak goed. Gebruik voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezels, zoals:
volkorenbrood, roggebrood, volkorenbeschuit, volkoren knäckebröd;
grove graanproducten, bijvoorbeeld havermout, ongezoete muesli,
zilvervliesrijst;
rauwkost zowel bij de broodmaaltijd, als bij de warme maaltijd;
fruit, zo mogelijk in z’n geheel en met schil;
dagelijks een handje noten of pinda's.
Zorg voor voldoende lichaamsbeweging.
Probeer er aan te wennen in elk geval één keer per dag naar het toilet te gaan.
Neem er rustig de tijd voor. Gebruik geen laxeermiddelen of zemelen zonder
overleg met de arts, verloskundige of diëtist.
Maagzuur
Naarmate de zwangerschap vordert en door de zwangerschapshormonen, kunt u
meer last van maagzuur krijgen. De maag komt door de groter wordende
baarmoeder langzamerhand wat in de verdrukking. Hierdoor kan het gebeuren dat
het maagzuur vanuit de maag omhoog komt in de slokdarm. Het gevolg hiervan is
brandend maagzuur, een akelige brandende pijn soms tot diep in de keel. Dit zult u
vooral waarnemen bij een volle maag.
Enkele tips
Eet rustig en kauw goed.
Gebruik kleine porties, goed verdeeld over de dag.
Let op met het gebruik van koolzuurhoudende dranken, zure vruchtensappen,
sterke koffie en scherpe kruiden.
Eet niet te vet. Veel vet in de voeding zorgt er namelijk voor dat voedsel langer
in de maag blijft.
Neem een goede houding aan, zoals goed rechtop zitten; niet voorover buigen,
maar bij het bukken door de knieën gaan, anders komt de maag in de knel.
Speelt het maagzuur vooral ‘s nachts op, dan is het beter kort voor het slapen
gaan niets meer te eten of te drinken. Leg een extra kussen onder het
hoofdeinde van de matras of stel zo mogelijk het hoofdeinde van het bed iets
hoger.
Gebruik geen medicijnen tegen maagzuur zonder de verloskundige of arts te
hebben geraadpleegd.
Hoge bloeddruk en vocht vasthouden
Ongeveer 15 % van de vrouwen krijgt last van hoge bloeddruk. Hier kun je als
zwangere weinig aan doen. Hoewel dit vroeger vaak werd beschreven, is een
natriumbeperkt dieet niet nodig. Inmiddels is bekend dat dit niet helpt. Het is echter
altijd goed om, ook als de bloeddruk niet te hoog is, zuinig te zijn met zout. Eten
met minder zout hoeft niet persé flauw te zijn. Er zijn nog andere smaakmakers:
Specerijen als peper, nootmuskaat, foelie, kruidnagel, kerrie, mosterdpoeder
en gember maken het eten pittiger. Ook verse, gedroogde of diepgevroren tuinkruiden als peterselie, selderij,
bieslook, dille, bonenkruid en tijm geven smaak aan een gerecht.
Veel zout is verwerkt in de volgende producten, beperk daarom het gebruik van:
Soeparoma, kruidenzout, ketjap, gemengde kruiden, sambal:
Kant en klare soepen, sausen en kruidenboter;
Juspoeder en –korrels;
Bouillonblokjes en –poeder;
Sommige vleeswaren als rauwe ham, rookvlees, cervelaatworst en ontbijtspek;
Snacks en zoutjes;
Drop: in alle soorten drop, zowel zoete, zoute als Engelse drop en ook in
zoethoutthee zit bovendien een stof die bloeddrukverhogend werkt.
Vocht vasthouden is tijdens de zwangerschap heel normaal, vooral in de laatste
maand. Het kan echter ook een teken zijn van hoge bloeddruk. Het heeft niets met
de voeding te maken. Minder drinken helpt niet. Integendeel veel drinken is juist
goed!
Meer informatie
Heeft u vragen of wilt u meer informatie dan kunt u contact opnemen met uw
diëtist.
ZorgSaam Zorggroep Zeeuws-Vlaanderen, afdeling diëtetiek. Tel: 0115 – 688262 / Email: [email protected]