De patrijs in de Struikwaard

De patrijs
in de
Struikwaard
Op de rand
van het bestaan
Door Thijs Caspers
Alles uit de kast voor de patrijs …
… in de Struikwaard
Brabants Landschap
Misschien geen spektakel,
wel spectaculair
In de noordoosthoek van het Land van Heusden en Altena ligt, gekneld tussen de Afgedamde Maas en de lieflijke dorpjes Rijswijk
en Giessen, de Struikwaard. Brabants Landschap is hier de trotse beheerder van 60 hectare, waarvan 15 hectare buiten- en 45 hectare
binnendijks. Dat laatste deel oogt als ‘gewoon boerenland’: akkers en weiden. Voor
een leek wellicht niet spectaculair - geen
lepelaar of zeearend te bespeuren - maar
sinds 2013 vindt hier een uiterst interessant
project / experiment, plaats. En na het korte
tijdsbestek van drie jaar kunnen we nu al
zeggen dat het zeer succesvol verloopt. 2013
werd door ‘Vogelbescherming Nederland’
uitgeroepen tot het ‘Jaar van de Patrijs’, waar
alle reden voor was. Deze voorheen zeer
algemene verschijning - op bijna iedere wandeling kwam je hem bijna overal tegen - is
sinds de jaren ’70 in ons land met 98% achteruitgegaan, van ongeveer één miljoen exemplaren naar zo’n 20.000 nu. Genoeg reden
dus om alle zeilen bij te zetten. Welnu, om
het tij te keren - wat heet, het dier staat
op punt van uitsterven - is de
Struikwaard binnendijks optimaal ingericht voor het
‘veldhoen’, zoals de patrijs
vroeger heette. Daarbij is
niet alleen gebruik gemaakt van de kennis die
er in binnen- en buitenland al bestond over de
biotoopeisen van deze
vogel. Door onze beheer-
¯ Familieportret van 14 patrijzen tegen een
zee van onkruid: ze varen er wel bij!
winter 2016
ders te velde is vooral goed gekeken naar zijn
gedrag. Als een indiaan volgden ze de vogel
op de voet. Vervolgens speelden ze daarop in
met beheermaatregelen, waarvan sommige
ter plaatse zijn ‘uitgevonden’. Maar het komt
er toch vooral op neer dat Brabants Landschap in de Struikwaard weer is gaan boeren
zoals dat vroeger gebruikelijk was, laten we
zeggen tot in de jaren ’60.
Een uitgekiend beheer
We hebben het gebied zodanig ingericht dat
de patrijzen er a) voldoende voedsel kunnen
vinden, en dat het hele jaar door, b) er kunnen nestelen en zich verschuilen en c) er de
kuikens kunnen grootbrengen. Dit alles vereist een bepaalde wijze van landbouw en het
maken en onderhouden van allerlei mogelijke ‘randen’ (zie 2 t/m 5). Allereerst is het
goed om te weten wat patrijzen eten. De
ouden eten vooral zaad, van zowel cultuurgewassen als onkruiden, maar daarnaast ook
insecten en groene plantendelen, vooral
jonge grasscheuten, kamille en muur gaan er
graag in. De jongen zijn gedurende de eerste
weken van hun bestaan strikt afhankelijk van insecten. Om deze
drie doelen te bereiken, in
dit geval een ‘abc-tje’,
vindt op de 1) akkers
biologische / duurzame landbouw
plaats. Er worden
geen bestrijdingsmiddelen gebruikt, want
dan gaan insecten
dood. Patrijzen die ‘be-
3
˚ Z elfs op het fietspad kun je hier de
patrijs nog tegenkomen.
De Struikwaard, landschapselementen en veldbezetting
P
"
!
(i
Afge
L
de M
L
Ý
aas
!
(i
S
W
G
G
G
Rijswijk
G
'Bloemendijk'
met fietspad
G
G
G
G
Afge
Afge
dam
Ý
Giessen
de M
aas !
(i
dam
P
"
de M
aas
!
(i
G
!
(i
G
Giessen
Giessen
P
"
Legenda
!
(i
U staat nu hier
P
"
Parkeren
Bloemrijke akkerranden
PG
"
Parkeren
Parkeren
Koolmengsels
Heggen
Takkenrillen
G
Braakranden
G
G
Bloemrijke
akkerranden
Wandelroute
B
G
G
Koolmengsels
G
Ý G
Takkenrillen
Ý
Heggen
Braakranden
G
G
G
H
H
VB
2,6 km
V
Parkeren
Inrichting
Bloemrijke akkerranden
Inrichting
Takkenrillen
Heggen
Braakranden
Takkenrillen
2,6 km
Wandelroute
Infopaneel
U
staat nu hier
G
H
P
"
Braakranden
Wandelroute
Inrichting
Inrichting
Legenda
!
(i U staat nu hier
B
Pi
Parkeren
"
U
staat nu hier
!
(
Heggen
Koolmengsels
!
(i
G
G
Legenda
Koolmengsels
Bloemrijke akkerranden
Legenda
G
G
G
G
G
G
dam
4
V
G = gras / klaver
2,6 km
G = gras / klaver
L = luzerne
G = gras / klaver
W = wintertarwe
L = luzerne
H = haver
W = wintertarwe
B = boekweit
H = haver
S = spelt
B = boekweit
V = veldbonen
S = spelt
V = veldbonen
Legenda
hier verliezen hun vruchtbaar!
(i U staat
handeld’
zaadnueten
P
Parkeren
heid,
zo
is
gebleken
uit wetenschappelijk
"
onderzoek. Voorts zijn de grotere akkers
opgesplitst in kleinere percelen, precies zoals
Inrichting
ze er, afgaande op oude kaarten, vroeger ook
Bloemrijke akkerranden
bij moeten hebben gelegen. Door er vervolgens inKoolmengsels
ruimte en tijd verschillende gewassen
op te verbouwen
- nu eens zomertarwe, dan
Heggen
weer luzerne
heb
Takkenrillen je ook verschillende oogstdata. Bijgevolg
is het akkercomplex van de
Braakranden
Struikwaard nóóit helemaal kaal, er is altijd
Wandelroute
wel iets te bikken voor de patrijs. 2) Bloem2,6 km
rijke graanranden,
de naam zegt het al, herbergen veel bloemen: daar komen insecten
op af en eens worden het zaden, allemaal
G = grasvoor
/ klaver
voedsel
jong en oud. En ‘s winters laten
L = expres
luzerne
we
randen staan, ingezaaid met boeW = wintertarwe
renkool,
lijnzaad en gierst. Daar komt nog
H = haver
veel
zaad vanaf en onder de grote bladeren
B = de
boekweit
van
eerste kunnen patrijzen zich uitsteS = spelt
kend
verschuilen tegen predatoren en slagreV = veldbonen
gens.
En zoals bekend zitten er op onbespoten kool ook lekker veel rupsjes. Om de naam
Struikwaard weer eer aan te doen, zijn de
afgelopen jaren 3) struweelhagen met hier
van oorsprong inheemse houtachtigen aangeplant, te weten inlandse vogelkers, één- en
tweestijlige meidoorn, hondsroos, heggenroos en de (bijna uitgestorven) wilde appel.
Door deze heggen langs akkers te situeren,
kunnen patrijzen bij aanvallen van predatoren gelijk een veilige ‘paraplu’ bereiken, want
zo moeten de overhangende takken er toch
uitzien voor grijpgrage klauwen. Wel moet je
er als beheerder voor zorgen dat de hagen
niet te hoog uitgroeien, anders worden het
uitkijkposten voor kraaien, die op de kuikens
loeren. Vanuit dezelfde beweegreden zijn er
verspreid over het gebied ook 4) takkenrillen
gelegd. Deze bestaan uit gepote wilgentenen
- die natuurlijk regelmatig geknot moeten
worden - waartussen massa’s onkruiden opslaan, zoals bijvoet en kamille. Ze broeden er
als het ware midden in hun eigen voorraad-
˚ Bloemrijke akkerrand met phacelia en
5
boekweit.
kast! Maar met het opsplitsen en ‘beranden’
van akkers ben je er nog niet. Vlak vóór de
dekking en voedsel biedende randen moet je
vervolgens 5) braakstroken aanleggen. In
maart ploeg je de kale aarde om en daar vinden de in mei en juni uitkomende kuikens de
broodnodige insecten. En als je tussen de
akkers door ook wat 6) kruidenrijke graslandjes aanlegt is het plaatje compleet.
Patrijsvriendelijk beheer komt er in het kort
op neer dat je a) kleinere percelen maakt, b)
meerdere gewassen verbouwt en c) zorgt dat
er voldoende oogstresten in het veld achter
blijven (het volgende ‘abc-tje’). Dit komt neer
op een wijze van landbouw die vroeger gangbaar was omdat men niet anders kon (de
stand van de landbouwtechniek liet niet anders toe), en we nu expres zo moeten voeren.
Van linksboven met de klok mee: boerenkool, je kunt er veilig onder schuilen in de winter; takkenrillen bieden dekking, voedsel en
broedgelegenheid; lekkere hapjes in de strooisellaag; icarusblauwtje, zich opwarmend op een braakstrook .
6
Grepen uit het voedselpakket van de patrijs, van boven met de klok mee: bijvoet, kamillebloempje, insect op wilde peen,
phaceliazaad (als wintervoorraad) en rups in distel.
7
Een familiale vogel
die vele fans verdient
Interview met Jos Schenkeveld*: ‘de veerkracht van de patrijs valt te prijzen’
Een slim dier telt
Jos Schenkeveld, 27 jaar oud / jong, is een van
onze terreinmedewerkers in het Land van
Heusden en Altena. Vanaf het begin van het
patrijzenproject in de Struikwaard (2013)
volgt hij de ontwikkelingen op de voet, die hij
ook nog eens in belangrijke mate in de gewenste richting stuurt. De stand heeft een
hoge vlucht genomen: van 3 koppels met 20
volgroeide kuikens in 2013 naar 7 respectievelijk 44 in 2015. (De cijfers voor 2016 vielen iets
minder uit, waarover straks meer.) Hoe tel je
die?, luidt de vraag. ‘Door goed te kijken en
onderhand heb je wel ervaring met deze
soort’, luidt het antwoord van Jos. ‘Patrijzen
zijn op hun actiefst één uur na zonsopgang en
één uur voor zonsondergang. Op zonovergo-
ten dagen zie je ze niet, op bewolkte dagen
de hele dag door (als het tenminste niet regent). Bij sneeuwval in de winter kun je ze
aanzien voor molshopen. Maar dan nog, bij
de georganiseerde tellingen in groep zie je
waarschijnlijk nog heel wat patrijzen over het
hoofd. [Maar omdat zowel beheerders als tellers
zovaak in het veld zijn, mag je de opgegeven cijfers toch
als betrouwbaar beschouwen, red.] Patrijzen kunnen zich namelijk heel goed ‘drukken’ en dan
lijken ze op te gaan in de aarde. Maar dan
ineens rennen ze voor je uit! Het vliegen stellen ze zo lang mogelijk uit. Ze zijn er ook helemaal niet op gebouwd, dat kun je zien. De
grootste vliegafstand bedraagt misschien 50
meter. Ze lossen het zoveel mogelijk rennend
op. En áls ze al vliegen is het erg laag, wat ook
alweer een functie heeft. Een roofvogel, die
het toch vooral van het luchtruim moet hebben, kan ze dan moeilijk pakken. Ze zijn wel
slim, hoor. Zijn ze met z’n negenen, dan loeren er op toerbeurt steeds twee de omgeving
af, zodat de overige zeven op hun gemak kunnen pikken. Maar bij het lichtste geluidje
steken ze allemaal tegelijk hun kopje op.’
Vol is vol?
‘Kan de Struikwaard aan zijn eigen succes ten onder
gaan? Dat wil zeggen dat het gebied op een gegeven
moment ‘vol’ zit? ‘Hoewel patrijzen ontzettend
˚ Jos in zijn element als excursieleider.
8
* Bijna alle foto’s in dit artikel over de
patrijs (p 38-53) zijn van Jos’ hand én
genomen in de Struikwaard: dat geeft
het verhaal extra cachet.
Ze leven graag op stoppelvelden …
Zich drukkend patrijzenvrouwtje.
… en ’s winters zoeken ze meer de
menselijke omgeving op.
honkvast zijn, zal het gebied er ook weer niet
door overspoeld raken. Er is eerder sprake van
een ‘olievlekwerking’, dispersie. Vanuit de
Struikwaard zie je ze naar alle richtingen uitzwermen. De hele omgeving zie je bevoorraad worden met patrijzen uit ons ‘kerngebied’. Al staan er maar wat dekking gevende
fruitbomen of buxusboompjes, patrijzen
neigen ernaar zich te verstoppen, zo ook in
een veld met groenten van de koude grond.’
‘Natuur dichtbij huis’
Ligt het zo simpel? Kan de patrijs al met zulke armetierige elementen toe? ‘Desnoods wel, er is genoeg
reden om positief te blijven. Allereerst: de
patrijs is een echt ‘randen-dier’, van welke
aard of samenstelling die ook mogen zijn. De
ideale rand is natuurlijk de heg, het ‘huis van
de patrijs’. Maar met minder nemen ze al
genoegen, álle elementen die het landschap
breken zijn geschikt, al is het maar een schapenraster. Als je geen randen hebt, máák je ze
gewoon, zoals we in de Struikwaard hebben
˚ Ouderpaar met jongen, foeragerend
langs een heg.
gedaan. Maar je kunt ook verder kijken en
daarbij onvermoede kansen benutten. Een
rand - of eigenlijk meer een ‘overhoekje’ - kan
ook een particuliere (bloemen)tuin of volkstuin zijn. De eigenaren ervan hebben doorgaans een broertje dood aan spuiten en bijgevolg heb je er veel zaden en insecten. Patrijzenbeheer is heel goed uit te voeren in een
gebied dat grenst aan een dorp. [Zoals bij de
Struikwaard het geval is, red.] Als het koud is in de
winter gaan ze er desnoods aan de huizen
onder een carport zitten. Patrijzen zijn niet
gek en maken gewoon gebruik van de elementen / objecten die hen worden aangeboden; zolang er tenminste geen sprake is van
verstoring.’
Liefdevol bewerken van het land
‘Onze akkers in de Struikwaard zijn verpacht
aan een biologische veehouder. We werken
vanuit dezelfde filosofie, zodat het niet moeilijk is om het beheer op elkaars wensen af te
stemmen. Belangrijk is het voeren van een
10
‘wisselbouw’: op percelen waar vorig jaar
luzerne werd verbouwd is dit jaar tarwe ingezaaid en ga zo maar door. De boer is erg tevreden over luzerne omdat het een hoog eiwitgehalte heeft. Wordt een koe ziek dan eet ze
niets behalve luzerne, ze fleurt er van op. En
voor ons is het belangrijk dat je dit gewas niet
hoeft te bespuiten: er mag gerust onkruid
tussen komen. Het wordt door de boer zonder tegenzin gemaaid, gehakseld en gekuild.
Maar áls hij gaat maaien, is het belangrijk dat
wij er bij zijn. Hij belt altijd netjes van te voren
wanneer hij of een loonwerker dat van plan
is. Dan gaan wij mee op de trekker, want je
moet er letterlijk en figuurlijk boven op zitten. Wij weten waar de patrijzen broeden en
bij voorkeur foerageren. Normaal maait een
boer een perceel in rondjes, van buiten naar
binnen (de ruimte in), wat ongunstig kan
uitpakken voor de patrijs. Die heeft er namelijk een hekel aan om een kale vlakte over te
steken, blijft op zijn schutkleuren vertrouwen
en dus zitten en wordt dan dood gemaaid.
Een boer moet zó werken dat hij de dieren
juist de dekking in maait. Luzerne is ook in
trek bij hazen, die er met smaak van eten, er
komen veel bijen en vlinders op af en de
veldleeuwerik broedt er graag in. ‘Onze’ boer
steekt weer andere grondgebruikers aan, die
ook wel eens een veldje willen, want net als
klaver is luzerne een stikstofbinder en daardoor een bodemverbeteraar: een ideaal gewas om het jaar daarop haver of tarwe te
verbouwen.’
Je doet álles voor de kinderen
‘Patrijzen komen tot broeden in ruigtes aan
greppel- en slootkanten, onder aan heggen en
in takkenrillen. Een ‘pol’ akkerdistels biedt al
voldoende bescherming. Ik vond daarin vorig
jaar een nest met 16 eieren en de jongen die
˚ Het zaaien van haver op een van onze biologische akkers; inzet: waar dan later bloemen
mogen opslaan als het harig wilgeroosje.
11
daaruit kwamen bleven allemaal in leven.
Hebben ze eenmaal de gevaarlijke kuikenperiode overleefd, dan kunnen ze makkelijk oud
worden. De grootste inspanningen die wij als
beheerders leveren, vallen in de periode ver
vóór hun geboorte. En eigenlijk begint het al
bij de zorg voor het vrouwtje, hun moeder
dus. Daarom vallen alle bewerkingen van het
land in het vroege voorjaar, tussen 15 maart en
15 april (als het weer dat tenminste toelaat). Je
moet zorgen dat het werk er ruim vóór de
broedperiode op zit, want het vergt allemaal
erg veel van het vrouwtje. Eerst moet ze een
goede nestelplaats vinden, vervolgens een
nestje maken, dan erg veel eieren leggen en
die daarna bebroeden, alles bij elkaar een periode van 50 dagen. Gedurende die héle periode
heeft ze absolute rust nodig en houden wij ons
dus koest. (Juist deze lange tijdsspanne maakt
de patrijs in de gangbare landbouw zo kwetsbaar.) Komen de jongen in mei / juni uit, dan
moeten de in maart omgewoelde braakstroken, gelegen vlak vóór de ruigtestroken, de
kuikens voldoende te bieden hebben. Tot nog
toe is ons dat goed gelukt. Op een braakstrook
leven 3 tot 10 keer zoveel insecten dan op
willekeurig welke andere strook ook. Vanaf
maart ontkiemen er jonge plantjes waar veel
insecten op afkomen. En omdat donkere
grond veel sneller opwarmt dan begroeide,
lokt dat nóg meer insecten, want die komen
zoals bekend op warmte af: allemaal voer voor
de jongen. Een braakstrook is voor hen zeg
maar een snackbar. Al direct na het verlaten
van het ei beginnen de kuikens instinctief om
zich heen en in de grond te pikken, ze happen
naar alles wat beweegt. Vervolgens letten de
ouders heel goed op hun jongen. Ze worden
˚ Geen vogel in Europa legt zoveel eieren …
12
Brabants Landschap
door hen aangestuurd, ook als ze wat groter
zijn. Ze kijken naar hun ouders op een manier
van ‘zeg wat ik moet doen’. Zijn ze toch wat
onvoorzichtig, dan slaken de ouders een zacht
‘kirrek’, terwijl deze voorzichtige dieren toch
maar zelden geluid maken. De kuikens rennen
dan naar een van de ouders terwijl de andere
het gevaar nauwlettend in de gaten houdt en
eventueel voor afleidingsmanoeuvres zorgt.
De voornaamste predatoren van de patrijs
komen niet vanuit de lucht - of het zou de
havik moeten zijn - maar vanaf de grond, de
voornaamste is wel de vos. Fanatieke eierrovers zijn er meer. Hermelijn, wezel, bruine rat
en egel nemen er iedere dag een, zwarte kraai
en vos nemen ze alle tegelijk. Misschien wel
net zo belangrijk voor de kuikenoverleving is
een droog en warm voorjaar. Afgelopen jaar
was de periode van half mei tot half juli de
natste over de laatste 300 jaar, met rampzalige
gevolgen voor de jongen. De regen dringt op
een gegeven moment door tot op de huid, de
kuikens koelen af en leggen het loodje. Bij
warmte heb je ook meer insecten.’
winter 2016
Participatie voor de patrijs
‘Mooi om te zien is dat steeds meer partijen en
particulieren zich bekommeren om de patrijs
in en rond de Struikwaard. Het pilotproject
wordt vanaf het begin gedragen door - uiteraard - Brabants Landschap, de plaatselijke
natuurvereniging Altenatuur en Vogelbescherming Nederland. Gaandeweg is de patrijs ook
in de buurt gaan ‘leven’ bij de bewoners van
de aangrenzende dijk die zich door Giessen en
Rijswijk slingert. Sommigen zaaien de achterkant van hun tuin in met een bijen- of bloemenmengsel. En ook de kerken van de dorpen
willen hun tuin en parkeerplaats patrijsvriendelijk inrichten. Op percelen die nu nog in
gebruik zijn als weiland willen we volgend jaar
haver en spelt verbouwen. Het plan is om er
pannenkoekenmeel en muesli van te maken
en die op de markt te brengen, met een patrijs
in het logo. De molenaar van Veen heeft aangeboden het meel te willen malen. Het zal een
geweldige promotie voor de Struikwaard betekenen! Maar het mooiste is nog wel het werk
van onze plaatselijke vrijwilligersgroep, de
˚ (l) Patrijzen schuwen tuinen zeker niet en daarom (r) richten steeds meer aanwonenden van de Struikwaard hun
achtertuin patrijsvriendelijk in.
13
‘Brabantse Waterlinie Werkers’, die bestaat
sinds 2013 en telt 10 à 12 mannen en vrouwen.
Het hele jaar door komen we iedere maandagochtend samen om ‘iets’ te doen in een van
onze terreinen in het Land van Heusden en
Altena. Dikwijls is dat in de Struikwaard. De
vrijwilligers doen er van alles, zoals het knotten van de takkenrillen en het bouwen van een
insectenhotel. Zonder hen zou het patrijsvriendelijke beheer onbetaalbaar en dus on-
mogelijk worden. Afgelopen maand oktober
hebben we een variatie op de ‘muizenruiter’
bedacht. Dit is een hooibergje dat ’s winters in
het veld achterblijft om muizen te lokken waar
dan weer uilen op afkomen. Wij hebben hem
volgestopt met onkruiden als zuring en perzikkruid. Van lieverlee zullen die hun zaden verliezen, zodat er winterrond aanbod van voedsel zal zijn rond de ruiter. Fazant en houtduif
maken er al gebruik van, nu nog de patrijs. ’
˚ Boven: (l) de kerk van Giessen met op de voorgrond ‘patrijzenruiters’; en (r) ook de kerk van Rijswijk is nu ‘om’.
Onder: Brabantse Waterliniewerkers (l) knotten takkenrillen en (r) zetten patrijzenruiters neer.
14
Brabants Landschap
Een bosje bloemen is hier wel op zijn
plaats
Dit klinkt allemaal hartverwarmend. Een mens kan niet
meer doen, zou je denken. ‘Het zit hem niet in grote, maar kleine dingen waarmee je het meeste
kunt bereiken. Sluit je de natuur - in dit geval
de patrijs - in je hart, dan komen de ideeën
vanzelf. Zo hebben we te weinig zandige plekken in de Struikwaard en het is bekend dat
patrijzen graag een zandbadje nemen, iedere
dag wel als het kan. Dat zie je ook aan de talloze kuiltjes onderaan de heggen. Wat wil je,
hij is tenslotte familie van de kip. Ik heb de
nood gelenigd door hier en daar een kuub
zand te storten. Een geweldige opsteker is dat
we in 2017 van Waterschap Rivierenland de dijk
in beheer krijgen die zich slingert tussen het
binnen- en buitendijkse deel van de Struikwaard. ‘Ontzorgen’ van het waterschap heet
dat in ambtelijke taal. Nu kunnen we de twee
delen van ons reservaat eindelijk integraal
De ‘Bloemendijk’ met een zee van margrieten ...
winter 2016
beheren. Inventarisatie wees uit dat deze dijk
floristisch ongemeen rijk is. Er groeien bijzondere planten als knikkende distel, aardbeiklaver, bijenorchis, aardaker, goudhaver, veldsalie, beemdkroon en heksenmelk. In de bloeitijd is het een feest voor het oog, mede door
de vele margrieten en wilde penen. Voor deze
bloemen gaan we het maaibeheer aanpassen.
En wat wil nu het geval? Ook de patrijs is ermee geholpen, want kan tot broeden komen
in de schouwstrook onder aan de dijk. Hij
probeerde dit al eerder maar werd steeds
uitgemaaid. Zo wordt de natuur in de Struikwaard steeds rijker. Je moest eens weten hoeveel andere soorten al meeliften op de beheermaatregelen voor de patrijs, zoals bijen, vlinders, en zangvogels als kneu, geelgors, groenling en de roodborsttapuit, de laatste ook
broedend. En door de vele veldmuizen zie je er
altijd wel torenvalkjes bidden. Ja, de patrijs is
een echte gidssoort voor de boerennatuur.’
... en de bijenorchis
De patrijs gaat internationaal:
‘PARTRIDGE’*
De patrijs gaat niet alleen in Nederland maar
binnen heel de Europese Unie hard achteruit.
Dit leidde tot het besluit om internationaal
de handen ineen te slaan en in actie te komen
voor deze boerenlandvogel ‘par excellence’.
Organisaties binnen de ‘North Sea Region’
sloegen de handen ineen en dienden bij de
EU een subsidie-aanvraag in voor het grote
project ‘PARTRIDGE’. Dit in het kader van
‘Interreg’, een Europese regeling waarbinnen
partijen uit meerdere landen samenwerken in
projecten op het gebied van ruimtelijke ordening en regionale ontwikkeling. En afgelopen
oktober werd bekend dat de subsidie wordt
toegekend! En zo kunnen de komende jaren
in Engeland, Schotland, Duitsland, Vlaanderen en Nederland 10 voorbeeldgebieden van
elk minimaal 500 hectare optimaal worden
ingericht voor de patrijs. De Nederlandse
voorbeeldgebieden komen te liggen op
Schouwen-Duiveland in Zeeland en in het
Land van Heusden en Altena in Brabant. In
het laatste geval gaat het om de Oude Doornpolder tussen Sleeuwijk en Almkerk. Het
Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap zal hier de regie (speciale
maatregelen, onderzoek) gaan voeren en
ontvangt daarvoor van ‘Europa’ dik een half
miljoen euro. Het streven is om met hulp
daarvan 7% van de totale oppervlakte in te
richten als ‘patrijs bevorderende landschaps-
elementen’, in bijna alle gevallen ‘randen’.
(Na het lezen van dit artikel zult u onderhand
wel begrijpen waarom.) De deelnemers aan
‘PARTRIDGE’ willen met nieuwe beheeroplossingen de biodiversiteit van het boerenland
verhogen met zo’n 30%, en dat in vier jaar
tijd. En deze oplossingen daarna ‘uitrollen’
over álle regio’s. Het is hun primaire doel om
binnen de landbouw een verandering te bereiken in denken en doen. Daarvoor zal veel
worden gedaan aan (inter)nationale kennisuitwisseling en voorlichting over de patrijs
aan boeren, beleidsmakers en het grote publiek. Moge het voorbeeldgebied bij Almkerk
uitgroeien tot een Struikwaard in het groot;
dan zit het wel snor.
Slotwoord: wat een traject!
De hoopvolle ontwikkelingen rond de patrijs
zijn niet zomaar uit de lucht komen vallen,
daar is heel wat werk aan voorafgegaan. Dat is
met name gebeurd door onze coördinator
soortenbescherming Jochem Sloothaak, die
steeds de initiatieven nam. In 2011 begon hij
te lobbyen bij de Provincie om meer draagkracht te creëren voor de patrijs, wat in 2012
resulteerde in acht voorbeeldprojecten, verspreid over Brabant. Het succes daarvan werd
opgemerkt door Vogelbescherming Nederland, die in 2013 verspreid over het héle land
koos voor drie demonstratiegebieden, waaronder de Struikwaard. Daarna richtte Jochem
zijn blik op Engeland en na verschillende
*PARTRIDGE staat voor ‘Protecting the Area’s Resources Through Researched and Innovative
Demonstration of Good Examples’
16
Brabants Landschap
werkbezoeken aan dat land kon bovengenoemde subsidie binnengehaald worden:
een traject van zes jaar waarvoor heel wat
gecorrespondeerd is, mondeling en schriftelijk, met alle mogelijke instanties, zowel
gouvernementele als non-gouvernementele
(de zogenaamde NGO’s, waarvan wij er een
zijn). Het is natuurlijk helemaal mooi dat de
winter 2016
twee poten van Brabants Landschap, enerzijds het terreinbeheer en anderzijds het
landschapsbeheer (in principe opererend
buiten onze eigen terreinen) zo vruchtbaar
hebben samengewerkt. Natuurbescherming
blijft mensenwerk - over vele schijven - zo
blijkt maar weer ten overvloede uit dit verhaal
over de patrijs.
Zijn er boeren, burgers of buitenlui die na
het lezen van dit verhaal zelf ook iets
willen betekenen voor de patrijs, neem
dan contact op met:
[email protected]
Op youtube is een aflevering van NatuurStreken te vinden over de Struikwaard en
de tellingen die vrijwilligers daar uitvoeren, kijk op: https://www.youtube.com/
watch?v=lq2Ooeg3SIM
U steunt de patrijs ook door het drinken
van een ‘Patrijske’, mail naar:
[email protected]
Zicht op de Struikwaard vanuit het noordwesten: agro-natuur in optima forma;
inzet: Jochem in de zevende hemel met patrijs én dochter.
17