Open Universiteit Faculteit Rechtswetenschappen
advertisement
Open Universiteit Faculteit Rechtswetenschappen Afstudeerscriptie Student Studentnummer Studiecentrum OU Scriptiebegeleider Examinator : Dhr. R.M. Folkers : 850316516 : Nijmegen : Prof. dr. J.W. Sap : Prof. dr. J.W. Sap Inhoudsopgave Lijst van afkortingen ..............................................................................................................4 Voorwoord ..............................................................................................................................6 1. Inleiding...............................................................................................................................7 1.2. Doel Onderzoek ...............................................................................................................9 1.3. Probleemstelling .............................................................................................................9 1.3.1 Deelvragen:..................................................................................................................9 1.4. Opzet / Indeling................................................................................................................9 1.5 Onderzoeksmethode......................................................................................................10 1.5.1. Relevantie onderzoek ...............................................................................................10 1.6. Geografische/ Juridische afbakening .........................................................................11 1.6.1. Figuur ‘ De Hoorn van Afrika’ ....................................................................................12 1.6.2. Figuur ‘Somalische Kustlijn’ ......................................................................................13 2. Hoe is de aanpak en bestrijding van hedendaags Somalische piraterij geregeld?...14 2.1. Inleiding..........................................................................................................................14 2.2 Definities Piraterij...........................................................................................................14 2.2.1. Wetboek van Strafrecht.............................................................................................14 2.2.2. United Nations Convention on the Law of the Sea ...................................................15 2.2.3. Convention for the Suppression of Unlawful Acts of Violence against the Safety of Maritime Navigation (SUA)..................................................................................................17 2.2.4. International Maritime Bureau ...................................................................................18 2.2.5. International Maritime Organization ..........................................................................19 2.2.6. Balans .......................................................................................................................19 2.3. Modus Operandi Piraterij..............................................................................................20 2.4. Somalische piraterij in cijfers ......................................................................................23 2.4.1. Tabel Overzicht Piraterij ...........................................................................................23 2.5. Internationale samenwerkingsverbanden piraterijbestrijding ..................................24 2.5.1. Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia ...................................................24 2.5.2. Djibouti Code of Conduct – International Maritime Organization ..............................26 2.6. Maritieme operaties piraterijbestrijding ......................................................................26 2.6.1. North Atlantic Treaty Organization (NATO/NAVO) - Operatie Ocean Shield............26 2.6.2. Europese Unie (EUNAVFOR) - Operatie Atalanta....................................................27 2.6.3. Combined Task Force 151........................................................................................28 2 2.6.4. Vessel Protection Detachment..................................................................................28 2.7. Balans.............................................................................................................................29 3. Wat is de internationaalrechtelijke grondslag voor de Somalische piratenbestrijding en welke knelpunten doen zich hierbij voor?....................................................................30 3.1. Inleiding..........................................................................................................................30 3.2. United Nation Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)....................................32 3.2.1. Artikel 100 UNCLOS .................................................................................................34 3.2.2. Artikel 101 UNCLOS .................................................................................................36 3.2.3. Artikel 105 UNCLOS .................................................................................................37 3.3. Verenigde Naties Resoluties ........................................................................................41 3.3.1. Chronologisch overzicht VN Resoluties ...................................................................43 3.4. Balans.............................................................................................................................47 4. Is regulering en toestaan van private gewapende beveiliging op zee, als middel in de internationaalrechtelijke bestrijding van piraterij, benodigd om de veiligheid op zee te kunnen blijven waarborgen?...............................................................................................49 4.1. Inleiding..........................................................................................................................49 4.2. Nederlands standpunt ..................................................................................................50 4.3. Juridisch framework & soft law ...................................................................................54 4.3.1. IMO /International Organization for Standardization .................................................55 4.3.2. International Code of Conduct ..................................................................................56 4.4. Balans.............................................................................................................................57 5. Conclusie ..........................................................................................................................61 Bijlagen .................................................................................................................................65 Literatuurlijst ........................................................................................................................67 3 Lijst van afkortingen AIV Adviesraad Internationale Vraagstukken AU Afrikaanse Unie / African Union BMP Best Management Practices CGPCS Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia CLOS Convention on the Law of the High Seas CTF Combined Task Force DCoC Djibouti Code of Conduct EEZ Exclusieve Economische Zone EU Europese Unie / European Union EUNAVFOR EU Naval Force Somalia FGS Federal Government of Somalia GPB Gewapende Private Beveiliging HRA High Risk Area ICC International Criminal Court IMB International Maritime Bureau IMO International Maritime Organization IVBPR Internationaal Verdrag Burgerrechten en Politieke Rechten MOU Memorandum of Understanding MSCHOA Maritime Security Center - Horn of Africa NATO North Atlantic Treaty Organization NAVO Noord Atlantische Verdragsorganisatie OOS Operation Ocean Shield PSC Private Security Companies PMSC Private Military Security Companies ROE Rules of Engagement SHADE Shared Awareness and Deconfliction SUA Convention for the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation TFG Transitional Federal Government UN United Nations UNCLOS United Nations Convention on the Law of the Sea UNODC United Nations Office on Drugs and Crime UNSC United Nations Security Counsel UNSC/R United Nations Security Counsel Resolution 4 UNODC United Nations Office on Drugs and Crime VPD Vessel Protection Detachment VN Verenigde Naties WFP World Food Program 5 Voorwoord Voor u ligt mijn master thesis welke de afsluiting vormt van mijn studie Nederlands Recht aan de Open Universiteit in Nijmegen. De aanleiding en keuze voor het onderwerp komt voort uit mijn werk bij het Commando Zee Strijdkrachten- Koninklijke Marine. Naast de vele mensen die mij tot hulp waren bij het volbrengen van mijn studie en deze thesis, wil ik in het bijzonder mijn lieve echtgenote Noortje bedanken voor haar geduld en vertrouwen gedurende de afgelopen jaren zelfstudie. Molenhoek, april 2014. R.M. Folkers 6 1. Inleiding …‘In an honest service there is thin commons, low wages, and hard labor; in this, plenty and satiety, pleasure and ease, liberty and power; and who would not balance creditor on this side, when all the hazard that is run for it, at worst, is only a sour look or two at choking. No, a merry life and a short one, shall be my motto’… Bartholomew ‘Black Bart’ Roberts – (1682-1722) 1 De romantiek van piraterij zoals deze wellicht tot de verbeelding spreekt komt niet overeen met de hedendaagse manifestatie van het aloude fenomeen in de eenentwintigste eeuw. Hoewel in essentie het doel van piraten de tand des tijd goed heeft doorstaan, simpel gezegd buit of losgeld, zijn de internationale economische belangen en juridische dimensie aanzienlijk veranderd. Hoewel piraterij nooit geheel is verdwenen, steekt piraterij de afgelopen jaren in de internationale wateren hardnekkig zijn kop weer op. De internationale zeescheepvaart wordt in toenemende mate bedreigd door piraten die schepen aanvallen en dan vooral in het gebied voor de kusten van Somalië en rond de Golf van Aden als zeeroute richting het Suezkanaal. Er valt hier sinds 2008 een concentratie van piraterijactiviteit waar te nemen, waarbij de directe en indirecte economische schade wordt geschat op miljarden dollars per jaar. De piketpalen en fundamenten van het internationale (gewoonte)recht en juridisch regime aangaande zeepiraterij vinden hun neerslag in het recht van de zee zoals overeengekomen in het United Nations Convention on Law of the Sea 1982 (VN Zeerechtverdrag; hierna UNCLOS) en in de relevante nationale strafbepalingen. Artikel 381 Sr, een van de oudste artikelen van het Nederlands Wetboek van Strafrecht, zorgt ervoor dat piraterij onder ons nationaal recht strafbaar is gesteld. Opmerkelijk is echter dat pas recent de allereerste veroordelingen plaats hebben gevonden van Somalische piraten op grond van dit artikel.2 Het Wetboek van Strafrecht en het internationale recht voorzien in een grondslag voor bestraffing van piraterij buiten de nationale rechtsmacht: het universaliteitsbeginsel. Dit ligt besloten in artikel 105 UNCLOS en in artikel 4 lid 5 Sr. Piraterij wordt door de internationale gemeenschap gezien als een misdrijf waarbij het universaliteitsbeginsel het mogelijk maakt 1 Hayward 2002, p. 244. Vertaling: "Met eerlijke arbeid, is het eten slecht, de lonen laag en hard werken. Met piraterij, is er voldoende buit, plezier en gemak en zijn we vrij en krachtig. Wie zou, indien deze keus zich voordoet, niet voor piraterij kiezen? Het ergste wat kan gebeuren is te worden opgehangen. Nee, een spannend en uitdagend leven, dat is mijn motto”. Bartholomew” Black Bart" Roberts (1682-1722), een van de meest succesvolste piraten van de “Golden Age of Piracy”, met 4 schepen en honderden piraten op zijn top. Gedood gedurende piraterijactiviteit door piratenjagers voor de kust van Somalië, Afrika in 1722. 2 Rb. Rotterdam 12 oktober 2012, LJN BX9986. Hof’s-Gravenhage 20 december 2012, LJN BY6938, LJN BY6945, LJN BY6940, LJN BY6943, LJN BY6937. 7 voor alle staten om op te kunnen treden.3 Maar werkt dit zo in de praktijk? Het universaliteitsbeginsel zoals verwoord in het UNCLOS en ons nationale rechtssysteem biedt op zichzelf geen rechtsgrond voor bestrijding van piraterij in de territoriale wateren van staten, maar juist alleen voor bestrijding van piraterij op volle zee buiten de rechtsmacht van een staat. Binnen de territoriale wateren blijft een kuststaat onverminderd zelfstandig over rechtsmacht beschikken. Het zeerecht beoogt en biedt daarnaast niet primair een supranationaal rechtssysteem ter berechting van piraterij te zijn. Sterker een dergelijk instituut ontbreekt tot op heden en berechtingen welke plaats hebben gevonden zijn dan conform het nationaal recht van de vervolgende staat. Aan staten is echter een grote mate van vrijheid gelaten en hebben geen dwingende verplichting naar internationaal recht om over te gaan tot vervolging. De praktijk van de afgelopen jaren heeft aangetoond dat maar weinig staten, ondanks dat hun economische belangen worden bedreigd door piraterij, er daadwerkelijk een actief vervolgingsbeleid op na houden. Gebleken is zelfs dat gedwongen vrijlating ter plekke van piraten geen uitzondering is. Komt dit voort uit de grote juridische haken en ogen welke er aan de vervolging en berechting van piraten zitten? Of is het internationaal recht in zijn huidige vorm niet in staat om een afdoend antwoord te bieden op de vraag of veiligheid op zee nog middels dat internationaal zeerecht kan worden afgedwongen? Steeds vaker wordt in de internationale scheepvaart zichtbaar dat gewapende private beveiliging (GPB) op schepen er voor zorg moet dragen dat deze veilig door de wateren voor de kust van Somalië kunnen varen. De omvang van deze gewapende private beveiliging laat zich alleen maar raden, omdat bij afwezigheid van duidelijke wetgeving het inhuren hiervan in de meeste landen voorlopig nog niet is toegestaan. In afwijking tot andere moderne ontwikkelingen waarbij het recht soms achter de feiten aanloopt en zich gedwongen aanpast de hedendaagse realiteit, is de internationale rechtssystematiek wellicht niet zodanig ingericht dat er een adequaat juridisch antwoord kan worden gevonden voor een eeuwenoud fenomeen en de verandering in het bieden van veiligheid door GPB. Deze complexiteit en het feit dat het onderwerp de nodige rechtsvragen heeft opgeroepen in de internationale rechtsgemeenschap vormen de aanleiding tot dit onderzoek en beschouwing van het internationaal recht in relatie tot de juridische grondslag en aanpak van de Somalische piratenproblematiek, en welke rol hierbij is weggelegd voor gewapende private beveiliging op schepen. 3 Kontorovich & Art 2010, p. 243-247; Inazumi 2005, p. 99–100. 8 1.2. Doel Onderzoek Het doel van het onderzoek is het analyseren van de juridische grondslag en problematiek aangaande de bestrijding van piraterij door Somalische piraten anno 2013 in internationaalrechtelijk opzicht. De internationaalrechtelijke juridische grondslag zal worden geanalyseerd en in hoeverre deze afdoende is om hedendaags piraterij effectief te kunnen bestrijden en of dat überhaupt wenselijk is in de huidige vorm en opzet. Hierbij zal tevens zal worden bezien wat de juridische positie is van gewapende private beveiliging aan boord van schepen. 1.3. Probleemstelling …‘In hoeverre is de internationale rechtsgrondslag nog effectief ingericht teneinde veiligheid op zee te kunnen waarborgen, en hoe is daarbij rekening gehouden met de inzet van gewapende private beveiliging aan boord van schepen?’… 1.3.1 Deelvragen: Hoe is de aanpak en bestrijding van hedendaags Somalische piraterij geregeld? Wat is de internationaalrechtelijke grondslag voor de huidige piratenbestrijding en welke knelpunten doen zich daarbij voor? Is regulering en toestaan van private gewapende beveiliging op zee, als middel in de internationaalrechtelijke bestrijding van piraterij, benodigd om de veiligheid op zee te kunnen blijven waarborgen? 1.4. Opzet / Indeling In hoofdstuk 2 zal worden beschreven wat de definitie van piraterij in het internationaal recht inhoudt en wanneer er gesproken kan worden van piraterij. Hiernaast zal ik een beeld schetsen van de piraterij zoals deze zich manifesteert in Somalië nu inhoudt. Kort zal de werkwijze en omvang van piraterij in cijfers worden weergegeven ter beeldvorming van de problematiek. Een weergave en beschrijving van de huidige antipiraterij missies verschaft inzicht in de taak welke de internationale gemeenschap op zich heeft genomen om Somalische piraterij het hoofd te kunnen bieden en veiligheid op zee te kunnen waarborgen. In hoofdstuk 3 zal worden beschreven welk internationaal juridisch grondslag en kader van 9 toepassing zijn bij het bestrijden van piraterij. Tevens zal worden beschreven welke juridische knelpunten en problemen zich hierbij voordoen. Dit hoofdstuk gaat zowel over of dit juridisch internationaal kader nog wel volstaat, als op de vraag of deze ruimte laat voor het toestaan van gewapende private beveiliging op schepen. Hoofdstuk 4 zal dan de vraag behandelen of regulering van private gewapende beveiliging op zee, als middel in de internationaalrechtelijke bestrijding van piraterij, benodigd is om veiligheid op zee te kunnen blijven afdwingen. Hier zal dan ook de actuele opvatting en ontwikkelingen binnen Nederland worden weergegeven. In hoofdstuk 5 zal ik een antwoord geven op de centrale probleemstelling en inzichtelijk maken of het internationaal recht in zijn huidige vorm, opzet en aanpak nog wel in staat is om de veiligheid op zee te kunnen handhaven. Daarnaast in hoeverre hierbij een aanpassing benodigd is om gewapende private beveiliging op schepen beter te reguleren en eventueel internationaalrechtelijk vast te leggen. 1.5 Onderzoeksmethode Descriptief en praktijkgericht onderzoek; inventariseren, analyseren en verklaren van het geldend internationaal recht zoals dat nu wordt toegepast op piraterij. Daarnaast een beschouwing van de toepasselijke verdragen, jurisprudentie en relevante rechtswetenschappelijke literatuur, internetbronnen en vakpublicaties, om zodoende tot een kritisch evaluerende conclusie te kunnen geven aangaande de aanpak en juridische effectiviteit met betrekking tot de internationaalrechtelijke grondslag voor piraterijbestrijding en welke rol gewapende private beveiliging speelt bij het handhaven van de veiligheid op zee onder internationaal recht. Daarnaast zal ik op grond van dit onderzoek een aanbeveling doen voor een gewenste juridische richting voor de nabije toekomst. 1.5.1. Relevantie onderzoek De politieke relevantie van dit onderzoek is gelegen in het feit dat ondanks alle maritieme activiteit en internationale aandacht die piraterij sinds 2008 heeft gekregen in het internationale politieke (rechts)domein er tot op heden nog steeds geen definitieve juridische oplossing gevonden lijkt te zijn voor het probleem. De Nederlandse Staat naast andere landen uit de Europese Unie participeren op grote schaal in antipiraterij missies, maar dat is niet van eeuwige duur en mede gezien de hoge kosten en instandhoudingverplichting naar alle waarschijnlijkheid niet de structurele oplossing.4 Het internationale politieke debat gaat dan ook steeds vaker over het opbouwen van regionale (juridische) capaciteit teneinde de 4 Zie <www.mschoa.org/on-shore/about-us/eu-operation-atalanta> Laatst geraadpleegd 12 februari 2014; Ginkel e.a. 2009, p. 93-103. 10 verantwoordelijkheden ten opzichte van vervolging en berechting van piraterij over te kunnen dragen. Dit standpunt wordt lang niet in brede zin gehuldigd en blijkt bovendien niet onaanvechtbaar. De wetenschappelijke relevantie van het onderzoek komt naar voren door een analyse van de huidige rechtssystematiek, wetgeving, relevante jurisprudentie en relevante vakliteratuur over de vervolging en berechting van piraterij onder (inter)nationaal recht. Dit zal niet louter een beschrijvende weergave van de actuele situatie zijn, maar juist behandelen of dit recht in de huidige vorm nog wel in staat is om te zorgen voor veiligheid op zee. Hierbij zal tevens aan bod komen wat destijds bij de totstandkoming van het UNCLOS het doel was wat staten voor ogen stond en uiteindelijk heeft geleid tot de voornaamste internationaalrechtelijke grondslag voor het recht van de zee. Tevens zal worden behandeld en worden geanalyseerd hoe om te gaan met gewapende private beveiliging aan boord van schepen in een nationale en internationaalrechtelijke context. 1.6. Geografische/ Juridische afbakening Historisch gezien is daar waar scheepvaartverkeer ten behoeve van de handel plaatsvindt ook altijd piraterijactiviteit geweest. Het is niet de intentie van deze scriptie om de problematiek aangaande piraterij als globale activiteit te beschrijven. Ongeveer tien jaar geleden was de internationale aandacht en juridisch focus hoofdzakelijk gericht op de piraterijactiviteit zoals deze zich voordeed in Zuidoost Azië, Indonesische Archipel en de wateren in de Straat van Malakka.5 Hoewel in de jaren daarna er een drastische vermindering heeft plaatsgevonden in deze regio, heeft dat niet geresulteerd in een stagnering van piraterij wereldwijd. Sterker, de regio voor de oostkust van Somalië en in de Golf van Aden kent sinds 2007 een enorme toename in piraterijactiviteit, maar ook meer recentelijk vanaf 2013 voor de westkust van Afrika (Nigeria) is een grote toename waarneembaar. In het internationale debat rondom piratenbestrijding zijn het hoofdzakelijk de Somalische wateren en omgeving welke in de internationale schijnwerpers staan. Dit onderzoek beperkt zich dientengevolge tot deze regio. De keuze hiervoor legitimeert zich in zoverre dat de internationale aandacht en aanpak sinds 2007 hoofdzakelijk hierop zijn geconcentreerd. In het internationale rechtsdebat blijven Somalië (regio Somaliland en Puntland) en de aansluitende Golf van Aden dan ook centraal staan, mede gezien de belangrijke geografische en strategische ligging voor de internationale scheepvaart. Dit laat onverlet dat de geconstateerde knelpunten en aanbevelingen gemaakt in dit onderzoek hun mogelijke gelding of gelijkenis zouden kunnen hebben met toename in piraterijactiviteit in andere delen van de wereld. 5 Teitler 2003, p. 10-28; Eklöf Amirell 2009, p. 11-39; Bruyneel 2009, p. 39-53. 11 Deze scriptie beoogt niet de sociaaldemografische, economische of andere achterliggende oorzaken te behandelen welke ten grondslag liggen of hebben gelegen aan de enorme toename van piraterijactiviteit, maar zal zich hoofdzakelijk beperken tot de juridische vragen welke de situatie heeft opgeroepen ten aanzien van de geldigheid van de huidige aanpak en beschouwing van de internationale rechtssystematiek. Echter om een antwoord te vinden op het vraagstuk of de handhaving van de veiligheid op zee in relatie tot het internationaal recht en piraterijbestrijding, is louter een juridische verhandeling of beschouwing soms wellicht te summier. In deze thesis zullen dan ook in zoverre slechts die externe factoren worden aangehaald of behandeld welke bijdragen aan de beantwoording van de probleemstelling. 1.6.1. Figuur ‘ De Hoorn van Afrika’ 12 1.6.2. Figuur ‘Somalische Kustlijn’ 13 2. Hoe is de aanpak en bestrijding van hedendaags Somalische piraterij geregeld? 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk zal worden verduidelijkt wat er onder piraterij kan worden verstaan en hoe de huidige aanpak ervan geschiedt. Het fenomeen piraterij bestaat al zolang de mens de wereldzeeën bevaart, maar wordt vandaag de dag op verschillende wijzen geïnterpreteerd en gedefinieerd.6 Sterker in veel wetgevingen van staten komt de definitie überhaupt niet voor of op zodanige wijze dat deze niet in overstemming zijn met enkele algemene aspecten van piraterij die vallen waar te nemen. Om voldoende inzicht en afbakening te bieden betreffende de definitie van piraterij volgt hieronder een weergave van de voornaamste gehanteerde definities en hun onderlinge overeenkomsten en verschillen. Deze zijn hoofdzakelijk internationaal georiënteerd, daar het onmogelijk is om aan alle definiëringen van piraterij door staten zelf of andere internationale organisaties recht te doen. 2.2 Definities Piraterij Als fenomeen zorgde piraterij voor de eerste significante poging om een criminaliteitsvorm onder de internationale wetgeving te plaatsen. Deze eerste poging om piraterij te codificeren was in 1958 met de aanname van de Convention on the High Seas (ook wel: ‘Geneva Convention’).7 Wanneer er wordt gesproken over piraterij dan is het beeld wat menigeen hierbij heeft dat van een gewapende boot met piraten welke andere schepen overvallen teneinde buit of losgeld op te strijken. Dit ontloopt de waarheid niet veel, maar toch worden er verschillende definiëringen gehanteerd en valt er veelal afhankelijk van de geografische locatie van piratenactiviteit een nuancering te maken. 2.2.1. Wetboek van Strafrecht Om te beginnen met ons Wetboek van Strafrecht, welke piraterij als volgt omschrijft in artikel 381 Sr.: 1. Als schuldig aan zeeroof wordt gestraft: 1*Met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie, hij die als schipper dienst neemt of dienst doet op een vaartuig, wetende 6 Dillon 2005, p. 155-165; Bunt & Pladdet 2003, p. 29-43. Convention on the High Seas, inwerkingtreding 30 September 1962, United Nations, Treaty Series, Vol. 450, p.11., art. 14-21. 7 14 dat het bestemd is of het gebruikende om in open zee daden van geweld te plegen tegen andere vaartuigen of tegen zich daarop bevindende personen of goederen, zonder door een oorlogvoerende mogendheid daartoe te zijn gemachtigd of tot de oorlogsmarine van een erkende mogendheid te behoren; 2*met gevangenisstraf van ten hoogste negen jaren of geldboete van de vijfde categorie, hij die, bekend met deze bestemming of dit gebruik, als schepeling dienst neemt op zodanig vaartuig of vrijwillig in dienst blijft na daarmee bekend te zijn geworden. Het Wetboek van Strafrecht spreekt in artikel 381 in het algemeen over daden van geweld waarbij, gezien de interpretatie in de summiere jurisprudentie, ook plundering en vrijheidberoving daartoe onder valt te scharen.8 De term ‘open zee’ staat ogenschijnlijk open voor verschillende interpretatie. Kan hier onder worden verstaan de ‘volle zee’ of ‘high seas’ buiten de 200 mijls Exclusieve Economische Zone (EEZ) of is hier bedoeld alles buiten de territoriale wateren, welke sinds de ‘driemijl-limiet’ van Bijnkershoek is verhoogd naar 12 mijl gemeten vanaf de (basis)kustlijn?9 Uit de wetsgeschiedenis en de recente jurisprudentie blijkt dat ‘open zee’ in art. 381 Sr. kan worden aangemerkt als buiten de territoriale wateren en dus begint bij na 12 mijl met de aansluitende zone (continuous zone). 2.2.2. United Nations Convention on the Law of the Sea De voornaamste en gehanteerde bron is het initiatief van de United Nations Convention on the Law of the Sea III (UNCLOS) wat na een lange periode tot stand kwam in 1982.10 Het UNCLOS geeft in artikel 101 zijn eigen definiëring van piraterij: ‘ Piracy consists of any of the following acts: (a) any illegal acts of violence or detention, or any act of depredation, committed for private ends by the crew or the passengers of a private ship or a private aircraft, and directed: (i) on the high seas, against another ship or aircraft, or against persons or property on board such ship or aircraft; 8 Rb. Rotterdam 17 juni 2010, LJN BM8116. Hof ‘s-Gravenhage 20 december 2012, LJN BY6938, LJN BY6945, LJN BY6940, LJN BY6937, LJN BY6943. Rb. Rotterdam 12 augustus 2011 LJN BR4930. 9 De ‘high seas’ worden gedefinieerd in art. 86 UNCLOS als: “all parts of the sea that are not included in the exclusive economic zone, in the territorial sea or in the internal waters of a State, or in the archipelagic waters of an archipelagic State.” Lange tijd gold de zogenaamde kanonschotregel als begrenzing voor de territoriale wateren. In de praktijk kwam dat neer op een zone van circa drie zeemijlen. Ontwikkeld door de Nederlandse rechtsgeleerde Cornelis van Bijnkershoek (1673-1743) in zijn De Dominio Maris (1702), zie Orakhelashvili 2011, p. 50. 10 Churchill & Lowe 1999, p. 236-238; Sterio 2009, p. 385-388. 15 (ii) against a ship, aircraft, persons or property in a place outside the jurisdiction of any State; (b) any act of voluntary participation in the operation of a ship or of an aircraft with knowledge of facts making it a pirate ship or aircraft; (c) any act of inciting or of intentionally facilitating an act described in subparagraph (a) or (b).’ Volgens het UNCLOS dient om van piraterij te kunnen spreken er aan een vijftal voorwaarden te worden voldaan. Het moet gaan om een daad van geweld, detentie of plundering verricht op volle zee of buiten de jurisdictie van enige staat tegen een ander schip, begaan door de bemanning of passagiers van een privaat schip teneinde persoonlijk gewin te verkrijgen. Het UNCLOS noemt in lid a wel specifiek plundering en beschrijft idem artikel 381 Sr. dat het een daad (‘act’) van geweld moet betreffen. Verder wordt hier ook de term ‘high seas’ expliciet aangeven en ziet zodoende op het gebied buiten de 200 EEZ. De EEZ valt te beschouwen als een aparte functionele zone, met een sui generis juridisch karakter, welke gesitueerd is tussen de territoriale wateren en de volle zee (high sea).11 Uit artikelen 55 juncto 58 lid 2 UNCLOS valt op te maken dat de rechten en plichten aangaande de ‘high sea’, art. 88 t/m 115 (waaronder de bepalingen aangaande piraterij) ook hun toepassing vinden in de EEZ mits deze niet onverenigbaar zijn met de UNCLOS bepalingen daaromtrent.12 Helemaal probleemloos is de definitie van het UNCLOS niet en heeft tot op heden kritiek ontvangen.13 De definitie van het UNCLOS ziet niet op situaties die zich binnen de territoriale wateren van een staat voordoen. Wanneer daar een daad van geweld wordt gepleegd die normaliter, buiten de territoriale wateren, als piraterij kan worden beschouwd, dan worden die handelingen door het UNCLOS als ‘gewapende overvallen op zee’ beschouwd. Dit komt voort uit het gegeven dat de opzet bij de totstandkoming van het UNCLOS hoofdzakelijk uitging van een repressief karakter en zag op het vestigen van jurisdictie op die geografische gedeeltes van de zee waar geen nationale jurisdictie was gevestigd, en niet zozeer het vestigen van preventieve bevoegdheden.14 Het repressieve karakter blijkt ook uit de formulering van art. 100 UNCLOS, welke duidelijk spreekt over ‘repression’ van piraterij op de volle zee. Door deze enge interpretatie van piraterij valt veel van de Somalische piratenactiviteit rond de Golf van Aden buiten de definiëring zoals gehanteerd in het 11 Roach 2010, p. 398-400. Churchill & Lowe 1997, p. 165-166. 13 Anderson e.a. 2009, p. 21. 14 <http://legal.un.org/diplomaticconferences/lawofthesea-1982/lawofthesea-1982.html> Laatst geraadpleegd 23 april 2014. 12 16 UNCLOS. Immers een groot gedeelte van de piratenactiviteit vindt juist plaats in deze territoriale wateren, met als resultaat dat de internationaalrechtelijke juridisch regels aangaande piraterij, artikelen 100-107 UNCLOS, hier niet van toepassing zijn omdat deze buiten de reikwijdte van de definitie vallen. 2.2.3. Convention for the Suppression of Unlawful Acts of Violence against the Safety of Maritime Navigation (SUA). Een incident in 1985 met het Italiaanse cruiseschip de MS Achille Lauro is aanleiding geweest tot de aanname in 1988 van het Verdrag tot bestrijding wederrechtelijke gedragingen gericht tegen de veiligheid van de zeevaart (The Convention for the Suppression of Unlawful Acts Against the Safety of Maritime Navigation; hierna SUA).15 Hierbij werd duidelijk dat het vereiste van twee schepen en voor privaat gewin zoals beschreven in het UNCLOS in onderhavig geval niet opging en dat zodoende de artikelen 100 - 105 UNCLOS niet als juridische grondslag konden dienen voor vervolging. Mede naar aanleiding hiervan is in het kader van het International Maritime Organization het SUA in het leven geroepen. Hoewel het SUA verdrag de term ‘piraterij’ niet expliciet noemt, valt de gelijkenis op te maken gezien de formulering, bereik en toepassing van art. 3 lid 1 SUA. De relevante passages: ‘Any person commits an offence if that person unlawfully and intentionally: 1. seizes or exercises control over a ship by force or threat thereof or any other form of intimidation; or 2. performs an act of violence against a person on board a ship if that act is likely to endanger the safe navigation of that ship; or 3. destroys a ship or causes damage to a ship or to its cargo which is likely to endanger the safe navigation of that ship; or 4. places or causes to be placed on a ship, by any means whatsoever, a device or substance which is likely to destroy that ship, or cause damage to that ship or its cargo which endangers or is likely to en‐danger the safe navigation of that ship.’ 16 15 Halberstam 1988, p. 270. Aangepast in 2005 SUA protocol. <http://cil.nus.edu.sg/2005/2005-protocol-to-theconvention-for-the-suppression-of-unlawful-acts-against-the-safety-of-maritime-navigation/> Laatst geraadpleegd 10 november 2013. 16 Art.3 SUA; <www.un.org/en/sc/ctc/docs/conventions/Conv8.pdf> Laatst geraadpleegd 24 september 2013. 17 Het verdrag wordt nog al eens gepropageerd als een antipiraterij document, maar is initieel voornamelijk opgesteld met als doel om het terrorisme op zee te bestrijden. Het SUA verdrag is van toepassing in alle (geografische) wateren, waaronder dus ook de territoriale wateren behorende bij kuststaten.17 Het SUA stelt bovendien niet nadrukkelijk het vereiste van ‘privaat gewin’ noch dat van ‘twee schepen’. Hierdoor kan de verwarrende situatie ontstaan waarbij gedragingen onder het SUA worden aangemerkt als ‘unlawful acts of violence’, maar tevens ook zouden kunnen worden gekwalificeerd als ‘piraterij’, maar niet als zodanig worden benoemd onder het SUA.18 Dit vergemakkelijkt de hantering van een begrip als ‘piraterij’ in het internationaal rechtsverkeer niet. Knoops geeft aan dat het SUA dient te worden gezien als de specialis ten opzichte van de generalis UNCLOS, en welke dan meer ziet op bestrijding van illegaal handelen op zee in het algemeen. Het SUA ziet dan niet op piraterij als gewoon misdrijf, maar meer op terroristische handelingen voor zover zij op zee plaatsvinden.19 2.2.4. International Maritime Bureau Het International Maritime Bureau (IMB) is een gespecialiseerde afdeling van de International Chamber of Commerce – Criminal Services (ICC-CCS).20 Het IMB ziet toe op de bestrijding van piraterij, verzamelt gegevens, maar hanteert ook een eigen definitie van piraterij: …‘An act of boarding or attempting to board any ship with the apparent intent to commit theft or any other crime and with the apparent intent or capability to use force in the furtherance of that act. This definition thus covers actual or attempted attacks whether the ship is berthed, at anchor or at sea’… Opmerkelijk bij deze hantering is dat hieronder ook de pogingen uitdrukkelijk worden genoemd, in tegenstelling tot de andere definities welke spreken over enkel een daad (‘act’). De definitie van het IMB is, in tegenstelling tot die van art. 101 UNCLOS en art. 3 SUA, juist veel ruimer en niet juridisch bindend of erkend onder internationaal (gewoonte)recht. Er wordt ook niet gesproken over de ‘volle zee’ of ‘high seas’ en het daar inherent aan verbonden zijn van ‘buiten de jurisdictie’ van een staan. Het IMB rekent tevens als daden van piraterij, naast de voltooide, ook de onvoltooide pogingen welke zich binnen de territoriale 17 Art.4 SUA. Zie ook Treves 2009, p. 410. Sterio 2009, p. 387. 19 Knoops 2009, p. 87. 20 <www.icc-ccs.org/icc/imb> Laatst geraadpleegd 3 december 2013. 18 18 kustwateren hebben voorgedaan.21 Zelfs het verankerd of aangelegd zijn in een haven vormt geen belemmering of uitsluitsel om van piraterij te kunnen spreken onder het IMB. Door deze ruime definiëring vallen feitelijk alle aanvallen op schepen op elke geografische locatie binnen of buiten territoriale wateren onder de definitie piraterij. Een gevolg hiervan is dat een voltooide kaping op zee zodoende wordt gelijkgesteld met een kleine overvalpoging in een haven. Tevens onderscheidt de definitie niet specifiek met welke overtuiging of beweegreden, zoals bijvoorbeeld privaat gewin, de ‘piraterij’ wordt bedreven. Er is kritiek dat het juridische gehalte van een dergelijke ruimere hantering met betrekking tot het begrip piraterij zo wel heel minimaal wordt.22 2.2.5. International Maritime Organization De International Maritime Organization (IMO) hanteert min of meer dezelfde definitie met betrekking tot piraterij zoals deze is weergeven in art. 101 UNCLOS.23 De definitie van het IMO is een nauwere dan die van het IMB, omdat hier net als bij het UNCLOS sprake moet zijn van een overval of actie tussen twee schepen op volle zee en voor privaat gewin. Echter om het gat te slechten tussen het verwante UNCLOS is vanuit het VN agentschap IMO de term ‘gewapende overval op zee’ te gebruiken specifiek voor die daden die binnen de territoriale wateren vallen. Hier vult het IMO het UNCLOS aan door ‘armed robbery at sea’ te omschrijven als: …‘any illegal act of violence or detention or any act of depredation, (...) committed for private ends’… 2.2.6. Balans Uit de voorgaande uiteenzetting blijkt dat er verschillende mogelijkheden bestaan om piraterij te definiëren. De twee belangrijkste en meest gehanteerde zijn vooralsnog het UNCLOS en de IMB definitie. Zo bezien kunnen er verschillen en overeenkomsten worden geconstateerd als het gaat om een definitie van piraterij. Het gaat echter altijd om een daad van geweld tegen de bemanning van een privaat schip, veelal gepleegd voor persoonlijk gewin. Er moet van piraterij goed worden onderscheiden de voorkomende term ‘maritiem terrorisme’ zoals onder andere beschreven door Knoops.24 Daarbij is de intentie tot de daad van geweld 21 Bruyneel 2009, p. 39-62. Dillon 2005, p. 155-165. 23 <www.imo.org/OurWork/Security/PiracyArmedRobbery/Pages/Default.aspx> Laatst geraadpleegd 1 november 2013. 24 Knoops 2009, p. 81-93. 22 19 hoofdzakelijk voorkomend uit een ideologisch, religieuze of politieke overweging en niet gericht op het verkrijgen van enige vorm van economisch gewin, maar het veroorzaken van terreur of statement zelf. Piraterij ziet op privaat gewin of economische motieven, en niet zozeer op politieke motieven.25 Als weerspiegeling van het internationaal gewoonterecht is de algemeen aanvaarde internationaal rechtelijke opvatting dan ook dat piraterij niet ziet op politieke doeleinden.26 Indien het een enkel schip betreft waar passagiers overgaan tot een daad van geweld dan is de algemene lezing dat er gesproken wordt van een kaping en niet zozeer over piraterij. Dit heeft voor de jurisdictie van een staat en een eventuele vervolging wel degelijk zijn invloed.27 Immers zal een staat niet op grond van het universaliteitsbeginsel jurisdictie kunnen claimen over een gekaapt schip dat onder andere vlag vaart op volle zee, dit in tegenstelling tot piraterij. Of in de woorden van Grotius over de vervolgbaarheid van piraten: justitiabel door elke staat, altijd en overal.28 Door de moeilijkheden die gepaard gaan met het vinden van een eenduidige definiëring, indien al mogelijk, heeft ook de International Law Association (ILA) ruim voor de komst van het IMB, UNCLOS, SUA al eens een poging gedaan, zonder succes, om een simpele definiëring in het leven te roepen: …‘Piracy: unlawful seizure or taking control of a vessel through violence, threats of violence, surprise, fraud or other means’… 29 De definiëringen lopen nog steeds uiteen en zijn vaak ook niet in overeenkomst met datgene wat door staten wordt gehanteerd en definiëren als zijnde piraterij. Hoewel sommigen pleiten voor aanpassingen om tot een eenduidige definitie te komen, als is het maar tussen het IMO, IMB en het UNCLOS, ligt het probleem van hedendaags piraterij niet zozeer in de definiëring, maar zoals zal blijken des te meer in de juridische complexiteit ten aanzien van vervolging en waarborging van veiligheid op zee door statelijke en niet-statelijke actoren. 2.3. Modus Operandi Piraterij Hedendaagse piraterij is weliswaar mettertijd veranderd, maar vertoont nog steeds grote overeenkomsten met haar verleden.30 Piraterij is vandaag de dag ‘big business’ en Somalische piraten zijn opvallend goed georganiseerd. Ze wisselen informatie uit om zo hun opbrengsten te kunnen optimaliseren, en het kapen van een schip wordt voorafgegaan door 25 Ibid. Guilfoyle 2009, p. 3. 27 De vlaggenstaat blijft namelijk jurisdictie behouden. Zie ook Churchill & Lowe 1999, p. 209-211; Guilfoyle 2009, p. 1-6. 28 Hugo de Groot (Grotius), De jure belli ac pacis (1625), vol.2, hfd. 20, par. 40. Zie ook Fernández 2012, p. 121. 29 Rubin 1976, p. 92-95; Zou 2009 p. 326. 30 Fernández 2012, p. 120-130. 26 20 een zorgvuldige afweging van kosten en baten.31 De Somalische piraten opereren niet zelfstandig, maar in groepsverband bestaande uit een moederschip, vaak een (gekaapte) trawler, met daarbij wel kleinere schepen of aanvalsbootjes (zgn. skiffs) welke een grotere zeesnelheid hebben dan de tankers, handelsschepen en sleepboten die zij aanvallen.32 Niet zelden wordt de lokale visserijgemeenschap gedwongen om de boten af te staan, maar in de kuststreken van Somalië is het ook bekend dat de vissers doelbewust hun expertise van het gebied en boot ter beschikking stellen aan piraten.33 Het moederschip beschikt daarnaast veelal over relatief geavanceerde navigatieapparatuur en een uitgebreid wapenarsenaal. Somalische piraten waren in eerste instantie, vanaf 2007 tot 2009, voornamelijk actief in de Westelijke Indische oceaan voor de oostkust van Somalië. In reactie hierop destijds door internationale reders zijn de vaarroutes verschoven en verder van de kust komen te liggen, en is de piraterijactiviteit sindsdien grotendeels verplaatst naar de Golf van Aden en ten oosten van Puntland. 34 De effectiviteit van maritieme militaire antipiraterij missies, in gang gezet door de internationale gemeenschap, hebben de piraten min of meer weer uit de nauwere Golf van Aden gedrukt, waardoor deze nu weer voor de oostkust van Somalië opereren. De immense zeeoppervlakte maakt het uiterst moeilijk om de piraterij vast te pinnen, omdat het werkgebied net zo gemakkelijk verschuift.35 Er is eerder wel beweerd, en tegengesproken, dat de piraten hun inlichtingen vanaf het land krijgen door groeperingen of derde belanghebbenden die dergelijke informatie doorspelen voor een deel van het beoogde losgeld.36 Dit vragen van losgeld in ruil voor de gevanghouding van scheepspersoneel is een karakteristiek gegeven van de piraterij zoals deze zich voordoet voor de kust van Somalië. De vracht of het schip zelf zijn dus niet het primaire doel, maar de beoogde vergoeding die eventueel zal worden betaald door de rederijen en hun verzekeraars. Het verkrijgen van losgeld vindt plaats door veelal langdurige onderhandelingen, via intermediairs vanaf het vasteland in Somalië, met de betrokken reders en nationale overheidsinstanties. Deze werkwijze van Somalische piraten heeft ertoe geleid dat, hoewel de piratenacties met geweld worden uitgevoerd, deze er niet primair op uit zijn of gebaat om de gevangengenomen bemanning geweld aan te doen. Hierdoor zijn de gevallen waarin er dodelijke slachtoffers zijn gevallen zeldzaam, op zichzelf staan en vaak de resultante van te agressief ingrijpen en het onnodig escaleren van de situatie door derden. 31 Ginkel e.aa. 2009, p. 94. Hansen 2009, p. 34-42. 33 Ploch e.a. 2009, p. 7-11. 34 Ibid. 35 Guilfoyle 2013, p. 73-79. 36 Boot 2009, p. 34-43. 32 21 In afwijking van de piraterij zoals deze zich in Zuidoost Azië voordeed, is een dergelijke werkwijze mogelijk omdat de Somalische piraten een safe haven vinden aan land in Somalië en zich daar relatief ongestoord kunnen ophouden.37 De verschillende havensteden zowel langs de noordkust als langs de gehele oostkust dient hiertoe en spelen een grote rol in de instandhouding van de piratenproblematiek in de wateren voor Somalië. De zeggenschap van de tijdelijke Transitional Federal Government (TFG) is sinds augustus 2012 overgegaan naar de permanente Federal Government of Somalia (FSG). Waar de TFG feitelijk alleen maar zeggenschap had in Puntland en het noorden van Somalië, bestaat er nu een federale overheid welke de afgelopen jaren bezig is geweest om daar verandering in te brengen en deze zeggenschap tot een meer eenduidig geheel te krijgen in het verdeelde Somalië.38 Daarmee is echter niet gezegd en aanneembaar dat deze nieuwe overheidsmacht ook zijn uitwerking heeft op de bestrijding en vervolging van betrokken krijgsheren en organisaties die zich inlaten met piraterij in Somalië.39 Sterker, de FSG wordt er recentelijk zelf van beticht connecties en voordeel te hebben bij de piraterij.40 Ergo, een slagvaardig en sterk landsbestuur ontbreekt nog altijd. Hierdoor ontbreekt een effectieve aanpak van piraterij en eliminering van de safe havens, welke een aanzienlijke capaciteit en betrokkenheid vereist die nu niet lijkt te worden geboden door het FSG.41 De werkwijze van Somalische piraten is de laatste jaren uiterst effectief gebleken en een grote dreiging voor de internationale scheepvaart in de drukste vaarroute ter wereld. Sinds eind 2012 en vanaf begin 2013 is een sterke daling waarneembaar, echter is daarmee nog geenszins gezegd dat piraterij definitief op zijn retour is en de werkwijze als aflopend kan worden beschouwd.42 37 Ploch e.a. 2009, p. 9-12. Somaliland tracht om internationaal erkend te worden als onafhankelijke staat, waar Puntland zich wil bewerkstelligen dat het een autonome positie binnen de staat Somalie verkrijgt. Zie Ginkel & Putten 2010, p. 2. 39 Roach 2010, p. 397-401. 40 UN Security Counsel: Monitoring Group on Somalia and Eritrea Report 2013, S/2013/413. 41 Ibid. 42 Ginkel e.a. 2009, p. 93-128. 38 22 2.4. Somalische piraterij in cijfers Om een inzicht te geven in de omvang van de problematiek zal hier een cijfermatig overzicht worden gegeven van gemelde en bekende gevallen van piraterij van de afgelopen 5 jaar zoals geregistreerd bij het IMB. De weergegeven cijfers komen vermoedelijk niet geheel overeen met het exacte aantal. Dit komt voort uit het de hantering van verschillende definities aangaande piraterij door staten en internationale organisaties welke worden gehanteerd ten opzichte van piraterij en zodoende niet altijd als piraterij worden gekenmerkt. Daarnaast worden ook lang niet alle gevallen gemeld, omdat veel vermeende of echte pogingen simpelweg niet worden doorgegeven aan de desbetreffende autoriteiten of internationale organisaties. Het onderstaand overzicht betreft zowel daadwerkelijke aanvallen als de pogingen daartoe zoals door het IMB ontvangen en gerapporteerd 2.4.1. Tabel Overzicht Piraterij 43 Locatie 2009 2010 2011 2012 2013 Rode Zee 15 25 19 10 2 Golf van Aden 117 53 37 13 6 Arabische Zee 1 2 - - - Somalië 80 139 160 49 7 (Westelijke) 1 - - - - Oman 1 - - - - Totaal 215 219 216 72 15 2014 44 12 Indische Oceaan 12 Volgens het IMB is de afname vanaf 2011 te wijten aan de inzet van diverse marineschepen en door breder en actief toegepaste preventieve maatregelen (Best Management Practices: BMP). In 2009 werden de Somalische piraten nog verantwoordelijk gehouden voor ruim 200 incidenten. De cijfers van 2013 laten een heel ander beeld zien en vallen voorlopig een stuk lager uit. Hoewel dit de schijn wekt dat piraterij dientengevolge vrijwel geheel verbannen zou zijn uit de regio, is niks minder waar. De economische en sociaaldemografische omstandigheden en algemene condities welke hebben geleid tot de hoge toename in piraterijactiviteit in de voorgaande jaren zijn nauwelijks veranderd. De problematiek van piraterij mag dan in 2013 numeriek gezien niet spectaculair zijn geweest, gevrijwaard is de 43 ICC International Maritime Bureau Piracy and Armed Robbery against Ships 2009-2012, 2013; Annual & Quarterly Reports. <www.icc-ccs.org> Laatst geraadpleegd 5 februari 2014. 44 Update 21 januari 2014: gerelateerde incidenten zover: 12. 23 internationale scheepvaart allerminst. Zo blijven er ook in het eerste kwartaal 2014 zich nog steeds gevallen voordoen. Door de inzet van maritieme vlootverbanden in de Golf van Aden is het werkterrein van de piraten voor een deel verschoven naar de verdere Westelijke Indische oceaan en is het gebied waarbinnen de piraten opereren steeds groter geworden. 2.5. Internationale samenwerkingsverbanden piraterijbestrijding Hieronder zal een overzicht worden gegeven van de belangrijkste samenwerkingsverbanden en maritieme antipiraterij operaties rond de Golf van Aden, Somalische kust en Hoorn van Afrika. Hoewel antipiraterij bestrijding alweer enkele jaren in de aandacht staat is de bestrijding ervan nooit centraal verlopen. Het kenmerkt zich eerder door een verscheidenheid aan samenwerkingsverbanden en operaties, nationale verplichtingen en overeenkomsten welke simultaan plaatsvinden in de regio. De VN heeft zich pas sinds half 2007 voor het eerst actief met de aanpak van piraterij bezighouden. Het doel hiervan lijkt hoofdzakelijk vooral te gaan om de internationale handelsvaart te beschermen tegen de gevolgen van Somalische piraterij en niet zozeer een inspanning om de waarborging van het internationaal recht te bewerkstelligen. De rechtsgrondslag voor vervolging van piraterij valt te vinden in artikel 105 UNCLOS en in een aantal speciaal daartoe uitgevaardigde VNresoluties.45 Ginkel gaf reeds vroegtijdig aan dat met het oog op het streven om zo doeltreffend mogelijk gebruik te maken van de inzet van marineschepen van staten in de regio een grote mate van samenwerking vereist is.46 2.5.1. Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia Gebaseerd op VN resolutie 1851 is begin 2009 de mulitilaterale Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia (CGPCS) opgericht.47 Het doel van de CGPCS is: ‘to establish an international cooperation mechanism to act as a common point of contact ... on all aspects of combating piracy off Somalia’s coast’.48 Winkler geeft specifiek aan dat het geen VN of IMO orgaan betreft, maar valt te beschouwen als een vrijwillige coöperatie van staten en organisatie welke verwikkeld zijn in de bestrijding van piraterij voor de kust van Somalië.49 Initieel bestond de CGPCS uit 24 ledenstaten en 5 regionale en internationale organisaties, maar is inmiddels uitgegroeid naar meer dan 80 ledenstaten en organisaties. 45 Zie par. 3.3. VN Resoluties. Ginkel e.a. 2009, p.102-103. 47 Later vervangen door UN Security Council Resolution 1918 SC/9913 in 2010. <www.un.org/News/Press/docs/2010/sc9913.doc.htm> Laatst geraadpleegd 22 februari 2014. 48 UN Security Council 1851, 2008. <www.un.org/docs/sc/unsc_resolutions08.htm> 49 Winkler 2010, p. 1. 46 24 Bij de oprichtingsvergadering zijn er voor de 5 opgerichte werkgroepen een zestal hoofdtaken geïdentificeerd en opgesteld:50 1. improving operational and information support to counter-piracy. 2. establishing a counter-piracy coordination mechanism. 3. Strengthening judicial frameworks for arrest, prosecution and detention of pirates. 4. Strengthening commercial shipping self-awareness and other capabilities. 5. Pursuing improved diplomatic and public information efforts. 6. Tracking financial flows related to piracy. Vooral de ontwikkelingen en uitkomsten van werkgroep 2 Legal Issues en hoofdtaak 3 is voor de behandeling van de vraagstelling in dit onderzoek interessant. Werkgroep 2 wordt momenteel voorgezeten door Denemarken en bestaat uit de afgevaardigden van bijna 60 staten, regionale en internationale organisaties waaronder de Europese Unie, VN organen, the Intergovernmental Authority on Development, International Maritime Organization, Interpol, NAVO en Arabische Liga. De werkgroep verschaft specifieke, praktische en juridische raad voor zowel de CGPCS, staten en organisaties aangaande alle juridische aspecten welke bij antipiraterij komt kijken. De werkgroep komt 2 x per jaar in een plenaire sessie bijeen, waarbij een grondige analyse en discussie plaatsvindt over de verdere aanpak van piraterij. De werkgroep 2 Legal Issues heeft een juridische toolbox ontwikkeld voor regionale, staten die hun eigen capaciteit en vermogen om piraterij te berechten willen verbeteren, evenals andere vraagstukken over bestrijding van piraterij.51 Guilfoyle benadrukt dan ook dat deze unieke internationale samenwerking op aanzienlijke wijze bijdraagt aan de bestrijding van piraterij en de sinds eind 2012 waarneembare afname van aanvallen en kapingen.52 Het kan zijn inziens gezien worden als een geslaagd experiment voor nieuwe ‘governance’ en bestuursmogelijkheden met betrekking tot internationale aangelegenheden zoals piraterijbestrijding.53 50 Werkgroepen bestaan uit Naval Cooperation, Legal Issues, Self-Defense Actions, Public Diplomacy en Flow of Illegal Funds, <http://www.thecgpcs.org/work.do?action=work> 51 Dit omvat o.a. checklists voor de vervolging van verdachte piraten, voornaamste obstakels bij vervolging, overzicht van toepasbaar internationaal recht, overbrenging van veroordeelde piraten (post trial transfers), bewijsvergaring, private beveiliging op schepen, zgn. shipriders en advisering m.b.t. mensenrechten overwegingen 52 Guilfoyle 2013, p. 73-79. 53 Ibid. 25 2.5.2. Djibouti Code of Conduct – International Maritime Organization De International Maritime Organization (IMO) heeft een antipiraterij programma vanaf 2000, welke voornamelijk was geënt op Zuidoost Azië en andere delen van de wereld dan Somalië.54 Vanaf 2005 zijn er door een actieve participatie en stimulering vanuit de IMO de nodige regionale vergaderingen geweest waarbij een soortgelijke committering aan gezamenlijke inspanningsverplichting van de landen rond de Hoorn van Afrika het doel was. Dit heeft geresulteerd in begin 2009 in een aanname van een Djibouti Code of Conduct (DCoC) door de afgevaardigden van 17 overheden.55 Tot op heden is de DCoC door 20 landen ondertekend. Met deze ondertekening komt tot uitdrukking de erkenning en implementering van de VN Veiligheidsraad resoluties 1816, 1838, 1846, 1851 en VN Algemene Vergadering resolutie 63/111. Vooral de overeenkomst om op coöperatieve wijze, in overeenstemming met internationaal recht, te zorgen voor een wettelijk juridisch kader welk onderzoek en vervolging van piraten mogelijk maakt was daarbij een van de hoofdpunten.56 De Nederlandse regering is van mening dat de DCoC een belangrijk kader is voor de opbouw van juridische en maritieme capaciteiten in landen in de regio en dat hier voor de IMO een belangrijke taak is weggelegd. Eerder heeft Nederland een financiële bijdrage geleverd aan DCOC en momenteel wordt door de EU een voorstel voorbereid voor mogelijke EU-activiteiten op dit vlak.57 2.6. Maritieme operaties piraterijbestrijding 2.6.1. North Atlantic Treaty Organization (NATO/NAVO) - Operatie Ocean Shield In oktober 2008 heeft de NAVO de eerste van 2 antipiraterij operaties opgericht en ingezet in de Hoorn van Afrika. De eerste operatie was genaamd Allied Provider, welke gold als een tijdelijke beschermingsmaatregel voor de bevoorradingsschepen van het UN World Food Program (WFP). In december van 2008 is de NAVO opgehouden met operatie Allied Provider en zijn de taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van het WFP overgegaan naar de maritieme operatie van EU. De NAVO heeft in maart van 2009 een nieuwe antipiraterij missie ondernomen, genaamd Operation Allied Protector (OAP), onder het commando van de Standing NATO Maritime Group 1 / 2 (SNMG1/2). De SNMG was initieel beoogd om tijdelijk ook antipiraterij missies uit te voeren in de Golf van Aden, onderweg 54 b. Regional Cooperation Agreement on Combating Piracy and Armed Robbery against Ships in Asia, <http://www.recaap.org/>. 55 Djibouti Code of Conduct, <www.imo.org/OurWork/Security/PIU/Pages/DCoC.aspx> 56 Kraska & Wilson 2009, p. 1-5. 57 Kamerstukken II 2010/11, 32 706, nr. 5, p. 5. 26 zijnde naar Zuidoost Azië. In april 2009 heeft de NAVO de geplande vaart van de SNMG1 richting Azië en Australia afgelast en, gezien de grote toename in piraterijactiviteit in de Golf van Aden in, OAP verlengd tot eind juni 2009.58 In augustus 2009 is door de NAVO OAP vervangen door een nieuwe antipiraterij missie Operation Ocean Shield (OOS). Hoofdzakelijk ziet OOS op de bestrijding van piraterij in de Somalische regio, hierin verschilt deze missie niet van zijn voorgangers. Echter al in 2009 blijkt dat het antwoord op piraterij bestrijding niet louter gevonden kan worden in bestrijding op zee, maar des te meer op land.59 Een nieuw component van de OOS is dan ook dat de deelnemende staten participeren in een capaciteitsontwikkeling bij voorheen de (regionale) Somalische overheid TFG in Puntland en sinds eind 2012 bij de FSG op juridisch, maritiem en bestuurlijk vlak om piraterij effectiever aan te pakken. Gezien de noodzaak en ook economische belangen is in maart 2012 de missie verlengd tot eind 2014.60 2.6.2. Europese Unie (EUNAVFOR) - Operatie Atalanta De Europese Unie heeft in december 2008 een eigen antipiraterij missie uitgevaardigd, European Naval Force Somalia (EU NAVFOR/ operatie Atlanta).61 Oorspronkelijk zag de missie voornamelijk op de bescherming van regionaal gebonden schepen en de schepen verbonden aan de African Union Mission to Somalia (AMISOM) en de WFP. Gezien de grote toename van piraterijactiviteit in de Westelijke Indische Oceaan en Golf van Aden vanaf 2008 is het mandaat en focus van operatie Atalanta overeenkomstig aangepast. De deelnemende staten zijn onder mandaat van de United Nations Security Council gemachtigd om adequaat op te treden; …‘to employ the necessary measures, including the use of force, to deter, prevent and intervene in order to bring to an end acts of piracy and armed robbery which may be committed in the area where they are present’.62 Vanaf half 2009 heeft de Europese Raad het mandaat voor operatie Atalanta steeds enkele malen verlengd gezien de noodzaak en benodigde aanwezigheid in het gebied. De laatste wijziging is van maart 2012, waarbij er is verlengd tot december 2014. De deelnemende landen rouleren met de diverse marineschepen uit hun vloot, maar gemiddeld genomen bestaat de actieve vloot tussen de 4-7 schepen en een paar maritieme patrouille- en 58 Nederland heeft herhaaldelijk een fregat of een bevoorradingsschip geleverd voor SNMG1 of SNMG2. Daarnaast heeft eind 2010 (als eerste) een Nederlandse onderzeeboot deelgenomen aan Ocean Shield. Omdat Nederland aan de SNMG vlootverbanden deelneemt, wordt Nederland bij toerbeurt uitgenodigd de commandant te leveren voor SNMG1 of SNMG2. Zie ook Kamerstukken II 2010/11, 29 521, nr.168, p. 6. 59 Guilfoyle 2013, p. 1. 60 Kamerbrief II, 2012/13, ref:DVB/CV 295-12, p. 2. Zie <www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2012/04/10/kamerbrief-aanvulling-artikel-100-brief-piraterijbestrijding.html> 61 <www.eunavfor.eu> Laatst geraadpleegd 3 nov 2013. 62 Zie <www.eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:301:0033:0037:EN:PDF> Laatst geraadpleegd 22 januari 2013. 27 verkenningsvliegtuigen.63 Nederland neemt momenteel deel met haar amfibisch transportschip Zr. Ms Johan de Witt. In nauwe samenwerking met de marineschepen en reders is er een 24 uurs bemand (online) contactpunt, het Maritime Security Center-Horn of Africa (MSC-HOA) opgezet.64 Dit om te kunnen registreren en monitoren welke schepen erop doorreis zijn in het gebied Golf van Aden. Tevens wordt vanuit hier het initiatief geboden om Group Transits te houden. Hierbij worden de schepen gezamenlijk tot een konvooi worden gevormd en door marineschepen begeleidt door een International Recognized Transit Corridor (IRTC).65 2.6.3. Combined Task Force 151 Het Combined Maritime Forces (CMF) is een multinationale maritieme samenwerking onder leiding van het US Naval Forces Central Command.66 Het is in het leven geroepen om toezicht te houden, veiligheid te bevorderen, stabiliteit en de welvarendheid te bewerkstelligen in de wateren voor de Somalische kust. Het bestaat uit een drietal Task Forces, waarbij Combined Task Force 151 primair ziet op antipiraterij activiteiten. De voornaamste taken van het CMF bestaat onder andere uit het voorkomen van piraterij, bevorderen van regionale medewerking en maritieme capaciteit in de bestrijding van piraterij. Participatie is geheel op vrijwillige basis en deelnemende staten zijn niet verplicht tot medewerking. De landen die vertegenwoordigd in de CMF zijn niet gebonden of gehouden aan een politiek of militair mandaat. De deelname geschiedt louter op beschikbaarheid en welwillendheid van de deelnemende staten. 2.6.4. Vessel Protection Detachment Vanaf 2011 worden ook zogenaamde Vessel Protection Detachments (VPD), bestaande uit kleine samengestelde marinierseenheden (4 tot 12 man) ingezet worden voor de beveiliging van schepen die onder de koninkrijksvlag varen door gebieden met een hoge piraterijdreiging. Het betreft hier dan vooral schepen die door hun specifieke omvang, vaarsnelheid of wendbaarheid als extra kwetsbaar kunnen worden bestempeld. Het kabinet Rutte 1 beschouwde dit al, in een in regeringsreactie op het advies over piraterij van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV), als een overheidstaak. De grondslag hiervoor kan gevonden worden in art. 97 Gw.67 Dit in tegenstelling tot de toelating van gewapende 63 EU NAVFOR Somalia - Operation ATALANTA, "Fact Sheet: EU Naval Operation Against Piracy," September 17, 2009. 64 <www.eunavfor.eu/about-us/mschoa> Laatst geraadpleegd 6 nov 2013. 65 Percy & Shortland 2010, p. 12. 66 Nederland maakt sinds 2001 deel uit van het CMF <www.combinedmaritimeforces.com/about>. 67 Art. 97 lid 1 Gw: Ten behoeve van de verdediging en ter bescherming van de belangen van het Koninkrijk, 28 particuliere beveiligers wat mogelijkerwijs in conflict komt met het geweldsmonopolie van de staat der Nederlanden.68 Voor 2013 als 2014 wordt er gepland op 175 inzetten per jaar waarbij dergelijke beschermingsmaatregelen erop moeten toezien dat Nederlandse reders gevrijwaard blijven van piraterijaanvallen.69 In tegenstelling tot de inzet van gewapende private beveiligers worden de militairen veelal in bescherming genomen door de eigen staat, of er worden separate overeenkomsten getroffen met derde staten welke de juridische positie regelt. Een inzet van VPD van overheidswege betekent overigens niet dat er geen situaties zijn waarbij het personeel (mariniers) in een lastig internationaal juridisch parket kunnen geraken, zoals bleek uit het ‘Enrica Lexie’ incident in 2012.70 2.7. Balans De verschillende maritieme operaties en verbanden geven een rijke schakering van inspanningen weer om piraterij een halt toe te roepen en te voorkomen. Dit roept de vraag op of deze diversiteit op zee en de inspanningen het vasteland wel doelmatig is waar het gaat om aansturing en effectiviteit? De AIV stelde in 2010 al dat de grote aanwezigheid van verschillende multinationale verbanden niet altijd doelmatig is.71 De regering Rutte 1 onderschreef dit maar ten dele en geeft onder meer aan dat er ten aanzien van de bestrijding van piraterij in het Shared Awareness and Deconfliction (SHADE) mechanisme goede werkafspraken gemaakt zijn tussen de multinationale operaties en de individuele landen.72 De samenwerking tussen EU, NAVO en CMF gaat nog verder: de inzet van deze drie vlootverbanden in de Golf van Aden e.o. wordt geheel gecoördineerd en voorzien van gezamenlijke operatieconcepten. Hoewel er discussie kan ontstaan over de vraag of meerdere internationale antipiraterij inspanningen wel efficiënt en doelmatig is, zal een antwoord om piraterij het hoofd te bieden niet alleen vanaf zee komen. Noch is verwachtbaar dat alleen statelijke (militaire) initiatieven uiteindelijk kunnen garanderen dat veiligheid op zee gewaarborgd blijft in de nabije toekomst.73 alsmede ten behoeve van de handhaving en de bevordering van de internationale rechtsorde, is er een krijgsmacht. 68 Kamerstukken II 2012/13, 32 706, nr. 19. 69 Kamerstukken II 2012/13, 32 706, nr. 44, p. 3. 70 Voetelink & Fink 2012, p. 2286-2290. Enrica Lexie was een Italiaanse tanker met aan boord een Italiaans VPD ter bescherming. Gedurende een mogelijke aanval vuurden militairen op een verdacht bootje waarbij twee dodelijke slachtoffers vallen. Op verzoek ter identificatie van de Indiase autoriteiten loopt de Italiaanse kapitein de haven binnen, alwaar de militairen gearresteerd worden op verdenking van moord op twee Indiase vissers. 71 Advies AIV 2010, p. 42. <www.dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=447755> Laatst geraadpleegd 09-11-13. 72 Kamerstukken II 2009/10, 29 521, nr. 124. 73 Stockbruegger 2010, p. 3. 29 3. Wat is de internationaalrechtelijke grondslag voor de Somalische piratenbestrijding en welke knelpunten doen zich hierbij voor? 3.1. Inleiding Hoewel Britse gerechtshoven al in de 17e en 18e eeuw piraten vervolgden, heeft eeuwenlang een duidelijke internationale juridische grondslag voor vervolging van piraten ontbroken, dit tot eigenlijk niet zo heel kort geleden.74 Immers was de galg of vastgebonden overboord zetten wereldwijd een alom gewaardeerd en afdoend middel voor het probleem van piraten indien deze waren overmeesterd.75 Ondanks de veel bejubelde uitspraak van Cicero welke sprak over piraten als hostis humanis generis, is er geen aanwijzing voor deze uitdrukking in de ontwikkeling van het (positieve) internationaal recht.76 Het dichtst in de buurt dichtbij komt de typering ‘crimes against humanity’ zoals opgenomen in het Rome Statuut bij de oprichting van het International Criminal Court.77 Wellicht was het Grotius die het meest duidelijk en eenvoudig de status van piraten aangaf, en wat heden ten dage niet geheel aan waarheid heeft ingeboet: “elke piraat is vervolgbaar door elke staat overal”.78 Als het gaat om de (historische) internationaal juridische grondslag waarmee piraten als internationale criminelen worden bestempeled, dan roept dit een aantal vragen. Sinds wanneer geldt dit precies?, op grond waarvan eigenlijk? Cassese gaat er vanuit dat, gezien de gegevendheid van de term wettigheid (legality) als een principe voortkomend uit het internationaal recht, dit wellicht niet eens het geval is tot aan 1945.79 Voor lange tijd gold dan ook dat er geen duidelijk internationale grondslag was om piraten te bestrijden of te vervolgen. Voor modern piraterij is dit inmiddels vastgelegd in internationale verdragen, nationale wetgevingen en VN resoluties, maar daarmee is niet een coherent internationaal rechtssysteem en grondslag mee gecreëerd. Piraterij, zoals strafbaar gesteld in art. 381 Sr., is een van de oudste artikelen dat ons Wetboek van Strafrecht kent. Piraterij en de bestrijding daarvan is echter geen louter nationale aangelegenheid, maar zoals vroeger en ook de laatste jaren weer gebleken vrijwel altijd een grensoverschrijdend misdrijf. Het internationaal recht voorziet met het VNZeerechtverdrag uit 1982 (UNCLOS) inmiddels in de belangrijkste juridische grondslag voor vervolging van piraterij naast onze eigen nationale wetgeving. Deze grondslag komt voort uit, en is gebaseerd op, het universaliteitsbeginsel en biedt zodoende ook rechtsmacht buiten de 74 Fernández 2012, p. 123-127. Rubin 1976, p. 92-95. <http://pirates.hegewisch.net/punish.html> Laatst geraadpleegd 23 februari 2014. 76 Fernández 2012, p. 120-122. (vert. vijand van de gehele mensheid). 77 Ibid. 78 Hugo de Groot (Grotius), De jure belli ac pacis (1625). vol. 2, ch.20, par. 40. Zie ook Fernández 2012, p. 121. 79 Cassese 2004, p. 72. 75 30 nationale mogelijkheden of voorwaarden om.80 Dit is grotendeels ontstaan uit internationaal gewoonterecht en dientengevolge is afzonderlijke ratificatie van deelnemende staten in principe dan ook niet benodigd, elke staat wordt namelijk geacht hieraan gebonden te zijn.81 Met de opkomst van moderne mensenrechtenverdragen is getracht universele jurisdictie uit te strekken tot vergrijpen met een politieke achtergrond of breder internationaal karakter, echter stuitte dit veelal wel op actieve tegenwerking vanuit staten, waarbij het soevereiniteitsgevoel meer opspeelt.82 Verschillende factoren dragen eraan bij dat voor het misdrijf piraterij het universaliteitsbeginsel van toepassing wordt geacht en er dus een speciaal juridische regime en behandeling mogelijk is.83 Hierbij is van belang dat piraten niet worden ondersteund of beschermd vanuit hun eigen staat, in zoverre dat Somalië in casu niet snel zal protesteren tegen een vervolging door of in een andere staat. Piraterij, ook naar de verschillende bestaande definities, maakt geen ideologisch onderscheid naar het doel, object of de nationaliteit van het schip wat aangevallen wordt. Het is met andere woorden niet politiek geladen in de zin dat het de opzet is van piraten om een politiek statement maken, de intentie om losgeld te verkrijgen blijft de voornaamste beweegreden van Somalische piraten. Piraterij als vergrijp richt zich door deze nondiscriminatoire opstelling tot de internationale scheepvaart in zijn geheel, waardoor de uitwerking zich wereldwijd laat voelen. Bij deze uitwerking valt te denken aan toename in verzekeringsgelden, prijsstijgingen grondstoffen, economische schade, kosten en behoefte aan (gewapende) private beveiliging en niet in de laatste plaats de grote moeite die staten zich getroosten om met maritieme vlootbanden de veiligheid op zee te bewaken en garanderen. Hiernaast ondervinden ook landen indirect geraakt door piraterij veelal hinder door verstoringen in hun handelsbelangen en handelspositie, of bestaat de mogelijkheid dat hun onderdanen betrokken raken bij kapingen.84 Dit alles maakt dat een consequente piratendreiging en activiteit in de Somalische wateren en omringende zeegebieden een universeel probleem zijn geworden en dient vanuit die gedachte ook te worden bestreden.85 Dat het vervolgen van piraten, ondanks dit beginsel en de daarmee gepaard gaande universele jurisdictie, niet heeft geleid tot een makkelijke vervolging van Somalische piraten bleek in 2010 met de vrijlating van een dertiental piraten door de Nederlandse autoriteiten.86 In de jaren hierna heeft het niet storm gelopen met de strafrechtelijke vervolgingen van 80 Inazumi 2005, p. 49-50. Treves 2009, p. 401. 82 Kontorovich 2010, p. 252. 83 Inazumi 2005, p. 50-51. 84 Kontorovich 2010, p. 11. 85 Sterio 2009, p.14; Bassiouni 2001, p. 3-40. 86 Zie <internationaljustice.rnw.nl/nederlands/article/vrijlating-piraten-oliebollen-gaven-de-doorslag> Laatst geraadpleegd 12 februari 2014. 81 31 Somalische piraten in Nederland, maar ook in de rest van de wereld is terughoudendheid het devies geweest.87 Deze opstelling is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen, ondanks dat het verkrijgen van rechtsmacht onder internationaal recht niet het obstakel vormt.88 Het internationaal zeerecht beoogt echter niet een supranationaal rechtssysteem ter berechting van piraten te creëren, het verschaft enkel een universele rechtsmacht in wateren ‘die niemand toebehoren’ als het gaat om piraterij. In dit hoofdstuk zal worden behandeld wat de internationaalrechtelijke juridische grondslag voor de Somalische piraterijbestrijding is en welke knelpunten zich daarbij voordoen en of deze de mogelijkheid bieden tot het toestaan van gewapende private beveiliging op schepen als middel ter waarborging van veiligheid op zee. Tevens zullen de VN resoluties worden besproken en hun betekenis voor de bestrijding van piraterij rondom Somalië. 3.2. United Nation Convention on the Law of the Sea (UNCLOS). Voordat piraterij de omvang bereikte zoals deze zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan en een groot internationaal vraagstuk werd, kwam in december 1982 het UNCLOS III United Nations Convention on the Law of the Sea tot stand. Het is opengesteld voor ratificatie in 1982, maar inwerkingtreding volgde pas in 1994.89 Een korte uitwijding naar de aanloop van dit belangrijkste verdrag aangaande de juridische grondslag voor bestrijding van piraterij. Het UNCLOS is de derde in de reeks van verdragen die zijn geiniteerd door de VN in 1956 te Geneve, Zwitserland. De redenen hiertoe kwam voort uit de langlopende behoefte om onder andere een regeling vast te stellen hoe om te gaan met de wereldzeeën, bodemschatten, territoriale aanspraken van staten en hun aanspraak en rechten binnen deze geografische delen van de wereldzeeën en kustwateren. Dit heeft geresulteerd in een viertal verdragen, waarbij de Convention on the High Seas (CLOS) in 1958 van grootste betekenis is geweest voor de totstandkoming van het UNCLOS. De aanleiding ligt eigenlijk nog iets eerder, en meer specifiek in een uitvoerige studie die is gedaan door de Harvard Law School in 1932, welke leidde tot de Draft Convention met specifiek negentien artikelen met betrekking tot piraterij.90 In deze Draft kwamen de eerste specifiek internationaal georiënteerde artikelen naar voren geënt op piraterij. De artikelen hebben op hun beurt model gestaan voor de International Law Commission bij het ontwerp van de artikelen 38-43 in 1956, tevens een poging om het recht van de zee te codificeren binnen het internationaal recht.91 De artikelen zijn onder andere nummering, art. 14-21, toen opgenomen in het CLOS van 1958. De 87 Kontorovich 2010, p. 243-244. Ibid. 89 <www.un.org/Depts/los/convention_agreements/convention_historical_perspective.htm> 90 Rubin 1988, p. 308-319 <www.usnwc.edu/getattachment/2c316f4f-180c-4e2c-8466-7a0c5fd84c71/Piracy-inthe-Twentieth-Century.aspx>. Zie ook Geiß & Petrig 2011, p. 38; Dubner 1980, p. 37-38. 91 Rubin 1988, p. 319. 88 32 artikelen 100-107 van het UNCLOS zoals vastgesteld in 1982 zijn vrijwel, op wat stilistische en niet nader toegelichte aanpassingen na, identiek aan de artikelen van de CLOS. Rubin gaf aan dat deze overname van artikelen wellicht mede voortkwam uit de ervaringen en geschiedenis van uitvoerige discussies en meningsverschillen tussen staten aangaande de definiëring en codificatie van piraterij gedurende het onderzoek van de ILC en de totstandkoming van de artikelen van de Convention in 1958.92 Staten hadden gedurende de onderhandelingen bij de totstandkoming van het UNCLOS III niet de intentie de daarvoor overeengekomen piraterij artikelen van het CLOS ingrijpend te veranderen. Het doel van het UNCLOS bij oprichting was: “…to settle, in spirit of mutual understanding and cooperation, all issues relating to the law of the sea”.93 Het UNCLOS heeft een repressief karakter en niet zozeer een preventief karakter, het biedt staten niet de mogelijkheid om preventief op te treden tegen piraterij. Hoewel het UNCLOS piraterij heeft gecodificeerd met zijn inwerkingtreding, is daarmee geen nieuw internationaal gewoonterecht noch strafrecht mee gecreëerd. Het UNCLOS bouwt voort op de eerdere verdragen en gaat uit van het nationale rechtssysteem om te dienen als het instrument om piraterij strafbaar te stellen en te vervolgen. Mede hierdoor is de strafbaarstelling en vervolging door de staten zeer uiteenlopend en is er weinig eenduidigheid in de verschillende wetgevingen. De artikelen 100-107 UNCLOS gaan specifiek over piraterij en de mogelijkheden tot bestrijding ervan. Deze artikelen worden algemeen beschouwd als een codificatie van het internationale gewoonterecht en is zodoende voor iedere staat bindend ongeacht ratificatie.94 Het is echter de vraag of de artikelen in de huidige verschijning nog wel goed genoeg hanteerbaar en toepasbaar zijn om tegenwoordig een afdoende juridische grondslag en werking te hebben om veiligheid op zee te kunnen afdwingen. Tevens is het maar de vraag of de strekking van het UNCLOS zou kunnen voorzien in de behoefte en mogelijkheid tot regulering van private gewapende beveiliging aan boord van schepen, of dat daartoe een nieuw internationaal verdrag moet worden gesloten. Een mogelijkheid die nu niet wordt geboden onder het UNCLOS. Ruim dertig jaar geleden bij de opstelling heeft men niet de grote ontwikkeling van inzet van niet-statelijke actoren kunnen voorzien in het internationale maritieme domein. Murphy ziet het UNCLOS dan ook dringend toe aan vernieuwing nu de realiteit van de hedendaagse piratenbestrijding door staten en nietstatelijke actoren niet hun weerslag vinden in de tekst van de artikelen 100-107 van het UNCLOS.95 92 Rubin 1988, p. 319-337. United Nations Convention on the Law of the Sea 1982 (UNCLOS) preambule, par.1. <www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/closindx.htm> 94 Azubuike 2010, p. 49. 95 Murphy 2007, p. 167. 93 33 3.2.1. Artikel 100 UNCLOS Artikel 100 UNCLOS geeft aan dat voor de bestrijding van piraterij staten gehouden zijn, als algemene plicht, zoveel mogelijk met elkaar samen te werken daar waar het gaat om terugdringing van piraterij op de volle zee, of daar waar geen enkele staat rechtsmacht kan claimen. Artikel 100 UNCLOS: *Duty to cooperate in the repression of piracy …‘All States shall cooperate to the fullest possible extent in the repression of piracy on the high seas or in any other place outside the jurisdiction of any State’... Echter geeft deze formulering staten een aanzienlijke interpretatie en vrijheid om te bepalen op welke wijze zij zullen samenwerken (cooperate). Hieraan doet niet af en laat onverlet dat het in het internationaal gewoonterecht vaststaand begrip van ‘pacta sunt servanda’ maakt dat erop staten wel degelijk een verplichting rust om gemaakte afspraken ook te goeder trouw na te komen.96 Edoch, de samenwerkingsplicht kan niet worden afgedwongen, een staat kan te allen tijde weigeren om gehoor te geven aan een verzoek van een andere staat of om op te treden of te vervolgen. Hoewel moeilijk valt te ontkennen dat een staat in een dergelijke situatie tekort schiet in zijn ‘obligation to cooperate’ als het weigert om zijn recht uit te oefenen en verdachte piraten aan te houden of om deze te vervolgen. Murphy geeft echter aan dat er vanuit het UNCLOS geen harde dwingende plicht is voor staten om deel te nemen aan de repressie van piraterij en gemeenschappelijke antipiraterij bestrijding initiatieven.97 Beckman & Roach zien in art. 100 UNCLOS ook geen verplichting tot vervolging, uitlevering of wederzijdse juridische ondersteuning bij strafrechtelijk vervolg van personen verdacht van piraterij.98 De formulering van artikel 100 UNCLOS is te summier om duidelijkheid te bieden over een onderlinge hiërarchieke verhouding betreffende de verantwoordelijkheid en rechtsmacht van staten. De in art. 100 vermelde ‘cooperation’ tussen staten wordt immers niet nader gespecificeerd in een soort van aanwijzing van wat nu concreet van staten mag worden verwacht. Artikel 91 jo. 92 UNCLOS geeft aan dat een staat de verantwoording heeft om de condities te bepalen indien men onder haar vlag. Hierbij wordt in lid 1 art. 92 UNCLOS 96 Vienna Convention on Law of Treaties (1969), art.26. <http://wetten.overheid.nl/BWBV0003441/geldigheidsdatum_30-04-2014> Laatst geraadpleegd 25 mei 2014. 97 Murphy 2007, p. 167. 98 Beckman & Roach 2012, p. 27-29. 34 duidelijk gesteld dat op de volle zee de staat exclusive jurisdiction heeft. Uit artikel 104 UNCLOS blijkt dat een schip de nationaliteit van de staat onder welke vlag zij vaart kan behouden (of verliezen) in het geval dat deze conform art. 103 UNCLOS valt te bestempelen als een piratenschip.99 Of dit behoud of verlies optreedt, is afhankelijk van het nationale recht van de desbetreffende staat. Daarmee is niet gezegd, aldus art. 104 UNCLOS, dat piraterij ipso facto de toegekende nationaliteit van een schip annuleert indien deze overmeesterd is door piraten.100 Het is staten dus vrij om in hun nationale wetgeving te regelen dat een overmeesterd schip varend onder haar vlag bij eventuele verdere piratenhandelingen met dat schip niet langer de toegekende nationaliteit van de staat behoudt. In het algemeen wordt aangenomen dat de vlaggenstaat van een gekaapt schip jurisdictie blijft behouden, tenzij anders is geregeld. Echter in samenhang met art. 100 UNCLOS schept dit dientengevolge geen directe verplichtingen voor wat betreft de verantwoordelijkheid van die vlaggenstaat. Oftewel, de staat wordt wel geacht dan over rechtsmacht te beschikken, maar is daarmee niet automatisch tot preferente initiatiefnemer voor verdere stappen verworden. Dit draagt niet bij aan de duidelijkheid en betrokkenheid van staten bij een eventuele aanhouding van piraten. Deze kunnen net zozeer de rechtsmacht niet claimen, of deze over laten aan een andere staat die om een andere reden dan ook rechtsmacht opeist, bijvoorbeeld indien zich onder de gekaapte bemanningsleden onderdanen van de betreffende staat bevinden. Dit geldt net zozeer voor de overmeesterde piraten zelf, immers bestaat voor hen de mogelijkheid dat een andere staat, met een andere wetgeving, gaat vervolgen dan de vlaggenstaat van het schip of de staat welke hen aanhoudt. Deze vrijblijvendheid resulteert erin dat staten ook na aanhouding of betrokkenheid bij antipiraterij acties de mogelijkheid hebben om af te zien van verdere verantwoordelijkheid en vervolging in eigen land. Dit leidt tot de rare situatie dat er niet zelden piraten na hun aanhouding op zee, terug zijn gebracht naar vasteland van Somalië en daar weer zijn vrijgelaten op het strand. De praktijk heeft de afgelopen jaren dan ook uitgewezen dat veel westerse staten welke actief zijn met antipiraterij bestrijding in de regio door schade en schande wijs zijn geworden en bij voorkeur niet meer in eigen land willen vervolgen. Het merendeel van aangehouden piraten wordt door de aanhoudende staten dan ook uitgeleverd of overdragen aan regionale staten zoals Kenia, Seychellen, Mauritius of Jemen. Deze uitlevering geschiedt op grond van een Memoranding of Understanding welke door de EU, 99 Article 103-104 UNCLOS; <www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/part7.htm>. Laatst geraadpleegd 1 mei 2014. 100 Somers 2004, p. 242. Zie ook: IMO/ Legal Committee 98/8/3 2011, <http://www.unrol.org/files/Piracy.pdf>. Laatst geraadpleegd 30 april 2014. 35 waaronder Nederland, is afgesloten met deze landen.101 Dat deze oplossing, tijdelijk of permanent, in deze landen de laatste jaren in toenemende mate tot weerstand heeft geleid in verband met ontoereikende penitentiaire mogelijkheden, juridische capaciteit en oplopende kosten onderstreept dat het wellicht niet de langere termijn oplossing is welke men aanvankelijk voor ogen had. Daarnaast is de overdracht door westerse staten van vervolging aan deze landen niet zonder kritiek gebleven, nu waarborging van fundamentele mensenrechten, juridische maatstaven en toepasselijke verdragen welke normaliter van toepassing zijn voor deze staten, veelal niet op hetzelfde wijzen worden gehanteerd in de landen waaraan men overdraagt.102 De omschrijving van de samenwerkingsplicht in art. 100 UNCLOS stelt tevens geen duidelijke norm, noch concretiseert wat verwachtbaar zou moeten zijn van een staat in gegeven omstandigheden. Sommige zien hierin een mogelijkheid voor de Verenigde Naties om middels een VN resolutie de verantwoordelijkheid van staten nader te bepalen en meer dwingend vast te leggen.103 Hiertegenover staat, en zal gezien de recente geschiedenis en opstelling van veel actief participerende staten rondom de wateren van Somalië, dat deze zienswijze waarschijnlijk niet met enthousiasme wordt gedeeld. Resoluties worden algemeen als positief ervaren zolang deze juridische mogelijkheden en ruimte verschaffen om piraterij te kunnen bestrijden, niet zozeer de intentie of strekking hebben om handelingen vast te willen leggen.104 Tot op heden blijft dus een verplichting tot handelen uit en wordt ten aanzien van art. 100 UNCLOS een status quo gehandhaafd voor staten. 3.2.2. Artikel 101 UNCLOS Volgens art. 101 UNCLOS is de werking van de bepalingen met betrekking tot piraterij gelimiteerd tot de volle zee en de wateren die buiten de rechtsmacht van enige staat vallen. Het doel van het verdrag was dan ook hoofdzakelijk om de doorvaart op de internationale scheeproutes en vaarwegen te beschermen. Deze algemene en relatief lage eis komt voort uit het gegeven dat destijds bij de langdurige totstandkoming van het UNCLOS, als consensusverdrag, er geen voorbehouden door staten konden worden gemaakt. Om zoveel mogelijk staten zich te kunnen laten vinden in de tekst van het UNCLOS is er dientengevolge gekozen voor dit algemeen geformuleerde doel. De veiligheid van de territoriale wateren viel, en valt, echter nog steeds onder de primaire verantwoordelijkheid van de kuststaat. Het UNCLOS is bij opstellen van artikel 101 eraan voorbij gegaan dat voor veel, voornamelijk 101 Gathii 2010, p. 416-435. Fischer-Lescano & Kreck 2009, p. 552-558. 103 Arnauld 2009, p. 479-480. 104 Kontorovich 2010, p. 243-275. 102 36 niet westerse, kuststaten dit niet altijd effectief valt te handhaven in de territoriale wateren die haar toebehoren, een capabel uitgeruste kustwacht en marine ontbreken of zijn in geen noemenswaardige staat om dergelijke taken te kunnen waarborgen. Somalië werd in het recente verleden niet eens beschouwd als een geslaagde, erkende en naar behoren functionerende staat. Sterker, de algemene opvatting, vanuit de VN en internationale rechtsgemeenschap, was lange tijd dat Somalië viel te beschouwen als een gefaalde staat (failed state).105 Weliswaar is het met aantreden van de Federal Government of Somalia (FGS) in augustus 2012 er een vorm van centraal overheidsgezag gekomen, maar naar de hier bedoelde (westerse) maatstaven valt tot op zeker hoogte nog steeds te pleiten voor het disfunctioneren als juridische capabel ingerichte staat. Op zijn minst valt Somalië nu dan ook te kwalificeren als weak state, ondanks dat Somaliland de laatste jaren steeds meer in de belangstelling staat voor erkenning als staat.106 Echter ontbreekt het Somalië (FGS) als geheel nog steeds aan de capaciteit en middelen om in de territoriale wateren veiligheid af te kunnen dwingen. Het VN bureau tegen Drugs en Criminaliteit (United Nations Office on Drugs and Crime: UNODC) verklaarde eerder al dat de internationale rechtsnormen in Somalië systematisch worden overtreden, en dat het aanzienlijke internationale ondersteuning benodigd is bij een hervorming van het strafrecht, justitionele en politiecapaciteit om op termijn te kunnen voorzien in een rechtsgang voor verdachte piraten en om veiligheid op zee te kunnen waarborgen.107 Guilfoyle voorziet dan ook dat het voorlopig nog een te grote stap is om waarborging van veiligheid op zee in de territoriale wateren van Somalië over te laten aan de regionale autoriteiten. Reders en westerse staten zullen verder moeten kijken naar alternatieve mogelijkheden om hun schepen en scheepsbelangen veilig te stellen, zowel voor de transit door de territoriale wateren als daarbuiten.108 3.2.3. Artikel 105 UNCLOS Artikel 105 UNCLOS geeft expliciet iedere staat de bevoegdheid om op volle zee of buiten de jurisdictie van een andere staat piraterij actief te bestrijden: “…On the high seas, or in any other place outside the jurisdiction of any State, every State may seize a pirate ship or aircraft, or a ship or aircraft taken by piracy and under the control of pirates, and arrest the persons and seize the property on board. The courts of the State 105 Silva 2010, p. 554-565; Eklöf Amirell 2009, p. 11-39; Aalberts 2009, p. 13-30. Hagmann & Hoehne 2009, p. 51-54; Zie ook Eggers 2007, p. 211-222. <http://lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol30/iss1/12/> Laatst geraadpleegd 27 februari 2014. 107 Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) 2010, p. 51-52. 108 Guilfoyle 2012, p. 101-103. 106 37 which carried out the seizure may decide upon the penalties to be imposed, and may also determine the action to be taken with regard to the ships, aircraft or property, subject to the rights of third parties acting in good faith…” Zo bezien brengt dit met zich mee dat piraterij in internationale wateren bestreden kan worden door elke staat die daartoe niet direct een aanleiding of eigen belang heeft. Het enkele feit dat er piraterij plaatsvindt, legitimeert de staat dan om op te kunnen treden.109 De bevoegdheid om over te gaan tot strafvervolging blijkt alleen uit de tweede zin van art. 105 UNCLOS. Althans het kan zodanig gelezen worden dat alleen de staat die daadwerkelijk is overgegaan tot de inbeslagneming of actie jegens het schip en piraten gerechtigd is tot (universele) rechtsmacht en tot vervolging zou kunnen overgaan. Geiß & Petrig geven aan dat de betekenis van de zinsfrase niet geheel duidelijk is en amper aandacht heeft gekregen in de totstandkoming (travaux préparatoires) van zowel de voorganger art. 19 CLOS in 1958 als het UNCLOS zelf, maar dat een dergelijke limitering hun inziens niet opgaat.110 Het internationaal gewoonterecht kent immers elke staat de competentie toe om piraterij te vervolgen.111 Dit betekent dan ook niet zozeer dat het een inbreuk zou vormen op het soevereiniteitsbeginsel of jurisdictieclaim van een andere staat. De bevoegdheid toegekend onder art. 105 UNCLOS is gezien de art. 100 jo. art. 300 UNCLOS is iets waar staten onderling in goed vertrouwen uit dienen te komen indien dit zou leiden tot een geschil. De bevoegdheid van art. 105 UNCLOS is toegekend onder het internationaal recht, of een staat ook daadwerkelijk over kan gaan tot vervolging ligt besloten in het nationaal strafrechtssysteem van de desbetreffende staat.112 Piraterij onder internationaal recht is echter niet noodzakelijkerwijs hetzelfde als onder het nationaal recht van staten. Deze kunnen er een ruimere interpretatie op na houden, of piraterij zelfs helemaal niet expliciet strafbaar hebben gesteld of dit onder de werking van een ander artikel brengen.113 Veelal wordt om de bevoegdheid van art. 105 UNCLOS aan te wenden het criterium gesteld dat er een nationaal belang in het geding moet zijn.114 Dit is niet iets wat rechtstreeks voortvloeit uit art. 105 zelf, maar eerder een opvatting welke staten er veelal op na lijken te houden.115 De Nederlandse regering heeft deze zienswijze reeds eerder bevestigd en gaat uit van dit nationaal belang criterium.116 Vanaf wanneer nu precies het 109 Treves 2009, p. 401-402. Zie ook Shaw 2003, p. 592-593. Geiß & Petrig 2011, p. 149-151; Rubin 1988, p. 359-360; Kontorovich 2010, p. 270-272. 111 Ibid. 112 Ibid. Voor Nederland ligt dit besloten in art. 4 Sr. 113 Randall 1987, p. 785. 114 Vb: het aangevallen schip vaart onder de vlag van die staat, de eigenaar of bemanning van het schip is onderdaan van de staat, maar ook de economische handelsbelangen worden hieronder geschaard. 115 Kontorovich & Art 2010, p. 45. 116 Kamerstukken II 2010/11, 29 521, nr. 168, p. 2. 110 38 nationaal belang in het geding is niet nader gespecificeerd in een artikel 100 GW brief, maar in ieder geval in de voorkomendheid dat er onder Nederlandse vlag wordt gevaren en onze economische (scheepvaart) belangen direct worden geraakt. Een staat beschikt op grond van art. 105 UNCLOS over ruime en verstrekkende mogelijkheden. Allereerst bestaat er de mogelijkheid tot arrestatie en inbeslagneming van het schip, daarnaast kan er over worden gegaan tot strafvervolging.117 Uit de tekst van art. 105 UNCLOS valt op te maken dat de uitoefening van (universele) rechtsmacht door een aanhoudende staat een vrijblijvende mogelijkheid is en geen verplichting, immers er wordt gesproken over het meer ruime ‘may’ en niet zozeer het meer directieve ‘shall’.118 Uit de afwezigheid van een aut dedere aut iudicare beginsel of verplichting in het UNCLOS voor de aanhoudende staat om te vervolgen, vloeit voort dat een (verdachte) piraat kan worden voorgeleidt aan de eigen nationale autoriteiten, indien dit niet mogelijk is in het land van herkomst.119 Een verplichting hiertoe bestaat niet, en valt mij inziens ook niet aan te bevelen.120 Een dergelijke verplichting zou de schijnbaar toch al hoge drempel voor westerse staten om te vervolgen in eigen land alleen maar vergroten en betekenen dat er veelal vanuit een ‘zuiver’ universele jurisdictie oogpunt piraten zullen moeten worden vervolgd. Hoewel vele westerse staten zich de piraterij problematiek rondom de Somalische wateren aantrekken is het voornemen om bij elke aanhouding ook te zorgen voor eventuele vervolging geen gemeengoed.121 Het UNCLOS moedigt staten alleen aan om samen te werken teneinde de juridische positie van de aangehouden piraten te bepalen en zodoende duidelijk te stellen welke staat de rechtsmacht claimt en eventueel over zal gaan tot vervolging van de aangehouden piraten.122 Omdat het (marine)schip dat de piraten aanhoudt meestal een andere nationaliteit heeft dan het aangevallen of gekaapte schip, zal in geval van vervolging veelal overdracht plaatsvinden naar een derde staat waar het strafproces zal plaatsvinden. Artikel 105 UNCLOS bevat echter geen nadrukkelijke bepalingen voor de rechtsbescherming bij 117 Treves 2009, p. 402. Kanttekening: Een staat die zonder voldoende grond een schip in beslag neemt wegens verdenking van piraterij, is aansprakelijk voor ieder verlies of iedere schade die het gevolg is van de inbeslagneming, art. 106 UNCLOS. Art.107 UNCLOS limiteert dit recht tot oorlogsschepen of schepen duidelijk gemarkeerd als zijnde in overheidsdienst. 118 Roach 2010, p. 403-405. 119 Bossuyt & Wouters 2005, p. 319-320; Zie ook Bassiouni & Wise 1995, p. 3. Verklaring: ‘aut dedere, aut iudicare’, wat inhoudt dat de staat die een persoon van een internationaal vergrijp op zijn grondgebied verdenkt, deze moet opsporen en berechten en zo niet, dan de persoon dient uit te leveren. 120 Guilfoyle 2012, p. 6, par. 21-22. <www.academia.edu/195470/Treaty_Jurisdiction_over_Pirates_A_Compilation_of_Legal_Texts_with_Introductory _Notes> Laatst geraadpleegd 2 maart 2014. 121 Geiß & Petrig 2011, p. 29-35; Kontorovich 2010, p. 275. 122 Ibid. 39 overdracht van piraten. Uit de letterlijke tekst valt niet limitatief op te maken wat nu wel en wat niet onder art. 105 valt te verstaan. Sommige zien in de oorspronkelijke bedoeling en opzet van art. 105 UNCLOS een uitsluiting van overdracht naar een derde staat ter berechting onder het daar geldende nationale strafrecht.123 Een dergelijke interpretatie zou ertoe kunnen leiden dat staten een belemmering zien om over te gaan tot aanhouding, dit zou dan namelijk een nationale vervolging of gedwongen vrijlating impliceren. Guilfoyle en Roach delen deze opvatting niet dat de aanhoudende staat onder art. 105 UNCLOS alleenrecht heeft op rechtsmacht heeft.124 Dit lijkt te conflicteren met de sterke ‘plicht’ (duty…fullest possible extent) welke voortvloeit uit art. 100 UNCLOS.125 Het commentaar bij het ontwerp UNCLOS belichtte dit aspect nadrukkelijk:"…any State having an opportunity to take measures against piracy, and neglecting to do so, would be failing in a duty laid upon it by international law”.126 Kontorovich geeft weer dat hierbij ook passages uit de Harvard Draft Convention on Piracy werden geciteerd, welke zover gingen door te stellen dat bij het ontbreken van verdere rechtsvervolging, na aanhouding, er daarop juridische sancties zouden moeten kunnen volgen voor deze staat.127 Hoewel Guilfoyle aangeeft dat het effect van art. 100 UNCLOS op art. 105 UNCLOS open staat voor discussie, valt het zijn inziens altijd aan te bevelen en serieus te overwegen als er zich elders een mogelijkheid voordoet om te vervolgen dan op dat moment in desbetreffende staat zelf.128 Echter tot op heden bepaalt noch sluit art. 105 uit dat één staat exclusieve rechtsmacht heeft in een gegeven situatie. Andere staten zijn met andere woorden niet uitgesloten en kunnen net zozeer rechtsmacht claimen en eventueel vervolgen onder de condities die zij opstellen in hun nationale rechtssysteem. De voorwaarden tot overdracht zijn echter niet goed vastgelegd, en ontbreekt er een rechterlijke toetsing aangaande de toelaatbaarheid van de overdracht van piraten aan derde staten.129 Veelal is dit iets wat staten onderling regelen, zonder tussenkomst van onafhankelijke rechters, in bijvoorbeeld overeenkomsten met regionale staten. Enkele jaren geleden riep de VN Veiligheidsraad staten nog expliciet op om piraterij onder het nationaal recht strafbaar te stellen en bij voorkeur te overwegen om verdachte personen 123 Fischer & Kreck 2009, p. 525-562; Azubeike 2009, p. 54-55; Kontorovich 2010, p. 270-272. Guilfoyle 2012, p. 6; Roach 2010, p. 403-405. 125 Roach 2010, p. 404. 126 Yearbook of the International Law Commission 1956, vol. II. Rapport van de International Law Commission aan de Algemene Vergadering VN, p. 282. art. 38 commentaar lid 22, U.N. Doc. A/3159 (Juli 1956). <http://legal.un.org/ilc/documentation/english/a_cn4_104.pdf> Laatst geraadpleegd 28 februari 2014. 127 Kontorovich 2010, p. 253. 128 Guilfoyle 2009, p. 6. par. 21. 129 Geiß & Petrig 2011, p. 197; Zie ook Geiß & Petrig 2010, p. 6-7: <http://www.dgvn.de/publikationen/publikationeinzelansicht/?tt_products%5BbackPID%5D=611&tt_products%5Bproduct%5D=225&cHash=8ff8cc294844b51c1 3cc0c30d1f7e0aa> Laatst geraadpleegd 20 februari 2014. 124 40 aan te houden, vervolgen en veroordeelden te detineren.130 Echter is deze oproep geen garantie dat er ook daadwerkelijk actie wordt ondernomen, zoals blijkt is rechtsvervolging liever iets wat de meeste (westerse) staten anno 2014 uit de weg gaan.131 De meeste staten lijken er tevreden mee te zijn als de piraten welke hun schepen en handelsbelangen bedreigen preventief worden afgeschrikt door aanwezigheid van militaire of private beveiliging aan boord van hun schepen. De mogelijkheid onder art. 105 UNCLOS om zelf tot vervolging over te gaan lijkt daarmee te verworden tot een regeling die alleen in een aantal overzichtelijke gevallen nog daadwerkelijk een reële mogelijkheid biedt, maar in het gros van de gevallen niet wordt nageleefd.132 Staten houden er in de praktijk een pragmatische opvatting op na en de algemene zienswijze en interpretatie is dan ook dat een overdracht van piraten zonder verdere toetsing aan een derde staat, valt te beschouwen als een legitieme actie onder het internationaal recht, zoals in art. 105 UNCLOS vastgelegd.133 3.3. Verenigde Naties Resoluties Hoewel er de nodige initiatieven ontstaan voor de toekomst en maritieme veiligheid voor het Afrikaanse continent en haar kustwateren vanuit de Afrikaanse Unie (AU), bleek dat Somalië met de opkomst van piraterij vanaf eind 2007 niet zelf in staat was om de toename van piratenactiviteit in haar territoriale wateren effectief te bestrijden, noch daartoe de juridische capaciteit en middelen heeft.134 Het universaliteitsbeginsel zoals voortvloeiend uit art. 105 UNCLOS, biedt op zichzelf geen juridische grondslag voor de bestrijding van piraterij in de territoriale wateren van Somalië. Hier geldt de rechtsmacht van de kuststaat onverminderd en behoeft zij geen inmenging op grond van het universaliteitsbeginsel te dulden.135 De situatie in Somalië was dat juist veel piraterijactiviteit voorkomt in de territoriale wateren. Het bleek voor piraten eenvoudig om steeds te kunnen vluchten naar de territoriale wateren en zo een verder ingrijpen door westerse marineschepen te voorkomen, welke op grond van het UNCLOS relatief machteloos moesten toekijken bij afwezigheid van een juridische internationale grondslag welke optreden mogelijk maakte.136 Opmerkelijk is hierbij dat het UNCLOS in 1982 geen recht heeft toegekend, soortgelijk art. 111 UNCLOS, om indien de 130 UNSC Resolution 1918 (2010) 27 April 2010, para. 2. Kontorovich 2010, p. 274-275. 132 recentelijk heeft de rechtbank Rotterdam wel piraten veroordeeld voor geweldpleging, maar niet voor het zeeroof van art. 381 Sr. Rb. Rotterdam 10 januari 2014, zaaknr. 10/960227-12. 133 Roach 2010, p. 403-405. Kontorovich 2010, p. 270-272. 134 Eklöf Amirell 2009, p. 11-39; Bueger 2013, p. 297-316. Zie ook <http://piracy-studies.org/2014/reclaiming-the-maritime-the-aus-new-maritime-strategy/#more-705> Laatst geraadpleegd 15 maart 2014. 135 Vanda 2011, p. 182. 136 Sterio 2009, p. 383. 131 41 situatie dit vereist piraten te achtervolgen tot in de territoriale wateren om ze daar te kunnen aanhouden.137 De VN Veiligheidsraad had, in een poging om de beperkingen van de art. 100-107 UNCLOS weg te nemen en daarmee de effectiviteit van antipiraterij operaties in de regio te vergroten, een tweetal mogelijkheden.138 De eerste zou een ontwerp en totstandkoming van een uitgebereid, regionaal specifiek regime betreffen wat primair gericht zou zijn op de bestrijding van piraterij. De tweede mogelijkheid was om voort te bouwen op het bestaande regime en juridisch raamwerk zoals neergelegd in het UNCLOS en daarbij de tekortkomingen en beperkingen zoveel mogelijk weg te nemen middels VN resoluties. Gezien het tijdrovende karakter en feitelijk onbegonnen werk om op kort termijn te komen tot een volledig nieuw regionaal regime voor Somalië specifiek, is er gekozen om met resoluties de juridische grondslag en basis voor internationaal ingrijpen te vergroten.139 De resoluties zijn gelimiteerd tot Somalië en territoriale kustwateren en geven veelal expliciet aan dat er geen internationaal gewoonterecht mee wordt geschapen.140 Geiß en Petrig geven aan dat hoewel de VN-resoluties de facto de beperkingen van het UNCLOS wegnemen, zij de jure kunnen worden beschouwd als een eigen juridische grondslag.141 137 Art.111 UNCLOS (right of hot pursuit): de mogelijkheid voor oorlogsschepen van een kusstaat om derden te achtervolgen buiten hun territoriale wateren en EEZ indien deze het recht van de kuststaat hebben geschonden. Het UNCLOS III 1982 heeft geen zogenaamd right of reversed hot pursuit, waarbij oorlogsschepen van andere landen bij het constateren van piraterij deze kunnen achtervolgen in de territoriale wateren van de desbetreffende kuststaat. Zie Geiß & Petrig 2011, p. 67 138 Geiss & Petrig 2011, p. 69-70 139 Ibid. 140 Heinze 2013, p. 55; UNSC S/RES/2125 (2013), <www.un.org/News/Press/docs/2013/sc11177.doc.htm> 141 Geiß & Petrig 2010, p. 3-8. 42 3.3.1. Chronologisch overzicht VN Resoluties 142 De onhoudbare en urgente situatie in het voorjaar van 2008 heeft ertoe geleid dat de VN Veiligheidsraad met, de unaniem aangenomen, resolutie 1816 echt aanvang heeft gemaakt om verdergaande escalatie van piraterij voor de kusten van Somalië te voorkomen.143 De toestemming van de formeel erkende tijdelijke regering van Somalië (TFG) was hierbij een essentieel component. Met resolutie 1816 werd aangegeven dat niet zozeer alleen piraterij een op zichzelf staand gevaar voor de internationale scheepvaart en veiligheid vormt, maar ook dat de toen algehele politieke situatie in Somalië daar in grote mate aan contribueerde.144 Deze resolutie verschafte de actief betrokken staten initieel voor 6 maanden de ruime bevoegdheid om de territoriale wateren van Somalië te betreden om daar met in achtneming van het UNCLOS art. 100-107, piraterij met alle middelen te kunnen bestrijden.145 De zinsnede ‘all necessary means’ in resolutie 1816 trekt de meeste aandacht, omdat het de associatie wekt van een algemene toekenning aan westerse staten om alle militaire middelen in te zetten naar eigen inzicht en gelang de situatie vergt. Een nuancering is op zijn plaats, paragraaf 7 van de resolutie luidt als volgt: 142 Oceans Beyond Piracy <http://oceansbeyondpiracy.org/publications/featured-story-united-nations-securitycouncil-passes-new-resolution-somali-piracy> Laatst geraadpleegd 11 januari 2014 143 UNSC S/RES/1816 (2008), zie <www.un.org/News/Press/docs/2008/sc9344.doc.htm> Laatst geraadpleegd 3 maart 2014. 144 Heinze 2013, p. 55. 145 UNSC S/RES/1816 (2008), p. 1, preambule. 43 “…The Security Council…..acting under Chapter VII UNCLOS; Decides that for a period of six months from the date of this resolution, States cooperating with the TFG in the fight against piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia, for which advance notification has been provided by the TFG to the Secretary-General, may: (a) Enter the territorial waters of Somalia for the purpose of repressing acts of piracy and armed robbery at sea, in a manner consistent with such action permitted on the high seas with respect to piracy under relevant international law; and (b) Use, within the territorial waters of Somalia, in a manner consistent with action permitted on the high seas with respect to piracy under relevant international law, all necessary means to repress acts of piracy and armed robbery…” 146 Op grond van deze resolutie waren staten, indien specifiek genoemd door de TFG, gerechtigd om gekaapte schepen te achtervolgen tot in de wateren van Somalië en daar indien geconfronteerd met geweld tegen of aan boord van schepen in de territoriale wateren van Somalië ook zelfstandig op te treden. Edoch, hiermee is geen vrijbrief gegeven volgens de formulering van lid b, welke naar analogie van het UNCLOS (..under relevant international law) zoveel inhoudt dat ‘all necessary means’ ziet op achtervolging, enteren, inbeslagneming en aanhouden van piraten en schepen, en niet zozeer ook op (militaire) preventieve acties op de Somalische kust of gebruik van geweld welke niet noodzakelijk en proportioneel zouden zijn.147 Welbeschouwd was het niet door resolutie 1816 dat het internationale zeerecht en universaliteitsbeginsel zoals vast gelegd in het UNCLOS zijn gelding had, het werd hierdoor verlegd en als direct toepasbaar geacht in de territoriale wateren van Somalië.148 De bepalingen van het UNCLOS dienden slechts in acht te worden genomen en uit de tekst van de resolutie valt op te maken dat het voornamelijk ziet op de bevoegdheid om piraten te achtervolgen en aan te houden (to repress), niet zozeer onomwonden ook om te vervolgen.149 In hetzelfde jaar bleek al snel duidelijk dat de eerste periode van 6 maanden veel te kort was om het probleem van piraterij effectief te kunnen bestrijden, aan het eind van 2008 is door de VN Veiligheidsraad met resolutie 1846 de periode voor 12 maanden 146 UNSC S/RES/1816 (2008), zie <www.un.org/News/Press/docs/2008/sc9344.doc.htm> Laatst geraadpleegd 3 maart 2014. 147 Warbrick, McGoldrick & Guilfoyle 2008, p. 694-697; Treves 2009, p. 399-414. 148 Heinze 2013, p. 55–57. 149 UNSC S/RES/1816 (2008), par. 11. 44 verlengd. Hierbij drong de VN er op aan bij staten om samen te werken onder het internationaal zeerecht en de nationale geldende bepalingen om uit maken hoe de rechtsmacht en vervolging van piraten onderling geregeld moest worden, een verdere richting werd hierbij niet gegeven.150 Eenmaal in een stroomversnelling en bereidheid om de snel stijgende piraterijactiviteit in de regio het hoofd te beiden, is vrijwel gelijktijdig met resolutie 1846 nog voor het eind van 2008 de belangrijke negende VN resolutie 1851 tot stand gekomen.151 Hierin is een duidelijke verandering in opstelling van de VN waar te nemen en worden staten bevoegd worden geacht om wel met ‘alle middelen’ piraterij in Somalië te bestrijden, zodoende dus ook aan land indien noodzakelijk geacht. Met de resolutie 1851 wordt ook meer de zienswijze van de VN naar voren dat de problematiek voor wat betreft piraterij niet alleen opgelost gaat worden door de bereidheid van participerende westerse staten om met marineschepen te patrouilleren op zee.152 Dit blijkt ook uit de formulering van resolutie 1851 in paragraaf 6: “…The Security Council…..acting under Chapter VII UNCLOS; Encourages Member States to continue to cooperate with the TFG in the fight against piracy and armed robbery at sea… and decides that for a period of twelve months from the date of adoption of resolution 1846, States and regional organizations cooperating in the fight against piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia…may undertake all necessary measures that are appropriate in Somalia, for the purpose of suppressing acts of piracy and armed robbery at sea, pursuant to the request of the TFG, provided, however, that any measures undertaken pursuant to the authority of this paragraph shall be undertaken consistent with applicable international humanitarian and human rights law…” 153 Treves geeft aan dat hoewel de zinsnede ‘in Somalia’ niet nader wordt toegelicht in de preambule paragrafen, duidelijk ziet op het toestaan van (preventieve) maatregelen op het vasteland van Somalië teneinde piraterij op zee terug te dringen.154 Guilfoyle ziet in resolutie 1851 dan ook voornamelijk een verschuiving van het benadrukken om (repressieve) actie of geweld (use of force) toe te staan, zoals naar voren komend in resolutie 1816/1846, naar 150 UNSC S/RES/1846 (2008), <www.un.org/docs/sc/unsc_resolutions08.htm> UNSC S/RES/1851 (2008) 152 Heinze 2013, p. 15-19. 153 UNSC S/RES/1851 (2008), zie <http://daccess-ods.un.org/TMP/2374050.46820641.html> Laatst geraadpleegd 3 maart 2014. 154 Treves 2009, p. 404. 151 45 meer een roep om law-enforcement cooperation te bewerkstelligen en de piratenbases op land aan te pakken.155 Met deze resoluties is in 2008 getracht om naast de bepalingen van hoofdstuk VII (High Seas) van het UNCLOS, de internationaalrechtelijke hiaten en tekortkomingen waar staten tot die tijd tegen aanliepen op te vullen. Het verschafte staten de ruimte om actief de wateren van Somalië binnen te gaan en actief piraterij te kunnen bestrijden. Echter, de grootte van het zeegebied, lucratieve vooruitzicht van geslaagde kapingen en de relatieve slagkracht van westerse staten om begin 2009 piraterij echt een halt toe te roepen heeft ertoe geleid dat ondanks deze resoluties piraterij niet direct dat jaar drastisch zijn afgenomen, sterker eerder toegenomen. Mede hierdoor is het noodzakelijk gebleven om in jaren daarna met nieuwe resoluties de geldigheid van termijnen te verlengen en al dan niet bepaalde aspecten van oudere resoluties te (her)bevestigen, herformuleren of in te trekken. In november 2013 is met de laatste VN resolutie 2125 de termijn wederom voor een jaar verlengd tot eind 2014.156 De bedenkingen en zorgen van de VN over de huidige situatie in Somalië en piratenbestrijding in het algemeen komen hierbij duidelijk naar voren: “… While welcoming the significant decrease in reported incidents of piracy off the coast of Somalia, which are at the lowest level since 2006, continuing to be gravely concerned by the on-going threat that piracy....to the safety of seafarers and other persons, to international navigation and the safety of commercial maritime routes, and also gravely concerned by the extended range of the piracy threat into the western Indian Ocean and adjacent sea areas and increased pirate capacities.” 157 En: “…Recognizing that the on-going instability in Somalia contributes to the problem of piracy and armed robbery at sea off the coast of Somalia, and stressing the need to continue the comprehensive response by the international community to repress piracy and armed robbery at sea and tackle its underlying causes, recognizing the need to undertake long-term and sustainable efforts to repress piracy …” 158 155 Guilfoyle 2009 <www.ejiltalk.org/piracy-off-somalia-a-sketch-of-the-legal-framework/> Laatst geraadpleegd 20 maart 2014. 156 UNSC S/RES/2125 (2013), <www.un.org/News/Press/docs/2013/sc11177.doc.htm> 157 UNSC S/RES/2125 (2013) p.1. 158 Ibid. 46 Niettemin wordt hier niet duidelijk gesproken over de mogelijkheid van legitimering door staten van gewapende private beveiliging als preventie mogelijkheid bij de bestrijding van piraterij. Hoewel het aanhouden van maritieme vlootverbanden ter bestrijding van piraterij niet echt valt te beschouwen als de gewenste long-term en sustainable efforts ter preventie en bestrijding van piraterij. Resolutie 2125 geeft echter goed aan dat de problematiek met betrekking tot piraterij verre van volbracht is en laat doorschemeren dat naar alle waarschijnlijk dit ook niet de laatste zal zijn. Guilfoyle geeft aan dat de resoluties hebben bijgedragen in de strijd tegen piraterij, maar men kan men zich afvragen of de woorden zoals herhaaldelijk terugkomend in deze VNresoluties zo langzamerhand niet aan hun kracht en geloofwaardigheid verliezen. Niettegenstaande de langzame en moeilijke internationale dynamiek inzake deze kwestie, lezen de resoluties van de laatste paar jaren als een terugkerend verlengingsbesluit met steeds dezelfde welbekende (vrijblijvende) verzoeken en beroep op staten. Het antwoord op piraterijbestrijding zal niet zozeer alleen gevonden worden in deze resoluties, maar eerder in de aanpassing en mogelijkheden op zowel nationaal als internationaalrechtelijk vlak.159 3.4. Balans Het UNCLOS als voornaamste juridische grondslag kent met betrekking tot de bestrijding en vervolging van piraterij een aantal knelpunten en beperkingen. Gezien de definiëring van piraterij in art. 101 UNCLOS is er een beperking in de toepassing van de bepalingen zoals opgenomen in art. 100-107, namelijk louter tot de high seas (volle zee). Om de geografische beperkingen van het UNCLOS op te heffen en het staten mogelijk te maken om op grond van het UNCLOS op te kunnen treden in de territoriale wateren van Somalië zijn er in 2008 een aantal VN resoluties aangenomen (UNSCR1816/1846/1851). Deze resoluties zijn sinds 2008 telkenmale verlengd gezien de noodzakelijkheid voor staten om op te kunnen blijven treden in de strijd tegen piraterij. Echter is met de herhaaldelijke verlenging en toekenning echter geen gewoonterecht geschapen, en blijft dit zien op een tijdelijke situatie. Er bestaat daarnaast geen dwingende verplichting voor staten om te vervolgen bij aanhouding van piraterij. Het UNCLOS schept een juridisch raamwerk voor toepassing van het universaliteitsbeginsel, maar kent een grote mate van vrijblijvendheid daar waar het gaat om de daadwerkelijke toepassing indien jurisdictie op grond van dit beginsel wordt geclaimd door een staat. De algemene samenwerkingsplicht van art. 100 UNCLOS is niet concreet genoeg om nader aan te vullen of anderszins vast te leggen. Het feit blijft dat staten af 159 Knoops 2011, p. 152; Huggins & Hartnett 2013, p. 1-12; Guilfoyle 2010, p. 141-169; Ginkel e.a. p.93-103. 47 kunnen zien van vervolging indien dat niet wenselijk is, een rangorde in verantwoordelijkheid ontbreekt hier tevens toe. Het UNCLOS bevat daarnaast geen strafbepalingen. Weliswaar is de algemene opvatting dat dit een de codificatie van internationaal (gewoonte)recht is, maar het UNCLOS geeft geen verdere uitwerking noch een richtlijn voor strafrechtelijke vervolging. Hierdoor ontbreekt een uniformiteit in de vervolging en berechting van piraterij. Deze vindt plaats volgens nationaal recht en kan dientengevolge sterk uiteenlopen. Het UNCLOS kent verder geen algemene rechtswaarborgen na aanhouding van vermeend piraterij, waardoor een uitlevering aan derde staten onder regionaal gesloten overeenkomsten niet zelden op gespannen voet staat met verdragsrechtelijke bepalingen welke gelden voor de uitleverende staten. Een rechtelijke toetsing van een dergelijke overdracht ontbreekt hierbij dan ook. De VN resoluties hebben een effectievere bestrijding van piraterij mogelijk gemaakt. Piraten die een schip op volle zee kapen en dit vervolgens naar de territoriale wateren varen, kunnen nu worden achtervolgd en aangehouden. De regeling is geografisch wel beperkt tot de territoriale wateren van Somalië en het betreft slechts een tijdelijke regeling. De vraag blijft dan ook voor hoe lang de VN op grond van resoluties staten wil legitimeren om op te blijven treden in Somalische wateren. De beperkingen van het UNCLOS en de aanvullingen van tijdelijke resoluties laat zien dat de internationale gemeenschap en ook Somalië zelf, na meer dan 5 jaar gebaat zijn bij een hernieuwde of aangepaste versie van het huidig internationaal zeerecht of een nieuw internationaal verdrag aangaande piraterijbestrijding. Hiermee is echter niet gegeven dat dit dan ook het beste of meeste effectieve middel zal zijn om internationale veiligheid op zee af te dwingen. Het is dan ook maar de vraag of de Somalische piraten zich bij een meer moderne versie van het zeerecht weerhouden voelen om de wateren op te gaan, of dat er andere manieren zijn om veiligheid af te dwingen en tot een meer gewenst resultaat zal leiden voor staten en binnen de internationale gemeenschap. 48 4. Is regulering en toestaan van private gewapende beveiliging op zee, als middel in de internationaalrechtelijke bestrijding van piraterij, benodigd om de veiligheid op zee te kunnen blijven waarborgen? 4.1. Inleiding De opkomst van private maritieme beveiligingsbedrijven (Private Maritime Security Companies: PMSC) in de international scheepvaart is navenant toegenomen met de opkomst van piraterij, en explosief gegroeid met de toename in de Somalische wateren vanaf 2008.160 Deze bedrijven worden ingehuurd door reders voor bescherming tegen piraterijbedreiging in de gehele wereld, maar hoofdzakelijk in de wateren rondom Somalië. Een dergelijke opkomst van gewapende private beveiliging (GPB) wordt ook wel beschouwd als een resultante van het voortschrijdend besef bij staten wereldwijd dat veel huidige bedreigingen, zo ook piraterij in relatie tot de veiligheid op zee, niet alleen middels de inspanningen van individuele staten en hun nationale instellingen kunnen worden aangepakt.161 Steeds vaker blijkt dat niet-statelijke actoren zoals PMSC meer betrokken raken bij het internationaal vraagstuk hoe de veiligheid op zee gewaarborgd kan blijven. PMSC dienen goed te worden onderscheiden van de VPD zoals de Nederlandse Staat deze op koopvaardijschepen neerzet om aan reders gewapende beveiliging te leveren gedurende hun doorvaart door de risicogebieden (High Risk Area: HRA) voor de kusten van Somalië.162 De PMSC betreft de commerciële beveiligingsbedrijven welke voorzien in GPB en andere preventiemaatregelen voor de maritieme sector.163 Vooralsnog is de inzet van beveiliging aan boord van koopvaardijschepen door de Nederlandse overheid steeds beschouwd als een overheidstaak, maar de moeilijk te bestrijden piratenproblematiek, dynamiek van de internationale scheepvaart en de grote economische belangen laten steeds duidelijker zien dat dit wellicht een onhoudbare opvatting is.164 De voordelen voor rederijen om te werken met private beveiliging zijn evident. Immers met dergelijke beveiliging zijn tot op heden nog geen schepen en personeel gekaapt. De service en mogelijkheden die worden aangeboden zijn specifiek, effectief en vaak snel overal leverbaar. Dit afgezet tegen de beweeglijke aard van de internationale scheepvaartsector met haar grote economische belang voor rederijen om concurrent te blijven in de markt, 160 Liss 2009, p. 1-15; Liss 2009, p. 63-66. Guilfoyle 2012, p. 102-103. 162 Zie par. 2.5. 163 Ibid. 164 Mineau 2010, p. 77-78. 161 49 maakt dat het snel over privaat beveiligingspersoneel kunnen beschikken een aanlokkelijk alternatief ten opzichte van de door overheidswege uitgevoerde escortes of het begeleid varen in konvooien via een IRTC.165 Voor overheden is het, ongewild of gewild, een verlichting van de taak die zij zichzelf in eerste instantie toedichtte, namelijk het beschermen van de nationale scheepvaartbelangen. Dat is gelijk waar de schoen wringt. De meeste staten, waaronder ook Nederland, zijn niet in staat om bescherming te leveren aan alle schepen middels militaire escortes, omdat daarvoor de mankracht ontbreekt. Dit impliceert dat het merendeel van de schepen dus op andere wijze zal moeten voorzien in beveiliging of de afweging moet maken om zonder verder fysieke beveiliging te varen door de HRA. De opkomst van deze PMSC en GPB wereldwijd valt dan ook mede te danken aan de (juridische) ontwikkeling en juridische soft law maatregelen welke pleiten voor een beter gereguleerd systeem, waarbij de inzet van GPB op betere en meer transparante wijze is gereguleerd.166 Een van de grootste uitdagingen en ontwikkelingen in relatie tot vernieuwing binnen het internationaal zeerecht en inzet van gereguleerde private beveiligers is dan wellicht ook juist de medewerking van overheidswege om te bewerkstelligen dat de realiteit op de oceanen en Somalische wateren niet uit de pas loopt met de tekst en strekking van het UNCLOS en beperkingen in nationale wetgeving.167 Hiermee is onder huidig Nederlands recht dan ook het knelpunt en juridische vraagstuk gegeven. Kan dergelijk gewapende private beveiliging optreden en eventueel geweld gebruiken? Verder zal in dit hoofdstuk worden behandeld of deze GPB überhaupt een wenselijke ontwikkeling zijn als het gaat om het afdwingen van internationale veiligheid op zee. 4.2. Nederlands standpunt De opkomst van GPB brengt nieuwe uitdagingen en problemen met zich mee in het internationale maritieme domein, voornamelijk op het vlak van inzet, gebruik van geweld en de juridische status van personeel. Sinds begin 2011 is door het Ministerie van Defensie de mogelijkheid geboden aan rederijen, onder bepaalde voorwaarden, om gewapende beveiliging aan boord van schepen te brengen in de vorm van Vessel Protection Detachments (VPD) en wordt vooralsnog geen GPB toegestaan. De VPD bestaan uit eenheden met Nederlandse mariniers welke meevaren op de schepen langs de risicoroutes waar niet wordt geëscorteerd door marineschepen. Op deze wijze voorziet de Nederlandse 165 Guilfoyle 2012, p. 95; Liss 2009, p. 64-66. Huggins & Hartnett 2013, p. 1-12; Priddy & Casey-Maslen 2012, p. 855-856. 167 Tuerk 2012, p. 185-186. 166 50 staat in een beschermingsoptie voor de belangen van de reder en in bredere zin de Nederlandse scheepvaart. Hoewel dit streven goed klinkt, is de afgelopen jaren gebleken dat maar een relatief klein gedeelte van de Nederlandse reders, welke conform gestelde eisen in aanmerking kwamen, ook daadwerkelijk hier gebruik van maakten.168 Dit valt mede te wijten aan de relatief hogere kosten in vergelijking met de private sector en (te) lange procedures en reactiesnelheid in bepaalde situaties.169 De keuze om VPD in te zetten vloeide voort uit het advies van de AIV aan de regering over hoe om te gaan met bestrijding van piraterij, Nederlandse scheepvaart en handelsbelangen afgezet tegen een herijking van publieke en private verantwoordelijkheden in deze strijd. De AIV bracht in 2010 al naar voren dat de realiteit in de wateren van Somalië een situatie kunnen rechtvaardigen dat een schip beschikt over gewapende private beveiliging.170 Om dit mogelijk te maken zal er een accreditatieproces en regulering met betrekking tot de inzet van private beveiliging van gecertificeerde PMSC bedrijven moeten plaatsvinden waarbij de aansprakelijkheid van de vlaggenstaat duidelijk is omlijnd en beperkt.171 De AIV gaf in haar advies een geografische splitsing gebaseerd op risico inschatting en gaf daarom aan om op zeer kwetsbare schepen militaire beveiligers in te zetten in de Golf van Aden en daarnaast zowel in het Somalië Bassin als in de Arabische Zee onder strikte voorwaarden het toestaan van GPB.172 Dit geografische onderscheid achtte de regering niet logistiek uitvoerbaar en wenselijk gezien het feit dat scheepsroutes door meerdere gebieden heen varen en dat een wisseling van beveiligingsvorm voor deze schepen logistiek niet haalbaar is.173 Hoewel de Nederlandse regering wel van mening was dat militaire bescherming van individuele zeetransporten onder bepaalde omstandigheden een overheidstaak is, deelde zij niet de mening en advies van AIV aangaande het toestaan van GPB onder voorbehoud van voorwaarden, regulering en certificering vanuit overheidswege.174 De grondslag voor de beoogde militaire inzet kan worden gevonden in art. 97 van de Grondwet, gezien het feit dat bescherming plaatsvindt in het kader van de bestrijding van het 168 Van Ginkel, Putten & Molenaar 2013, p. 10. Ibid. 170 Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV), 2010, p. 31. 171 Ibid. p. 32. 172 Ibid. p. 60. 173 Regeringsreactie advies AIV (ref DVB/CV087/11) 2011, p. 2. Zie:<http://www.aivadvies.nl/ContentSuite/template/aiv/adv/collection_single.asp?id=1942&adv_id=2901&page=regeringsreacties&la nguage=NL > Laatst geraadpleegd 4 maart 2014. 174 Ibid. 169 51 universele delict van piraterij conform machtiging door het internationale zeerecht. Echter kwam in de regeringsreactie op het advies van de AIV ook naar voren dat het toelaten van GPB aan boord van Nederlandse koopvaardijschepen een kwestie van fundamentele aard is, aangezien zij raakt aan het geweldsmonopolie van de staat.175 Daarom wenste de regering eerst nader advies in te winnen van een speciaal daartoe ingestelde commissie onder leiding van prof. mr. Wijkerslooth, op basis waarvan zij een weloverwogen standpunt zou bepalen aangaande de mogelijkheid van GPB afgezet tegen het geweldsmonopolie door de Nederlandse overheid.176 Deze commissie kwam met een rapport in september 2011, waarbij de conclusie van de AIV min of meer werd onderschreven, namelijk dat er onder omstandigheden een behoefte bestaat bij reders, welke onder Nederlandse vlag varen, aan gewapende private bescherming.177 De commissie stelde vast dat het in beginsel mogelijk is om private beveiligers daarvoor in te schakelen, maar dat bij het toelaten van gewapende zelfbescherming de overheid moet zorgen voor voldoende rechtstatelijke waarborgen. Dat vraagt om vormen van regulering en toezicht die ingrijpende wijzigingen van de nationale regelgeving nodig maken. Deze voorwaarden leidde destijds tot het advies niet toe te laten dat reders zelf contracten aangaan met PMSC. Indien dit niet zou kunnen worden geboden door de Nederlandse overheid, dan zou volgens de commissie deze mogelijkheid moet worden gecreëerd en worden ingepast in de wetgeving. De kanttekening die de commissie Wijkerslooth hierbij plaatste was dat de GPB alleen onder auspiciën van het Ministerie van Defensie konden worden ingehuurd en gelijkelijk militairen hun werk zouden uitvoeren onder de volle verantwoordelijkheid van het Ministerie, zogenaamde insourcing.178 De mogelijkheid dat reders zelfstanding PMSC zouden kunnen benaderen en met deze partijen voor GPB een contract zouden kunnen afsluiten, behoorde dit volgens de commissie alleen het geval te zijn in uitzonderlijke omstandigheden. Wat die uitzonderlijke omstandigheden kunnen zijn werd niet nader verklaard. Voor wat betreft de inbedding van private beveiliging in de defensiestructuur middels speciaal daartoe opgestelde contracten met gecertificeerde PMSC werd een minimale, althans veel mindere, aanpassing voorzien aan bestaande regel- en wetgeving.179 Het alternatief, zo werd betoogd, is namelijk dat indien reders wel bevoegd worden verklaard om zelfstandig GPB in de hand te nemen, er mogelijk grote en relatief langdurige aanpassing aan de huidige wetgeving benodigd zijn om 175 Ibid. Kamerstukken II 2010/11, 32 706, nr. 5, p. 3. 177 Wijkerslooth e.a., 2011, p. 37-38 178 Wijkerslooth e.a., 2011, p. 37. 179 Ibid. 176 52 dit sluitend juridisch te regelen. Een mogelijkheid die gezien de actualiteit van dit vraagstuk niet in pas zal lopen met de huidige behoefte van Nederlandse schepen en reders.180 Verder werd geconcludeerd dat het geweldsmonopolie van de staat niet louter inhoudt dat de overheid met haar middelen dit kan toepassen, maar ook de voorwaarden kan scheppen waaronder zij beslist wie dat onder toezicht en voorwaarden nog meer zou mogen hanteren. In de regeringsreactie op dit rapport kwam naar voren dat deze opvatting door de regering niet van de hand wordt gewezen, en dat het op termijn toestaan van GPB ook niet noodzakelijkerwijs hoeft te betekenen dat het geweldsmonopolie van de staat wordt doorbroken.181 Een eerste voorzichtige stap richting het toestaan van gewapende private beveiliging op schepen leek hiermee te zijn gemaakt. Hierbij werd echter wel het argument gehanteerd dat zolang de Nederlandse staat bij machte is om middels VPD in de behoefte te voorzien bij kwetsbare Nederlandse koopvaardijschepen, er geen noodzaak zou zijn voor het toestaan van GPB. De regering was van mening, dat indien de capaciteit van het Ministerie van Defensie onvoldoende zou blijken, er allengs opnieuw een afweging zou worden gemaakt. Een redenering die volgens sommigen getuigt, gezien de grootschalige problematiek en het gegeven dat maar ongeveer 7-10% van de Nederlandse reders in aanmerking komen en mogelijk kiezen voor overheidsbescherming in de vorm van VPD, van een onvermogen om de realiteit en onomkeerbare ontwikkelingen op internationaal gebied bij partnerlanden onder ogen te zien.182 Tot op heden blijft de Nederlandse overheid, als een van de weinige landen in Europa nog, verdergaan met het leveren van VPD aan reders. De opvatting dat voor de nabije toekomst een aanpassing in wet- en regelgeving haast onafwendbaar is voor Nederland wordt in de rechtsliteratuur en debat breed gedragen, maar klinkt ook duidelijk door in de twee belangrijke adviesstukken van zowel AIV als de commissie Wijkerslooth.183 Minister HennisPlasschaert van het Ministerie van Defensie heeft deze opvatting naar voren gebracht in april 2013 en het voornemen tot verandering aangekondigd, maar tot op heden is er nog geen concreet wetsvoorstel ingediend wat het toestaan van private gewapende beveiliging aan boord mogelijk maakt.184 180 Kamerstukken II 2010/11, 32 706, nr. 5. Adviesraad Internationale Vraagstukken, Piraterijbestrijding op zee, 2010, p. 7. 181 Kamerstukken II 2010/11, 32 706, nr. 9. 182 Guilfoyle 2013, p. 325-337. 183 Tuerk 2012, p. 185; Priddy & Casey-Maslen 2012, p. 855-856. 184 Kamerstukken II 2012/13, 32 706, nr. 46, p. 2. 53 4.3. Juridisch raamwerk & soft law Private gewapende beveiligers hebben een wezenlijk andere status dan het personeel van maritieme vlootverbanden en de militairen die werkzaam zijn in VPD’s, en daarmee de staat vertegenwoordigen.185 Zij vallen immers gewoon te beschouwen als normale burgers van de staat waaruit zij komen, met alle juridische rechten en plichten die daarbij horen. De Nederlandse overheid heeft hen niet gemachtigd om binnen bepaalde regels indien nodig met geweld op te treden, noch op andere wijze is er een uitzondering gemaakt die op hun van toepassing is. Veel van hun toegevoegde waarde voor rederijen zit hem echter ook in andere werkzaamheden. Hierbij valt te denken aan antipiraterij training voor bemanningen, implementeren van beveiligingsprocedures (zgn. best management practices), het fysiek aanleggen van beveiligingsmaatregelen aan het schip (prikkeldraad, versperring e.d.), het visueel duidelijk maken dat het schip beschermd is en op andere wijze er voor zorg te dragen dat het risico van een aanval wordt geminimaliseerd, en indien noodzakelijk wordt afgeslagen. Gezien de modus operandi van Somalische piraten zal in het absolute merendeel van de schepen er juist behoefte zijn aan gewapende beveiliging en niet zozeer alleen aan ongewapende security consultants en de bovenstaande preventieve maatregelen. Het daadwerkelijk toepassen van geweld behoort wel tot het uiterste spectrum waarin GPB kunnen geraken. De praktijk op zee blijkt dat veiligheid op zee veelal uiteindelijk alleen kan worden afgedwongen met gelijke middelen.186 Het gaat hier dan altijd om een preventieve of reactieve opstelling, en niet een actieve houding waarbij men de confrontatie met piraten opzoekt.187 De crux ligt hem dus bij het ‘gewapend’ zijn van private beveiligers. Enkel ongewapende beveiligers aan de boord te nemen is vanuit een huidig juridisch oogpunt niet zo gecompliceerd, de regels voor het gebruik van eventueel geweld, in geval van zelfverdediging of noodweer, zijn van toepassing zoals die voor elke burger gelden. Een regulering of wetgeving zal dan ook hoofdzakelijk zien op de omstandigheid dat er zich gewapende beveiliging aan boord van schepen bevindt. Hoewel in de praktijk dit een preventief en afschrikkend karakter heeft, is daarmee niet gezegd dat de situaties die zich voordoen zich ook juridisch makkelijk laten vastleggen. Bijvoorbeeld het geven van waarschuwingsschoten voor de boeg of in de skiffs van piraten ter afschrikking wordt door verschillende landen anders geïnterpreteerd en zal dus niet overal leiden tot strafbaar gedrag.188 Onder Nederlands recht legitimeert het gebruik van geweld zich pas ter 185 Vb. Militair straf en tuchtrecht zijn niet van toepassing. Mineau 2010, p. 77-78. 187 Kraska 2011, p. 219. 188 Priddy & Casey-Maslen 2012, p. 847. 186 54 zelfverdediging en indien aan de voorwaarden is voldaan van de rechtvaardigingsgrond noodweer art. 41 lid 1 Sr. of de schulduitsluitingsgrond van noodweerexces art. 41, lid 2 Sr. Beide vallen echter niet te beschouwen als een algemeen recht op zelfverdediging, maar vormen een rechtvaardiging in geval van een afweerreactie.189 Beide artikelen geven dus geen legitimering voor een preventieve geweldstoepassing indien er geen onverhoedse ogenblikkelijke situatie zich voordoet en kunnen daarmee niet als grondslag dienen voor optreden van gewapende private beveiliging.190 Staten beschikken onder internationaal zeerecht (UNCLOS) over ruime mogelijkheden en bevoegdheden om piraterij te bestrijden. Het internationaal recht voorziet echter niet in regelgeving of (gewoonte)recht als het gaat om het reguleren van private gewapende beveiliging door staten. Artikel 92 UNCLOS geeft dan ook tot op heden aan dat schepen onderwerp zijn van exclusieve jurisdictie van de vlaggenstaat op de volle zee en dat daaruit uit voortvloeit dat dit soort zaken binnen de nationale wetgeving dienen te regelen.191 Het ontbreken hiervan heeft internationaal gezien niet geleid tot een juridisch zwart gat. Een vorm van (zelf)regulering bestaat sinds de opkomst van piraterij in 2008, alleen niet op de conventionele wijze in de zin van een wetgeving. Er zijn met de problematiek van piraterij en de behoefte aan gekaderde veiligheidsnormen voor veiligheid en optreden van GPB op zee diverse vormen van soft law en opgestelde standaarden vanuit de private sector, evenals op initiatief van staten zelf, gekomen. Deze geschakeerde verzameling aan regelingen komen voort uit de behoefte om het vraagstuk van private gewapende beveiliging in het internationale of nationale domein sluitend te regelen. Men zou kunnen zeggen dat door traag optreden en handelen vanuit staten zelf, het vaststellen van regelgeving en een juridisch toetsingskader is ondernomen vanuit de relevante private actoren en internationale organisaties. 4.3.1. IMO /International Organization for Standardization De opstelling van de IMO was in 2011 hoofdzakelijk beperkt tot het verstrekken van richtlijnen aangaande het inzetten van GPB voor reders.192 Een duidelijke voor- of tegen deze inzet kwam daarbij niet expliciet naar voren. De IMO is sinds de laatste jaren betrokken geraakt bij de opstelling, aanbeveling en implementering van dergelijke soft law voor de inzet 189 190 191 Wijkerslooth e.a., 2011, p. 14. Ibid. Tuerk 2012, p. 185. Knoops 2011, p. 8-10. 192 IMO Interim Guidance: Private Maritime Security companies providing privately contracted armed security personnel on board ships in the high risk area, MSC.1/Circ. 1443, 25 mei 2012. ZIe ook: IMO Interim: Recommendations for Flag States regarding the use of Privately Contracted Armed Security Personnel on board Ships in the High Risk Area, Circ. 1406, 23 mei 2011. <www.imo.org/OurWork/Security/PiracyArmedRobbery/Pages/Private-Armed-Security.aspx>Laatst geraadpleegd 5 maart 2014. 55 van gewapende beveiliging. De IMO is echter geen internationaal orgaan dat door richtlijnen en aanbevelingen internationaal gewoonterecht creëert. Dit heeft in 2012 ertoe geleid dat er met inmenging van de IMO, door een daartoe ingestelde Maritime Safety Committee, een eerste stap werd gemaakt in samenwerking met de International Organization for Standardization (ISO) naar de ontwikkeling en richtlijnen voor de inzet van GPB en gebruik van PMSC, teneinde dit beter te kunnen positioneren binnen het internationaal rechtsdomein.193 Liss ziet dit initiatief vanuit de IMO in grote mate bijdragen aan de ontwikkeling van een internationale standaard en het certificatieproces voor GPB in diverse staten, hoewel daarmee nog niet is gezegd dat dit gemakkelijk verloopt.194 Het initiatief van de IMO heeft geleid tot een publiekelijk beschikbare specificatie van de internationale normen aangaande het opnemen van private gewapende beveiliging, te weten de ISO/PAS 28007.195 De uitwerking van deze ISO/PAS 28007 is dat er een reeks richtsnoeren met sector specifieke aanbevelingen is gekomen die bedrijven, reders en PMSC kunnen implementeren om aan te tonen dat de GPB aan boord van de schepen aan een internationaal overeengekomen standaard voldoen. De gedachte hierbij was tevens dat dit initiatief zou leiden tot een versnelde politieke aanpak binnen de staten en hun nationale wetgevingsproces en daarbij als richtlijn kon fungeren, alsook een bijdrage zou leveren aan harmonisatie op internationaalrechtelijk niveau met betrekking tot de inzet en status van PMSC. 4.3.2. International Code of Conduct Naast de IMO/ISO initiatief zijn er ook vanuit andere hoeken richtlijnen ontstaan, welke primair de dezelfde strekking of intentie voor ogen hadden als de ISO/PAS 28007, het verstrekken van niet-afdwingbare richtlijnen voor de inzet van gewapende private beveiliging.196 Bijvoorbeeld toen eind 2010 de Zwitserse, Engelse en Amerikaanse overheid in samenwerking met diverse private beveiligingsbedrijven een gedragscode hebben opgesteld, de International Code of Conduct for Private Security Service Providers (ICoC).197 Hoewel in opzet breder dan alleen het maritieme domein, is meer dan de helft, van de 708 bedrijven uit meer dan 50 landen die zijn aangesloten bij de ICoC, specifiek betrokken bij het leveren van gewapende private beveiliging voor op zee. Met de ondertekening van de ICoC gaan bedrijven akkoord met de verplichting om daar waar mogelijk zoveel mogelijk het 193 ISO: Ships and Marine Technology – Guidelines for Private Maritime Security Companies (PMSC) providing privately contracted armed security personnel (PCASP) on board ships, IOS/PAS 28007, 15 december 2012. <www.iso.org/obp/ui/#iso:std:iso:pas:28007:ed-1:v1:en> Laatst geraadpleegd 5 maart 2014. 194 Liss 2013, p. 3. 195 <www.iso.org/iso/home/store/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=42146> 196 Van Ginkel, Putten & Molenaar 2013, p. 27-29. 197 Ibid. Zie <www.icoc-psp.org/>. 56 gebruik van, te allen tijde proportioneel, geweld te ontzien. Tevens is volgens de code het gebruik van wapens alleen van toepassing in het geval van zelfverdediging, verdediging van anderen of ter voorkoming van levensbedreigende handelingen.198 Met de ICoC en ondertekening daarvan wordt getracht om de werkzaamheden en verantwoordelijkheden van de PMSC, niet alleen wat betreft gebruik van geweld, een overbrugging te maken zolang duidelijke wetgeving op nationaal of internationaal gebied nog ontbreekt en tevens een internationale standaard te bieden om middels een onafhankelijk governance mechanisme op naleving toe te kunnen zien.199 Guilfoyle geeft aan dat een dergelijke ontwikkeling wellicht het te volgen pad voor staten heeft geëffend, maar tegelijkertijd ook heeft bijgedragen aan het voortbestaan van de huidige onduidelijkheid. De ontstane regelingen blijft het aan rechtskracht ontbreken.200 Hoewel deze ontwikkeling zijn bijdrage levert aan de ontwikkeling van een meer genormeerde inzet van GPB internationaal, zijn sommigen van mening dat het complementeren van internationaal recht op deze wijze niet afdoet aan het feit dat de verschillende staten er in hun nationale wetgeving een heel ander standpunt op na kunnen houden en de situatie er feitelijk niet echt door veranderd.201 Voor op kort termijn is het aan te bevelen voor regionale staten, kuststaten en derde betrokken staten om meer direct samen te werken, en het faciliteren van PMSC mogelijk maken en zo te bewerkstelligen dat er een verbeterde samenwerking en duidelijkheid is tussen PMSC en de (maritieme) staten welke zich bezig houden met piraterijbestrijding.202 4.4. Balans Het succes van de maritieme inzet van staten door patrouillerende fregatten en inzet van militairen aan boord van schepen heeft er zeker aan toe bijgedragen aan de afname van geslaagde kapingen door Somalische piraten vanaf begin 2013. Echter is de grote opkomst PMSC en hun GPB en toepassing van best management practices waarschijnlijk daar in nog grotere mate daar voor verantwoordelijk, zeker gezien de relatieve slagkracht van maritieme schepen op het grote zeeoppervlakte. De omvang van deze betrokkenheid wordt geïllustreerd door het feit dat eind 2013, een geschatte 55-75% van de koopvaardijschepen welke door de wateren voor Somalië en de Golf van Aden varen gebruik maken van GPB.203 Dit percentage afgezet tegen de jaarlijkse hoeveelheid aan scheepsbewegingen geeft aan in welk schril contrast (inter)nationaal gezien de jaarlijkse inzet van ± 50-175 VPD staat.204 De 198 International Code of Conduct 2010, p. 8. lid 30-32 ‘Use of Force’. International Code of Conduct 2010, p. 3-4 preambule. 200 Guilfoyle 2013, p. 226-250. 201 Van Ginkel, Putten & Molenaar 2013, p. 30. 202 Huggins & Hartnett 2013, p. 6. 203 Van Ginkel, Putten & Molenaar 2013, p. 9-11. 204 Ibid. p. 9. 199 57 keuze voor gewapende private beveiliging spitst zich al snel toe op de aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid indien er, mogelijk dodelijk, geweld wordt gebruikt. Ondanks diverse soft law regelingen, welke voornamelijk uitgaan van zelfregulering, bieden deze geen juridisch sluitend antwoord of geven houvast bij de toepassing van geweld door private beveiliging. Een afname of verandering in militaire maritieme inzet door staten zal vanwege (te) hoge operationele kosten en beperkingen niet ondenkbaar zijn in de toekomst. Tevens is de effectiviteit van dergelijk maritieme verbanden niet altijd datgene wat staten voor ogen stond bij aanvang, zeker als het gaat om de garantie om veiligheid te kunnen beiden voor de scheepvaart in de Somalische regio.205 Met de opkomst van piraterij heeft GPB als factor in de internationale scheepvaart zijn plek stevig veroverd en is tot op heden eerder een standaard voorwaarde geworden voor schepen dan overbodige luxe.206 Daar waar de inzet van militairen op VPD’s tot de nodige weerstand kan leiden bij reders vanwege te strenge toetsingscriteria, kosten, beschikbaarheid en levertijd, is de keuze voor gewapende private beveiliging tot op heden niet toegestaan in Nederland. Dit heeft ertoe geleidt dat ofwel Nederlandse schepen onder een ander vlag zijn gaan varen (reflaggen) of illegaal minder bekwame en niet gecertificeerde GPB inhuren, beide ontwikkelingen zijn uiteraard verre van wenselijk.207 De laatste jaren is er steeds meer een verschuiving waar te nemen in andere belangrijke Europese maritieme staten.208 Deze hanteerden nog niet zo lang geleden hetzelfde standpunt als Nederland, maar zijn daar inmiddels van afgeweken en staan recentelijk gewapende private beveiliging toe op de schepen.209 Zo is in het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen de wetgeving al in 2011 aangepast, maar zijn Denemarken, Griekenland, Cyprus, Italië, Duitsland en Frankrijk in 2012 en 2013 gevolgd. Het voornemen van de Nederlandse overheid om te streven naar nieuwe wetgeving met betrekking tot private beveiliging lijkt een logische aansluiting. Echter blijft het tot op heden slechts bij een consultatieronde van het Ministerie van Defensie langs belanghebbenden in de maritieme en beveiligingssector, om te reageren op een voorlopig beleidsstandpunt.210 Op basis van de reacties van de belanghebbende organisaties op het beleidsstandpunt zal dan onder leiding van de Minister van Veiligheid en Justitie een definitief beleidsstandpunt 205 Percy & Shortland 2011, p. 7-13. Guilfoyle 2013, p. 325-328. 207 Van Ginkel, Putten & Molenaar 2013, p. 24. 208 Petrig 2013, p. 667-701. 209 Ibid. 210 Kamerstukken II 2012/13, 32 706, nr. 59 206 58 worden opgesteld, medio maart 2014 naar verwachting.211 Op basis van dit definitieve beleidsstandpunt wordt vervolgens wetgeving opgesteld op grond waarvan de inzet van gewapende particuliere beveiligers op Nederlandse schepen mogelijk zal worden. Het streven is erop gericht het wetsvoorstel na consultatie, en behandeling in de ministerraad, en advisering door de Raad van State, eind 2014 aan de Tweede Kamer voor te leggen. Naar de exacte kaders waarbinnen dit beleidsstandpunt zal passen is het voorlopig gissen, maar gezien de eerdere terughoudendheid van de Nederlandse regering zal een volledige accreditatie en legitimering van zelfstandig optreden door PMSC waarschijnlijk niet gebeuren. Verwachtbaar is dan ook dat er net zoals in de voorlopende landen als Denemarken, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk er een vorm van mandatering of verstrekken van permits onder bepaalde voorwaarden zal plaatsvinden conform advies AIV en commissie Wijkerslooth. Hierbij is dan de vraag in welke mate de overheid een invloed zal behouden. Het dit belangrijke aspect, het gebruik van geweld (use of force), zal de nodige afwegingen vergen, waarbij het maar de vraag zal zijn of deze in de praktijk de zo gewenste duidelijkheid en juridische draagkracht zal hebben. Voor de Nederlandse reders zal op zijn minst nog de rest van 2014, en naar waarschijnlijkheid iets langer, een status quo blijven behouden met betrekking tot GPB. Knoops ziet dat de VPD door de huidige ontwikkelingen op het gebied van private beveiliging, steeds meer een complementaire rol zullen gaan vervullen naast GPB, waarbij deze dan onder toezicht van Defensie kunnen worden ingezet.212 Petrig geeft aan, in tegenstelling tot de opvatting dat GPB soms als tijdelijk worden beschouwd, dat er voor GPB een langdurige rol is weggelegd naast het bestaan en inzet door staten in de vorm van maritieme bijdragen in schepen of VPD.213 Zolang er geen regulering of wetgeving is met betrekking tot het toestaan GPB onder bepaalde voorwaarden, vormt dit een struikelblok voor de Nederlandse schepen om hierin zelf te voorzien. Tot die tijd is het wel aan de Nederlandse staat om erop toe te zien of schepen en reders die onder de Nederlandse vlag varen niet gebruik maken van private gewapende beveiliging. Zo beschouwd is er momenteel een soort gedoogstatus in afwachting van mogelijke wetsverandering, omdat er geen strafrechtelijke vervolgingen zijn geweest van reders die nu wel GPB. Met die patstelling is de huidige stand van zaken in Nederland gegeven, maar het besef dat de huidige regeling in Nederland niet langer kan voorbestaan lijkt nu ook de opvatting te worden bij de Nederlandse regering.214 Of uiteindelijk de regulering en inzet van GPB de lange termijn oplossing is voor de bijdrage aan de 211 Ibid. Knoops 2011, p. 32. 213 Petrig 2013, p. 700-701. 214 <http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2013/04/26/kabinet-maakt-weg-vrij-voor-particuliere-beveiliging-opkoopvaardijschepen.html> 212 59 veiligheid op zee, of slechts een tijdelijke noodgreep zal nog moeten blijken. Hoewel de huidige inzet van GPB op schepen een grote rol speelt bij de terugdringing van geslaagde piratenactiviteit rondom de wateren van Somalië, is het daarmee vooralsnog geen juridische geregelde verschijning en bijdrage in de strijd tegen piraterij. 60 5. Conclusie Piraterij als fenomeen op zee is geen nieuws, immers zo lang de mens de zeeën bevaart wordt er getracht andere schepen te beroven of te kapen. De afgelopen jaren heeft in de internationale rechtsgemeenschap de toename van Somalische piraterij centraal gestaan en heeft dit tot een levendig en actueel vraagstuk gemaakt. De aanleiding tot deze toename heeft alles te maken met de woelige recente geschiedenis van Somalië die na een jarenlange burgeroorlog in de jaren negentig heeft geresulteerd in een anarchistische samenleving, waarbij een functioneel, centraal overheidsgezag lange tijd heeft ontbroken en criminele clans en warlords grotendeels vrij spel hebben gehad. Vanuit deze situatie is een voedingsbodem ontstaan die het ontplooien van piraterijactiviteiten een aantrekkelijk, relatief makkelijk en vooral winstgevend alternatief maakte voor vele Somalische mannen, vooral gezien de slechte economische vooruitzichten en mogelijkheden in Somalië. De uiterst strategische ligging van Somalië in de Hoorn van Afrika, en als toevoerroute richting het Suezkanaal heeft deze ontwikkeling uiteindelijk in grote mate versneld en mogelijk gemaakt. De enorme impact die de Somalische piraterij heeft gehad en nog steeds heeft op de internationale scheepvaart en daarmee de economische belangen van vele staten heeft daarmee het internationale zeerecht en juridische grondslag tot bestrijding en vervolging van Somalische piraterij volop in de schijnwerpers gezet. De vraag die daarbij naar voren komt en waar ik in deze scriptie onderzoek naar is verricht is: ‘in hoeverre is de internationale rechtsgrondslag nog effectief ingericht teneinde veiligheid op zee te kunnen waarborgen, en hoe is daarbij rekening gehouden met de inzet van gewapende private beveiliging aan boord van schepen?’… Wat er precies onder piraterij wordt verstaan loopt in de verschillende definiëringen uiteen, de gemeenschappelijke deler is wel dat het niet ziet op die acties die zijn ingegeven door politieke of terroristische motieven. Voor de praktijk vormen deze nuanceverschillen dan ook niet zo zeer een probleem. Piraterij als misdrijf wordt gekenmerkt door het feit dat het valt te beschouwen als een universeel misdrijf waar dientengevolge het universaliteitsbeginsel op van toepassing is. Dit komt erop neer dat elke staat gerechtigd is om op volle zee piraterij te bestrijden door middel van aanhouding en vervolging. Voor de gebieden die niet tot de volle zee gerekend worden is dit in het geval van Somalië opgelost middels VN-resoluties, waarbij hetzelfde regime van toepassing wordt geacht in de territoriale wateren van Somalië. Het UNCLOS, als voornaamste en belangrijkste internationaalrechtelijke grondslag, voorziet echter niet in een dwingende verplichting voor staten om bij piraterijbestrijding ook daadwerkelijk zelf tot vervolging over te gaan. Artikel 105 UNCLOS stelt niet expliciet deze 61 verplichting en verschaft staten alleen in het algemeen de (universele) mogelijkheid en jurisdictie om over te gaan tot vervolging. Deze vrijblijvendheid geeft staten de ruimte om een vervolging al dan niet opportuun te achten wanneer het hun uitkomt. Hierdoor is de hedendaagse praktijk dat de hoofdzakelijk westerse staten die actief zijn bij de piraterijbestrijding, de aangehouden piraten liever overdragen aan regionale staten ter berechting dan dit in eigen land te doen. Nederland hanteert een nationaal belang criterium, waarbij alleen in die gevallen dat het eigen nationaal belang direct geraakt is, de mogelijkheid bestaat tot nationale vervolging. In het internationale rechtsdomein is veel aandacht geweest voor de plaats en soort strafgerecht waarin Somalische piraten zouden moeten worden vervolgd. De mogelijkheden die hiertoe vaak genoemd worden betreffen dan: een vervolging in de staat die de piraten aanhoudt, in Somalië zelf, door het Internationale Strafhof in Den Haag, in de vorm van een internationaal straftribunaal en een vervolging door derde staten aan wie de aangehouden piraten worden overgedragen. Hierbij is gebleken dat de een vervolging in de aanhoudende staten onder andere omwille van voorziene problematiek met uitwijzing van veroordeelde piraten na detentie in de praktijk steeds minder voorkomt of als gewenst wordt beschouwd. Het ontbreekt staten nu veelal aan een intrinsieke motivatie en politiek-juridische overtuiging om de begane piraterij in de Somalische wateren in het nationale rechtssysteem te willen berechten.215 Dit geldt zeker indien er niet direct een nationaal belang is geschaad, maar ook de voorzienbare knelpunten met bewijsvoering, getuigen, bewijslast, tijdig aanhangig maken proces en de verdere juridische waarborgen welke een nationale vervolging met zich brengt, maakt niet dat staten staan te springen om aangehouden piraten te vervolgen.216 Tevens behoort een vervolging van piraten door een internationaal straftribunaal niet tot de mogelijkheden en lijkt de verantwoordelijkheid voor berechting van Somalische piraten, hoewel aangemerkt als universeel misdrijf, zo toch steeds meer naar de regionale staten en Somalië zelf te worden afgeschoven. Er valt te concluderen dat het internationaal zeerecht en daarmee de rechtsgrondslag niet zo effectief zijn ingericht als dat in praktijk benodigd zou moeten zijn. Het dateert uit 1982 en heeft destijds niet geanticipeerd, of voorzienbaar had moeten anticiperen, dat 20 jaar na dato grootschalige piraterij 20 jaar actueel zou zijn, waarbij vele staten uit de internationale gemeenschap direct bij betrokken zijn. De betreffende artikelen uit het UNCLOS zijn te summier en verschaffen staten teveel ruimte om ze naar eigen gelang en belang te hanteren. Er wordt niet voorzien in strafbepalingen, noch wordt er een strafsysteem mee 215 216 Kontorovich 2010, p. 256-265; Homan & Kamerling 2009, p. 455-458. Ibid. 62 gecreëerd. Dit belangrijke aspect, om uiteindelijk ervoor te kunnen zorgen dat veiligheid middels het internationaal zeerecht kan worden gehandhaafd en afgedwongen, komt daarmee volledig bij de staten te liggen en zorgt voor een grote rechtsongelijkheid. De werkingskracht van het huidige UNCLOS zit hem alleen daarin dat het staten een grondslag biedt indien nationale wetgeving daarin niet voorziet. Veelal zijn deze al gerechtigd onder hun eigen nationale wetgeving om op te treden indien hun nationale belangen worden geraakt, hetzij schepen die onder hun vlag varen of het betreft de eigen onderdanen op enigerlei wijze. De tekortkomingen van het UNCLOS, zoals het feit dat dit nog steeds alleen ziet op de volle zee en niet de territoriale wateren, zijn middels VN-resoluties de afgelopen jaren weggenomen. Dit geeft aan dat de internationaalrechtelijke grondslag zoals verwoordt in het UNCLOS op zichzelf niet afdoende, en volledig, in staat is om de voorwaarden te scheppen om de problematiek van (Somalische) piraterij het hoofd te kunnen bieden. De VNresoluties zullen mijn inziens uiteindelijk niet de juridische lange termijn oplossing zijn om ervoor te zorgen dat staten effectief piraterij kunnen blijven bestrijden. Hiertoe zal een ingrijpende aanpassing of aanvulling van het UNCLOS benodigd zijn, of een nieuw internationaal verdrag met betrekking tot bestrijding van piraterij tot stand moeten komen. Hierbij dienen de verantwoordelijkheden en mogelijkheden van staten beter en meer expliciet te worden bepaald in de artikelen 100-107 UNCLOS. Of er draagkracht is bij staten en de VN, en of deze voornemens er zijn om een dergelijke aanpassing te doen, zal moeten blijken, vooralsnog ontbreken hiertoe (internationale) ontwikkelingen. Een aanpassing zal zich verwachtbaar en waarschijnlijk niet snel voltrekken. Om te voorkomen dat er telkenmale middels VN resoluties de hiaten in de huidige internationale rechtsgrondslag op te heffen, zal er of wel een structurele aanpassing aan het UNCLOS benodigd zijn of een nieuw internationaal (deel)verdrag tot stand moeten komen welk de behoefte en aanpak aangaande piratenbestrijding en vervolging, naast de verantwoordelijkheden en verplichtingen van staten, regelt. Hoewel het UNCLOS, en daarmee de internationaalrechtelijke grondslag, geen mogelijkheid verschaft tot de inzet van gewapende private beveiliging, zal dit bij een aanpassing aan de orde moeten komen of binnen een nieuw verdrag of internationale overeenkomst moeten worden geregeld. De internationale scheepvaart heeft, ondanks de relatieve kleine contactkans met Somalische piraten en de bescherming van maritieme missies en vlootverbanden welke patrouilleren in de wateren rond Somalië, een grote behoefte aan gewapende private beveiligers geleverd door private military security companies. De inzet hiervan door reders is nu slechts schoorvoetend onder enkele Europese wetgevingen geregeld, maar niet op internationaal(rechtelijk) niveau. Vooralsnog is het voor de Nederlandse reders nog niet toegestaan om gebruik te maken van gewapende private 63 beveiliging en zijn zij aangewezen op de mogelijkheden van een VPD in overleg met de Nederlandse overheid. Het valt aan te bevelen om de inzet van gewapende private beveiliging op te nemen in een (generalis) regeling in nieuw verdrag, internationale overeenkomst of als aanvulling binnen het UNCLOS waarbij de uiterste begrenzingen aangaande de mogelijkheid van private, niet-statelijke actoren wordt geregeld en in hoeverre de bepalingen van het UNCLOS zich daartoe verhouden. Het toestaan van gewapende private beveiliging aan boord van schepen is op zichzelf ook niet de juridische lange termijn oplossing om veiligheid op zee te kunnen waarborgen, maar eerder een harmonisatie van een onomkeerbare praktijk met de huidige internationale grondslag. Het is niet langer reëel om vol te houden dat een staat altijd als enige in staat moet worden geacht om het geweldsmonopolie van de staat te behartigen en daarmee als enkele factor degene te zijn die bescherming kan bieden aan Nederlandse schepen. Dit onderzoek heeft laten zien dat de diverse onderzoekscommissies een dergelijke uitsluiting ook niet als een mogelijkheid zien, maar eerder pleiten voor een gereguleerde inzet. Naar mijn mening is een aanpassing, en daarmee modernisering, van het UNCLOS of het tot stand komen van een nieuw internationaal (piraterij)verdrag, waarbij tevens oog is voor de inzet van gewapende private beveiliging, een benodigde stap naar een minder gefragmenteerde aanpak van piraterijbestrijding dan nu het geval is. In het geval van Nederland valt het nu aan te bevelen om te werken met permits uitgegeven onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Defensie aan private beveiligingsbedrijven, die indien voldaan aan gestelde criteria en voorwaarden daarin, onder toezicht ingezet kunnen worden aan boord van Nederlandse schepen. Hoewel dit een nationale aanpassing van de wetgeving is, zou de internationaalrechtelijke grondslag op zijn minst hiermee in samenhang moeten worden gebracht. Hiermee kom ik tot de conclusie, dat de huidige internationaalrechtelijke grondslag aangaande de (repressieve) mogelijkheden en mogelijkheden ter bestrijding van piraterij zoals gegeven in het UNCLOS, door de ontwikkeling van Somalische piraterij en de daaruit voortvloeiende tekortkomingen van deze grondslag, op zijn minst toe zijn aan een aanpassing of indien dit niet haalbaar is in een nieuw internationaal (piraterij)verdrag geregeld moet worden. 64 Bijlagen United Nations Convention on the Law of the Sea – Part VIII - HIGH SEAS Artikelen 100- 107217: Article 100 Duty to cooperate in the repression of piracy All States shall cooperate to the fullest possible extent in the repression of piracy on the high seas or in any other place outside the jurisdiction of any State. Article 101 Definition of piracy Piracy consists of any of the following acts: (a) any illegal acts of violence or detention, or any act of depredation, committed for private ends by the crew or the passengers of a private ship or a private aircraft, and directed: (i) on the high seas, against another ship or aircraft, or against persons or property on board such ship or aircraft; (ii) against a ship, aircraft, persons or property in a place outside the jurisdiction of any State; (b) any act of voluntary participation in the operation of a ship or of an aircraft with knowledge of facts making it a pirate ship or aircraft; (c) any act of inciting or of intentionally facilitating an act described in subparagraph (a) or (b). Article 102 Piracy by a warship, government ship or government aircraft whose crew has mutinied The acts of piracy, as defined in article 101, committed by a warship, government ship or government aircraft whose crew has mutinied and taken control of the ship or aircraft are assimilated to acts committed by a private ship or aircraft. 217 < http://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/closindx.htm> Laatst geraadpleegd 3 maart 2014. 65 Article 103 Definition of a pirate ship or aircraft A ship or aircraft is considered a pirate ship or aircraft if it is intended by the persons in dominant control to be used for the purpose of committing one of the acts referred to in article 101. The same applies if the ship or aircraft has been used to commit any such act, so long as it remains under the control of the persons guilty of that act. Article 104 Retention or loss of the nationality of a pirate ship or aircraft A ship or aircraft may retain its nationality although it has become a pirate ship or aircraft. The retention or loss of nationality is determined by the law of the State from which such nationality was derived. Article 105 Seizure of a pirate ship or aircraft On the high seas, or in any other place outside the jurisdiction of any State, every State may seize a pirate ship or aircraft, or a ship or aircraft taken by piracy and under the control of pirates, and arrest the persons and seize the property on board. The courts of the State which carried out the seizure may decide upon the penalties to be imposed, and may also determine the action to be taken with regard to the ships, aircraft or property, subject to the rights of third parties acting in good faith. Article 106 Liability for seizure without adequate grounds Where the seizure of a ship or aircraft on suspicion of piracy has been effected without adequate grounds, the State making the seizure shall be liable to the State the nationality of which is possessed by the ship or aircraft for any loss or damage caused by the seizure. Article 107 Ships and aircraft which are entitled to seize on account of piracy A seizure on account of piracy may be carried out only by warships or military aircraft, or other ships or aircraft clearly marked and identifiable as being on government service and authorized to that effect. 66 Literatuurlijst Aalberts 2009 T.E. Aalberts, ‘Een gevaarlijke driehoeksverhouding? Falende staten, georganiseerde misdaad en transnationaal terrorisme’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum (WODC), 2003, jrg. 35, nr.3, p. 13-30. AIV 2010 Adviesraad Internationale Vraagstukken, Piraterijbestrijding op zee. Een herijking van publieke en private verantwoordelijkheden, Den Haag: AIV, 2010. Anderson e.a. 2009 D. Anderson, ´Somalia and the Pirates´, European Security Forum, Working Paper 2009/33, p. 1-31. Von Arnauld 2009 A. von Arnauld, 'Die moderne Piraterie und das Völkerrecht', Archiv des Völkerrechts, Tübingen: Mohr Siebeck, 2009/47, nr.4, p. 454-480. Azubeike 2010 L. Azubeike, ‘International Law Regime Against Piracy’, Annual Survey of International & Comparative Law, 2010/15, nr. 1, p. 43-59. Bassiouni 2001 M.C. Bassiouni, ‘Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical Perspectives and Contemporary Practice’, Virginia Journal of International Law, 2001/42, p. 3-40. Bassiouni 2009 M.C. Bassiouni, Mixed Models of International Criminal Justice: International Criminal Law, vol. 3: International Enforcement, Leiden: Martinus Nijhoff Publishers 2009. Bassiouni & Wise 1995 M.C. Bassiouni & E.M. Wise, ‘Aut Dedere Aut Judicare: The Duty to Extradite Or Prosecute in International Law’, Dordrecht: Nijhoff Publishers 1995. Beckman & Roach 2012 R.C. Beckman & J.A. Roach, ‘Piracy and International Crimes in ASEAN’, Cheltenham UK: Edward Elgar Publishing Limited 2012. Bunt & Pladdet 2003 H.G. van de Bunt & E.K.J. Pladdet, ‘Geweld op zee; een verkenning naar de aard en omvang van zeepiraterij’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2003, jrg. 29, nr.2, p. 30-43. 67 Bodini 2011 S.P. Bodini, ‘Fighting Maritime Piracy under the European Convention on Human Rights’, The European Journal of International Law, 2011/22, nr. 3, p. 829-848. Bossuyt & Wouters 2005 M. Bossuyt & J. Wouters, Grondlijnen van Internationaal recht, Antwerpen: Intersentia 2005. Boot 2009 M. Boot, ‘Een korte geschiedenis van de piraterij’, Vrij Nederland, 18 juli 2009, p. 34-43. Brownlie 2008 I. Brownlie, Principles of Public International Law, New York: Oxford University Press Inc. 2008. Bruyneel 2009 M. Bruyneel, ‘Trends in piraterij op zee; verschillen in tussen Zuidoost-Azië en Somalië’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 39-53. Bueger 2013 C. Bueger, ‘Communities of Security Practice at Work? The emerging African Maritime Security Regime’, African Security, nr. 6, p. 297-316. Cassese 2003 A. Cassese, ‘International Criminal Law’, Oxford University Press 2003. Churchill & Lowe 1999 R.R. Churchill & A.V. Lowe, The Law of the Sea, Manchester: Manchester University Press 1999. Dillon 2005 D. Dillon, ‘Maritime Piracy: Defining the Problem’, School of Advanced International Studies Review (SAIS), The John Hopkins University, 2005/1, vol. xxv, p. 155-165. Dixon 2011 M. Dixon, R. McCorquondale & S. Williams, Cases & Materials on International Law, New York: Oxford University Press Inc. 2011. Dubner 1980 B.H. Dubner, ‘The Law of International Sea Piracy’, Den Haag: Martinus Nijhoff Publishers bv 1980. Eggers 2007 A.K. Eggers, ‘When is a State a State? The Case for Recognition of Somaliland’, Boston College International and Comparative Law Review’, 2007/30, p. 211-222. 68 Eklöf Amirell 2009 S.E. Amirell, ´Zeeroof in Afrika. Mondiale en lokale verklaringen voor piratenactiviteit in Nigeria en Somalië´, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 11-38. Erkelens 2013 L.H. Erkelens, ‘Private beveiliging tegen piraten altijd gewenst?’, Internationale Spectator, 2013/67, nr. 6, p. 62-64. Fernández 2012 J.A. Fernández, ‘Hostes Humani Generis: Pirates, Slaves, and other Criminals’, in: B. Fassbender & A. Peters (red.), The Oxford Handbook of the History of International Law, Oxford University Press 2012, p. 120-145. Fink & Verkroost 2011 M.D. Fink & P. Verkroost, ‘Juridische aspecten van de Nederlandse deelname aan antipiraterij operaties rondom de Hoorn van Afrika’, Militair Rechtelijk Tijdschrift, nr. 104, p. 9-25. Fischer-Lescano & Kreck 2009 A. Fischer-Lescano & L. Kreck, 'Piracy and Human Rights: Legal Issues in the Fight Against Piracy Within the Context of the European Operation Atalanta', German Yearbook of International Law, 2009/52, p. 525-563. Gathii 2010 J.T. Gathii, ‘Kenya’s Piracy Prosecutions’, American Society of International Law, 2010, vol. 104, p. 416-436. Geiß & Petrig 2010 R. Geiß & A. Petrig, ‘UN-mandatierte Piraterie-Bekämpfung im Golf von Aden. Langfristige Lösungen müssen gefunden werden', Vereinte Nationen, 2010/58, p. 3-9. Geiß & Petrig 2011 R. Geiß & A. Petrig, Piracy and Armed Robbery at Sea: the legal framework for CounterPiracy Operations in Somalia and the Gulf of Aden, New York: Oxford University Press Inc. 2011. Ginkel 2013 B. van Ginkel, ‘Veiligheidsbeleid voor Nederlandse scheepvaart behoeft aanpassing’, Internationale Spectator, 2013/67, nr. 6, p. 64-66. Ginkel & van der Putten 2010 B. van Ginkel & F.P. van der Putten, ‘The international response to Somalia Piracy: Challenges and Opportunities’, Leiden: Martinus Nijhoff Publishers 2010. Ginkel e.a. 2009 B. van Ginkel e.a.,‘Op zoek naar oplossingen voor Somalische piraterij’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 93103. 69 Ginkel, Putten & Molenaar 2013 B. van Ginkel, F.P. van der Putten & W. Molenaar, ‘State or Private Protection against Maritime Piracy?’, Netherlands Institute of International Relations Clingendael, Den Haag 2013, p. 1-51. Guilfoyle 2009 D. Guilfoyle, ‘Treaty Jurisdiction Over Pirates: A Compilation of Legal Texts with Introductory Notes’, The Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia: Working Group 2 on Legal Issues, Copenhagen 2009, p. 1-78. Guilfoyle 2012 D. Guilfoyle, ‘Somali Pirates as Agents of Change in International Law-making and Organisation’, Cambridge Journal of International and Comparative Law, 2012 (1)/3, p. 81106. Guilfoyle 2013 D. Guilfoyle, ‘Prosecuting Pirates: The Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia, Governance and International Law’, Global Policy, 2013/4, nr. 1, University of Durham. Guilfoyle 2013 D. Guilfoyle, ‘Policy Tensions and the legal regime governing piracy’, in: D. Guilfoyle (red.), Modern Piracy: Legal Challenges and Responses, Cheltenham UK: Edward Elgar Publishing 2013. Hagmann & Hoehne 2010 T. Hagmann & M.V. Hoehne, ‘Failures of the State Failure Debate: Evidence from the Somali Territories’, Journal of International Development, 2009/21, p. 42-57. Hayward 2002 A.L. Hayward (red.), ‘Key Writings on subcultures 1535-1727; A General History of the Robberies and Murders of the Most Notorious Pirates’, London: Routledge 2002. Halberstam 1988 M. Halberstam, ‘Terrorism on the High Seas: The Achille Lauro, Piracy and the IMO Convention on Maritime Safety’, The American Journal of International Law, 1988/22, nr. 2, p. 269-310. Hansen 2009 S.J. Hansen, ‘Piracy in the greater Gulf of Aden: Myths, Misconception and Remedies’, Norwegian Institute for Urban and Regional Research, 2009, p. 35-36. Heinze 2013 E.A. Heinze, ‘A “Global War on Piracy?” International Law and the Use of Force against Sea Pirates’, in M.J. Struett, J.D. Carlson & M.T. Nance (red.), ‘Maritime Piracy and the Construction of Global Governance’, New York: Routledge 2013. 70 Homan & Kamerling 2010 K. Homan & S. Kamerling, ‘Operational Challenges to Counterpiracy Operations off the Coast of Somalia', in B. van Ginkel & F. van der Putten (red.), The International Response to Somali Piracy: Challenges and Opportunities, Leiden: Martinus Nijhoff Publishers 2010. Homan & Kamerling 2010 K. Homan & S. Kamerling, ‘Piraterij vaart wel bij Somalisch vacuum; Bestrijdingsnetwerk in de maak’, Internationale Specator, jaargang 63, nr. 9. september 2009, p. 455-458. L’Honoré Naber 2009 H.A. L’Honoré Naber, ‘Hoe koopvaardijschepen beschermen tegen piraterij?’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 5362. Huggins & Hartnett 2013 J. Huggings & L.K. Hartnett, ‘Somalia Piracy-Are we at the End Game?’, Oceans Beyond Piracy, One Earth Future Foundation 2013, p. 1-12. Inazumi 2005 M. Inazumi, ‘Universal Jurisdiction in Modern International Law: Expansion of National Jurisdiction for Prosecuting Serious Crimes under International Law’, Intersentia 2005. Knoops 2006 G.G.J. Knoops, ‘ De medewerking van staten aan internationale straftribunalen en het beginsel van equality of arms’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2006/4, p. 69-88. Knoops 2009 G.G.J. Knoops, ‘Internationale piraterij: naar een supranationale rechtsgang?’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 8192. Knoops 2009 G.G.J. Knoops, ‘The War on Piracy: rechtspolitieke dilemma’s en oplossingen’, Nederlands Juristenblad 2009, 965, p. 1273-1276. Knoops 2011 G.G.J. Knoops, ‘Blufpoker: De duistere wereld van het international recht’, Amsterdam: Uitgeverij Balans 2011. Knoops 2011 G.G.J. Knoops, ‘De inzet van private beveiligingsorganisaties bij beveiliging van Nederlandse koopvaardijschepen tegen piraterij vanuit internationaalrechtelijk perspectief’,Adviesrapport aan de Nederlandse Regering Knoops& Partners Advocaten, Amsterdam 2011, p. 1-32. Kontorovich 2009 E. Kontorovich, ‘International Legal Responses to Piracy off the coast of Somalia’, American Society of International Law, 2009/13, nr. 2. 71 Kontorovich & Art 2010 E. Kontorovich & S. Art, ‘An Empirical Examination of Universal Jurisdiction for Piracy’, American Society of International Law, 2010, vol. 104, p. 436-454. Kontorovich 2010 E. Kontorovich, ‘A Guantanamo on the Sea: The Difficulty of Prosecuting Pirates and Terrorist’, Californian Law Review, 2010/98, nr. 1, p. 243-275. Kooijmans 2008 P.H. Kooijmans, Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, Deventer: Kluwer 2008. Kraska 2013 J. Kraska, ‘International and Comparative Regulation of Private Maritime Security Companies employed in counter piracy’, in: D. Guilfoyle (red.), Modern Piracy: Legal Challenges and Responses, Cheltenham UK: Edward Elgar Publishing 2013. Kraska 2011 J. Kraska, ‘Contemporary Maritime Piracy: International Law, Strategy, and Diplomacy at Sea’, Santa Barbara California USA: ABC-CLIO Praeger 2011. Kraska & Wilson 2009 J. Kraska & B. Wilson, ‘Combating Pirates of the Gulf of Aden: The Djibouti Code of Conduct and the Somali Coast Guard’, Ocean & Coastal Management, 2009, p.1-5. Liss 2009 C. Liss, ‘De privatisering van de bestrijding van zeeroof’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2009, p. 63-80. Liss 2009 C. Liss, ‘Privatising Anti-Piracy Services in Strategically Important Waterways: Risks Challenges and Benefits’, GraSSP Discussion Papers 2009, Asia Research Centre, University of Tokyo, p.1-15. Liss 2013 C.Liss, ‘Regulating Private Military and Security Companies at Sea: New Developments and Challenges’, Institute for Near East and Gulf Military Analysis (INEGMA) Counter Piracy Conference ‘A Regional Response to Maritime Piracy: Enhancing Public-Private Partnerships and Strengthening Global Engagement’, Dubai 2013, p. 1-5. Malanczuk 1997 P. Malanczuk, Akehurst's Modern Introduction to International Law, Londen & New York: Routledge 1997. Mineau 2010 M.L. Mineau, ‘Pirates, Blackwater and Maritime Security: The Rise of Private Navies in Response to Modern Piracy’, The Journal of International Business & Law, 2010/9, nr. 1, p. 63-78. 72 Murphy 2007 M. Murphy, 'Piracy and UNCLOS: does international law help regional States combat piracy?’, in Peter Lehr (red.), ‘Violence at sea. Piracy in the age of global terrorism’, London: Routledge, 2007. Nollkaemper 2011 A. Nollkaemper, Kern van het Internationaal Publiekrecht, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2011. Nollkaemper & Nouwen 2006 A. Nollkaemper & S.M.H. Nouwen, ‘Gemengde tribunalen en hooggespannen verwachtingen’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum (WODC), 2006/4, p. 37-56. Orakhelashvili 2011 A. Orakhelashvili, ‘Research Handbook on the Theory and History of International Law’, Cheltenham United Kingdom: Edward Elgar Publishing Limited 2011. Percy & Shortland 2011 S. Percy & A. Shortland, ‘The Business of Piracy in Somalia’, Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (DIW), Discussion Papers 1033, Berlin 2011, p. 1-39. Petrig 2013 A. Petrig, ‘The Use of Force and Firearms by Private Maritime Security Companies against Suspected Pirates’, International and Comparative Law Quarterly, 2013/67, p. 667-701. Ploch e.a. 2009 L. Ploch e.a., ‘Piracy off the Horn of Africa’, The Navy Department Library: Congressional Research Service, 2009, Washington DC, p. 1-31. Priddy & Casey-Maslen 2012 A. Priddy & S. Casey-Maslen, ‘Counter-piracy Operations by Private Maritime Security Contractors: Key Legal Issues and Challenges’, Journal of International Criminal Justice, 2012/10, p. 839-856. Randall 1987 K.C. Randall, ‘Universal Jurisdiction under International Law’, Texas Law Review, 1987/66, p. 785-788. Roach 2010 J.A. Roach, ‘Suppressing Somali Piracy – Next Steps’, American Society of International Law, 2010/14, nr. 39. Roach 2010 J.A. Roach, ‘Agora piracy prosecutions: Countering Piracy off Somalia’, American Society of International Law, 2010, vol. 104, p. 397-416. 73 Rubin 1976 A.P. Rubin, ‘Is Piracy Illegal?’, The American Journal of International Law’, 1976/70, nr.1. p. 92-95. Rubin 1988 A.P. Rubin,‘ The Law of Piracy’, International Law Studies Vol. 63; U.S. Naval War College 1988. Shaw 2003 M.N. Shaw, International Law, Cambridge: Cambridge University Press 2003. Shaw 2008 M.N. Shaw, International Law, Cambridge: Cambridge University Press 2008. Silva 2010 M. Silva, 'Somalia: State Failure, Piracy and the challenge to International Law', Virginia Journal of International Law, 2010/54, nr. 1, p. 554-565. Sjöcrona & Orie 2002 J.M. Sjöcrona & A.M.M. Orie, Internationaal strafrecht vanuit Nederlands perspectief, Deventer: Kluwer 2002. Van Sliedregt, Sjöcrona & Orie 2008, E. van Sliedregt, J.M. Sjöcrona & A.M.M. Orie (red.), Handboek Internationaal Strafrecht, Deventer: Kluwer 2008. Somers 2004 E. Somers, Inleiding tot het Internationaal Zeerecht, Mechelen: Wolters Kluwer België 2004. Sterio 2009 M. Sterio, ‘ Fighting Piracy in Somalia (and Elsewhere): Why More Is Needed’, Fordham International Law Journal 2009/33, nr. 2, p. 373-408. Sterio 2012 M. Sterio, ‘Piracy Off the Coast of Somalia – The Argument for Pirate Prosecutions in the National Courts of Kenya, The Seychelles, and Mauritius’, VU University Amsterdam Law Forum 2012/4, nr. 2, p. 104-123. Stockbruegger 2010 J. Stockbruegger, ‘Somali Piracy and the International Response: trends in 2009 and prospects for 2010’, Piracy Studies, 2010, p. 1-5. Strijards 2009 G. Strijards, ‘Piraten en hun berechting’, NJB, 2009, nr. 24, p.1512-1513. Teitler 2003 G.Teitler, ‘Zeeroof in Zuidoost-Azie’, Justitiële Verkenningen Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum (WODC), 2003/29, nr. 2, p. 10-28. 74 Treves 2009 T. Treves, ‘Piracy, Law of the Sea, and Use of Force: Developments off the Coast of Somalia’, The European Journal of International Law, 2009/20 nr. 2, p. 399-414. Tuerk 2012 H. Tuerk, ‘Reflections on the Contemporary Law of the Sea’, Den Haag: Martinus Nijhoff Publishers 2012. Vanda 2011 V.P. Nanda, ‘Maritime Piracy: How can International Law and Policy address this growing Global Menace?’, Denver Journal of International Law and Policy, 2011/39, nr. 2, p. 177207. Voetelink & Fink 2012 J. Voetelink & M.D. Fink, ‘Het Enrica Lexie-incident: rechtsmacht over Militaire Vessel Protection Detachments (VPD’s), Nederlands Juristenblad, 2012/87, nr. 33, p. 2286-2290. Wallace 2009 R.M.M. Wallace & O. Martin-Ortega, International Law, London: Thomson Reuters (Professional) UL Limited 2009. Warbrick, McGoldrick & Guilfoyle 2008 C. Warbrick, D. McGoldrick & D. Guilfoyle, ‘Piracy off Somalia: UN Security Council Resolution 1816 and IMO Regional Counter-Piracy Efforts’, International and Comparative Law Quarterly United Kingdom, 2008/53, nr. 3, p, 690-699. Wijkerslooth e.a. 2011 J.L. de Wijkerslooth e.a., ‘Geweldsmonopolie en piraterij: adviescommissie gewapende particuliere beveiliging tegen piraterij’, Den Haag: Ministerie Veiligheid en Justitie 2011, publicatienr. J-9249, p. 1-50. Zou 2009 K. Zou, ‘New Developments in the International Law of Piracy’, Chinese Journal of International Law, 2009/8, nr. 2, p. 323-345. 75 76
