Lezing 29/10 Wat maakt een land tot land?

WAT MAAKT EEN LAND TOT LAND?
Prof. Ramses A. Wessel
Centre for European Studies
Eigenlijk: Wat maakt een land tot staat?
 Verschillende vragen:
 1. wat is een staat en hoeveel staten zijn er? Wat is een
land? En een natie?
 2. Hoe kan een gebied een staat worden? Het belang
van het zijn van een staat (‘statehood’)
 3. Een verminderd belang van staten. Op naar de
‘superstaat’?
27
I. WAT IS EEN STAAT?
Van 1945 tot 2009…
In 1948, at the United Nations, the architects
planning the future headquarters asked
me how many seats they should make in
the General Assembly.[…] The United
Nations then had only fifty-one members.
[…] I confidentially answered the architects
that they could safely add twenty seats to
the fifty-one.
Prof. Oscar Schachter, 1997
25
Het aantal staten in de wereld
 193 staten, allemaal lid van de VN (behalve de
Heilige Stoel (Vaticaanstad, 826 inwoners)
 Erkenning van gebieden soms door een beperkt
aantal staten:
 Abchazië (3), ADR Sahara (49), Kosovo (62),
Noord-Cyprus (1) , Palestijnse Autoriteit (94),
Taiwan (23), Transnistrië (0), Zuid-Ossetië (3)
 110 jaar geleden in 1899 65 staten
 Daarnaast zijn er ‘afhankelijke gebieden’, zoals
de Amerikaanse Maagdeneilanden, Gibraltar,
Groenland, Frans Polonesië, de Nederlandse
Antillen
24
Kunnen er nu nog meer staten bijkomen?

Golanhoogten (deel van Syrië geannexeerd door Israël)

Hatay (deel van Syrië geannexeerd door Turkije)

Jammu en Kasjmir (regio betwist tussen China, India en Pakistan)

Delen van Libanon worden tijdens de Israëlisch-Libanese oorlog van 2006 (tijdelijk) door Israël bezet

Navassa (zowel geclaimd door de Verenigde Staten als door Haïti)

Noord-Cyprus (sinds 1974 bezet door Turkije)

Palestijnse Autoriteit (onder controle en gedeeltelijk bezet of ingelijfd door Israël)

Plazas de soberanía (deel van Marokko geannexeerd door Spanje)

Paraceleilanden (archipel betwist tussen China, Taiwan en Vietnam)

Spratly-eilanden (archipel betwist tussen China, Filipijnen, Maleisië, Brunei, Taiwan en Vietnam)

Tibet (voormalige onafhankelijke staat geannexeerd door China)

Westelijke Sahara (voormalige Spaanse kolonie die zich onafhankelijk heeft verklaard , geannexeerd door Marokko)
23
22
Het begrip ‘staat’
 Niet gelukt om tot een definitie van de staat te
komen.
 Wel criteria ontwikkeld in de literatuur en
vastgelegd in 1933 in de Montevideo Conventie
 Een natie is een etnische groep die een politieke
inhoud heeft gegeven aan deze etniciteit, of een
staatkundig verband dat zich als dusdanig
voordoet -> ‘natie-staat’
 Land is geen officiële aanduiding: in de praktijk
deel van een staat
21
De ene staat is de andere niet…
 De Verenigde Staten is een staat; de 50 staten
zijn meer te zien als landen
 Engeland is een land, maar geen staat.
 Friesland heeft 645.342 inwoners; Malta (lid
van de EU) heeft 405.165 inwoners
 Nederland heeft 16.528.699 inwoners,
Noordrijn-Westfalen heeft 18.028.745 inwoners
 De Europese Unie heeft ruim 500 miljoen
inwoners, de Verenigde Staten ruim 300
miljoen
20
Gevolgen van het zijn van een staat
 Internationale rechten en plichten
 Onafhankelijkheid (liberté)
 Gelijkheid (égalité)
 Plicht tot vreedzaam samenleven (fraternité)
 Montevideo Convention on the Rights and Duties of States (1933)
19
Iedereen is gelijk, geen rechtsmacht over de ander…
 Het international systeem is opgebouwd met
staten als de belangrijkste eenheden
 De staat als het hoogste gezag (soevereiniteit):
exclusieve bevoegdheid tot het vaststellen en
handhaven van regels. ->
 Noodzaak voor internationale regels om
afbakening en samenwerken tussen staten
mogelijk te maken
 Kelsen: ‘the essential function of international
law’
 van een recht van co-existentie naar een recht
van coöperatie
18
Het belang van grondgebied en gezag
 Belang van territorialiteit, al duidelijk na de
Vrede van Westfalen in 1648: cuius regio,
euius religio (de heerser over het
grondgebied bepaalt de religie)
 ontwikkeling cartografie aan het begin van de
17e eeuw
 ontstaan van de staat als abstracte persoon
(Hobbes: staat als ‘artificial man’,
onderscheiden van regering en bevolking)
17
Kan een staat ‘mislukken’?
 Revoluties maken geen eind aan de
staat.
 Onderdrukking en
mensenrechtenschendingen ook niet
 Kan het toch misgaan?
 Failed states: niet gelukt de ‘staat’
te laten werken (bv. Somalië)
16
Definitie ‘falende staat’
 Een falende staat kan worden omschreven
als een staat die:
 niet bij machte is (grote delen van) zijn grondgebied te
beheersen, noch de veiligheid van zijn burgers te
garanderen, aangezien hij zijn monopolie op het gebruik
van geweld verloren heeft;
 niet langer in staat is de interne rechtsorde te handhaven;
 zijn bevolking geen openbare diensten meer kan leveren
noch de voorwaarden daartoe kan scheppen
15
De criteria: de Montevideo Conventie (1933)
‘The State as a person of international law
should possess the following
qualifications:
(a) permanent population
(b) defined territory
(c) government; and
(d) capacity to enter into relations with other
states.’
14
Bevolking
 Staten bepalen zelf welke personen tot
hun staat behoren
 Personele jurisdictie
(nationaliteitsbeginsel)
 Geen criteria voor minimumomvang
 Andorra heeft 68000 inwoners; China
meer dan een miljard
 Samenstelling van de bevolking en
gebruikte talen geen criterium
13
Grondgebied
 Exclusieve jurisdictie
(territorialiteitsbeginsel)
 Ondubbelzinnig vaststellen van de
grenzen niet noodzakelijk
 Land, zee en lucht
 Geen minimum- of maximumomvang
 San Marino 61 km²; Rusland
17.098.242 km²
12
Regering (effectief gezag)
 Staten moeten in staat zijn hun
internationale verplichtingen na te komen
 Eis van ‘constitutionele onafhankelijkheid’:
soevereiniteit
 Meestal het onderscheidende criterium
tussen land en staat
 Toets niet altijd consequent toegepast
(Bosnië-Herzegovina, ex-koloniën)
11
Erkenning
 Praktisch noodzakelijk
 Geen toetsingscriterium
 Meer het noodzakelijke gevolg
 Veelal politiek van aard
10
Nieuwe criteria voor het ontstaan van staten?
 Claimen van de status als onafhankelijke ‘staat’
 voorbeeld Taiwan
 Geen ‘racistische’ grondslag
 geen erkenning Rhodesië 1965 of ZuidAfrikaans thuislanden jaren ’70; respect voor
het recht op zelfbeschikking noodzakelijk
 Democratie en respect voor mensenrechten
 vgl. ook de EU ‘Kopenhagen-criteria’
9
II. Kan Friesland (of Twente) een staat worden?
Een recht op zelfbeschikking?
 Meer een politiek, dan een juridisch concept;
opgenomen in het VN-Handvest als een beginsel
 Koloniale context belangrijk: Declaration of
Independence to Colonial Countries and Peoples
(1960):
 ‘all peoples have the right to self-determination;
by virtue of that right they freely determine their
political status and freely pursue their
economic, social and cultural development’.
 Ook opgenomen in de belangrijke mondiale
mensenrechtenverdragen (1966)
7
Een recht op afscheiding?
 Declaration on Principles of International Law
Concerning Friendly Relations (1970): “all
peoples have the right freely to determine … their
political status’.
 Verplichting van andere staten dit recht te
erkennen.
 Buiten de koloniale context beperkt bruikbaar:
territoriale integriteit staat voorop
 Wel een recht dat minderheden kunnen inroepen:
recht op deelname staatsbestuur
 Is uitroepen van onafhankelijkheid dan nog wel
6
zinvol…?
…Kosovo
 Onafhankelijkheid uitgeroepen op 17 februari
2008 (inw. 2.126.728)
 Sinds 1999 bestuurd door UNMIK, vanaf 15 juni
2008 eigen bestuur
 Slechts erkend door een deel van de
internationale gemeenschap (62 staten); 33 zijn
het vooralsnog niet van plan (waaronder de EUlanden
Cyprus, Griekenland, Roemenië, Slowakije en
Spanje).
 Verschil in erkenning relativeert de Montevideocriteria: voor de VS is Kosovo een staat, voor
Rusland niet
5
III. HET EINDE VAN DE STAAT?
The state of the State - de relativiteit van onafhankelijkheid
Opkomst non-state actors
 Staten blijven de belangrijkste actoren in het
internationale systeem
 Maar, opkomst van ‘non-state actors’, waaronder
internationale organisaties
 Aantal doet niet onder voor dat van staten
 Betrokken bij internationale wetgeving: multilevel
regulation (zie anti-terrorisme maatregelen): hoe zit het
met die exclusieve jurisdictie?
 De-bordering theorieën, transnationalisme, multi-level
governance
 Staatscommissie Grondwet: doorwerking van
internationale regels
3
De EU als ‘superstaat’?
 Het belang van de Verenigde Naties (eigenlijk dus
de ‘Verenigde Staten’) – een wereldregering?
 De VN is geen superstaat (Reparations-zaak,
1949):
2
De Europese ‘Grondwet’ en het Verdrag van Lissabon
 Meer bevoegdheden naar ‘Brussel’?
 Leidt ‘rechtspersoonlijkheid’ tot meer
zelfstandigheid?
 Globalisering heeft geleid tot onzekerheid:
 Versterking nationale tendensen?
 Vraag van vanmiddag minder relevant?
Oplossen van conflicten via het relativeren
van staatsgrenzen, maar the state is here
to stay
1
DISCUSSIE
Centre for European Studies