Pedofielenjagers: een studie van de potentiële impact van hun

Faculteit rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2015-2016
Pedofielenjagers:
een studie van de potentiële impact van hun acties
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Jolien Debouvere
(studentennr. 01101800)
Promotor: Prof. dr. Gert Vermeulen
Commissaris: Prof. dr. Brice De Ruyver
2
VOORWOORD
Het schrijven van deze masterproef vormt het sluitstuk van een vijfjarige opleiding in de rechten.
Het zou niet mogelijk geweest zijn om deze opleiding en deze masterproef tot een goed einde te
brengen zonder de steun van een aantal mensen. Graag wil ik dit voorwoord dan ook gebruiken
om enkele personen in het bijzonder te bedanken.
Vooreerst wil ik mijn promotor, Prof. dr. Gert Vermeulen, bedanken voor de kans die hij mij
gegeven heeft om mij te kunnen verdiepen in het onderwerp van deze masterproef en mij
gedurende het schrijven ervan waar nodig bij te staan.
Verder wil ik mijn ouders graag bedanken voor de kans die ze mij gegeven hebben om verder te
studeren en mij gedurende deze periode onvoorwaardelijk te steunen in alles wat ik deed.
Voorts wil ik ook graag mijn broer, zus, familie en vrienden bedanken voor de steun die ze
gedurende mijn studietijd zijn geweest en voor de nodige momenten van ontspanning die we
samen hebben beleefd.
Tot slot wil ik ook mijn vriend Bram bedanken voor zijn steun en raad bij het schrijven van deze
masterproef. Zijn enthousiasme en vertrouwen in mijn kunnen hebben er mede voor gezorgd dat
ik deze masterproef tot een goed einde heb kunnen brengen.
Jolien Debouvere
Zulte, 10 mei 2016
3
4
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Inleiding ............................................................................................................................ 9
Hoofdstuk 2. Pedofielenjagers: begrip en conceptueel kader ............................................................ 13
2.1 Pedofilie versus pedoseksualiteit .............................................................................................. 13
2.2 Begrip pedofielenjager ............................................................................................................... 14
2.3 Oorsprong ................................................................................................................................... 15
2.4 Werkwijze ................................................................................................................................... 16
2.5 Doelstellingen ............................................................................................................................. 17
2.6 Initiatieven .................................................................................................................................. 18
2.6.1 Verspreiding van identiteitsgegevens .................................................................................. 18
2.6.2 Lokacties ............................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 3. Negatieve gevolgen van de praktijken van pedofielenjagers ....................................... 23
3.1 Gevolgen voor de maatschappij................................................................................................. 23
3.1.1 Nodeloze ongerustheid ........................................................................................................ 23
3.1.2 Negatieve invloed op de maatschappelijke perceptie van pedofilie en pedoseksualiteit ... 24
3.1.3 Schijnveiligheid ..................................................................................................................... 24
3.1.4 Plegen van misdrijven........................................................................................................... 25
3.2 Gevolgen voor de geviseerde personen .................................................................................... 25
3.2.1 Inbreuk op tal van rechten ................................................................................................... 25
3.2.2 Daling van de re-integratie- en rehabilitatiekansen............................................................. 26
3.2.3 Heksenjachtneiging .............................................................................................................. 26
3.2.4 Verhoogd risico op recidive .................................................................................................. 27
3.2.5 Bijkomende straf voor de dader ........................................................................................... 28
3.2.6 Vluchtneigingen .................................................................................................................... 28
3.2.7 Megan’s flight ....................................................................................................................... 28
3.3 Gevolgen voor de slachtoffers van pedoseksuele delicten ....................................................... 29
Hoofdstuk 4. Huidig regelgevend kader ter bescherming van de geviseerde personen ............ 31
4.1 Probleemstelling ......................................................................................................................... 31
4.2 Stand van zaken .......................................................................................................................... 31
4.3 Welke schendingen kunnen de geviseerde personen inroepen? ............................................. 32
4.3.1 Recht op privacy ................................................................................................................... 32
4.3.1.1 Begrip............................................................................................................................ 32
1) The right to be left alone ................................................................................................... 33
2) Relationele privacy ............................................................................................................ 33
3) Recht op zelfbeschikking ................................................................................................... 34
4) Conclusie ........................................................................................................................... 34
5
4.3.1.2 Internationale bescherming van het recht op privacy .................................................. 35
1) Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens ....................................................... 35
2) Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten ...................................... 35
4.3.1.3 Europeesrechtelijke bescherming van het recht op privacy ......................................... 36
1) Artikel 8 EVRM................................................................................................................... 36
2) Artikel 7 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie...................................... 37
4.3.1.4 Nationale bescherming van het recht op privacy ......................................................... 37
1) Artikel 22 Grondwet .......................................................................................................... 37
2) Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte
van de verwerking van persoonsgegevens............................................................................ 37
4.3.1.5 Recht op privacy in de context van pedofielenjagers ................................................... 39
1) Doorwerking van het recht op privacy .............................................................................. 39
2) Bijzondere waarborgen voor pedofielen en pedoseksuele delinquenten ........................ 40
3) Belang van de positie van de geviseerde persoon? .......................................................... 41
5) Conclusie ........................................................................................................................... 42
4.3.2 Recht op afbeelding.............................................................................................................. 42
4.3.2.1 Begrip ............................................................................................................................ 42
4.3.2.2 Grondslag ...................................................................................................................... 43
1) Het persoonlijkheidsrecht op afbeelding .......................................................................... 43
2) Invloed van andere wettelijke bepalingen ........................................................................ 43
4.3.2.3 Het recht op afbeelding in de context van pedofielenjagers ........................................ 44
1) Horizontale doorwerking .................................................................................................. 44
2) Beperking voor (relatief) publieke personen .................................................................... 45
3) Conclusie ........................................................................................................................... 46
4.3.3 Recht op eer en goede naam ............................................................................................... 46
4.3.3.1 Begrip ............................................................................................................................ 46
4.3.3.2 Rechtsgrond................................................................................................................... 47
1) Mensenrechtelijke bepalingen .......................................................................................... 47
2) Strafrechtelijke waarborgen.............................................................................................. 47
4.3.3.3 Strafbaarstellingen ........................................................................................................ 48
1) Laster en eerroof ............................................................................................................... 48
2) Kwaadwillige ruchtbaarmaking ......................................................................................... 50
3) Belediging .......................................................................................................................... 51
4) Gemeenschappelijk aan deze strafbaarstellingen ............................................................ 53
4.3.4 Vermoeden van onschuld? ................................................................................................... 53
4.3.4.1 Begrip ............................................................................................................................ 53
6
4.3.4.2 Rechtsgrond................................................................................................................... 53
4.3.4.3 Het vermoeden van onschuld in de context van pedofielenjagers............................... 54
4.3.5 Belaging ................................................................................................................................ 55
4.3.5.1 Begrip ............................................................................................................................ 55
4.3.5.2 Constitutieve bestanddelen .......................................................................................... 56
1) Materiële bestanddelen .................................................................................................... 57
2) Moreel bestanddeel .......................................................................................................... 58
4.3.5.3 Klachtmisdrijf ................................................................................................................. 58
4.3.5.4 Belaging in de context van pedofielenjagers ................................................................ 59
4.4 Hoe kan opgetreden worden tegen pedofielenjagers?............................................................. 59
4.4.1 Strafrechtelijke bescherming ............................................................................................... 59
4.4.2 Burgerrechtelijke bescherming ............................................................................................ 60
4.5 Verbod op censuur?.................................................................................................................... 62
4.6 Recht om vergeten te worden ................................................................................................... 67
4.6.1 Probleemstelling................................................................................................................... 67
4.6.2 Google Spain-arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie ................................... 68
4.6.2.1 De feiten ........................................................................................................................ 68
4.6.2.2 Beslissing van het Hof van Justitie van de Europese Unie ............................................ 70
4.6.2.3 Invloed van het Google Spain-arrest op de situatie in België ....................................... 73
4.6.3 Het concept ‘recht om vergeten te worden’ ........................................................................ 74
4.6.3.1 Invulling van het begrip ................................................................................................. 75
4.6.3.2 Grondslag ...................................................................................................................... 76
4.6.3.3 Voorwaarden en beperkingen van het recht om vergeten te worden ......................... 77
4.6.3.4 Recht om vergeten te worden voor gevangenen? ........................................................ 79
4.6.3.5 Recht om vergeten te worden ook van toepassing op krantenarchieven? .................. 80
4.6.4 Uitoefening van het recht om vergeten te worden ............................................................. 81
4.6.5 Het recht om vergeten te worden in de context van pedofielenjagers ............................... 82
4.6.6 Evaluatie van het recht om vergeten te worden zoals het vandaag bestaat ....................... 83
4.7 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de geviseerde personen .. 84
Hoofdstuk 5. Nut van de praktijken van pedofielenjagers ................................................................. 87
5.1 Hulp bij de opsporing en vervolging van pedoseksuele delinquenten ..................................... 87
5.1.1 Verduidelijking van het nut .................................................................................................. 87
5.1.2 Initiatieven............................................................................................................................ 88
5.1.3 Situatie in België ................................................................................................................... 91
5.1.3.1 Stand van zaken............................................................................................................. 91
5.1.3.2 Leeftijd van het slachtoffer ........................................................................................... 91
7
5.1.3.3 Provocatie? .................................................................................................................... 93
5.1.3.4 Nood aan de aanpassing van het wettelijk kader? ....................................................... 96
1) Wettelijk kader inzake infiltratie ....................................................................................... 96
2) Infiltratie en lokagenten .................................................................................................... 98
3) Conclusie ......................................................................................................................... 100
5.2 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij tegen
pedofielen en pedoseksuele delinquenten ................................................................................... 101
5.2.1 Verduidelijking van het nut ................................................................................................ 101
5.2.2 Het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij tegen seksueel
onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen ..................................................................... 102
5.2.2.1 Strafwetboek ............................................................................................................... 102
1) Aanranding van de eerbaarheid ...................................................................................... 102
2) Verkrachting .................................................................................................................... 105
3) Openbare schennis van de goede zeden ........................................................................ 107
4) Aanzetten tot ontucht, bederf van de jeugd en prostitutie ............................................ 108
5) Online grooming.............................................................................................................. 109
a. Online grooming als afzonderlijk misdrijf .................................................................... 110
b. Verzwarende omstandigheid grooming ...................................................................... 110
6) Kinderpornografie ........................................................................................................... 111
7) Cyberkinderlokkerij ......................................................................................................... 112
5.2.2.2 Op te leggen maatregelen ........................................................................................... 113
5.2.3 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij ......... 116
5.3 Voorzien van informatie ........................................................................................................... 118
5.3.1 Verduidelijking van het nut ................................................................................................ 118
5.3.2 Situatie in de Verenigde Staten van Amerika ..................................................................... 119
5.3.3 Toepasbaarheid in Europa? ................................................................................................ 121
Hoofdstuk 6. Conclusie en aanbevelingen ......................................................................................... 125
Hoofdstuk 7. Bibliografie .................................................................................................................... 131
8
Hoofdstuk 1. Inleiding
Situering en probleemstelling
Pedofilie en pedoseksualiteit zijn onderwerpen die de samenleving in een mum van tijd in rep en
roer kunnen zetten. Wanneer dergelijke zaken aan het licht komen, worden hier binnen de
kortste tijd ontelbare reacties op geuit. De kans dat een jacht op pedofielen ontstaat, is reëel:
namen, adressen en foto’s worden op websites geplaatst, ramen worden ingegooid, huizen
worden beschilderd met verwijten en personen - al dan niet schuldig - worden bedreigd met de
dood. Op die manier worden veroordeelden, verdachten en zelfs onschuldige personen
publiekelijk aan de schandpaal genageld. Het starten van een dergelijke klopjacht op
pedoseksuele delinquenten is geen nieuw fenomeen. Het is wel zo dat pedofielenjagers door de
informatisering van de maatschappij op een meer doeltreffende en efficiënte manier te werk
kunnen gaan, zodat ze vandaag beter in staat zijn om hun doelwitten rechtstreeks te raken.
Acties van pedofielenjagers kunnen tal van negatieve gevolgen met zich meebrengen, zowel voor
de geviseerde personen als voor de slachtoffers en de samenleving in haar geheel. Naast deze
negatieve gevolgen mag echter niet uitgesloten worden dat hun praktijken ook voordelen kunnen
hebben voor de maatschappij. Denk maar aan de situatie waarbij een pedoseksuele delinquent
of zelfs een volledig pedofilienetwerk kan opgespoord worden dankzij de informatie die door
pedofielenjagers aan de politiediensten werd doorgespeeld. Er bestaat bijgevolg een groot
spanningsveld tussen enerzijds het nut dat pedofielenjagers kunnen hebben voor de
maatschappij in de opsporing en vervolging van pedoseksuele delinquenten en anderzijds de
negatieve gevolgen die hiermee gepaard gaan, in het bijzonder het gevaar voor de rechten van
de geviseerde personen.
Onderzoeksvragen
De centrale vraag van deze masterproef bestaat erin om na te gaan in welke mate de praktijken
van pedofielenjagers mogen en kunnen getolereerd en ingezet worden in de strijd tegen
seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen. De bedoeling van deze masterproef
bestaat er dus voornamelijk in om de nadelen en de voordelen van de praktijken van
pedofielenjagers te onderzoeken en tegen elkaar af te wegen, zodat op die manier kan
geconcludeerd worden in welke mate de praktijken van pedofielenjagers kunnen ingezet worden
in de strijd tegen pedoseksuele delicten. Om tot een antwoord op deze vraag te komen heb ik
deze centrale onderzoeksvraag opgesplitst in een aantal deelvragen.
9
De eerste deelvraag heeft betrekking op de inhoud van het fenomeen pedofielenjagers. In de
literatuur is hier tot op vandaag nog maar weinig onderzoek naar gedaan. De eerste deelvraag
heeft dan ook de bedoeling om aan deze leemte tegemoet te komen. Door na te gaan wat dient
verstaan te worden onder pedofielenjagers wil ik meer duidelijkheid brengen in de inhoud en de
draagwijdte van dit fenomeen. Dit is van belang om het onderzoeksdomein van deze masterproef
nauwkeurig te kunnen afbakenen.
Om tot een antwoord op de centrale onderzoeksvraag van deze masterproef te kunnen komen
zal het noodzakelijk zijn om een afweging te maken tussen de nadelige gevolgen en het nut van
de praktijken van pedofielenjagers. Op die manier kom ik tot de tweede deelvraag die zich richt
op het eerste aspect van deze afweging, namelijk in welke mate de praktijken van
pedofielenjagers een negatieve impact (kunnen) hebben. Bij het formuleren van een antwoord
op deze deelvraag zal ingegaan worden op de negatieve gevolgen die de acties van
pedofielenjagers met zich kunnen meebrengen voor de geviseerde personen, voor de slachtoffers
van pedoseksuele delicten en voor de samenleving in haar geheel. Bij het beantwoorden van deze
vraag zal ik ook een afzonderlijk hoofdstuk wijden aan het huidig regelgevend kader ter
bescherming van de geviseerde personen. Ik heb er bewust voor gekozen om dit afzonderlijk te
behandelen, omdat het onderzoek naar de waarborgen die voor deze personen gelden van
cruciaal belang zal zijn in de afweging van de potentiële impact van de praktijken van
pedofielenjagers.
De derde deelvraag heeft ten slotte betrekking op de positieve aspecten van de praktijken van
pedofielenjagers, namelijk in welke mate de acties van pedofielenjagers nut kunnen hebben in
de strijd tegen seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen. Het onderzoek naar
de positieve impact is enerzijds van belang om de afweging tussen de voor- en nadelen van de
acties van pedofielenjagers mogelijk te maken. Anderzijds maakt het bestuderen van het nut van
de praktijken van pedofielenjagers het ook mogelijk om de knelpunten die hierbij kunnen
optreden reeds bloot te leggen. Op die manier kan reeds aangegeven worden waar nog
aangepaste regelgeving vereist is om deze positieve aspecten om te zetten in een rechtmatig
middel in de strijd tegen pedoseksuele delicten. Dit kan relevant zijn om aanbevelingen te
formuleren indien later uit de afweging tussen de voor- en nadelen van de acties van
pedofielenjagers zou blijken dat er wel degelijk ruimte is om de praktijken die pedofielenjagers
hanteren in te zetten in de strijd tegen pedoseksuele delinquenten.
Wanneer de nadelen en het eventuele nut van de praktijken van pedofielenjagers zijn uitgewerkt
is het vervolgens mogelijk om over te gaan tot een evaluatie van de situatie. Door de voordelen
10
en de nadelen van de acties van pedofielenjagers tegen elkaar af te wegen kan immers nagegaan
worden in welke mate de praktijken die door pedofielenjagers worden gehanteerd mogen en
kunnen ingezet worden in de strijd tegen pedoseksuele delicten. Door deze afweging te maken
kan een antwoord geformuleerd worden op de centrale onderzoeksvraag van deze masterproef.
Methodologie
Om een antwoord te geven op de bovenvermelde onderzoeksvragen heb ik gebruik gemaakt van
een literatuur- en bronnenonderzoek. Hierbij werden zowel wetgeving, voorbereidende
werkzaamheden, rechtsleer, rechtspraak, de actualiteit en andere bronnen die binnen dit
onderzoeksdomein van belang kunnen zijn geraadpleegd. Waar dit nuttig was, heb ik ook
geprobeerd om de situatie in het buitenland te bestuderen om op die manier inzicht te krijgen
in hoe de situatie daar wordt gereguleerd en na te gaan in welke mate deze buitenlandse
regelgeving een inspiratiebron kan zijn voor het Belgisch regelgevend kader.
Relevantie
Een onderzoek naar het fenomeen pedofielenjagers is zowel voor de wetenschap als voor de
maatschappij relevant. Hoewel pedofilie en pedoseksualiteit in de rechtsleer veelbesproken
onderwerpen zijn, is dit immers niet het geval voor pedofielenjagers. De rechtsleer omtrent dit
onderwerp beperkt zich hoofdzakelijk tot een beknopte weergave van de feiten en een korte
omschrijving van de bekendste pedofielenjagers. De werken waarin toch verwezen wordt naar
pedofielenjagers handelen in hoofdzaak over de problemen die gepaard gaan met de publicatie
en verspreiding van de identiteit van slachtoffers en slechts in beperkte mate ook over de
gevolgen voor daders van pedoseksuele delicten. Aangezien er tot op vandaag slechts weinig
onderzoek werd gevoerd naar pedofielenjagers in het algemeen en in het bijzonder naar de
impact van hun acties, valt niet te ontkennen dat een onderzoek naar dit fenomeen voor
interessante inzichten kan zorgen. Tot op vandaag bestaat er immers geen wettelijk kader
omtrent wat pedofielenjagers wel en niet mogen. Als gevolg van deze leemte glippen
pedofielenjagers nog te vaak door de mazen van het net, dit ten koste van de rechten van
(vermeende) pedoseksuele delinquenten. Door een onderzoek te voeren naar dit fenomeen kan
nagegaan worden in welke mate het huidig wettelijk kader volstaat om het hoofd te bieden aan
het spanningsveld tussen de acties van pedofielenjagers en de rechten van de geviseerde
personen.
11
Ook voor de maatschappij kan een onderzoek naar het fenomeen van pedofielenjagers van groot
belang zijn. Als pedofielenjagers actie ondernemen, heeft dit immers niet alleen gevolgen voor
hun doelwitten, maar ondervindt de gehele omgeving daar de gevolgen van. Zo worden burgers
bijvoorbeeld nodeloos ongerust gemaakt, kunnen onschuldige burgers geviseerd worden en
krijgen slachtoffers niet de tijd en ruimte die ze nodig hebben om hun trauma’s te verwerken.
Dergelijke situaties tonen aan dat het voor de samenleving wel degelijk van groot belang is dat
er grenzen worden gesteld aan de manier waarop burgers het recht in eigen handen kunnen
nemen. Dit kan enkel na een grondige analyse van de situatie. Het maatschappelijk belang gaat
echter nog verder. Door een onderzoek te voeren naar dit fenomeen kunnen immers ook de
positieve aspecten eruit gehaald worden en kan vervolgens nagegaan worden op welke manier
deze ingezet kunnen worden in de strijd tegen seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover
minderjarigen.
Beperkingen
In deze masterproef zal gehandeld worden over initiatieven van private burgers om pedoseksuele
delinquenten op te sporen en publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Zowel de media als
gewone medeburgers kunnen zich schuldig maken aan dergelijke praktijken. Hoewel het soms
noodzakelijk zal zijn om de journalistieke deontologie en de persvrijheid aan te halen, is het
hierbij niet de bedoeling om uitgebreid in te gaan op de problemen die hierbij optreden. Deze
onderwerpen zullen dus vooral aangehaald worden om aan te tonen in welke mate journalisten
hun rechten kunnen inroepen in het kader van hun strijd tegen pedoseksuele delicten.
Vervolgens is het bij deze masterproef tevens niet de bedoeling om dieper in te gaan op pedofilie
en pedoseksualiteit in het algemeen en op de slachtoffers daarvan. Deze begrippen zullen dan
ook enkel worden besproken in functie van het onderzoek naar het eigenlijke onderwerp van
deze masterproef.
Ten slotte beoog ik met deze masterproef ook geen potentieel wettelijk kader uit te werken
omtrent de toelaatbaarheid van acties van pedofielenjagers. Ik wil me enerzijds beperken tot een
analyse van de mogelijkheden die vandaag bestaan om op te treden tegen pedofielenjagers en
de problemen die hierbij optreden en anderzijds tot een onderzoek naar de eventuele positieve
aspecten die verbonden zijn aan de acties van pedofielenjagers. Op die manier is het mogelijk om
een aantal zaken aan te geven waar men bij de eventuele uitwerking van een wettelijk kader
rekening mee zal moeten houden.
12
Hoofdstuk 2. Pedofielenjagers: begrip en conceptueel kader
2.1 Pedofilie versus pedoseksualiteit
Alvorens in te gaan op het eigenlijke onderwerp van deze masterproef, namelijk een analyse van de
impact die de acties van pedofielenjagers kunnen hebben, is het nuttig om eerst even stil te staan bij
de inhoud van de begrippen pedofilie en pedoseksualiteit. Er bestaat in de samenleving immers heel
wat verwarring omtrent de draagwijdte van deze termen. Het merendeel van de bevolking ziet
pedofilie en pedoseksualiteit immers als synoniemen, zodat pedofielen en pedoseksuelen grotendeels
over dezelfde kam geschoren worden. In werkelijkheid bestaan er echter belangrijke verschillen tussen
deze begrippen.
Pedofilie is een geaardheid, waarbij een interesse in of een obsessie voor (jonge) kinderen bestaat die
erotisch en/of seksueel getint is.1 Een pedofiel is dus een volwassen persoon die seksuele verlangens
voelt voor kinderen.2 Bij pedofilie is de gevoelsmatige relatie belangrijker dan de seksuele relatie, zodat
een pedofiel zal streven naar een vriendschapsband met het kind.3 Een pedofiel heeft dus wel behoefte
aan seksuele betrekkingen met kinderen, maar zal deze verlangens niet noodzakelijk omzetten in de
praktijk.4 Bij pedoseksualiteit ligt de nadruk daarentegen op het seksuele aspect. Een pedoseksueel is
een (meestal volwassen) persoon die seksuele activiteiten uitvoert met kinderen jonger dan zestien
jaar die daar niet mee kunnen of willen instemmen.5 Pedoseksualiteit is dus een term om het
misbruikgedrag zelf aan te duiden. Een pedofiel is niet per se een pedoseksueel, dit is het geval
wanneer een persoon wel seksuele verlangens voelt voor kinderen, maar nooit overgaat tot seksuele
betrekkingen met hen. Daarnaast is een pedoseksueel ook niet noodzakelijk een pedofiel, een persoon
kan immers ook overgaan tot seksuele betrekkingen met kinderen om een andere reden dan seksuele
verlangens voor kinderen.6
1
P. PONSAERS, A. VERLINDEN en G. VERMEULEN, Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische benadering,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2003, 21-22.
2
Van Dale (2015).
3
S. BOGAERTS, J. GOETHALS, T. SPAPENS en G. VERVAEKE, De verleiding uit onvermogen. Interpersoonlijke
factoren en pedoseksualiteit, Leuven, Universitaire Pers, 2003, 47; P. PONSAERS, A. VERLINDEN en G.
VERMEULEN, Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische benadering, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu,
2003, 21-22.
4
K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340.
5
P. PONSAERS, A. VERLINDEN en G. VERMEULEN, Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische benadering,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2003, 21-22; K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009,
https://ziedaar.nl/article.php?id=340; W. VAN BERLO, “Niet iedere pedoseksueel is pedofiel”, de Volkskrant 27
juli 2011, www.volkskrant.nl.
6
K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340; W. VAN BERLO,
“Niet iedere pedoseksueel is pedofiel”, de Volkskrant 27 juli 2011, www.volkskrant.nl.
13
Het onderscheid tussen pedofilie en pedoseksualiteit is van groot belang voor het al dan niet strafbaar
karakter ervan. In het Strafwetboek worden de begrippen pedofilie en pedoseksualiteit nergens
vermeld. Seksueel onaanvaardbaar gedrag ten aanzien van minderjarigen wordt wel strafbaar gesteld,
maar de wetgever heeft hiervoor eigen omschrijvingen gehanteerd. Deze omschrijvingen hebben allen
betrekking op situaties waarin een persoon overgaat tot het plegen of organiseren van seksueel
misbruik van minderjarigen. Aan de hand van deze omschrijvingen wilde de wetgever dus
pedoseksuele gedragingen strafbaar stellen. Het Strafwetboek stelt het loutere seksuele verlangen
naar kinderen daarentegen niet strafbaar, zodat pedofilie op zich niet strafbaar is. Het feit dat
pedofilie, hoewel dit niet strafbaar is, toch een groot taboe vormt in onze samenleving kan enerzijds
verklaard worden doordat het onderscheid tussen pedofilie en pedoseksualiteit in onze maatschappij
nauwelijks gekend is en anderzijds doordat het merendeel van de pedoseksuele delinquenten ook een
pedofiele geaardheid heeft. Op die manier is en blijft de grens tussen deze begrippen in de ogen van
velen erg vaag.
2.2 Begrip pedofielenjager
Zowel in België als in andere landen raakten reeds zaken bekend waarin pedofielenjagers het recht in
eigen handen hebben genomen. Hoewel dit dus geen ongekende problematiek is, is er toch slechts in
beperkte mate onderzoek naar gedaan. Het is daarom belangrijk dat, alvorens dieper in te gaan op de
problematiek zelf, dit begrip eerst duidelijk wordt omschreven en afgebakend.
Een pedofielenjager zou kort omschreven kunnen worden als een persoon die acties onderneemt
tegen (vermeende) pedofielen en pedoseksuelen. Het gaat hierbij enerzijds om personen die
potentiële pedoseksuele delinquenten lokken en opsporen door zich op internet voor te doen als een
minderjarige en anderzijds om personen die foto’s en gegevens van pedofielen en pedoseksuelen
verzamelen om deze aan het publiek ter beschikking te kunnen stellen. Pedofielenjagers handelen op
privaat initiatief en maken bijgevolg geen deel uit van de politiediensten.
Hoewel ‘pedofielenjager’ de gebruikelijke term is om deze personen aan te duiden, dient de keuze
voor dit begrip toch enigszins genuanceerd te worden in het licht van bovenvermeld onderscheid
tussen pedofilie en pedoseksualiteit. Hoewel de term pedofielenjager wordt gehanteerd, zijn het
hoofdzakelijk personen die werkelijk pedoseksuele misdrijven hebben gepleegd die worden geviseerd.
In principe is de term pedofielenjager dus niet helemaal correct en dient de voorkeur gegeven te
worden aan termen zoals pedoseksuelenjager of pedojager. Omdat ‘pedofielenjager’ echter de
gebruikelijke term is om deze personen aan te duiden, zal ik in wat volgt toch deze term blijven
14
hanteren. Het moet duidelijk zijn dat de draagwijdte van deze term in het kader van deze masterproef
niet mag beperkt worden tot personen die acties ondernemen tegen pedofielen, maar dat het ook
gaat om personen die acties ondernemen tegen pedoseksuele delinquenten.7
Om het begrip nog een concretere invulling te kunnen geven, zullen de verscheidene werkwijzen die
gehanteerd worden door pedofielenjagers verder in dit hoofdstuk nog behandeld worden.
2.3 Oorsprong
De verklaring voor het ontstaan van het fenomeen pedofielenjagers is niet terug te brengen tot een
nauwkeurig te bepalen oorzaak. De oorsprong ervan is eerder gelegen in een samenloop van
omstandigheden, verspreid doorheen de jaren.
Pedofilie, pedoseksualiteit en de onwetendheid hierover zorgen voor een toenemende
maatschappelijke onrust.8 Mensen vrezen dat ook zij op een dag met een pedofiel of pedoseksueel
zullen geconfronteerd worden. De sensationele berichtgeving van de media wakkert deze angsten
alleen maar aan.9 Er verschijnen tal van krantenartikelen, televisieprogramma’s, boeken en
waarschuwingen over pedoseksuele delinquenten. Mensen ontlenen hun kennis over dit onderwerp
hoofdzakelijk aan dergelijke berichtgeving. Op die manier wordt de mening van de bevolking in een
bepaalde richting gestuurd, zonder zelf echt kennis te hebben van deze onderwerpen. Het beeld dat
pedofilie en pedoseksualiteit om elke hoek van de straat liggen te loeren en dat mensen bijgevolg
steeds op hun hoede moeten zijn, wordt via tal van kanalen ingeprent bij de bevolking.10 De poging om
deze angsten te overwinnen en om kinderen te beschermen tegen (de dreiging van) seksueel misbruik
heeft ervoor gezorgd dat mensen zich begonnen te verzetten tegen (vermeende) daders van
pedoseksuele misdrijven. Pedoseksuele misdrijven liggen in onze maatschappij dus erg gevoelig. In
tegenstelling tot andere ernstige misdrijven zoals bijvoorbeeld mensenhandel zorgen pedoseksuele
delicten telkenmale voor vele maatschappelijke reacties, kritieken en ergernissen.11 Schandalen, zoals
de Dutroux-affaire, wakkeren de woede en verontwaardiging bij de mensen alleen maar aan.
7
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 847.
8
J. HUMBLET, De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij, Antwerpen, Garant,
2007, 69.
9
K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340.
10
J. HUMBLET, De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij, Antwerpen, Garant,
2007, 70-71.
11
K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340.
15
Een andere belangrijke potentiële verklaring voor het ontstaan van pedofielenjagers is de eventuele
opvatting van de mensen dat de bestraffing van pedoseksuele misdrijven niet optimaal is.12 Mensen
begrijpen niet dat een persoon die voor dergelijke ernstige feiten werd veroordeeld toch nog opnieuw
in de samenleving mag terechtkomen, een samenleving waarin hij in een mum van tijd opnieuw met
tal van kinderen in contact kan komen. In hoofdstuk vijf zal ingegaan worden op het huidig
strafrechtelijk kader inzake seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen. Daar zal onder
andere nagegaan worden of het huidig strafrechtelijk kader bij de bevolking de nood creëert om het
recht in eigen handen te nemen in de strijd tegen pedoseksuele delicten.13
2.4 Werkwijze
Zoals hiervoor reeds werd besproken is een pedofielenjager een private persoon die acties
onderneemt tegen (vermeende) pedofielen en pedoseksuelen. In dit onderdeel probeer ik het begrip
pedofielenjager verder te preciseren door in te gaan op de modus operandi van pedofielenjagers, ik
zal dus ingaan op wat dient verstaan te worden onder de acties die pedofielenjagers ondernemen.
Deze acties kunnen onderverdeeld worden in twee categorieën.
De meest gebruikte manier van werken bestaat erin dat pedofielenjagers gegevens van (vermeende)
pedoseksuele delinquenten verzamelen om deze vervolgens ter beschikking te stellen van het brede
publiek. Hierbij worden personen publiekelijk aan de schandpaal genageld door hen openlijk voor te
stellen als misdadigers. Namen, foto’s, adressen en al dan niet bewezen feiten worden enerzijds
opgelijst in publieke pedofielenlijsten en door publicatie op een website, of indien het door
journalisten gebeurt in een dag- of weekblad, aan het publiek ter beschikking gesteld.14 Anderzijds
verspreiden pedofielenjagers deze gegevens ook via pamfletten om op die manier de buurt te
waarschuwen voor de aanwezigheid van een potentiële seksuele delinquent.15
Deze manier van werken is gebaseerd op het naming and shaming-principe, waarbij een bepaalde
persoon of situatie publiekelijk aan de schandpaal wordt genageld. Naming heeft hier betrekking op
12
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 122; L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus
rehabilitatie en re-integratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische
Wetenschappen Universiteit Gent, 2008-2009, 58-60.
13
Zie hiervoor “Hoofdstuk 5.2 - Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij
tegen pedofielen en pedoseksuele delinquenten”.
14
L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus rehabilitatie en reintegratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische Wetenschappen Universiteit
Gent, 2008-2009, 55-56.
15
W. ROMMERS en K. VAN HORNE, “Buurt woedend om thuiskomst pedofiel”, De Standaard 8 oktober 2008,
www.standaard.be.
16
het ter beschikking stellen van de (identiteits)gegevens van de geviseerde personen. Met shaming
worden de sociale processen bedoeld waarbij afkeuring wordt geuit tegenover de geviseerde persoon
of situatie met de bedoeling om spijt op te wekken bij de geviseerde personen en/of om afkeuring op
te wekken bij diegenen aan wie de informatie ter beschikking werd gesteld.16 Met shaming wil men er
dus enerzijds voor zorgen dat de geviseerde personen nadenken over wat ze hebben gedaan en
anderzijds dat het publiek dat geïnformeerd werd overgaat tot de afkeuring en veroordeling van de
hen ter kennis gebrachte feiten.
Om de privacywetgeving te omzeilen maken pedofielenjagers in de meeste gevallen gebruik van
buitenlandse websites.17 Ze maken in hun thuisland dan een website aan waarop een link te vinden is
naar een buitenlandse website (al dan niet via meerdere tussenwebsites) in een land waar privacy niet
erg hoog in het vaandel wordt gedragen. Aangezien de website van het thuisland van de
pedofielenjager enkel verwijst naar de buitenlandse website, bemoeilijkt deze werkwijze de aanpak
van dergelijke websites aanzienlijk.
Met de tweede categorie acties willen pedofielenjagers potentiële pedoseksuele delinquenten in de
val lokken. Ze maken een vals profiel aan en doen zich bij het chatten voor als een minderjarige. Op
die manier hopen ze online groomers18 aan te trekken en op te sporen. Wanneer ze voldoende
informatie verzameld hebben, gaan ze dikwijls nog een stap verder. Ze gaan dan bijvoorbeeld over
naar het hiervoor besproken publiekelijk aan de schandpaal nagelen van deze personen of spreken er
zelfs mee af, zodat ze hen persoonlijk kunnen confronteren met hun daden.
2.5 Doelstellingen
Pedofielenjagers werpen verscheidene motieven op voor het aanvatten van hun acties. De
belangrijkste doelstelling bestaat erin dat ze de maatschappij op de hoogte willen brengen van het
bestaan van pedoseksuele delinquenten. Ze willen aangeven in welke wijken pedoseksuelen wonen,
zodat de buurtbewoners hun voorzorgen zouden kunnen nemen. Op die manier trachten ze de
maatschappij, in het bijzonder de kinderen die daar deel van uitmaken, te beschermen. Ze zien het als
16
J. BRAITHWAITE, Crime, shame and reintegration, Cambridge, Cambridge University Press, 1989, 100.
S. ARENDS, “Amerikaanse wet maakt antipedofielensite mogelijk”, VersPers 2 april 2009,
http://www.verspers.nl/artikel/verspers/4609/amerikaanse-wet-maakt-antipedofielensitemogelijk/#.VgkuINLtmko.
18
Online grooming is het online benaderen van minderjarigen voor seksuele doeleinden; L. CLAUS,
“Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van overregulering?”, NC
2015, afl. 1, 15.
17
17
een manier om te voorkomen dat er nieuwe slachtoffers zouden vallen.19 Een andere reden om hun
acties te starten bestaat erin dat ze pedoseksuele delinquenten uit de samenleving willen stoten. Ze
nemen er geen genoegen mee dat pedoseksuele delinquenten juridisch worden gestraft. Ze zijn van
mening dat dergelijke personen zo veel mogelijk uit de samenleving moeten worden geband en dat
elke maatschappelijke functie hen zou moeten ontzegd worden.20 Verder werpen pedofielenjagers op
dat ze met hun acties de onderzoeken tegen vermeende pedoseksuele delinquenten willen
vooruithelpen.21 Ze zijn immers van mening dat ze een belangrijke rol kunnen spelen in de strijd tegen
seksueel kindermisbruik.22 Ten slotte beogen ze (in het geval dat ze zich op internet voordoen als een
minderjarige) ook om pedoseksuelen op heterdaad te kunnen betrappen23. Ook op die manier kunnen
ze immers voorkomen dat er nog meer slachtoffers zouden vallen. Pedofielenjagers benadrukken in
elk geval dat al hun acties erop gericht zijn om slachtoffers en de samenleving te helpen en dat ze
geenszins bedoeld zijn om mensen op welke manier ook te schaden.
2.6 Initiatieven
In dit deel probeer ik aan de hand van een aantal acties een overzicht te geven van de meest gekende
initiatieven die reeds hebben plaatsgevonden. In het eerste onderdeel zal ik ingaan op een aantal
acties van pedofielenjagers waarbij het voornamelijk de bedoeling was om identiteitsgegevens van
(vermeende) pedoseksuele delinquenten ter beschikking te stellen van het brede publiek. In het
tweede onderdeel komen daarentegen een aantal lokacties van pedofielenjagers aan bod.
2.6.1 Verspreiding van identiteitsgegevens
In de maand juli van het jaar 2000 besliste The News of the World in het Verenigd Koninkrijk om als
reactie op het misbruik van en de moord op een achtjarig meisje een pedofielenlijst te publiceren in
hun zondagseditie en op hun website. De lijst bevatte de namen, foto’s, adresgegevens en een korte
omschrijving van de gepleegde feiten van 49 mannelijke en vrouwelijke pedoseksuele delinquenten.
Met deze actie wilde The News of the World een oproep doen om de Sarah’s Law te introduceren.
19
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 121; X., “Vuile pedo, we komen je opzoeken”, Algemeen Dagblad 8 februari 2009, www.ad.nl.
20
K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340.
21
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 92.
22
X., “Site ‘pedojager’ Chris Hölsken offline gehaald”, De Morgen 20 januari 2010, www.demorgen.be.
23
F. UYTTERSPROT, Opsporing van grooming: welke balans tussen bescherming van het kind en privacy van de
verdachte, onuitg. masterproef Rechten Universiteit Gent, 2013-2014, 163 p.
18
Deze wet zou de bevolking toegang moeten verlenen tot het Sex Offender Register, zodat ze op die
manier zouden kunnen nagaan of er zedendelinquenten in hun buurt wonen.24
Kort na de publicatie van de pedofielenlijst in het Verenigd Koninkrijk werd ook België opgeschrikt door
de aankondiging om een lijst van vermeende pedoseksuele delinquenten te publiceren in het
Luxemburgs weekblad L’Investigateur.25 De auteur van deze lijst wilde met de publicatie de
onderzoeken tegen vermeende pedoseksuele delinquenten vooruithelpen.26 Als reactie op de
aankondiging van de redacteur van L’Investigateur schoot de Franstalige Liga voor Mensenrechten
onmiddellijk in actie door in kortgeding een verspreidingsverbod van de pedofielenlijst af te dwingen.
Op 9 augustus 200027 werd aan deze eis tegemoetgekomen en werd het verbod tot verspreiding van
het desbetreffende nummer van het weekblad opgelegd.28 Naast het verbod om deze lijst te
verspreiden via de papieren versie van het weekblad, werd tevens verboden om de lijst te verspreiden
via het internet of enig ander medium.29 De kortgedingrechter was er immers van overtuigd dat een
dergelijke lijst een miskenning zou inhouden van het vermoeden van onschuld en dat hierdoor het
gevaar bestaat dat de eer en de goede naam van de geviseerde personen zouden geschaad worden.30
De rechtbank van Namen die ten gronde over deze zaak moest oordelen volgde deze beslissing echter
niet en heeft op 11 september 200131 een einde gemaakt aan het verspreidingsverbod. Ze waren van
oordeel dat de Liga voor Mensenrechten geen voldoende direct en persoonlijk belang kon aantonen,
zodat zij genoodzaakt waren om deze vordering onontvankelijk te verklaren. Ook de vorderingen van
de tussenkomende partijen werden afgewezen omdat de rechtbank van oordeel was dat deze als
24
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 125-126; P. DE WAARD, “Britse zondagskrant opent heksenjacht op pedofielen”, Volkskrant
24 juli 2000, www.volkskrant.nl; A.M. MCALINDEN, “The use of ‘shame’ with sexual offenders”, The British
Journal of Criminology 2005, 378-379; D. MILLWARD., “Newspaper’s paedophile exposé ‘puts children at risk’,
The Telegraph 24 juli 2000, www.telegraph.co.uk.
25
D. VOORHOOF, “Dutroux, pedofilienetwerken, ‘onderzoeksjournalistiek’ en koning Albert II”, Juristenkrant, afl.
40, 19 december 2001, 12-13.
26
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINCKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 92.
27
Voorz. Rb. Namen (KG) 9 augustus 2000, JLMB 2000, 1182-1187.
28
X., “Gerecht verbiedt publicatie namen pedoseksueel”, De Standaard 10 augustus 2000, www.standaard.be;
S. DORVAL en M. METDEPENNINGEN, “La ‘liste belge’ interdite de publication en référé”, Le Soir 10 augustus
2000, www.lesoir.be.
29
X., “Gerecht verbiedt publicatie namen pedoseksueel”, De Standaard 10 augustus 2000, www.standaard.be.
30
D. VOORHOOF, “Dutroux, pedofilienetwerken, ‘onderzoeksjournalistiek’ en koning Albert II”, Juristenkrant, afl.
40, 19 december 2001, 12-13; D. VOORHOOF, “Publicatie pedofielenlijst in België stuit op rechterlijk verbod”,
Mediaforum 2000, afl. 9, 271.
31
Rb. Namen 11 september 2001, Journ.proc. 2001, afl. 421, 23.
19
ongegrond dienden beschouwd te worden.32 Als gevolg van deze uitspraak ten gronde werd het
verspreidingsverbod van de lijst opgeheven.
Verder werden in België en Nederland ook al meermaals websites gelanceerd om op die manier
informatie over (vermeende) pedoseksuele delinquenten te verspreiden. De bedoeling van deze
websites bestond erin om te voorzien in een informatiekanaal voor de samenleving. De stichters ervan
vonden het immers belangrijk dat iedereen op elk moment kon nagaan of hun kennis, vriend of
buurman al dan niet stond opgelijst als pedoseksuele delinquent. Op de websites kwamen
pedofielenlijsten voor, waarin (vermeende) pedoseksuele delinquenten met naam, foto en soms zelfs
met adresgegevens werden vermeld. Zoals hiervoor reeds werd verduidelijkt33, werd meestal gewerkt
via buitenlandse websites om op die manier de Belgische en Nederlandse privacywetgeving te
proberen omzeilen.34 De in ons land meest gekende pedofielenjagers die dergelijke websites naar
buiten hebben gebracht zijn Chris Hölsken en Yvonne van Hertum. Hoewel zowel Chris Hölsken als
Yvonne van Hertum Nederlanders zijn, hebben ze toch een grote rol gespeeld in België. Verscheidene
Belgen zagen immers hoe hun persoonsgegevens publiekelijk naar buiten gebracht werden door
Hölsken en van Hertum. Een aantal websites van Chris Hölsken die noemenswaardig zijn, zijn
‘www.stopkinderporno.be’, ‘www.stopkinderpornonu.com’35 en ‘www.gevaarinmijnwijk.com’36.
Yvonne van Hertum was de woordvoerster van de Nederlandse anti-pedofiliestichting Stop Kindersex.
Ze beheerde onder meer de website ‘www.stopkindersex.nl’.37
In 2008 ontstond er in de Limburgse gemeente Hechtel heel wat opschudding wanneer de buren van
een veroordeelde pedoseksueel hadden opgevangen dat hij na zijn vrijlating opnieuw in hun wijk zou
komen wonen. Als reactie hierop deelden een aantal buurtbewoners in de hele buurt pamfletten uit.38
Op die manier wilden ze de buurt op de hoogte brengen van het verleden van deze man. Ze hoopten
met hun actie enerzijds dat de buurt op deze manier voldoende gewaarschuwd zou worden voor het
32
D. VOORHOOF, “Dutroux, pedofilienetwerken, ‘onderzoeksjournalistiek’ en koning Albert II”, Juristenkrant, afl.
40, 19 december 2001, 12-13.
33
Zie hiervoor hoofdstuk 2.4 waarin de werkwijze van pedofielenjagers wordt besproken.
34
L. CEULEMANS, “Privacy Commissie reageert op website die pedofielen identificeert”, Computerr. 2009, afl. 3,
145.
35
S. SIMONS, “Chris Hölsken zet foto’s niet-veroordeelde pedo’s online”, Gazet van Antwerpen 12 oktober 2009,
www.gva.be; X., “Nederlandse pedofielenjager opent nieuwe website”, De Morgen 23 juni 2009,
www.demorgen.be.
36
X., “Un chasseur de pédophile publie des norm sur le net”, 7sur7 28 december 2010,
http://www.7sur7.be/7s7/fr/1502/Belgique/article/detail/1201231/2010/12/28/Un-chasseur-de-pedophilepublie-des-noms-sur-le-net.dhtml.
37
S. ARENDS, “Amerikaanse wet maakt antipedofielensite mogelijk”, VersPers 2 april 2009,
http://www.verspers.nl/artikel/verspers/4609/amerikaanse-wet-maakt-antipedofielensitemogelijk/#.VgkuINLtmko.
38
W. ROMMERS en K. VAN HORNE, “Buurt woedend om thuiskomst pedofiel”, De Standaard 8 oktober 2008,
www.standaard.be.
20
gevaar dat deze man kan betekenen en anderzijds dat de man bij zoveel tegenstand slim genoeg zou
zijn om niet terug te keren naar hun buurt.
Ook de reeds opgeheven Stichting Registratie Opgespoorde Pedofielen (STROP) zette in het verleden
gegevens van veroordeelde pedoseksuelen op het internet. De organisatie wilde ervoor zorgen dat
mensen konden nagaan of er in hun buurt een pedoseksuele delinquent woonde.39 Op de website
werd enkel de woonwijk waar een pedoseksuele delinquent gevestigd was weergegeven, de exacte
persoonsgegevens werden er niet op gepubliceerd.40
2.6.2 Lokacties
De bekendste actie waarin een poging werd gedaan om pedoseksuele delinquenten te lokken door
zich voor te doen als een minderjarige is de actie ‘Sweetie’. Sweetie is het virtuele Filipijnse meisje dat
werd ontwikkeld door de Nederlandse kinderhulporganisatie Terre Des Hommes.41 Sweetie werd
ingezet om pedofielen en pedoseksuelen die zich op het internet bevinden op te sporen en te
ontmaskeren. Achter Sweetie zat een team van onderzoekers. Het ene deel van het onderzoeksteam
hield zich bezig met de chatgesprekken die de pedoseksuelen aanknoopten, het andere deel zocht
ondertussen naar informatie om deze personen te kunnen ontmaskeren. Via deze actie konden meer
dan 1000 pedoseksuelen opgespoord worden, afkomstig uit meer dan 65 landen.42 De bedoeling van
deze actie bestond er voornamelijk in om te vermijden dat het nieuwe fenomeen webcamsekstoerisme zich in een snel tempo zou kunnen verspreiden. Wanneer ze voldoende informatie
hadden verzameld, speelden de bedenkers van Sweetie deze informatie door aan de politiediensten,
zodat zij de verdachte op hun beurt zouden kunnen traceren. Op die manier zorgde Sweetie ervoor
dat reeds verscheidene pedoseksuelen konden opgepakt en veroordeeld worden.43
Ondertussen werd reeds bekendgemaakt dat er in de (nabije) toekomst initiatieven zullen genomen
worden om het succes van Sweetie te proberen verderzetten. Hiervoor willen de onderzoekers een
beroep doen op een verbeterde versie van het virtuele meisje Sweetie. Met deze Sweetie 2.0 willen
39
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINCKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 101.
40
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINCKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 101; S.
DE FOER, “Internet brengt pedoseksuelen in kaart”, De Standaard 22 oktober 1999, www.standaard.be.
41
K. STERCKX, “Sweetie: stop pedofilie, teken de petitie”, Humo, 5 november 2013, www.humo.be.
42
X., “Virtueel meisje lokt duizend pedofielen in de val”, Het Nieuwsblad 4 november 2013, www.nieuwsblad.be.
43
X., “Pedofiel veroordeeld tot vijf jaar dankzij ‘Sweetie”, De Standaard 4 april 2015, www.standaard.be; X.,
“Sweetie lokt pedofiel”, De Tijd 22 oktober 2014, www.tijd.be; X., “Virtuele ‘Sweetie’ ontmaskert pedofiel”, Het
Laatste Nieuws 4 april 2015, www.hln.be.
21
de onderzoekers nog verder gaan en willen ze (potentiële) pedoseksuele delinquenten niet alleen
ontmaskeren, maar willen ze hen ook op andere gedachten brengen. De onderzoekers zijn er immers
van overtuigd dat je een aanzienlijk deel van de geviseerde personen angst kan inboezemen door hen
duidelijk te maken dat je weet wie ze zijn en wat ze riskeren als ze hun gedragingen verderzetten.
Sweetie 2.0 zal dan ook waarschuwingsboodschappen verzenden om de geviseerde personen op die
manier uit de chatrooms te proberen verdrijven. Bovendien zal aan Sweetie 2.0 ook een
wetenschappelijk onderzoek gekoppeld worden om enerzijds de effecten van dergelijke lokmeisjes na
te gaan en om anderzijds in te gaan op de verschillende juridische en strafrechtelijke aspecten die met
een dergelijke actie gepaard gaan.44
Tot slot kan nog het initiatief van Stinson Hunter in het Verenigd Koninkrijk vermeld worden. Stinson
Hunter probeert online groomers in de val te lokken door zich online voor te doen als een minderjarige.
Op die manier hoopt hij pedoseksuele delinquenten te lokken en ermee af te spreken. Op hun afspraak
confronteert hij de geviseerde personen met zijn acties, filmt hij alles en plaatst hij de confrontaties
vervolgens op het internet.45
44
F. VAN GARDEREN, “Nieuwe Sweetie klaar om weer pedo’s te lokken”, De Morgen 15 februari 2016,
www.demorgen.be.
45
X., “Extreme reality-tv lokt pedofielen in de val”, De Morgen 1 oktober 2014, www.demorgen.be.
22
Hoofdstuk 3. Negatieve gevolgen van de praktijken van
pedofielenjagers
Pedofielenjagers benadrukken telkens weer dat hun acties er enerzijds op gericht zijn om (potentiële)
slachtoffers en de samenleving te beschermen en anderzijds om te helpen in de strijd tegen
pedoseksuele misdrijfplegers. Ze hebben in geen geval de bedoeling om de geviseerde personen op
welke manier dan ook te schaden. De acties van pedofielenjagers hebben echter niet steeds dit
verhoopte resultaat. Hoewel het misschien niet steeds zo bedoeld is, brengen hun acties in vele
gevallen een kettingreactie van negatieve gevolgen teweeg. Deze gevolgen situeren zich zowel bij de
geviseerde personen als bij de slachtoffers van pedoseksuele delicten en de maatschappij in haar
geheel. Om een beter inzicht te krijgen in deze problematiek zal ik hieronder een overzicht geven van
deze nadelen.
3.1 Gevolgen voor de maatschappij
3.1.1 Nodeloze ongerustheid
Pedofielenjagers willen de samenleving beschermen door de bevolking op de hoogte te brengen van
het bestaan en van de aanwezigheid van pedoseksuelen. Op die manier willen ze ervoor zorgen dat de
mensen gewaarschuwd zijn, zodat ze hun voorzorgen kunnen nemen. De acties van pedofielenjagers
missen hun doel echter een beetje en stellen de bevolking helemaal niet gerust. Integendeel, het zorgt
in vele gevallen juist voor meer angst voor pedoseksuele misdrijven.46 Kinderen worden
overbeschermd en mogen het huis niet meer verlaten, volwassenen sluiten zich af van de buitenwereld
en tal van vijandige reacties worden tegen de door pedofielenjagers geviseerde personen geuit. In de
Verenigde Staten blijkt de toegenomen angst duidelijk uit de paniekerige stormloop op de
Meganregisters.47 In deze Meganregisters wordt informatie over pedoseksuele delinquenten
verzameld en ter beschikking gesteld van het publiek, zodat ze kunnen nagaan of er zich pedoseksuele
misdrijfplegers in hun buurt hebben gevestigd.48 Het is duidelijk dat de angst binnen de samenleving
wordt aangewakkerd door de waarschuwingen van pedofielenjagers. Wanneer deze angsten niet
46
L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij EPO, 2004,
252.
47
Ibid.
48
http://criminal.findlaw.com/criminal-charges/community-notification-laws-megan-s-law.html.
23
onder controle kunnen gehouden worden bestaat zelfs het risico dat dit ontaardt in morele paniek.49
Het is duidelijk dat dergelijke massahysterie voor talrijke problemen zal zorgen binnen onze
maatschappij.
3.1.2 Negatieve invloed op de maatschappelijke perceptie van pedofilie en pedoseksualiteit
De acties van pedofielenjagers kunnen verder ook een negatieve invloed hebben op de
maatschappelijke perceptie van pedofilie en pedoseksualiteit. Dit gevolg hangt nauw samen met het
vorige, namelijk dat acties van pedofielenjagers juist angst opwekken. Ook uit het hier besproken
gevolg zou immers kunnen geconcludeerd worden dat de bevolking nodeloos ongerust wordt
gemaakt. Toch vind ik het belangrijk om de negatieve invloed op de maatschappelijke perceptie
afzonderlijk te vermelden, omdat ik hier de nadruk wil leggen op de perceptie die de mensen hebben
over de frequentie van het voorkomen van pedofilie en pedoseksualiteit. Door de acties van
pedofielenjagers wordt er immers een sfeer gecreëerd waarin wordt gesuggereerd dat pedofilie en
pedoseksualiteit dreigingen zijn die om elke hoek van de straat liggen te loeren. Hierdoor ontstaat het
risico dat de bevolking overvloedig begint te fantaseren, vaak in de richting van grootschalige
pedofilienetwerken.50 Dergelijke situatie doet bij de bevolking de indruk ontstaan dat pedofilie en
pedoseksualiteit veel meer voorkomen dan in werkelijkheid het geval is.
3.1.3 Schijnveiligheid
Het is daarentegen ook mogelijk dat het ontvangen van informatie over potentiële misdrijfplegers bij
sommigen juist een vals gevoel van veiligheid creëert. Door de informatie die de mensen ontvangen
kunnen ze immers het gevoel krijgen dat ze de potentiële pedoseksuele delinquenten te slim af zijn,
aangezien ze weten wie ze zijn en waar ze wonen. Ze kunnen het gevoel krijgen dat ze voldoende
voorbereid zijn en dat hen niets kan overkomen. Het spreekt voor zich dat dit gevoel van veiligheid
niet meer is dan een illusie. In deze situatie bestaat het gevaar dat deze schijnveiligheid de
49
L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus rehabilitatie en reintegratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische Wetenschappen Universiteit
Gent, 2008-2009, 57.
50
J. HUMBLET, De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij, Antwerpen, Garant,
2007, 70.
24
waakzaamheid van de mensen gaat aantasten, met als gevolg dat de kans op nieuwe pedoseksuele
feiten alleen maar zal toenemen.51
3.1.4 Plegen van misdrijven
Pedofielenjagers verspreiden tal van persoonsgegevens van de door hen geviseerde personen. In
dergelijke omstandigheden is de kans op wraakacties tegen de geviseerde personen reëel.52 Al
meermaals werd het recht in eigen handen genomen door boze, verontruste en bange burgers die
hiertoe aangezet of aangemoedigd werden door het ontvangen van de informatie over (vermeende)
pedoseksuele delinquenten. Burgers die overgaan tot dergelijke wraakacties maken zich in het
merendeel van de gevallen echter zelf schuldig aan tal van misdrijven. Ramen worden ingegooid,
huizen worden beklad met verwijtende slogans, huizen en wagens worden in brand gestoken, mensen
worden in elkaar geslagen en talloze bedreigingen worden geuit. Wanneer deze wraakacties niet
worden gehandhaafd kan dit onder invloed van de toenemende maatschappelijke onrust zelfs
uitmonden in een heuse heksenjacht.
3.2 Gevolgen voor de geviseerde personen
3.2.1 Inbreuk op tal van rechten
Pedofielenjagers gaan in vele gevallen te ver en verliezen hierbij verscheidene rechten van de
geviseerde personen uit het oog.53 In de meeste gevallen richten pedofielenjagers hun acties tegen
personen die veroordeeld werden wegens het plegen van pedoseksuele delicten of tegen personen
die verdacht worden van het plegen van dergelijke feiten, maar tegen wie het onderzoek nog loopt.
Het is echter niet uitgesloten dat pedofielenjagers, al dan niet opzettelijk, ook soms onschuldige
personen viseren en beschuldigen. Het spreekt voor zich dat het publiekelijk aan de schandpaal
genageld worden voor elk van hen een aantal schendingen van fundamentele rechten met zich mee
zal brengen. Omdat in hoofdstuk vier uitgebreid zal ingegaan worden op de rechten die de geviseerde
51
L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij EPO, 2004,
253.
52
Ibid., 69.
53
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINCKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 81.
25
personen kunnen inroepen, zal ik me hier beperken tot het geven van een beknopt overzicht van de
belangrijkste in het geding zijnde rechten.
Pedofielenjagers verspreiden namen, foto’s, adressen en andere gegevens zonder daar verder bij na
te denken. Door dit te doen gaan ze in tegen het recht op privacy en het recht op afbeelding van de
betrokken personen. Verder dreigt ook het recht op eer en goede naam wel eens geschonden te
worden. Dit zal voornamelijk het geval zijn in de situatie waarin onschuldige personen worden
beschuldigd van het plegen van pedoseksuele praktijken en op die manier bij het brede publiek
onterecht worden bestempeld als pedoseksuele misdrijfplegers.
3.2.2 Daling van de re-integratie- en rehabilitatiekansen
Wanneer pedofielenjagers de gegevens van de door hen geviseerde personen ter beschikking stellen
van het publiek, worden deze personen publiekelijk aan de schandpaal genageld. Velen zullen
onmiddellijk weten wie deze personen zijn en welke feiten ze hebben gepleegd. Op die manier is het
voor de betrokken personen bijna onmogelijk om het verleden achter zich te laten en een nieuw leven
te beginnen. Ze worden gestigmatiseerd en geïsoleerd van de rest van de samenleving. Op die manier
wordt het voor hen steeds moeilijker om zich succesvol te kunnen re-integreren in de maatschappij.54
Velen willen niet meer met hen te maken hebben en de kans dat ze nog werk en huisvesting vinden
neemt af.55 Als gevolg hiervan bestaat het risico dat pedofielen en pedoseksuelen in behandeling geen
nut meer zien in hun therapie en deze vervolgens willen beëindigen. Het maakt voor hen immers niet
meer uit, re-integreren in de maatschappij wordt toch bijna onmogelijk, zowel voor als na het volgen
van een aangepaste therapie.
3.2.3 Heksenjachtneiging
Het verspreiden van namen, adressen, foto’s en andere gegevens van (vermeende) pedoseksuele
delinquenten kan de bevolking ertoe aanzetten om het recht in eigen handen te nemen. Het is reëel
54
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 121; L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus
rehabilitatie en re-integratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische
Wetenschappen Universiteit Gent, 2008-2009, 56; A.M. MCALINDEN, “The use of ‘shame’ with sexual offenders”,
The British Journal of Criminology 2005, 379-380.
55
S. ARENDS, “Amerikaanse wet maakt antipedofielensite mogelijk”, VersPers 2 april 2009,
http://www.verspers.nl/artikel/verspers/4609/amerikaanse-wet-maakt-antipedofielensitemogelijk/#.VgkuINLtmko.
26
dat tal van wraakacties kunnen opgezet worden tegen de betrokken personen: bedreigingen worden
geuit, ramen worden ingegooid, huizen worden beklad met verwijten, huizen en auto’s gaan in
vlammen op, mensen worden in elkaar geslagen of in het ergste geval zelfs vermoord en geviseerde
personen worden vernederd, lastiggevallen en soms gedwongen om te verhuizen na vijandige reacties
en bedreigingen uit hun omgeving.56 Wanneer dergelijke wraakacties niet onder controle kunnen
gehouden worden ontstaat zelfs het risico dat dit alles ontaardt in een heuse heksenjacht.57 Het is
duidelijk dat dergelijke omstandigheden de angst bij de geviseerde personen en hun familieleden
enorm kunnen doen toenemen.
3.2.4 Verhoogd risico op recidive
Hoewel de acties van pedofielenjagers er vaak op gericht zijn om de samenleving te beschermen en de
geviseerde personen tot inkeer te doen komen, hebben ze toch niet steeds de gehoopte preventieve
werking en leiden ze integendeel soms zelfs tot meer recidive en andere criminaliteit.
Door de publieke tentoonstelling van de betrokkenen ontstaat de situatie dat de samenleving een
zekere afkeer gaat ontwikkelen tegenover deze personen. De bevolking wil er niets of in elk geval zo
weinig mogelijk mee te maken hebben. Op die manier worden de geviseerde personen geïsoleerd van
de rest van de samenleving en worden ze eigenlijk juist afgescheiden van het deel van de gemeenschap
dat de regels en de wetten wel opvolgt.58 In deze situatie kan in de eerste plaats gevreesd worden dat
de publiekelijk aan de schandpaal genagelde personen opnieuw in de clandestiniteit zullen geduwd
worden en dat hierdoor de controle op deze personen sterk zal afnemen of in het slechtste geval zelfs
helemaal zal verdwijnen.59 In dat geval bestaat het risico dat deze toestand juist kan leiden tot een
stijging van het delinquent gedrag. Daarnaast is het ook zo dat wanneer deze personen niet meer
opgenomen worden in de samenleving ze zich genoodzaakt kunnen voelen om zich te gaan associëren
met andere (pedoseksuele) misdrijfplegers. Op die manier bestaat het risico dat ze juist meer
technieken om criminele feiten te plegen aanleren.60 Tot slot kan ook gevreesd worden dat deze
56
L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij EPO, 2004,
249; X., “Groot-Brittannië deed het voor”, Het Nieuwsblad 17 april 2009, www.nieuwsblad.be; X., “Vuile pedo,
we komen je opzoeken”, Algemeen Dagblad 8 februari 2009, www.ad.nl.
57
J. HUMBLET, De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij, Antwerpen, Garant,
2007, 69-70.
58
A.M. MCALINDEN, “The use of ‘shame’ with sexual offenders”, The British Journal of Criminology 2005, 379380.
59
L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij EPO, 2004,
254.
60
L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus rehabilitatie en reintegratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische Wetenschappen Universiteit
27
personen uit schrik om ontmaskerd te worden door hun medeburgers zouden onderduiken of zelfs
een nieuwe identiteit zouden aannemen en op die manier helemaal onvindbaar zouden worden voor
het gerecht.61
3.2.5 Bijkomende straf voor de dader
Het publiceren van hun gegevens wordt door de geviseerde personen dikwijls ervaren als een
bijkomende straf. Aangezien de impact van deze handelingen de geviseerde personen soms het hele
leven achtervolgt, wordt deze ‘straf’ soms zelfs als ingrijpender ervaren dan de werkelijke straffen die
door de rechter worden uitgesproken.62
3.2.6 Vluchtneigingen
Sommige geviseerde personen kunnen het niet aan om voortdurend nagekeken, uitgedaagd of
beledigd te worden en voelen zich soms genoodzaakt om een manier te vinden om aan dit alles te
ontsnappen. In een poging om te ontsnappen gaan ze bijvoorbeeld op zoek naar een nieuwe
woonplaats, nemen ze een nieuwe identiteit aan of hebben ze zelfs zelfmoordneigingen.63
3.2.7 Megan’s flight
Hoewel dit gevolg grotendeels overlapt met een paar van de hiervoor reeds besproken gevolgen, vind
ik het toch relevant om de Megan’s flight kort afzonderlijk te vermelden. De Megan’s flight is een
uitdrukking die door criminologen wordt gehanteerd om het fenomeen dat zich voordoet als gevolg
van de publicatie van de gegevens van pedoseksuele delinquenten aan te geven.64 Deze uitdrukking
verwijst naar de gevolgen die zich voordoen als gevolg van de verplichting die door de Megan’s Law
wordt opgelegd. De Megan’s Law is een wet uit de Verenigde Staten die oplegt dat de geregistreerde
Gent, 2008-2009, 56; A.M. MCALINDEN, “The use of ‘shame’ with sexual offenders”, The British Journal of
Criminology 2005, 379-380.
61
X., “Groot-Brittannië deed het voor”, Het Nieuwsblad 17 april 2009, www.nieuwsblad.be.
62
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 121; L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem,
Uitgeverij EPO, 2004, 253.
63
P. DE WAARD, “Britse zondagskrant opent heksenjacht op pedofielen”, Volkskrant 24 juli 2000,
www.volkskrant.nl; X., “Groot-Brittannië deed het voor”, Het Nieuwsblad 17 april 2009, www.nieuwsblad.be.
64
S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”, Antenne
2008, afl. 1, 27.
28
informatie met betrekking tot seksuele delinquenten ter beschikking dient gesteld te worden van het
publiek.65
Met de Megan’s flight wordt enerzijds de dooltocht bedoeld waarin ex-seksuele delinquenten
terechtkomen als gevolg van de vlucht voor de wraakacties van de omstaanders.66 Anderzijds verwijst
dit begrip naar de clandestiniteit en de illegaliteit waarin gevlucht wordt om te proberen ontsnappen
aan de negatieve publieke aandacht.67 Als gevolg hiervan glippen vele ex-seksuele delinquenten weg
uit het gezichtsveld van de autoriteiten.68
3.3 Gevolgen voor de slachtoffers van pedoseksuele delicten
Hoewel pedofielenjagers met hun acties de slachtoffers van pedoseksuele delicten een hart onder de
riem willen steken, loopt dit in de meeste gevallen in werkelijkheid helemaal anders. Door de daders
van seksuele delicten te viseren worden de slachtoffers ervan immers ook deels mee in beeld
gebracht.69 Door het herhaaldelijk oprakelen van de feiten worden de slachtoffers telkenmale opnieuw
geconfronteerd met wat ze hebben meegemaakt, wat de verwerking van hun trauma niet ten goede
komt.70 Hoewel pedofielenjagers slachtoffers willen helpen, zorgen ze er dus eigenlijk juist voor dat de
slachtofferhulp aanzienlijk wordt bemoeilijkt.
65
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 109; S.
PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”, Antenne 2008,
afl. 1, 23.
66
L. WACQUANT, Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij EPO, 2004,
249.
67
Ibid.
68
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 128.
69
L. DE CONINCK, Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus rehabilitatie en reintegratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische Wetenschappen Universiteit
Gent, 2008-2009, 58.
70
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINCKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 98.
29
30
Hoofdstuk 4. Huidig regelgevend kader ter bescherming van
de geviseerde personen
4.1 Probleemstelling
Zoals uit hoofdstuk drie reeds bleek, hebben de acties van pedofielenjagers talrijke nadelige gevolgen
voor de personen die door deze acties geviseerd worden. Deze acties vormen een inbreuk op tal van
rechten, veroorzaken een daling van de re-integratiekansen, zetten aan tot wraakacties, leiden tot een
verhoogde kans op recidive, worden door de dader vaak aangevoeld als een bijkomende straf en
zorgen er zelfs voor dat geviseerde personen zich genoodzaakt voelen om te vluchten voor de talloze
beschuldigingen en bedreigingen.
In het heetst van de strijd wordt wel eens vergeten dat pedoseksuele delinquenten ook mensen
blijven, hoe gruwelijk de feiten die ze hebben gepleegd ook zijn. In dit hoofdstuk ligt de nadruk dan
ook op de bescherming van de geviseerde personen. Aan de hand van de regelgeving die er vandaag
bestaat, zal ik een overzicht geven van welke waarborgen er bestaan voor deze personen.
Het moet duidelijk zijn dat ik met dit hoofdstuk absoluut geen pleidooi wil houden ter verdediging van
pedoseksuele delinquenten. Ik wil er daarentegen wel op wijzen dat er een bepaald regelgevend kader
bestaat dat op elk moment moet geëerbiedigd worden, zelfs indien dit voor een groot deel van de
maatschappij onwaarschijnlijk lijkt. Daarenboven is het zo dat pedofielenjagers niet alleen
veroordeelde personen viseren, maar ook personen tegen wie het onderzoek nog loopt of zelfs totaal
onschuldige burgers.
4.2 Stand van zaken
Slachtoffers en daders van seksuele misdrijven hebben er alle belang bij dat hun identiteit niet
nodeloos verspreid of gepubliceerd wordt. In tegenstelling tot wat voor slachtoffers het geval is,
bestaat er nog geen specifieke regelgeving over het verspreiden van identiteitsgegevens van daders
van seksuele misdrijven.71 Er bestaan dus nog geen (strafrechtelijke) bepalingen die een publicatie- of
verspreidingsverbod opleggen. Bij de behandeling van dergelijke zaken is men genoodzaakt om een
beroep te doen op meer algemene regelgeving. De algemene rechten en belangen van de verschillende
71
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 92.
31
partijen zullen hierbij tegen elkaar moeten uitgespeeld worden.72 Verder werd ook niet voorzien in een
specifieke strafbaarstelling voor pedofielenjagers die te ver zijn gegaan met hun acties, zodat ook hier
gebruik zal moeten gemaakt worden van meer algemene regelgeving. Er zal moeten nagegaan worden
in welke mate de gepleegde feiten kunnen ondergebracht worden onder een reeds bestaande
strafbaarstelling.
4.3 Welke schendingen kunnen de geviseerde personen inroepen?
4.3.1 Recht op privacy
Omdat pedofielenjagers willen dat iedereen op de hoogte is van wie ooit veroordeeld werd voor of
verdacht werd van het plegen van pedoseksuele feiten, verspreiden ze namen, adressen, foto’s en
andere gegevens van de door hen geviseerde personen. Hierbij verliezen ze, al dan niet bewust, uit het
oog dat hun acties een grote weerslag kunnen hebben op het privéleven van de betrokkenen. De acties
van pedofielenjagers brengen dus ten eerste het recht op privacy van de geviseerde personen in
gevaar.
4.3.1.1 Begrip
In de rechtsleer en rechtspraak wordt het recht op privacy op verschillende manieren omschreven. Zo
hanteren sommige bronnen het recht op privacy, anderen het recht op eerbiediging van het privéleven
of het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Uit de invulling die aan deze begrippen
gegeven wordt, kan afgeleid worden dat elk van deze begrippen ongeveer dezelfde lading dekt.
Hoewel het begrip privacy een term is die bij het brede publiek bekend in de oren klinkt, is het niet
steeds duidelijk wat de precieze draagwijdte ervan is. Het begrip privacy wordt steeds vaker en in
verschillende contexten gebruikt, maar een allesomvattende definitie van dit grondrecht is tot op
vandaag nog niet voorhanden. Een verklaring voor de uitblijvende definitie van dit begrip kan erin
bestaan dat privacy een begrip is dat een erg ruim toepassingsgebied dekt, zodat het erg moeilijk is
om een geschikte definitie te geven, zonder dit toepassingsgebied nodeloos te beperken.73
72
Ibid., 92-93.
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 314.
73
32
Daarenboven is de invulling die door de rechtsleer en rechtspraak aan dit begrip wordt gegeven
doorheen de tijd steeds aan evolutie onderworpen geweest.
1) The right to be left alone
Oorspronkelijk werd het recht op privacy erg eng ingevuld. Het werd gezien als the right to be left
alone, waarbij werd voorzien in de bescherming van een afgeschermd leven. Met dit afgeschermd
leven wordt enerzijds alles beoogd wat slechts bedoeld is om ter kennis te komen van de betrokkene
en zijn naasten en anderzijds de levenssfeer die door de buitenwereld kan waargenomen worden,
maar die niet bedoeld is om aan het grote publiek geopenbaard te worden.74 Personen moesten dus
met rust gelaten worden over zaken waarvoor zij dit wilden. Op die manier konden ze beschermd
worden tegen ongewenste inmengingen van derden.75 Het recht om met rust gelaten te worden is een
zuiver persoonlijk recht waarvan de concrete invulling afhankelijk is van elk individu afzonderlijk.76
2) Relationele privacy
Later werd de interpretatie van het begrip privacy uitgebreid. Vanaf dit ogenblik werd de omgang met
medemensen, naast the right to be left alone, ook beschouwd als een belangrijk te beschermen
onderdeel van het recht op privacy.77 Het vestigen en onderhouden van betrekkingen met anderen
kan immers bijdragen tot de ontwikkeling en de verwezenlijking van de persoonlijkheid van het
individu, zodat ook deze interacties tot het private leven van een persoon behoren.78 Als gevolg van
74
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 316; R. DE CORTE, “De achterkant van de
privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 800.
75
P.-J. LEFEVERE, Privacy en detentie – “Big Brother overal?”: een studie tussen het recht op privacy en detentie,
onuitg. Masterproef Rechten Universiteit Gent, 2009-2010, 9.
76
C. BAEKELAND, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer als waakhond van de ‘mediacratie’”
in S. LUST en P. LUYPAERS (eds.), Recht en media in een democratische rechtsstaat: wie bewaakt de waakhond,
Brugge, Die Keure, 2010, 87.
77
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 86; P. DE HERT, Art. 8 EVRM
en het Belgisch recht. De bescherming van privacy, gezin, woonst en communicatie, Gent, Mys en Breesch, 1998,
60; R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW
2003, afl. 38, 801.
78
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 317-318.
33
deze evolutie kunnen onder andere onderlinge communicatie, privégesprekken, telefoongesprekken,
briefwisseling en elektronisch contact onder het recht op privacy gebracht worden.79
3) Recht op zelfbeschikking
In de jaren ’80 evolueerde de invulling van het recht privacy verder van het recht om met rust gelaten
te worden en bescherming te genieten voor de interacties met anderen naar het recht op
zelfbeschikking. Het recht op privacy houdt vanaf nu ook een recht in op de ontwikkeling en de
verwezenlijking van de persoonlijkheid. Het zelfbeschikkingsrecht houdt onder andere in dat iedereen
recht heeft op een eigen identiteit, dat elkeen vrij is om uiting te geven aan zijn persoonlijkheid en dat
de fysieke integriteit op elk ogenblik dient geëerbiedigd te worden.80 Daarnaast houdt het
zelfbeschikkingsrecht ook een zeker recht op anonimiteit in. Iedereen heeft immers het recht om zelf
te beslissen welke informatie over zichzelf aan de buitenwereld mag verstrekt worden. Dit betekent
onder andere dat de media niet zomaar iemand zijn foto of naam mag publiceren.81
4) Conclusie
Privacy, privéleven en persoonlijke levenssfeer blijken moeilijk te omschrijven begrippen te zijn. Er
werd dan ook voor geopteerd om deze begrippen niet te definiëren, maar de invulling ervan over te
laten aan de rechtspraak en rechtsleer. Uit de invulling die aan deze begrippen wordt gegeven, kunnen
wel een aantal krachtlijnen worden afgeleid. Zo lijkt er in elk geval eensgezindheid te bestaan over het
feit dat het recht op privacy niet mag beperkt worden tot de bescherming van de afgesloten
levenssfeer, maar dat het ook een recht is op een autonome vorming van de persoonlijkheid en dat
ook de interacties met anderen bescherming verdienen.82 Gelet op de evolutie die dit begrip tot op
vandaag al heeft doorgemaakt, lijkt het een goede beslissing te zijn geweest om geen strikte definitie
79
R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003,
afl. 38, 801.
80
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 318-320; R. DE CORTE, “De achterkant van de
privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 801.
81
C. BAEKELAND, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer als waakhond van de ‘mediacratie’”
in S. LUST en P. LUYPAERS (eds.), Recht en media in een democratische rechtsstaat: wie bewaakt de waakhond,
Brugge, Die Keure, 2010, 92; E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51,
87.
82
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (ed.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 325-326.
34
te geven. Op die manier wordt immers ruimte gelaten om het begrip mee te laten evolueren met de
maatschappelijke visie. In de praktijk zal dus geval per geval moeten beoordeeld worden of een
bepaalde handeling al dan niet kan beschouwd worden als een inmenging in het privéleven.
4.3.1.2 Internationale bescherming van het recht op privacy
1) Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens
De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens83 (hierna UVRM) werd aangenomen door de
Verenigde Naties op 10 december 1948. Artikel 12 UVRM bepaalt enerzijds dat niemand het voorwerp
mag zijn van willekeurige inmengingen in zijn privaat leven, zijn familie, zijn woning en zijn
briefwisseling en anderzijds dat iedereen recht heeft op bescherming van de wet tegen dergelijke
inmengingen. Dit artikel verwijst dus uitdrukkelijk naar de bescherming van de privacy van personen.
Hoewel de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens geen juridisch bindend document is,
mag de invloed ervan toch niet onderschat worden.84 De UVRM werd immers aangenomen op
universeel niveau, zodat de tekst betrekking heeft op elk individu dat deel uitmaakt van het
rechtssysteem. Op die manier wordt er internationaal toezicht mogelijk gemaakt op louter individuele
schendingen van de rechten van de mens.85 Daarenboven is de UVRM uitgegroeid tot een soort morele
standaard die wordt gebruikt als bron voor nieuwe internationale verdragen of nationale grondwetten.
2) Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten
Het Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten86 (hierna BUPO) werd op 19
december 1966 aangenomen door de Verenigde Naties. Omdat de 35 vereiste ratificaties niet
onmiddellijk werden bereikt, duurde het nog tot 23 januari 1976 voordat het BUPO in werking kon
treden. In België trad het BUPO zelfs pas op 21 juli 1983 in werking.87 Artikel 17 BUPO bepaalt dat
niemand onderworpen mag worden aan een willekeurige of onwettige inmenging in zijn privéleven,
83
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 10 december 1948, BS 31 maart 1949, 2.488.
M. BOSSUYT, “De werking van het VN-Comité Mensenrechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM
MENSENRECHTEN (ed.), De betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten
voor de interne rechtsorde, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 9.
85
K. DE FEYTER, “Lang zal ze leven de universele verklaring van de rechten van de mens: verleden en heden” in
S. DEWULF en D. PACQUEE (eds.), 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, AntwerpenGroningen, Intersentia, 2008, 10-11.
86
Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19 december 1966, BS 6 juli 1983, 8.815.
87
M. BOSSUYT, “De werking van het VN-Comité Mensenrechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM
MENSENRECHTEN (ed.), De betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten
voor de interne rechtsorde, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 9.
84
35
zijn gezinsleven, zijn huis of zijn briefwisseling en dat iedereen recht heeft op bescherming door de
wet tegen dergelijke inmengingen. Zoals duidelijk blijkt uit dit artikel is het BUPO geïnspireerd door de
Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Het grote verschil tussen artikel 17 BUPO en
artikel 12 UVRM is dat artikel 12 BUPO wel juridisch bindend is en een rechtstreekse invloed op de
interne rechtsorde van de lidstaten heeft, terwijl de Universele Verklaring voor de Rechten van de
Mens geen juridisch bindende kracht heeft.88
4.3.1.3 Europeesrechtelijke bescherming van het recht op privacy
1) Artikel 8 EVRM
Artikel 8 van het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele
Vrijheden (hierna: EVRM)89 regelt het recht op eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven. Het
artikel bepaalt enerzijds dat eenieder recht heeft op eerbiediging van zijn privéleven, zijn gezinsleven,
zijn huis en zijn briefwisseling en anderzijds dat geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan
met betrekking tot de uitoefening van dit recht, tenzij dit bij wet is voorzien en in een democratische
samenleving nodig is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid, het economisch
welzijn van het land, de bescherming van de openbare orde, de voorkoming van strafbare feiten, de
bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en
vrijheden van anderen. De formulering van artikel 8 EVRM is grotendeels geïnspireerd op artikel 12
UVRM en heeft een inhoud die gelijkaardig is aan de inhoud van artikel 17 BUPO.90
Artikel 8 EVRM vormt, zoals voor artikel 17 BUPO het geval is, een goede beschermingsgrond voor het
recht op privacy, omdat dit artikel juridisch bindend is en rechtstreeks kan ingeroepen worden voor de
nationale rechter. Omdat in artikel 8 EVRM ook de gevallen worden opgenomen waarin van het recht
op privacy kan worden afgeweken, biedt dit artikel zelfs nog meer waarborgen. Dergelijke omlijning
zorgt immers voor een duidelijkere afbakening van de grenzen van het grondrecht, zodat dit de
rechtszekerheid van de rechtsonderhorigen alleen maar ten goede komt.
88
J. VANDE LANOTTE en M. VAN DE PUTTE, “De Belgische rechtspraak met betrekking tot het Internationaal
Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM MENSENRECHTEN (ed.), De
betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten voor de interne rechtsorde,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 77-80.
89
Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden van 4
november 1950, BS 19 augustus 1955, 5.029.
90
P. DE HERT, Art. 8 EVRM en het Belgisch recht. De bescherming van privacy, gezin, woonst en communicatie,
Gent, Mys en Breesch, 1998, 2.
36
2) Artikel 7 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
Ook artikel 7 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie91 voorziet in het recht op
bescherming van het privéleven. Sinds 1 december 2009 is dit Handvest een juridisch bindend
document, zodat de instellingen en organen van de Europese Unie en de lidstaten ertoe gehouden zijn
om de voorziene rechten ten opzichte van de burgers te eerbiedigen en de burgers deze rechten
bijgevolg kunnen inroepen tegen deze overheden.92
4.3.1.4 Nationale bescherming van het recht op privacy
1) Artikel 22 Grondwet
Artikel 22 van de Grondwet (hierna: Gw.) bepaalt dat iedereen recht heeft op eerbiediging van zijn
privé- en gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door de wet bepaald. Artikel
22 werd pas bij de grondwetswijziging van 31 januari 1994 opgenomen in de Grondwet. Voordien
werden reeds verscheidene deelaspecten van het privéleven beschermd door grondwettelijke en
andere bepalingen, zodat ook voor de invoeging van artikel 22 Gw. reeds een algemeen beginsel
betreffende de eerbiediging van het privéleven kon worden afgeleid.93 Omdat artikel 8 EVRM een
uitgebreider overzicht geeft van wat beschermd is en uitdrukkelijk weergeeft in welke gevallen
afwijkingen zijn toegelaten, is aan artikel 22 Gw. een minder brede invulling toegekend.
2) Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens94
Tot slot biedt ook de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten
opzichte van de verwerking van persoonsgegevens een belangrijke waarborg tegen privacy-inbreuken.
Hoewel deze wet in principe maar een specifiek onderdeel van de privacy beschermt95, is deze wet
toch voornamelijk bekend onder de benaming ‘Privacywet’. Door te voorzien in een specifieke regeling
91
Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie van 18 december 2000, Pb.C., C 364.
H. SEVERIJNS, “Inroepbaarheid van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie”, Jura Falc. 201314, afl. 4, 1030; Y. THIERY, Discriminatie en verzekering, Antwerpen, Intersentia, 2011, 88;
http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/nl/displayFtu.html?ftuId=FTU_1.1.6.html.
93
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 313.
94
Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking
van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5.801.
95
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 323.
92
37
ter bescherming van de verwerking van persoonsgegevens, heeft de wetgever uitdrukkelijk erkend dat
de verwerking van persoonsgegevens tot het domein van het privéleven behoort.96
De Privacywet wil de burgers beschermen tegen misbruik van hun persoonlijke gegevens en voorziet
hiervoor in een regeling ter bescherming tegen het ongeoorloofd opnemen, gebruiken en verspreiden
van persoonsgegevens via databestanden.97 In de wet worden zowel de rechten en de plichten van de
persoon wiens gegevens verwerkt worden als de rechten en de plichten van de degene die de gegevens
verwerkt vastgelegd.98 De Privacywet is van toepassing op geautomatiseerde en manuele
verwerkingen van persoonsgegevens die in België plaatsvinden, ongeacht of ze door de overheid of
door particulieren gebeuren.99
De erkenning van het recht op bescherming van de persoonsgegevens houdt echter niet in dat het
individu een absoluut recht heeft om zich te verzetten tegen de verwerking van zijn persoonsgegevens.
Er kunnen immers beperkingen aan het recht op zelfbeschikking worden toegestaan indien zij in
overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel. Dit blijkt ook uit artikel 5 van de Privacywet,
waarin een aantal gevallen worden opgesomd waarin persoonsgegevens mogen verwerkt worden. De
combinatie van de artikelen 2 en 5 van de Privacywet leidt dus tot een systeem waarbij de verwerking
van persoonsgegevens enerzijds moet voldoen aan de specifieke voorwaarden die door de wet worden
opgelegd en waarbij anderzijds voor een billijk evenwicht moet gezorgd worden tussen het recht van
elk individu op de eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer en de rechtmatige belangen van
anderen, in het bijzonder de belangen van de gemeenschap.100
Met de Privacywet werd ook een onafhankelijk controleorgaan opgericht, namelijk de Commissie voor
de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer, beter gekend als de Privacycommissie. De
Privacycommissie ziet er als een onafhankelijke instantie op toe dat persoonsgegevens zorgvuldig
worden gebruikt en beveiligd zodat de privacy van de burgers gewaarborgd blijft.101
96
Ibid., 324.
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 82.
98
https://www.privacycommission.be/nl/de-privacywet.
99
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 82.
100
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 325.
101
https://www.privacycommission.be/nl/de-privacywet.
97
38
4.3.1.5 Recht op privacy in de context van pedofielenjagers
1) Doorwerking van het recht op privacy
Hiervoor werd het recht op privacy meer algemeen besproken. Aangezien pedofielenjagers in beginsel
private personen zijn die andere burgers als hun doelwit hebben gekozen, is het in het kader van deze
masterproef echter vooral belangrijk om na te gaan in welke mate gewone burgers een inbreuk kunnen
plegen op het recht op privacy van hun medeburgers.
De garanties die in de internationale verdragen en in de Grondwet zijn opgenomen hebben in beginsel
een verticale werking, zodat ze traditioneel geen privaatrechtelijke verhoudingen regelen.102 Deze
verticale werking impliceert enerzijds een onthoudingsplicht van de overheid en anderzijds de plicht
van de overheid om zorg te dragen voor deze rechten door het nemen van positieve maatregelen
waardoor de privacy van de burgers niet geschonden wordt door andere burgers.103
Uit het feit dat deze bepalingen oorspronkelijk een wapen waren tegen de overheid, mag niet zomaar
afgeleid worden dat er geen horizontale werking mogelijk zou zijn. Deze bepalingen zijn immers de
uitdrukking van fundamentele waarden in onze maatschappij, zodat iedereen deze rechten zou
moeten eerbiedigen.104 In de gevallen waarin uitdrukkelijk geregeld is dat de privacyaanspraken ook
een horizontale werking hebben, bestaat er natuurlijk geen discussie over de toepasbaarheid van deze
bepalingen in de relatie tussen burgers onderling. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Privacywet,
waarbij het geen rol speelt of de verwerkingen door de overheid of door particulieren gebeuren.105 Dit
blijkt duidelijk uit de bewoordingen van de wet waarin wordt bepaald dat zowel natuurlijke personen,
rechtspersonen, feitelijke verenigingen als openbare besturen kunnen beschouwd worden als de
verwerker of de verantwoordelijke voor de verwerking.106
In andere gevallen ligt deze private doorwerking niet zo voor de hand. Dit is bijvoorbeeld het geval bij
art. 8 EVRM, art. 17 BUPO en art. 22 Gw. Deze bepalingen werden oorspronkelijk immers opgenomen
102
R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW
2003, afl. 38, 803; L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2015, 208.
103
R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW
2003, afl. 38, 803.
104
B. OVERSTEYNS, “Het recht op eerbiediging van het privé-leven”, RW 1988-1989, afl. 15, 491.
105
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 82; P.
LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van de
verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 324-325.
106
Art. 1, § 4-5 Privacywet.
39
als een waarborg tegen de overheid. Het recht op privacy is een grondrecht dat een belangrijke
fundamentele waarde vormt in onze samenleving. Het zou dan ook erg onbillijk overkomen als zou
blijken dat burgers het recht op privacy van andere personen zomaar zouden kunnen aantasten, terwijl
de overheid hier telkens terecht voor op de vingers zou getikt worden. Om aan deze onbillijkheid
tegemoet te komen wordt de horizontale werking van het recht op privacy in de meeste gevallen
algemeen aanvaard door de rechtsleer en rechtspraak.107
2) Bijzondere waarborgen voor pedofielen en pedoseksuele delinquenten
In de Privacywet zijn een aantal artikelen opgenomen die bijzondere beschermingsgronden inhouden
en die bovenop de andere, meer algemene, bepalingen van de wet gelden. Zo bepaalt artikel 8 dat de
verwerking van persoonsgegevens inzake geschillen voorgelegd aan hoven, rechtbanken en
administratieve gerechten inzake verdenkingen, vervolgingen, veroordelingen met betrekking tot
misdrijven, administratieve sancties of veiligheidsmaatregelen in beginsel verboden is.108 In het kader
van pedofielenjagers is dit verbod vooral van belang ter bescherming van personen die verdacht
worden van of veroordeeld werden voor het plegen van pedoseksuele delicten. Daarnaast bepaalt
artikel 6 onder andere dat de verwerking van persoonsgegevens die betrekking heeft op het seksuele
leven in principe verboden is. Deze bepaling is in het bijzonder van belang voor pedofielen. Zoals
hiervoor reeds werd verduidelijkt, is het hebben van pedofiele ideeën immers een (seksuele)
geaardheid die behoort tot het intieme leven.109
Artikel 3, §3, a) van de Privacywet bevat echter een belangrijke uitzondering op de artikelen 6 en 8. Dit
artikel bepaalt dat de artikelen 6 en 8 niet van toepassing zijn op verwerkingen van persoonsgegevens
voor uitsluitend journalistieke, artistieke of literaire doeleinden wanneer de verwerking betrekking
heeft op persoonsgegevens die kennelijk publiek zijn gemaakt door de betrokken persoon of die in
nauw verband staan met het publiek karakter van de betrokken persoon of van het feit waarbij die
persoon betrokken is. Ook indien deze uitzondering van toepassing is, mogen slechts die gegevens
worden verwerkt die voor het bij wet vastgestelde doel dienen en niet overbodig zijn.110 Aangezien
pedofielenjagers private personen zijn die hun acties richten tegen medeburgers, is het
107
B. OVERSTEYNS, “Het recht op eerbiediging van het privé-leven”, RW 1988-1989, afl. 15, 491; L. SCHUERMANS
en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 208;
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 5; R. DE CORTE, “De achterkant van de
privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 803.
108
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 84.
109
Ibid., 83.
110
Ibid., 83-84.
40
vanzelfsprekend dat pedofielenjagers zich niet op deze bepaling zullen kunnen beroepen om hun
acties te rechtvaardigen. Ook journalisten die publieke pedofielenlijsten verspreiden kunnen zich niet
beroepen op deze uitzondering. Met geoorloofde journalistieke berichtgeving bedoelt men immers
dat de bevolking mag geïnformeerd worden over gebeurtenissen, zonder hierbij verder te gaan dan
het louter informeren van de maatschappij over objectieve feiten.
3) Belang van de positie van de geviseerde persoon?
Aangezien het recht op privacy een grondrecht is en één van de fundamentele waarden in onze
maatschappij vormt, staat het vast dat dit een recht is dat aan eenieder toekomt, zelfs aan personen
die voor ernstige feiten werden veroordeeld.
Pedofielenjagers
richten
hun
acties
zowel
tegen
ex-gedetineerden,
veroordeelden,
inverdenkinggestelden, verdachten als personen over wie er slechts geruchten de ronde doen. Het is
daarenboven niet uitgesloten dat pedofielenjagers met hun acties ook volledig onschuldige personen
treffen. Het is duidelijk dat elk van de geviseerde categorieën het recht op privacy kan inroepen om
zich te verweren tegen de acties van pedofielenjagers. Bij deze acties worden immers tal van gevoelige
en persoonlijke gegevens verzameld en openbaar gemaakt. In wat volgt is het de bedoeling om even
stil te staan bij de vraag of er een onderscheid bestaat in de draagwijdte van het privacybegrip
naargelang de positie waarin de geviseerde persoon zich bevindt.
Hoewel het recht op privacy voor elk van deze personen van toepassing is, zal dit recht toch niet aan
elk van hen even veel bescherming kunnen bieden. Personen tegen wie een proces aanhangig is, zullen
er immers rekening mee moeten houden dat een proces in de meeste gevallen een openbaar karakter
heeft, zodat de hele gemeenschap kennis kan nemen van de debatten en het vonnis.111 Aangezien de
media de plicht heeft om de burgers te informeren over alles wat nieuwswaardig is, zullen zij indien
dit wenselijk is ook de nodige berichtgeving doen over deze processen.112 Op die manier worden er
via de media allerlei feiten en gegevens ter kennis gebracht van het brede publiek. Veroordeelde en
verdachte personen moeten dus een zekere persvrijheid en openbaarheid aanvaarden.
Voor journalistieke doeleinden bestaan er dus wel degelijk een aantal mogelijkheden om de
draagwijdte van het privacybegrip in te perken. Dit wil echter niet zeggen dat de mogelijkheden van
111
Hierbij dient er wel op gewezen te worden dat het vonnisgerecht in de gevallen waarin de vervolgingen zijn
gegrond op de artikelen 371/1 tot 378 Sw. kan bevelen dat de zaak met gesloten deuren wordt behandeld (art.
190 Sv.).
112
C. BAEKELAND, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer als waakhond van de ‘mediacratie’”
in S. LUST en P. LUYPAERS (eds.), Recht en media in een democratische rechtsstaat: wie bewaakt de waakhond,
Brugge, Die Keure, 2010, 82.
41
journalisten om gegevens van pedoseksuele delinquenten te verspreiden onbeperkt zijn. Er zal geval
per geval een belangenafweging moeten gebeuren tussen het recht op privacy en het recht op
informatie van de bevolking, dat nauw verbonden is met de vrijheid van meningsuiting en de
persvrijheid.
Aangezien met de praktijken van pedofielenjagers geenszins de loutere berichtgeving over
pedoseksuele delicten of delinquenten bedoeld wordt, verliest deze beperking van de bescherming
van de privacy in het kader van deze masterproef dus enigszins haar belang. In de private verhouding
tussen burgers onderling zal bijgevolg op elk moment rekening moeten gehouden worden met het
recht op privacy zoals dit op vandaag bestaat. Het feit dat iemand verdacht wordt van het plegen van
pedoseksuele feiten of hiervoor zelfs werd veroordeeld verandert hier niets aan. Ex-gedetineerden,
veroordeelden, inverdenkinggestelden, verdachten en onschuldige personen verdienen tegenover
hun medeburgers dus een even grote bescherming van hun privacy. Via de media kunnen burgers dus
wel kennis hebben van bepaalde persoonsgegevens, maar dit geeft hen geenszins het recht om deze
gegevens op hun beurt verder te verspreiden.
5) Conclusie
Pedofielenjagers kunnen zich dus niet beroepen op de beperkingen die op het recht op privacy
bestaan. Wanneer zij zich in het privéleven van de door hen geviseerde personen mengen door
verscheidene gegevens te verzamelen en te verspreiden, begaan zij bijgevolg steeds een inbreuk op
het recht op privacy van de geviseerde personen. Hoewel er beperkingen bestaan waar journalisten
zich op kunnen beroepen, kunnen zij deze uitzonderingen niet inroepen om zich schuldig te maken aan
praktijken van pedofielenjagers. Wanneer een journalist dus bijvoorbeeld overgaat tot het verspreiden
van
identiteitsgegevens
van
(vermeende)
pedoseksuele
delinquenten
via
zogenaamde
pedofielenlijsten houdt dit bijgevolg een onrechtmatige inmenging in in het privéleven van de
geviseerde personen.
4.3.2 Recht op afbeelding
4.3.2.1 Begrip
Het recht op afbeelding houdt in dat voor elke afbeelding van de menselijke beeltenis en voor elk
gebruik van deze afbeelding voor niet-toegestane doeleinden toestemming vereist is van de
42
afgebeelde persoon.113 Het recht op afbeelding houdt dus een bescherming in van het individu tegen
iedere ongewilde aantasting van zijn beeltenis door elke mogelijke derde, zowel met betrekking tot
het maken van de afbeelding als met betrekking tot het gebruik van die afbeelding.114 Bij het recht op
afbeelding staat de vereiste van de uitdrukkelijke toestemming voor het nemen en het gebruiken van
een afbeelding van een persoon centraal.115 Er is sprake van een schending van het recht op afbeelding
van zodra een persoon wordt afgebeeld zonder dat hij daartoe toestemming had gegeven of van zodra
een toegelaten afbeelding wordt gebruikt voor niet-toegestane doeleinden.116 Het bewijs van deze
materiële daad is voldoende om te kunnen spreken van een schending van het recht op afbeelding.
Het is niet vereist dat in hoofde van de overtreder een fout wordt bewezen, het volstaat dat vaststaat
dat geen toestemming werd gegeven.117
4.3.2.2 Grondslag
1) Het persoonlijkheidsrecht op afbeelding
De grondslag voor het recht op afbeelding is niet vastgelegd in een wettelijke bepaling, maar is gelegen
in het persoonlijkheidsrecht op afbeelding zoals dit ontwikkeld werd door de rechtspraak en de
rechtsleer. Het recht op afbeelding wordt door de rechtsleer en de rechtspraak dan ook als een
autonome grondslag aanvaard.118
2) Invloed van andere wettelijke bepalingen
Hoewel er geen algemene wettelijke grondslag is voor het recht op afbeelding, komt dit recht wel tot
uiting in verscheidene wettelijke bepalingen. Zo wordt het recht op afbeelding ten eerste beschermd
als mensenrecht door artikel 22 Gw., artikel 17 BUPO en artikel 8 EVRM.119 Verder wordt het recht op
afbeelding ook beschermd in het kader van de intellectuele eigendomsrechten. Artikel XI.174 van het
Wetboek van economisch recht120 bepaalt immers dat de auteur of de eigenaar van een portret dan
113
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 1 en 83.
Ibid., 83.
115
P. DE HERT en R. SAELENS, “Hoofdstuk III. Recht op afbeelding”, TPR 2009, 868.
116
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 83.
117
P. DE HERT en R. SAELENS, “Hoofdstuk III. Recht op afbeelding”, TPR 2009, 872; L. DIERICKX, Recht op
afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 83-84.
118
P. DE HERT en R. SAELENS, “Hoofdstuk III. Recht op afbeelding”, TPR 2009, 869; L. DIERICKX, Recht op
afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 1 en 3.
119
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 3.
120
Wetboek van economisch recht van 28 februari 2013, BS 29 maart 2013, 19.975.
114
43
wel enige andere persoon die een portret bezit of voorhanden heeft, niet het recht heeft om het te
reproduceren of aan het publiek mee te delen zonder de toestemming van de geportretteerde of,
gedurende twintig jaar na diens overlijden, zonder toestemming van zijn rechtverkrijgenden.121 Artikel
XI.174 van het Wetboek van economisch recht kan echter alleen ingeroepen worden indien het werk
auteursrechtelijk wordt beschermd.122 Tot slot is ook de Wet van 8 december 1992 tot Bescherming
van de Persoonlijke Levenssfeer ten opzichte van de Verwerking van Persoonsgegevens bijzonder
relevant voor het recht op afbeelding. Deze wet heeft immers betrekking op een belangrijk deel van
het toepassingsgebied van het recht op afbeelding.123
4.3.2.3 Het recht op afbeelding in de context van pedofielenjagers
1) Horizontale doorwerking
Zoals hiervoor reeds werd gesteld wordt het recht op afbeelding enerzijds afgeleid uit het
persoonlijkheidsrecht op afbeelding. Persoonlijkheidsrechten worden gekenmerkt door hun
universeel en absoluut karakter. Het universeel karakter houdt in dat iedere natuurlijke persoon
titularis is van het recht op afbeelding. Op dit principe bestaat geen enkele uitzondering, zodat ons
rechtssysteem voor natuurlijke personen geen enkele onbekwaamheid kent wat het recht op
afbeelding betreft.124 Met het absoluut karakter van een persoonlijkheidsrecht wordt bedoeld dat dit
recht tegenover iedereen rechtsbescherming biedt.125 Dit betekent dat dit recht dus zowel kan
ingeroepen worden tegen de overheid, tegen een journalist als tegen een gewone medeburger.
Anderzijds wordt het recht op afbeelding ook afgeleid uit artikel 17 BUPO, artikel 8 EVRM, artikel 22
Gw. en de Privacywet. Bij de bespreking van het recht op privacy werd reeds verduidelijkt dat het
merendeel van de rechtsleer en rechtspraak aanvaardt dat elk van deze gronden zowel kunnen
ingeroepen worden in de verhouding tussen een burger en de overheid, als tussen burgers
onderling.126
121
Deze bepaling vervangt het vroegere artikel 10 van de Auteurswet.
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 19.
123
Ibid., 25.
124
Ibid., 2 en 33.
125
Ibid., 2.
126
B. OVERSTEYNS, “Het recht op eerbiediging van het privé-leven”, RW 1988-1989, af. 15, 491; L. SCHUERMANS
en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 208;
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 5; R. DE CORTE, “De achterkant van de
privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 803.
122
44
2) Beperking voor (relatief) publieke personen
Het recht op afbeelding geldt niet onbeperkt en wordt in bepaalde gevallen begrensd door het recht
op informatie, dat nauw verbonden is met het recht op vrijheid van meningsuiting en met de
persvrijheid. Zo dienen publieke personen in principe geen toestemming te geven als een aantal
voorwaarden worden nageleefd. Met een publiek persoon wordt iedereen bedoeld die een rol speelt
in het openbare leven, onafhankelijk van het domein waarin zij optreden.127
Opdat de afbeelding van een publiek persoon zonder toestemming kan verspreid worden, zal de
afbeelding ten eerste een informatief karakter moeten hebben. Hieruit volgt dat het gebruik voor
commerciële doeleinden uitgesloten is. Verder zal de afbeelding ook het recht op eerbiediging van het
privéleven niet mogen schenden. Om de geoorloofdheid van de afbeelding te beoordelen, zal telkens
rekening moeten gehouden worden met de concrete omstandigheden.128 Er zal een afweging moeten
gemaakt worden tussen het recht op afbeelding en het recht op vrije meningsuiting en men zal moeten
nagaan of de publicatie van de afbeelding bijdraagt aan een debat van algemeen belang.129
Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen absoluut en relatief publieke personen. In het kader
van deze masterproef zal vooral de laatste categorie van belang zijn. Relatief publieke personen komen
slechts tijdelijk in de actualiteit als gevolg van een bepaalde gebeurtenis, dit in tegenstelling tot
absoluut publieke personen. Dit is bijvoorbeeld het geval met personen die naar aanleiding van een
misdrijf in de actualiteit zijn verschenen. Op basis hiervan is het dus mogelijk dat de afbeelding van
een verdachte of een veroordeelde persoon wordt gepubliceerd.130 Het is vanzelfsprekend dat deze
beperking erop gericht is om het publiek te kunnen informeren over deze misdrijven. Deze informatie
dient op een objectieve manier meegedeeld te worden en mag niet verder gaan dan noodzakelijk is
om de maatschappij te informeren. Hieruit volgt dat de beperking inzake relatief publieke personen
niet kan ingeroepen worden door pedofielenjagers om op die manier de verspreiding van afbeeldingen
te rechtvaardigen. Daarenboven geldt deze beperking ook voor journalisten niet onbeperkt. Een
journalist zal enerzijds steeds een afweging moeten maken tussen het recht van het publiek om zo
volledig mogelijk geïnformeerd te worden en het recht op privacy van de betrokken persoon.
Anderzijds zal het bekendmaken van de afbeelding slechts mogelijk zijn indien hierdoor een bijdrage
wordt geleverd aan een debat van maatschappelijk belang.131 Hieruit kan afgeleid worden dat een
127
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 96.
L.
DIERICKX,
Recht
op
afbeelding,
Antwerpen-Oxford,
Intersentia,
https://www.privacycommission.be/nl/recht-op-afbeelding-enkele-bijzondere-gevallen.
129
L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 96.
130
L.
DIERICKX,
Recht
op
afbeelding,
Antwerpen-Oxford,
Intersentia,
https://www.privacycommission.be/nl/recht-op-afbeelding-enkele-bijzondere-gevallen.
131
E.B., “Publicatie afbeelding verdachte”, NJW 2009, 778.
128
2005,
96-97;
2005,
98-99;
45
journalist die een lijst van (vermeende) pedoseksuele delinquenten verspreidt zich, zoals andere
private pedofielenjagers, ook niet op deze beperking kan beroepen.
3) Conclusie
Indien pedofielenjagers acties ondernemen tegen veroordeelde pedoseksuele delinquenten, tegen
verdachten of tegen personen van wie slechts een klein vermoeden bestaat dat zij pedoseksuele
praktijken hebben begaan en hierbij gebruik hebben gemaakt van de afbeelding van deze personen,
zullen zij in elk geval een inbreuk plegen op het recht op afbeelding van hun doelwitten.
4.3.3 Recht op eer en goede naam
4.3.3.1 Begrip
In titel VIII van het Strafwetboek werd een hoofdstuk ingevoegd dat de aantasting van de eer of de
goede naam van personen behandelt.132 In dit hoofdstuk worden een aantal misdrijven behandeld
waarbij een persoon kwaadwillig in zijn morele integriteit gekwetst wordt, waardoor bij die persoon
schade kan aangericht worden als gevolg van de maatschappelijke reactie op wat over die persoon
werd verspreid.133 Op die manier heeft de wetgever ervoor geopteerd om aan begrippen als ‘eer’ en
‘goede naam’ een belangrijke juridische waarde toe te kennen. Het is nuttig dat de wetgever ook aan
dergelijke praktijken de nodige aandacht heeft besteed. Dit soort handelingen lokken in vele gevallen
immers een enorme maatschappelijke reactie uit die zware schade kan teweegbrengen aan de
getroffen persoon.134
Onder eer dient het beeld dat de betrokkene heeft over zijn eigen persoonlijkheid, moraal en positie
in het maatschappelijk gebeuren verstaan te worden. De goede naam heeft daarentegen betrekking
op het beeld dat anderen van de betrokken persoon hebben, het gaat met andere woorden over de
maatschappelijke waardering die anderen tegenover hem hebben.135
132
Titel VIII, hoofdstuk V Strafwetboek.
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/6.
134
Ibid.
135
Ibid., A 15/7.
133
46
4.3.3.2 Rechtsgrond
1) Mensenrechtelijke bepalingen
Het recht op eer en goede naam wordt enerzijds uitdrukkelijk vermeld in een aantal internationale
documenten. Zo stellen artikel 12 UVRM en artikel 17 BUPO dat niemand onderworpen mag worden
aan een (onwettige) aantasting van zijn eer of goede naam en dat iedereen recht heeft op bescherming
door de wet tegen zodanige inmenging of aantasting.
Zoals bij de bespreking van het recht op privacy reeds werd gesteld, heeft de Universele Verklaring
voor de Rechten van de Mens, ondanks het feit dat het geen juridisch bindend document is, een
aanzienlijk belang als morele standaard bij de totstandkoming van internationale of nationale
regelgeving.136 Het Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten is daarentegen wel
juridisch bindend. Zoals bij de bespreking van het recht op privacy reeds werd verduidelijkt, kan aan
dit verdrag een horizontale werking toegekend worden, zodat het een rechtstreekse invloed kan
hebben op de interne rechtsorde.137
Ook artikel 10 EVRM, dat de vrijheid van meningsuiting waarborgt, maakt melding van de eer en de
goede naam. Lid 2 van artikel 10 bepaalt dat de vrijheid van meningsuiting kan onderworpen worden
aan formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties die bij wet zijn voorzien en die in een
democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale
integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de
bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten
van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen of om het gezag en
de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen.
2) Strafrechtelijke waarborgen
Anderzijds is in de artikelen 443 tot en met 452 van het Strafwetboek voorzien in een kader om
136
M. BOSSUYT, “De werking van het VN-Comité Mensenrechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM
MENSENRECHTEN (ed.), De betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten
voor de interne rechtsorde, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 9.
137
J. VANDE LANOTTE en M. VAN DE PUTTE, “De Belgische rechtspraak met betrekking tot het Internationaal
Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM MENSENRECHTEN (ed.), De
betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten voor de interne rechtsorde,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 77-80.
47
inbreuken op de eer of de goede naam van personen strafrechtelijk te sanctioneren. Op die manier
wilde de wetgever personen van wie de morele integriteit kwaadwillig was aangetast beschermen.
4.3.3.3 Strafbaarstellingen
De wetgever heeft aantastingen op de eer of de goede naam strafbaar gesteld aan de hand van vier
afzonderlijke strafbaarstellingen: laster en eerroof, kwaadwillige ruchtbaarmaking, belediging en
lasterlijke aangifte. Omdat in het kader van de praktijken van pedofielenjagers enkel de eerste drie
misdrijven van belang zijn, zal ik me in wat volgt beperken tot een bespreking van die misdrijven.
1) Laster en eerroof138
Zowel laster als eerroof hebben betrekking op het aan een persoon kwaadwillig ten laste leggen van
een bepaald feit, dat zijn eer kan krenken of hem aan de openbare verachting kan blootstellen en
waarvan het wettelijk bewijs niet wordt geleverd. Het onderscheid tussen laster en eerroof bestaat
erin dat de wet bij laster toelaat dat het (tegen)bewijs van het ten laste gelegde feit wordt geleverd,
terwijl deze bewijsvoering bij eerroof niet (meer) mogelijk is.139
Opdat van laster en eerroof sprake kan zijn moeten een aantal bestanddelen aanwezig zijn. Het moet
ten eerste gaan om de tenlastelegging van een bepaald feit. Dit houdt in dat het ten laste gelegde feit
precies moet omschreven zijn, zodat deze bepaling niet van toepassing kan zijn op vage, algemene
aantijgingen.140 In het kader van de praktijken van pedofielenjagers houdt deze voorwaarde in dat een
pedofielenjager die verspreidt dat iemand een pedofiel of een pedoseksuele delinquent is niet
strafbaar gesteld kan worden op grond van laster of eerroof. Als een pedofielenjager daarentegen
verspreidt dat een persoon een welbepaald pedoseksueel delict heeft gepleegd, is het ten laste
gelegde feit wel voldoende duidelijk afgelijnd, zodat laster en eerroof op deze situatie wel van
toepassing kan zijn indien ook aan de andere voorwaarden is voldaan. Uit wat zal volgen bij de
bespreking van het misdrijf belediging zal blijken dat deze voorwaarde vaak de afgrenzing vormt tussen
laster en eerroof enerzijds en belediging anderzijds.141
138
Artt. 443, 444, 446, 447, 450, 451 en 452 Sw.
Art. 443 Sw; I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/8.
140
P. ARNOU, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.),
Om deze redenen. Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 50.
141
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/9.
139
48
De tweede voorwaarde bestaat erin dat het feit van die aard moet zijn dat het de eer of de goede
naam van de geviseerde persoon moet kunnen krenken of dat het deze persoon aan de openbare
verachting moet kunnen blootstellen. Artikel 443 Sw. heeft het over kunnen krenken en kunnen
blootstellen aan de openbare verachting, zodat het geen rol speelt of de aantasting van de eer of de
openbare verachting ook effectief plaatsvindt. Bij de beoordeling van het al dan niet krenkend karakter
moet uitgegaan worden van wat door een gemiddelde persoon van dezelfde categorie als de
geviseerde persoon als krenkend wordt beschouwd.142 Het feit dat pedofielenjagers op verscheidene
manieren gegevens van (vermeende) pedoseksuelen ter beschikking stellen van het brede publiek kan
voor de geviseerde personen een aantasting van hun morele integriteit inhouden. Het is hierbij niet
van belang of deze personen deze praktijken werkelijk hebben begaan of niet, de publieke opinie zal
zich immers hoofdzakelijk concentreren op wat via de aantijgingen geuit werd.
Verder moet de tenlastelegging gericht zijn tegen een bepaald persoon of tegen een persoon die
duidelijk te identificeren is. Deze identificatie moet zowel door de geviseerde persoon zelf, als door
derden mogelijk zijn.143
De vierde voorwaarde bestaat erin dat de aantijging moet gebeuren met een vorm van
openbaarheid.144 Zonder publiciteit kan immers moeilijk gesteld worden dat de beweringen de eer
krenken of de openbare verachting opwekken.145 Hoewel het Strafwetboek enkel van mondelinge en
schriftelijke aantijgingen spreekt, mag hieruit niet besloten worden dat aantijgingen via radio, televisie
of het internet straffeloos zouden blijven. Sinds de totstandkoming van het Strafwetboek is de techniek
immers geëvolueerd en worden de aantijgingen vaak op ruime schaal verspreid via moderne
communicatiemiddelen. Radio, televisie en internet waren begrippen die de wetgever bij de
totstandkoming van het Strafwetboek nog niet kon kennen. Via de evolutieve interpretatie kunnen we
echter besluiten dat de wetgever deze handelingen ook strafbaar zou gesteld hebben indien hij deze
technieken had gekend.146
142
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/13; P. ARNOU, “Aanranding van
de eer of de goede naam van personen” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.), Om deze redenen. Liber amicorum
Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 51.
143
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/15.
144
Art. 444 Sw.
145
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/17; P. ARNOU, “Aanranding van
de eer of de goede naam van personen” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.), Om deze redenen. Liber amicorum
Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 56.
146
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/23-A 15/24.
49
Tot slot is vereist dat de dader moet handelen met kwaadwillig opzet. Dit houdt in dat de dader moet
gehandeld hebben met de bedoeling om de ander schade toe te brengen door hem in zijn eer of goede
naam te krenken. Opdat er sprake kan zijn van laster en eerroof is bijgevolg een bijzonder moreel
bestanddeel vereist.147
Het is dus niet uitgesloten dat de acties van een pedofielenjager tot gevolg hebben dat hij strafbaar
gesteld kan worden voor laster of eerroof. Er zal in elk geval wel dienen nagegaan te worden of aan
alle voorwaarden is voldaan. Aangezien pedofielenjagers zich meestal niet beperken tot het
beschuldigen van een persoon van een welbepaald feit, maar zich hoofdzakelijk bezighouden met het
verspreiden van publieke pedofielenlijsten of pamfletten, waarop personen openlijk de stempel van
pedofiel of pedoseksueel toebedeeld krijgen, zullen de geviseerde personen maar in beperkte mate
een beroep kunnen doen op de bepalingen in verband met laster en eerroof.
2) Kwaadwillige ruchtbaarmaking148
Het misdrijf kwaadwillige ruchtbaarmaking bestaat erin dat aan iemand een bepaald feit waarvan op
het ogenblik van het misdrijf een wettelijk bewijs bestaat ten laste wordt gelegd, zonder dat hiertoe
enige reden van openbaar of privaat belang bestaat. Bij dit misdrijf handelt men dus enkel met het
oogmerk om de geviseerde persoon te schaden. Het gaat hier dus om het verwijten van feiten waarvan
op het ogenblik van de uiting reeds op de wettelijk voorgeschreven wijze bewijs werd geleverd. Op die
manier wilde de wetgever de eer en de goede naam van personen beschermen, ondanks het feit dat
ze in het verleden een grote fout hadden begaan.149
Opdat sprake kan zijn van het misdrijf kwaadwillige ruchtbaarmaking moet aan een aantal
voorwaarden voldaan zijn. De eerste vijf voorwaarden zijn gelijk aan de voorwaarden die ook voor
laster en eerroof dienen vervuld te zijn. Voor de opsomming en verduidelijking van deze voorwaarden
verwijs ik dan ook naar de bespreking die reeds onder ‘laster en eerroof’ uitgebreid werd uiteengezet.
In het kader van kwaadwillige ruchtbaarmaking heeft de wetgever de voorwaarde dat de dader moet
gehandeld hebben met kwaadwillig opzet wel nader gepreciseerd. De wetgever heeft immers
uitdrukkelijk gesteld dat de verdachte moet gehandeld hebben zonder enige reden van openbaar of
147
Ibid., A 15/24.
Artt. 449 en 452 Sw.
149
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/33-A 15-/34; P. ARNOU,
“Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.), Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 76-77.
148
50
privaat belang en dat hij bijgevolg hoofdzakelijk moet gehandeld hebben om te schaden.150 Dit heeft
tot gevolg dat journalisten zich kunnen beroepen op de voorwaarde met betrekking tot de
kwaadwilligheid om gerechtelijke verslaggeving, waarbij de inhoud van vonnissen en arresten wordt
bekendgemaakt, te rechtvaardigen. Journalisten die daarentegen van hun positie gebruikmaken om
de samenleving te waarschuwen via de publicatie van publieke pedofielenlijsten kunnen zich
vanzelfsprekend niet op deze voorwaarde beroepen. In die omstandigheden wordt immers
voornamelijk gehandeld met het oogmerk om de betrokken personen in een negatief daglicht te
plaatsen.
Naast de voorwaarden die gemeenschappelijk zijn aan de voorwaarden van laster en eerroof is er ook
nog een specifieke voorwaarde voor kwaadwillige ruchtbaarmaking. Deze bestaat erin dat het ten laste
gelegde feit bewezen moet zijn op het ogenblik van de aantijgingen. Het bewijs moet de
tenlastelegging dus voorafgaan.151 Het onderscheid tussen laster en eerroof en kwaadwillige
ruchtbaarmaking bestaat er bijgevolg in dat het bij laster en eerroof gaat om het ten laste leggen van
niet-bewezen feiten, terwijl bij kwaadwillige ruchtbaarmaking juist vereist is dat al bewezen werd dat
de ten laste gelegde feiten correct zijn.
In het kader van pedofielenjagers is kwaadwillige ruchtbaarmaking dus enkel van belang indien ze hun
acties richten tegen reeds veroordeelde personen. Hoewel dit bij vele acties het geval zal zijn, zal toch
maar zelden een beroep kunnen gedaan worden op deze strafbaarstelling. Opdat sprake kan zijn van
kwaadwillige ruchtbaarmaking is immers vereist dat een welbepaald feit ten laste wordt gelegd.
Pedofielenjagers zullen zich zelden beperken tot het ten laste leggen van een bepaald feit, maar zullen
de door hen geviseerde personen daarentegen in het algemeen bestempelen als pedofielen of
pedoseksuele delinquenten. In de situatie waarin een pedofielenjager pamfletten verspreidt waarop
staat dat persoon X een pedoseksuele delinquent is, zal dus geen beroep kunnen gedaan worden op
deze strafbaarstelling, terwijl dit wel mogelijk is als op dit pamflet zou staan dat X degene is die persoon
Y jarenlang heeft misbruikt en hier bovendien ook voor werd veroordeeld.
3) Belediging152
Een belediging kan omschreven worden als een verwijt dat de waardigheid van een persoon aantast,
zonder dat het ten laste gelegde feit daarbij duidelijk moet omschreven of bepaald zijn. Het is bijgevolg
150
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/34.
151
Ibid., A 15/35.
152
Artt. 448, 450, 451 en 452 Sw.
51
niet nodig dat een aantijging wordt gevormd die precies genoeg is om vatbaar te zijn voor een
rechtstreeks bewijs of tegenbewijs. Je zou het misdrijf ook op een negatieve manier kunnen
omschrijven door te zeggen dat het gaat om elke vorm van handeling die een aantasting inhoudt van
de eer of de goede naam die geen andere specifieke inbreuk uitmaakt op de eer of de goede naam.153
Artikel 448 van het Strafwetboek verduidelijkt dat beledigingen zowel door daden, geschriften,
prenten of zinnebeelden kunnen geuit worden in de omstandigheden zoals bepaald in artikel 444 van
het Strafwetboek. Hoewel radio, televisie en internet niet voorkomen in deze artikelen, mag hier niet
uit afgeleid worden dat aantijgingen die via deze weg zouden geuit worden, straffeloos mogen blijven.
Bij de bespreking van de voorwaarden van laster en eerroof werd immers reeds verduidelijkt dat radio,
televisie en internet begrippen zijn die de wetgever bij de totstandkoming van het Strafwetboek nog
niet kon kennen, zodat het onmogelijk was om deze vormen van openbaarheid reeds te voorzien. Via
de evolutieve interpretatie kunnen we echter besluiten dat de wetgever deze handelingen ook
strafbaar zou gesteld hebben indien hij deze technieken had gekend.154
Ook bij het misdrijf belediging is een bijzonder moreel bestanddeel vereist. Er kan immers slechts
sprake zijn van belediging als de aantijgingen gebeurden met kwaadwilligheid. De persoon die de
aantijgingen verspreid heeft, moet dus gehandeld hebben met de bedoeling om het slachtoffer te
schaden.155
Ook inzake belediging mag het bewijs van de juistheid van de geuite bewoordingen niet geleverd
worden opdat van belediging sprake kan zijn. Dit houdt in dat het ofwel om feiten moet gaan die te
vaag omschreven zijn om er een bewijs van te kunnen leveren, ofwel dat zij wel voldoende bepaald
zijn, maar geen specifiek misdrijf kunnen uitmaken.156
In het kader van pedofielenjagers zal het misdrijf belediging in bepaalde gevallen kunnen ingeroepen
worden om aantastingen van de eer of de goede naam van personen strafbaar te stellen. Dit is
bijvoorbeeld het geval wanneer een persoon publiekelijk wordt bestempeld als pedofiel of als
pedoseksuele delinquent, zonder dat hierbij een link is met enig specifiek misdrijf. Aangezien het hier
om vage aantijgingen gaat, kan de juistheid ervan niet bewezen worden, zodat dit kan gekwalificeerd
worden als belediging. Indien het huis van een persoon daarentegen met woorden als pedofiel of
153
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/35-A 15-/36; P. ARNOU,
“Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.), Om deze redenen.
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 75.
154
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/23-A 15/24.
155
Ibid., A 15/37.
156
Ibid., A 15/36.
52
pedoseksueel wordt beklad op het ogenblik dat er een duidelijke link is met een gepleegd misdrijf, gaat
het niet om de tenlastelegging van vage feiten, maar wel om een welbepaald misdrijf, zodat in dit geval
eerder sprake zal zijn van laster dan van belediging.
4) Gemeenschappelijk aan deze strafbaarstellingen
Artikel 450 van het Strafwetboek bepaalt dat laster en eerroof, kwaadwillige ruchtbaarmaking en
belediging misdrijven zijn die niet kunnen vervolgd worden zonder klacht van de persoon die beweert
dat de aantijgingen zijn eer of goede naam hebben aangetast. Dit houdt in dat laster en eerroof,
kwaadwillige ruchtbaarmaking en belediging klachtmisdrijven zijn. De klacht kan enkel gedaan worden
door degene die door het misdrijf moreel in zijn eer of goede naam is aangetast of beweert aangetast
te zijn. Artikel 450, tweede lid Sw. bepaalt dat hierop één uitzondering bestaat. Indien een persoon is
overleden zonder klacht te hebben ingediend en zonder daar afstand van te hebben gedaan of indien
de aantijgingen geuit werden na het overlijden van de betrokken persoon, kan de vervolging enkel
ingesteld worden na een klacht van zijn echtnoot, zijn afstammelingen of zijn wettelijke erfgenamen
tot en met de derde graad.
4.3.4 Vermoeden van onschuld?
4.3.4.1 Begrip
Het vermoeden van onschuld heeft een tweevoudige betekenis. Het heeft enerzijds betrekking op de
bewijslast. Een beklaagde moet zijn onschuld immers niet bewijzen, het is de vervolgende partij die
het bewijs van de strafbare feiten zal moeten leveren. Anderzijds houdt het vermoeden van onschuld
in dat wie wordt vervolgd, maar nog niet veroordeeld is, geacht wordt onschuldig te zijn totdat
bewezen wordt dat hij schuldig is.157 Het vermoeden van onschuld is dus een procedurele waarborg
voor diegene tegen wie een strafvervolging loopt.
4.3.4.2 Rechtsgrond
Het vermoeden van onschuld werd uitdrukkelijk opgenomen in artikel 6, lid 2 van het Europees
157
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2 – Strafprocesrecht, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2011, 699-701.
53
Verdrag voor de Rechten van de Mens en in artikel 14, lid 2 van het Internationaal Verdrag inzake
Burgerlijke en Politieke Rechten.158
Hoewel het vermoeden van onschuld steeds aanvaard is geweest als een algemeen rechtsbeginsel,
kwam het gedurende een lange tijd nergens voor in de Belgische wetgeving. Het is slechts door de Wet
van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek159 dat het vermoeden van onschuld in
verscheidene bepalingen van het Wetboek van Strafvordering uitdrukkelijk wordt vermeld.160
4.3.4.3 Het vermoeden van onschuld in de context van pedofielenjagers
Het vermoeden van onschuld houdt een procesverplichting in die stelt dat een persoon niet schuldig
mag verklaard worden op grond van gegevens die zijn vastgesteld tijdens een procedure waarin de
procesrechten uit artikel 6 EVRM niet werden gerespecteerd.161 Het is dus een procedurele waarborg
voor degene die vervolgd wordt. Dit houdt in dat het vermoeden van onschuld in eerste instantie een
beginsel is dat moet gerespecteerd worden door de verschillende actoren die betrokken zijn bij de
rechtspleging. In essentie is het vermoeden van onschuld dus een waarborg tegen de overheid.
Er werd echter al vaak opgeworpen dat het vermoeden van onschuld ook zou gelden voor de media,
in het bijzonder voor journalisten die de berichtgeving over aangehouden personen, verdachten,
inverdenkinggestelden en beschuldigden op zich nemen. Hoewel er geen enkele wettelijke bepaling is
die de media oplegt om het vermoeden van onschuld in acht te nemen, kan en mag toch aangenomen
worden dat journalisten in de mate van het mogelijke ook best rekening houden met dit beginsel. In
het verleden heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) reeds beslist dat ze
het vermoeden van onschuld ook voor journalisten kunnen doen gelden.162 Aangezien het EHRM in
latere arresten leek terug te komen op deze beslissing, is het vandaag nog geen uitgemaakte zaak of
artikel 6, lid 2 EVRM van toepassing is in de verhouding tussen een verdachte en een journalist.163 Het
staat wel vast dat de berichtgeving van de media over aangehouden personen, verdachten,
inverdenkinggestelden en beschuldigden niet inhoudt dat zij deze personen reeds als schuldig hebben
158
F. VERBRUGGEN en R. Verstraeten, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors – deel II, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2009, 333.
159
Wet 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en
het gerechtelijk onderzoek, BS 2 april 1998, 10.027.
160
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2 – Strafprocesrecht, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2011, 699.
161
Ibid., 701.
162
EHRM 29 augustus 1997, nr. 22714/93, Worm/Oostenrijk.
163
K. LEMMENS en B. TAEVERNIER, “Media en vermoeden van onschuld: het kan beter”, Juristenkrant 2012, afl.
251, 17.
54
bestempeld. Het publiceren van hun persoonsgegevens is dus op zichzelf geen inbreuk op het
vermoeden van onschuld. Het is pas wanneer de media deze personen voorstellen als reeds
veroordeeld en op die manier het recht op een eerlijk proces aantasten dat een veroordeling van een
journalist wegens een inbreuk op het vermoeden van onschuld zou kunnen gerechtvaardigd
worden.164 Bij het verspreiden van persoonsgegevens in het kader van gerechtsverslaggeving zullen
journalisten dus steeds met de nodige omzichtigheid moeten handelen.165 Voor andere horizontale
verhoudingen, waarin de gegevens dus verspreid worden door een persoon die geen journalist is, is
het daarentegen niet mogelijk om een beroep te doen op het vermoeden van onschuld.
Het zal voor een geviseerde persoon in de meeste gevallen dus niet mogelijk zijn om een beroep te
doen op het vermoeden van onschuld als reactie op de geuite aantijgingen vanwege een
pedofielenjager. Dit is enerzijds te wijten aan het feit dat er sprake moet zijn van een geviseerde
persoon die reeds vervolgd wordt en anderzijds aan de vaststelling dat het vermoeden van onschuld
slechts zelden kans op slagen heeft in een horizontale verhouding. Enkel in de situatie waarin een
journalist in het kader van zijn gerechtsverslaggeving iemand gedurende het proces ten onrechte zou
voorstellen als de dader van bijvoorbeeld een pedoseksueel delict, zou eventueel kunnen aangenomen
worden dat dit een inbreuk op het vermoeden van onschuld inhoudt. Aangezien deze werkwijze niet
overeenstemt met de werkwijze die in deze masterproef dient verstaan te worden onder de praktijken
van pedofielenjagers, mag de invloed van het vermoeden van onschuld op de waarborgen voor de
geviseerde personen hier dus buiten beschouwing gelaten worden.
4.3.5 Belaging
4.3.5.1 Begrip
Het misdrijf belaging (beter gekend onder de Engelstalige benaming stalking) wordt geregeld in de
artikelen 442bis en 442ter van het Strafwetboek. Artikel 442bis voorziet in de omschrijving en de
strafbaarstelling van het misdrijf, terwijl artikel 442ter een verzwarende omstandigheid inhoudt voor
de gevallen waarin één van de drijfveren van het misdrijf voorkomt in de opsomming die in dit artikel
wordt gegeven.
De wetgever heeft ervoor geopteerd om de inhoud van het begrip belaging niet nader in te vullen. Op
die manier hebben de rechtbanken een ruime beoordelingsvrijheid gekregen om dit begrip in te vullen
164
D. VOORHOOF, “De buurman, de seriemoordenaar, het vermoeden van onschuld en de media”, Juristenkrant
2010, afl. 202, 11.
165
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2 – Strafprocesrecht, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2011, 701.
55
en kunnen ze bij de interpretatie van deze term rekening houden met de evolutie van de inhoud van
het begrip.166 In de parlementaire voorbereiding vindt men wel een richtlijn van wat de wetgever
beoogde met de strafbaarstelling van belaging. Belaging of stalking werd daar immers omschreven als
het lastigvallen van een persoon op een wijze die voor de betrokkene overlast met zich meebrengt.167
Het Grondwettelijk Hof heeft reeds vastgesteld dat de handelingen die de wetgever beoogde te
bestraffen handelingen zijn die het privéleven van de geviseerde personen aantasten of die voor deze
personen overlast met zich meebrengen.168 Artikel 442bis, lid 1 Sw. bestraft dus iedereen die een
persoon op hinderlijke wijze lastigvalt en daardoor het privéleven op ernstige wijze aantast of ernstige
overlast veroorzaakt, terwijl hij wist of had moeten weten dat hij door zijn gedrag de rust van die
persoon ernstig zou verstoren.169 Aangezien in de parlementaire voorbereiding werd verduidelijkt dat
de inhoud van dit misdrijf kan evolueren en dat men de gebruikelijke betekenis van het moment moet
hanteren, zal de rechter in elk geval afzonderlijk moeten nagaan of de gedragingen ernstig genoeg zijn
opdat een persoon op zodanige wijze lastiggevallen wordt dat het voor die persoon overlast met zich
meebrengt.170
4.3.5.2 Constitutieve bestanddelen
Het doel van de strafbaarstelling van belaging bestaat erin om te voorzien in een strafrechtelijke
sanctie voor de belager die de rust van de door hem geviseerde persoon ernstig verstoort en die wist
of had moeten weten dat zijn gedrag daartoe zou leiden.171 Uit deze doelstelling kunnen de
constitutieve bestanddelen van het misdrijf belaging worden afgeleid. Deze constitutieve
bestanddelen kunnen onderverdeeld worden in twee materiële en één moreel bestanddeel.172
166
P. DE HERT, A. GROENEN en J. MILLEN, “Het delict belaging in wetgeving en rechtspraak. Bijna tot redelijke
proporties gebracht”, T.Strafr. 2008, afl. 1, 4; P. VANWALLEGHEM, “Cassatie verduidelijkt begrip belaging”,
Juristenkrant 2007, afl. 147, 8.
167
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 150; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/6.
168
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 150; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/8; GwH 10 mei 2006, nr.
71/2006.
169
P. VANWALLEGHEM, “Cassatie verduidelijkt begrip belaging”, Juristenkrant 2007, afl. 147, 8.
170
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 150; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/7.
171
P. DE HERT, A. GROENEN en J. MILLEN, “Het delict belaging in wetgeving en rechtspraak. Bijna tot redelijke
proporties gebracht”, T.Strafr. 2008, afl. 1, 5.
172
F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere
wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/7.
56
1) Materiële bestanddelen
Het eerste materiële bestanddeel bestaat erin dat het moet gaan om een vorm van belaging. Zoals
hiervoor reeds werd aangehaald heeft de wetgever ervoor geopteerd om zelf geen definitie te geven
van wat onder belaging dient te worden verstaan. Het is volgens de wetgever aan de rechter om een
invulling te geven aan dit begrip en om naargelang de omstandigheden te bepalen of er al dan niet
sprake is van belaging. In de parlementaire voorbereiding werd wel een richtlijn gegeven van wat dient
verstaan te worden onder belaging. Belaging werd er omschreven als het lastigvallen van een persoon
op een wijze die voor de betrokkene overlast met zich meebrengt.173
Ten tweede is vereist dat de handelingen de rust van de geviseerde persoon ernstig verstoren. Een
gewone verstoring van de rust moet bijgevolg getolereerd worden door het slachtoffer en zijn
omgeving. Het is de taak van de rechter om te oordelen of en in welke mate de rust van de betrokken
persoon werkelijk werd verstoord. Aangezien belaging een resultaatsmisdrijf is, volstaat het niet dat
de kans bestaat dat de rust ernstig wordt verstoord, maar is vereist dat de rust ook effectief ernstig
wordt vestoord.174
Verder vereist de toepassing van artikel 442bis Sw. dat de belager één of meerdere welbepaalde
personen viseert. Dit heeft tot gevolg dat personen die een groep willekeurig gekozen personen
aanklampen buiten de toepassing van deze strafbaarstelling vallen.175
Vervolgens is ook vereist dat de handelingen gericht zijn tegen een natuurlijke persoon.
Rechtspersonen kunnen bijgevolg geen slachtoffer worden van het in artikel 442bis Sw. bedoelde
misdrijf. Dit kan vooral verklaard worden door het standpunt dat belaging verder gaat dan het louter
verhinderen van het normaal functioneren van het slachtoffer. Belaging kan immers een grote
psychologische impact hebben, een impact die alleen door natuurlijke personen kan worden
ervaren.176
Tot slot is vereist dat het gaat om handelingen met een repetitief karakter. In de rechtspraak en
rechtsleer heeft hier gedurende een lange tijd veel verwarring over bestaan. Deze verwarring ontstond
uit de bewoordingen van de parlementaire voorbereiding. Daar werd immers opgeworpen dat het
173
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 150; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/6.
174
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 154; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/10 – S 106/11.
175
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 151-153; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/7 – S 106/9.
176
F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere
wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/9; P. DE HERT, A. GROENEN en J. MILLEN, “Het delict belaging in
wetgeving en rechtspraak. Bijna tot redelijke proporties gebracht”, T.Strafr. 2008, afl. 1, 6.
57
belagen van een persoon niet alleen kan bestaan uit een reeks handelingen, maar ook uit één
handeling. Het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie beslisten echter anders door te oordelen
dat enkel handelingen met een herhaald karakter onder het toepassingsgebied van het misdrijf
belaging kunnen vallen. Ze verantwoordden deze beslissing door erop te wijzen dat een te ruime
invulling van het misdrijf belaging tot gevolg zou kunnen hebben dat de indruk gewekt wordt dat elk
storend contact via deze strafbaarstelling zou kunnen worden aangepakt. Bovendien blijft de vereiste
bestaan dat de gedragingen de rust van de geviseerde persoon op een ernstige wijze moeten
verstoren. Een éénmalige gedraging zal moeilijk kunnen voldoen aan de maatschappelijke perceptie
van het op een ernstige wijze verstoren van iemands rust.177
2) Moreel bestanddeel
Opdat sprake kan zijn van belaging moet er geen bijzonder moreel opzet aanwezig zijn in hoofde van
de belager. Het volstaat dat de dader wist of had moeten weten dat hij door zijn gedrag de rust van de
geviseerde persoon ernstig zou verstoren. Het is dus niet vereist dat de dader wetens en willens de
rust van het slachtoffer ernstig heeft verstoord. Het is de taak van de rechter om te beoordelen of aan
deze voorwaarde is voldaan.178
4.3.5.3 Klachtmisdrijf
Artikel 442bis, lid 3 van het Strafwetboek bepaalt dat tegen belaging alleen vervolging kan worden
ingesteld na een klacht van de persoon die beweert te worden belaagd. Het misdrijf belaging is dus
een klachtmisdrijf. Deze klacht dient aan geen bijzondere vormvereisten te voldoen.179
Het is echter niet zo dat de indiening van een klacht door de benadeelde in elk geval een strafvervolging
tot gevolg zal hebben. Het openbaar ministerie is immers niet verplicht om een strafvervolging te
starten en kan bijvoorbeeld beslissen om de zaak te seponeren omdat vervolging niet wenselijk of niet
mogelijk is.180
177
F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere
wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/10; P. DE HERT, A. GROENEN en J. MILLEN, “Het delict belaging in
wetgeving en rechtspraak. Bijna tot redelijke proporties gebracht”, T.Strafr. 2008, afl. 1, 5.
178
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 155-156; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/11.
179
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 158; F. VROMAN, “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/16 – S 106/17.
180
F. DHONDT, “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 158.
58
4.3.5.4 Belaging in de context van pedofielenjagers
Aangezien belaging vereist dat een persoon rechtstreeks wordt lastiggevallen door een stalker, zal het
merendeel van de acties van pedofielenjagers waarschijnlijk niet kunnen gekwalificeerd worden als
belaging. Het is echter niet uitgesloten dat bepaalde gedragingen hier toch onder kunnen gebracht
worden. Hierbij kan in het bijzonder gedacht worden aan de situatie waarin pedofielenjagers de
eigendommen van (vermeende) pedoseksuele delinquenten bekladden met verwijten of waarin de
(vermeende) pedoseksuele delinquent talrijke bedreigingen vanwege de pedofielenjager moet
ondergaan. Er zal wel in elk geval afzonderlijk moeten nagegaan worden of er rekening houdend met
de omstandigheden sprake kan zijn van belaging. De rechter zal de feiten hierbij grondig moeten
bestuderen en nagaan of de pedofielenjager het privéleven van de (vermeende) pedoseksuele
delinquent op een ernstige wijze heeft aangetast. Hierbij dient nogmaals benadrukt te worden dat de
getroffen pedoseksuele delinquent in elk geval zelf klacht zal moeten indienen.
4.4 Hoe kan opgetreden worden tegen pedofielenjagers?
4.4.1 Strafrechtelijke bescherming
Pedofielenjagers die te ver zijn gegaan kunnen enerzijds aangepakt worden via de strafrechtelijke weg.
Het opleggen van een strafsanctie is echter slechts mogelijk indien de gedragingen van
pedofielenjagers een misdrijf uitmaken. In ons rechtsstelsel geldt immers het adagium ‘nulla poena
sine lege’, wat inhoudt dat er enkel een straf kan opgelegd worden indien dit voorzien wordt door een
wet.
Zoals hiervoor reeds werd besproken kunnen de acties van pedofielenjagers een aantal rechten van
de geviseerde persoon aantasten. Het gaat in het bijzonder om het recht op privacy, het recht op
afbeelding en het recht op eer en goede naam. Bovendien kunnen pedofielenjagers zich ook schuldig
maken aan belaging. Om na te gaan of pedofielenjagers die deze rechten hebben geschonden tot een
strafsanctie kunnen worden veroordeeld, dienen we na te gaan in welke mate de wetgever een
schending van deze rechten als een misdrijf heeft gekwalificeerd.
De aanranding van de eer of de goede naam van personen181 en belaging182 worden strafbaar gesteld
in het Strafwetboek. De strafbaarstelling van de schending van de regels met betrekking tot de
verwerking van persoonsgegevens wordt daarentegen geregeld door de artikelen 37 tot en met 43 van
181
182
Artt. 443-452 Sw.
Artt. 442bis en 442ter Sw.
59
de Privacywet183. Hoewel de Privacywet voorziet in de strafbaarstelling, is het niet de Privacycommissie
die deze straffen zal kunnen opleggen, maar wel de strafrechter. Indien de praktijken van de
pedofielenjagers als één van deze gedragingen kunnen gekwalificeerd worden, kan er bijgevolg
strafrechtelijk opgetreden worden.
4.4.2 Burgerrechtelijke bescherming
Anderzijds kan tegen pedofielenjagers ook opgetreden worden via de buitencontractuele
aansprakelijkheidsregeling. Op grond van het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht kan een
schadelijder een vordering tot verkrijging van een schadevergoeding instellen bij de rechter indien
fout, schade en causaal verband kunnen aangetoond worden.
Voor wat betreft de schade die optreedt als gevolg van de door het Strafwetboek omschreven
misdrijven die pedofielenjagers door het uitvoeren van hun acties kunnen plegen184, bestaat er geen
twijfel over de toepasbaarheid van de klassieke buitencontractuele aansprakelijkheidsregeling uit de
artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW)185. Voor de persoonlijkheidsrechten,
zoals bijvoorbeeld het recht op afbeelding en het recht op privacy, is het antwoord op de vraag of de
burgerlijke bescherming moet geregeld worden via de klassieke leer van de onrechtmatige daad echter
minder duidelijk. In de Belgische rechtsleer en rechtspraak bestaan hierover twee strekkingen. De
eerste strekking stelt dat de burgerrechtelijke bescherming van de persoonlijkheidsrechten losstaat
van het klassieke buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht. In deze situatie is aan het
persoonlijkheidsrecht een eigen rechtsvordering verbonden, zodat een beroep op artikel 1382 BW kan
uitgesloten worden. Deze stelling wordt voornamelijk aanvaard voor het persoonlijkheidsrecht op
afbeelding.186 De tweede strekking stelt daarentegen dat ook de burgerrechtelijke bescherming van
persoonlijkheidsrechten wordt voorzien via de artikelen 1382 en 1383 BW. In België heeft deze tweede
strekking de grootste aanhang.187
Opdat er op grond van het klassieke buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht een recht op
schadevergoeding zou kunnen ontstaan, is vereist dat aan een aantal voorwaarden is voldaan. Zo
183
Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking
van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5.801.
184
Het gaat hierbij in het bijzonder om belaging en schendingen op de eer en de goede naam van personen (laster
en eerroof, kwaadwillige ruchtbaarmaking en belediging).
185
Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807.
186
E. VERJANS, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW 20132014, afl. 14, 523; L. DIERICKX, Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 1.
187
E. VERJANS, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW 20132014, afl. 14, 523-524.
60
ontstaat het recht op schadevergoeding pas van zodra er een fout, schade en een causaal verband
tussen de fout en de schade kunnen aangetoond worden.
De eerste voorwaarde stelt dat er een fout moet aanwezig zijn. Er bestaan twee criteria om te oordelen
of een bepaalde gedraging een fout uitmaakt of niet. Het is enerzijds mogelijk dat een overtreding van
de zorgvuldigheidsnorm een fout uitmaakt. In deze situatie dient het gedrag van de betrokken persoon
vergeleken te worden met het gedrag dat van een normaal zorgvuldige persoon in dezelfde
omstandigheden mag verwacht worden.188 Anderzijds kan ook de overtreding van een specifieke
gedragsregel een fout uitmaken. Dit houdt in dat de overtreding van een rechtsnorm die een bepaald
gedrag voorschrijft of verbiedt op zich een fout uitmaakt, zonder dat er nog een toetsing aan de
zorgvuldigheidsnorm vereist is.189
Voor wat betreft de inbreuken op de door het Strafwetboek omschreven bepalingen is het duidelijk
dat er een verband bestaat tussen het strafrecht en het aansprakelijkheidsrecht. Aangezien een
strafrechtelijk misdrijf in elk geval een overtreding zal uitmaken op een wettelijke bepaling, zal het
plegen van dit misdrijf ook op burgerrechtelijk vlak een fout uitmaken.190 Het is bij een strafrechtelijk
misdrijf bijgevolg niet meer vereist dat de gedraging van de betrokkene nog wordt getoetst aan het
zorgvuldigheidsbeginsel. In het kader van de persoonlijkheidsrechten stelt zich echter de vraag of de
loutere inbreuk op een persoonlijkheidsrecht sowieso een fout uitmaakt, dan wel of nog een toetsing
aan de zorgvuldigheidsnorm dient te gebeuren.191 Ook hier zijn in de rechtsleer twee strekkingen te
vinden. De eerste strekking is van oordeel dat een inbreuk op een persoonlijkheidsrecht op zich geen
fout inhoudt, zodat nog moet aangetoond worden dat een normaal zorgvuldig persoon in dezelfde
feitelijke omstandigheden anders zou hebben gehandeld. De tweede strekking stelt daarentegen dat
de loutere inbreuk op een persoonlijkheidsrecht voldoende is om te kunnen besluiten tot een fout in
de zin van artikel 1382 BW. Het is de tweede strekking die in de rechtspraak en de rechtsleer de
bovenhand lijkt te halen.192 Het feit dat een inbreuk is gepleegd op een persoonlijkheidsrecht betekent
echter niet steeds dat er een recht op schadevergoeding ontstaat, er zal immers ook moeten voldaan
zijn aan de andere twee toepassingsvoorwaarden.
De tweede voorwaarde voor aansprakelijkheid op grond van artikel 1382 BW bestaat erin dat er
vergoedbare schade moet zijn. Schade kan omschreven worden als het verschil tussen de toestand van
188
H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht. Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 99-100.
189
Ibid., 99 en 102.
190
Ibid., 111.
191
E. VERJANS, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW 20132014, afl. 14, 524.
192
Ibid., 525-526.
61
de benadeelde na de fout en de hypothetische toestand waarin hij zich zou bevonden hebben indien
de fout niet was begaan.193 Het kan hierbij zowel gaan om materiële als om morele schade.194 In de
context van pedofielenjagers zal het voornamelijk gaan om morele schade in hoofde van de geviseerde
personen. Tot slot is ook vereist dat een causaal verband bestaat tussen de fout en de schade. Dit
houdt in dat de schade waarvoor vergoeding gevorderd wordt moet ontstaan zijn door de betrokken
fout.195
Hoewel het merendeel van de rechtsleer en rechtspraak lijkt aan te sluiten bij de stelling dat de loutere
inbreuk op een persoonlijkheidsrecht voldoende is om te kunnen besluiten tot een fout in de zin van
artikel 1382 BW, is toch soms nog noodzakelijk om terug te grijpen naar de algemene
zorgvuldigheidsnorm om uit te maken of er nu wel of geen fout begaan is. Indien er een conflict bestaat
tussen een persoonlijkheidsrecht en een hogere rechtsnorm, zoals bijvoorbeeld de vrijheid van
meningsuiting, kan uit de loutere inbreuk op het persoonlijkheidsrecht immers niet zomaar een fout
in de zin van artikel 1382 BW afgeleid worden. In dergelijke situatie zal een belangenafweging tussen
het persoonlijkheidsrecht en de andere rechtsnorm moeten gemaakt worden. Om dit te kunnen
beoordelen zal het merendeel van de rechters overgaan tot een toetsing aan het gedrag van een
normaal zorgvuldige persoon in dezelfde feitelijke omstandigheden en op die manier bepalen of er al
dan niet sprake is van een fout.196 Deze nuancering toont in de context van pedofielenjagers zeker haar
belang aangezien een pedofielenjager zich in het merendeel van de gevallen zal beroepen op zijn
vrijheid van meningsuiting of op zijn persvrijheid.
Indien erin geslaagd wordt om een fout, schade en een causaal verband aan te tonen, zal de geviseerde
persoon bijgevolg aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding op grond van artikel 1382 van
het Burgerlijk Wetboek.
4.5 Verbod op censuur?
In augustus 2000 werd België opgeschrikt door de aankondiging van een journalist om in het
Luxemburgs weekblad l’Investigateur een lijst van vermeende pedoseksuele delinquenten te
193
H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht. Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 53.
194
E. VERJANS, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW 20132014, afl. 14, 531.
195
H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht. Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 71-72.
196
E. VERJANS, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW 20132014, afl. 14, 527.
62
publiceren.197 Het aanmaken en publiceren van een dergelijke pedofielenlijst is duidelijk in strijd met
de Privacywet en houdt daarenboven een schending in van de privacy, van de eer en de goede naam
en van het vermoeden van onschuld. Deze schendingen kunnen zowel tot strafrechtelijke veroordeling
als tot burgerlijke aansprakelijkheid leiden.198 Deze maatregelen komen voor de geviseerde personen
echter in vele gevallen te laat, aangezien het kwaad vaak al is geschied. Omdat de publicatie van zo’n
lijst voor de geviseerde personen tal van nadelige gevolgen met zich meebrengt, is het nuttig om even
stil te staan bij de bestaande mogelijkheden om de publicatie en verspreiding van dergelijke lijst te
voorkomen. Het is hierbij in het bijzonder van belang om na te gaan in welke mate censuur en
publicatie- en verspreidingsverboden een uitweg kunnen vormen om aan deze nadelige gevolgen
tegemoet te komen.
Artikel 25 van de Grondwet stelt uitdrukkelijk dat de censuur nooit kan worden ingevoerd.199 Censuur
is het recht dat de overheid zich toe-eigent om preventief toezicht uit te oefenen op de publicaties.200
Censuur was een reactie van de overheid tegen de boekdrukkunst waarmee de overheid zich het recht
toe-eigende om publicaties te verbieden waarvan ze de inhoud niet vooraf hadden onderzocht en
waarvoor ze bijgevolg geen toelating hadden verleend.201 Door de invoering van artikel 25 in de
Grondwet uitte de grondwetgever zijn afkeer tegen dergelijke censuur.
De samenleving volgt de mening van de grondwetgever en heeft ook weinig sympathie voor censuur.
Censuur wordt in de samenleving namelijk spontaan als een verwerpelijk gegeven beschouwd. De
afkeer die tegenover censuur bestaat, heeft te maken met het belang dat aan de vrije meningsuiting
wordt gehecht. De strijd om de vrije meningsuiting kon gezien worden als een strijd om de afschaffing
van de bestaande systemen van voorafgaande toelating van publicaties. Op die manier werd de
vrijheid van meningsuiting al gauw gekoppeld aan het begrip censuurverbod.202
Door de invoering van artikel 25 in de Grondwet heeft zich de opvatting ontwikkeld dat alleen een
systeem van repressieve beperkingen verenigbaar kan zijn met de vrijheid van meningsuiting.203 De
grondwetgever besefte wel dat het verbod op censuur ook risico’s met zich meebracht voor de
197
D. VOORHOOF, “Dutroux, pedofilienetwerken, ‘onderzoeksjournalistiek’ en koning Albert II”, Juristenkrant
2001, afl. 40, 12-13.
198
D. VOORHOOF, “Publicatie pedofielenlijst in België stuit op rechterlijk verbod”, Mediaforum 2000, afl. 9, 271.
199
J. VELAERS, “De censuur kan nooit worden ingevoerd” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.),
Censuur, Brussel, Larcier, 2003, 13.
200
D. VOORHOOF, “De journalistieke vrijheid en de tussenkomst van de rechter: censuur of noodzaak in een
democratische samenleving?” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.), Censuur, Brussel, Larcier, 2003,
80.
201
J. VELAERS, “De censuur kan nooit worden ingevoerd” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.),
Censuur, Brussel, Larcier, 2003, 14.
202
Ibid., 13-14.
203
Ibid., 15.
63
geviseerde personen, in het bijzonder voor de privacy, de eer en de goede naam en het vermoeden
van onschuld. De grondwetgever vond de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid echter zo
belangrijk dat hij besliste om te leven met de risico’s die censuur met zich meebrengt.204
Het grondwettelijk censuurverbod moet echter wel enigszins genuanceerd worden. Ondanks het
uitdrukkelijke censuurverbod kunnen bepaalde publicaties of de verspreiding ervan immers toch
verboden worden. Er dient hierbij een onderscheid gemaakt te worden tussen twee situaties. De
eerste situatie heeft betrekking op het geval waarin men een publicatie van in het begin wil verbieden.
In deze situatie wil men dus een publicatieverbod opleggen, zonder dat aan deze publicatie eerder
reeds enige vorm van verspreiding werd gegeven. De tweede situatie gaat minder ver en heeft
betrekking op publicaties waaraan reeds een ruime verspreiding werd gegeven, maar die men achteraf
uit de rekken wil laten halen. Zoals in wat volgt zal blijken, valt de eerste categorie onder de verboden
preventieve maatregelen, terwijl de tweede categorie tot de toegelaten repressieve maatregelen
behoort.205
Met haar arrest van 29 juni 2000 lijkt het Hof van Cassatie duidelijkheid gebracht te hebben in de vele
meningsverschillen omtrent de draagwijdte van het censuurverbod dat vervat ligt in artikel 25 van de
Grondwet.206 In dit arrest oordeelde het Hof van Cassatie dat het uitgesproken verspreidingsverbod
het grondwettelijk censuurverbod niet schendt. Het Hof kwam tot deze conclusie op grond van de
volgende overweging:207
“Overwegende dat het arrest vaststelt dat op het ogenblik waarop verweerster het eenzijdig
verzoekschrift had neergelegd teneinde eiser te doen veroordelen om alle maatregelen te
treffen teneinde het nummer 5 van het weekblad dat het litigieuze artikel bevatte, binnen drie
uur vanaf de te wijzen beschikking weg te nemen uit alle verkooppunten waar het was
verspreid, dat weekblad al gedrukt en verkocht was en dat het, zoals de eisers zelf toegeven,
"reeds ruim verspreid was ten tijde van de betekening van de beschikking die ertoe strekte het
uit de handel te nemen". Dat uit die vaststellingen volgt dat het hof van beroep geen censuur
heeft ingevoerd.”208
204
Ibid., 44.
T. VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch
niet?” in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 274.
206
Cass. 29 juni 2000, C. 98.0530.F.
207
T. VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch
niet?” in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 276.
208
Cass. 29 juni 2000, C. 98.0530.F, 15.
205
64
In dit arrest maakte het Hof van Cassatie dus duidelijk dat een rechterlijk verspreidingsverbod in
bepaalde omstandigheden niet in strijd is met artikel 25 van de Grondwet.209 Hoewel het
verspreidingsverbod
principieel
als
ontoelaatbaar
moet
beschouwd
worden,
heeft
de
kortgedingrechter toch de mogelijkheid om in bepaalde gevallen alsnog een verspreidingsverbod op
te leggen.210 Zo kan uit het arrest afgeleid worden dat er geen sprake is van een schending van het
censuurverbod wanneer de publicatie, waarvan de verdere verspreiding wordt verboden, reeds een
ruime spreiding heeft gekend. In deze hypothese is er immers sprake van een repressieve maatregel
die niet verboden is krachtens artikel 25 van de Grondwet.211 Wanneer elke verspreiding op voorhand
wordt verboden is er daarentegen wel sprake van een preventieve maatregel, zodat deze maatregel
wel een inbreuk inhoudt op het censuurverbod. Wanneer er nog geen publicatie heeft plaatsgevonden,
is er is dus geen ruimte gelaten voor de rechter om een afweging te maken. Uit dit alles blijkt dat het
van doorslaggevend belang zal zijn om vast te stellen of er al dan niet sprake was van een voldoende
mate van verspreiding. De mogelijkheid voor de kortgedingrechter om maatregelen op te leggen, zal
immers afhankelijk zijn van het antwoord op deze vraag.212
Hoewel journalisten dus een hoge bescherming genieten via het verbod op censuur213 en de vrijheid
om op elk gebied een mening te kunnen uiten214, is deze bescherming toch niet onbegrensd.
Journalisten kunnen immers fouten maken en kunnen daarvoor aansprakelijk worden gesteld op grond
van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek.215 Wanneer iemand het slachtoffer wordt van dergelijke
fout bestaat onder andere de mogelijkheid om een burgerlijke vordering in te stellen en op die manier
een schadevergoeding te vorderen van de journalist.216 Dergelijke vordering neemt echter de nodige
tijd in beslag en zal bijgevolg weinig invloed hebben op de onmiddellijke nadelige gevolgen die door
de geviseerde personen worden geleden. Om onmiddellijk op te treden tegen een auteur die een fout
heeft gemaakt, zal het dan ook vaak aangewezen zijn om een beroep te doen op een vordering in kort
geding. Via een vordering in kort geding kan een voorlopige maatregel bekomen worden om (ergere)
209
J. VELAERS, “De censuur kan nooit worden ingevoerd” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.),
Censuur, Brussel, Larcier, 2003, 72.
210
D. VOORHOOF, “De journalistieke vrijheid en de tussenkomst van de rechter: censuur of noodzaak in een
democratische samenleving?”, ” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.), Censuur, Brussel, Larcier,
2003, 74.
211
T. VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch
niet?” in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 276.
212
T. MOONEN, “Eerste geval van rechterlijke censuur is een feit”, Juristenkrant 2009, afl. 195, 2; T.
VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch niet?”
in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 275-276.
213
Art. 25 Gw.
214
Art. 19 Gw.
215
D. VOORHOOF, “Fundamentele vrijheden schakelen zorgvuldigheidsnorm niet uit”, Juristenkrant 2013, afl.
262, 12.
216
T. VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch
niet?” in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 273.
65
schade te voorkomen.217 De voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg put uit artikel 584 van het
Gerechtelijk Wetboek de bevoegdheid om in de gevallen die hij spoedeisend acht uitspraak te doen bij
voorraad. Krachtens artikel 584 van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 1382 van het Burgerlijk
Wetboek kan de rechter in kort geding degene die schade veroorzaakt opleggen om de feitelijke
toestand die de schade veroorzaakt te doen ophouden.218 Het is dus de voorzitter van de rechtbank
van eerste aanleg, zetelend in kort geding, die een verspreidingsverbod zal kunnen opleggen indien dit
op grond van de omstandigheden aangewezen is.
De interpretatie die voortgevloeid is uit de invulling van de draagwijdte van het censuurverbod die het
Hof van Cassatie in haar arrest van 29 juni 2000 vooropstelde, brengt de rechtsonderhorige wel
enigszins in een moeilijke positie. Wanneer het slachtoffer zich immers te snel, dit wil zeggen voor er
een effectieve verspreiding heeft plaatsgevonden, tot de kortgedingrechter zou wenden bestaat het
gevaar dat zijn vordering wordt verworpen omdat ze in strijd is met het censuurverbod zoals dit in
artikel 25 Gw. vervat ligt. Als het slachtoffer daarentegen de effectieve verspreiding van de publicatie
zou afwachten, dan bestaat het risico dat de kortgedingrechter het spoedeisend karakter van de
vordering zou betwisten en de vordering bijgevolg zou afwijzen. Het vaststellen van een rechterlijk
verspreidingsverbod zal dus in vele gevallen een kwestie van timing zijn.219
Zoals hiervoor verduidelijkt werd, is een rechterlijk verspreidingsverbod slechts mogelijk indien de
publicatie al een ruime verspreiding heeft gekend. In de gevallen dat er nog geen sprake is van
verspreiding, houdt het censuurverbod bijgevolg wel nog stand. Deze evolutie in de interpretatie van
het censuurverbod zorgt ervoor dat vele kortgedingrechters de grens tussen verboden preventieve
maatregelen en toegelaten repressieve maatregelen te vroeg trekken en zich op die manier zelf gaan
gedragen als een soort censors.220 Dit gebeurde ook in het geschil tussen het weekblad TV-Familie en
de familie Pfaff. In deze zaak had de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg in kort geding beslist
dat TV-Familie het nummer over de gedetailleerde financiële toestand van de familie Pfaff niet mocht
publiceren.221 Aangezien op het ogenblik van de vordering en de beslissing nog geen enkele
verspreiding van het artikel had plaatsgevonden, werd deze beslissing terecht bestempeld als censuur.
217
D. VOORHOOF, “Publicatie pedofielenlijst in België stuit op rechterlijk verbod”, Mediaforum 2000, afl. 9, 271.
P. DE HERT en A. HOEFMANS, noot onder EHRM 9 november 2006, nr. 64772/01, AM 2007, 134.
219
K. LEMMENS, “Politie uit de kleren? Humo uit de rekken!”, noot onder Cass. 29 juni 2000, C.98.0530.F, AM
2010, 93.
220
D. VOORHOOF, “De journalistieke vrijheid en de tussenkomst van de rechter: censuur of noodzaak in een
democratische samenleving?”, ” in A. BERENBOOM, J. CORBET en E. DERIEUX (eds.), Censuur, Brussel, Larcier,
2003, 74; K. LEMMENS, “Politie uit de kleren? Humo uit de rekken!”, noot onder Cass. 29 juni 2000, C.98.0530.F,
AM 2010, 93.
221
T. MOONEN, “Eerste geval van rechterlijke censuur is een feit”, Juristenkrant 2009, afl. 195, 2; T.
VANDERSMISSEN, “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien toch niet?”
in K. WAUTERS (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent, Larcier, 2010, 277.
218
66
Met deze beslissing wordt de betekenis van het censuurverbod tot een minimum beperkt en is de
voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg duidelijk een stap te ver gegaan.
In principe is het dus pas mogelijk om via een verspreidingsverbod op te treden tegen de publicatie
van publieke pedofielenlijsten of andere onrechtmatige aantijgingen tegen (vermeende) pedoseksuele
delinquenten nadat de publicatie reeds ruim werd verspreid. Uit de rechtspraak blijkt echter dat het
niet uitgesloten is dat een kortgedingrechter toch anders beslist en de publicatie van een artikel op
voorhand verbiedt.
4.6 Recht om vergeten te worden
4.6.1 Probleemstelling
Personen die in het verleden veroordeeld werden voor het plegen van pedoseksuele delicten hebben
er alle belang bij dat deze gegevens zo snel mogelijk uit het geheugen van de bevolking worden gewist.
Het bijhouden van die gegevens kan door hen immers ervaren worden als een bijkomende straf en kan
tot gevolg hebben dat de re-integratie van de betrokkene in de maatschappij aanzienlijk wordt
bemoeilijkt.222 Bovendien worden soms personen verdacht van het plegen van pedoseksuele delicten,
terwijl achteraf blijkt dat ze onschuldig zijn. Ook voor hen is het van belang dat het gerucht dat zij
betrokken zouden zijn bij een zedendelict zo snel mogelijk in de vergetelheid terechtkomt.
Het is de taak van de media om de samenleving de nodige informatie te verschaffen. Wanneer een
pedoseksueel schandaal bekend raakt, zal de pers hier dan ook de nodige aandacht aan besteden. In
die periode worden tal van artikelen gepubliceerd waarin verdachten, veroordeelden en slachtoffers
met naam en toenaam worden bekendgemaakt en waarin vaak erg gevoelige, persoonsgebonden
gegevens ter beschikking van het publiek worden gesteld. Vroeger was de impact van de verspreiding
van deze informatie veel minder verregaand dan in onze huidige samenleving. Vroeger werden
krantenartikelen immers enkel ter beschikking gesteld via papieren dagbladen. Op die manier werd de
samenleving wel voldoende geïnformeerd, maar was het bijhouden en archiveren van informatie aan
vele beperkingen onderworpen. Vandaag publiceren alle grote dagbladen hun artikelen ook online,
worden ze talrijk verspreid via sociale media en worden ze voor een onbepaalde tijd bewaard in digitale
krantenarchieven. In tegenstelling tot informatie op papier, die relatief snel uit het geheugen van de
mensen verdwijnt, blijft digitale informatie dus voor altijd bestaan.223 Op die manier kan die informatie
222
P. SAELENS en R. DE HERT, “Straatsburg legt langdurige opslag en bekendmaking gerechtelijk verleden aan
banden”, Juristenkrant 2013, afl. 268, 6.
223
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 97.
67
steeds weer worden opgerakeld en steeds weer tegen de betrokken persoon worden gebruikt. Het is
voor een individu echter net heel belangrijk dat bepaalde periodes uit zijn leven of bepaalde fouten uit
het verleden vergeten kunnen worden. De digitalisering van de maatschappij brengt dus, naast de vele
voordelen, ook een heleboel risico’s met zich mee.224
De aanwezigheid en het talrijke gebruik van online zoekmachines werkt deze problematiek alleen maar
in de hand. Zoekmachines zoals Google, Yahoo! en Bing maken het immers mogelijk om aan de hand
van eenvoudige zoektermen een oplijsting te krijgen van alle relevante artikelen en websites. Op die
manier is het eenvoudiger geworden om van een bepaalde persoon allerlei informatie te verzamelen
en op die manier een soort (online) profiel te vormen van deze persoon. Zoekmachines spelen dus een
essentiële rol bij het geven van toegang tot informatie op het internet.225
Het is duidelijk dat deze tendens het privéleven van elk van ons aanzienlijk kan aantasten. Dit geldt in
het bijzonder voor personen die in het verleden om bepaalde redenen uitgebreid aan bod zijn
gekomen in de media. Op die manier zien ook personen die verdacht werden van of veroordeeld
werden voor het plegen van bepaalde misdrijven hun kansen om opnieuw een normaal leven te leiden
aanzienlijk dalen. Hier kan dan ook de link gelegd worden tussen deze problematiek en het onderwerp
van deze masterproef. Zoekmachines en online krantenarchieven zijn voor pedofielenjagers immers
een uitstekend kanaal om informatie over de door hen geviseerde personen te verzamelen.
In het kader van deze problematiek werd in de rechtspraak de vraag opgeworpen of de betrokken
personen in deze gevallen een soort recht om vergeten te worden kunnen doen gelden. Dit was ook
het geval in het Google Spain-arrest, waarin het Hof van Justitie van de Europese Unie zich erg gunstig
heeft opgesteld tegenover een dergelijk recht om vergeten te worden. In wat volgt zal ten eerste
ingegaan worden op dit Google Spain-arrest en zal vervolgens nagegaan worden in welke mate de
uitspraak van het Hof van Justitie een impact heeft gehad op de situatie in België.
4.6.2 Google Spain-arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie226
4.6.2.1 De feiten
Costeja Gonzalez, een Spaans onderdaan, ontdekte dat er bij het ingeven van zijn naam op Google
koppelingen verschenen naar pagina’s van het dagblad La Vanguardia. Op deze pagina’s was een
224
A. ARAMAZANI, “Le droit à l’oubli et internet”, RDTI 2011, afl. 43, 34-35.
A. CASSART en J.-F. HENROTTE, “Arrêt Google Spain: la révélation d’un droit à l’effacement plutôt que la
création d’un droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1189-1190.
226
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317.
225
68
aankondiging te vinden voor een verkoop per opbod in het kader van de terugvordering van zijn sociale
zekerheidsschulden.227
Gonzalez diende een klacht in tegen La Vanguardia, tegen Google Spain en tegen Google Inc bij de
Spaanse gegevensbeschermingsautoriteit (AEDP). Met deze klacht verzocht Gonzalez de AEDP ten
eerste om La Vanguardia op te leggen om ofwel deze pagina’s te verwijderen of zodanig te wijzigen
dat zijn persoonsgegevens niet langer werden getoond, ofwel om deze gegevens te beschermen via
bepaalde door de zoekmachines geboden instrumenten. Ten tweede vroeg Gonzalez ook om Google
Spain of Google Inc. op te leggen om zijn gegevens te verwijderen of te verbergen, zodat de
koppelingen naar de artikelen van La Vanguardia bij het zoeken op zijn naam niet meer in de
zoekresultaten zouden worden weergegeven. Gonzalez was immers van mening dat het beslag ter
terugvordering van zijn sociale zekerheidsschulden meerdere jaren geleden al was afgehandeld en dat
de vermelding ervan ondertussen elke relevantie had verloren.228
De vordering met betrekking tot La Vanguardia werd door de AEDP afgewezen, omdat de publicatie
van de betrokken informatie een wettelijke grondslag had. De klacht tegen Google Spain en Google
Inc. werd daarentegen wel gegrond bevonden. De AEDP besliste dat de exploitanten van zoekmachines
onder de wetgeving betreffende de bescherming van persoonsgegevens vallen en dat zij kan opleggen
om bepaalde gegevens te verwijderen of om zoekmachines de toegang tot bepaalde gegevens te
ontzeggen, indien zij van oordeel is dat de verspreiding van deze gegevens een aantasting van het
grondrecht op gegevensbescherming kan inhouden.229
Als reactie op deze beslissing hebben Google Spain en Google Inc. beroep ingesteld bij de Audienca
Nacional. De beroepsrechter stelde een aantal prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie over de
toepassing van de richtlijn betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de
verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens230 (hierna:
Privacyrichtlijn). Het antwoord op deze prejudiciële vragen leidde tot het Google Spain-arrest.231
227
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 14.
Ibid., overw. 15.
229
H.R. KRANENBORG, “Zaak C-131/12, Google Spain SL & Google Inc.”, SEW 2014, 487; HvJ 13 mei 2014, nr. C131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 16-17.
230
Richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming
van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer
van die gegevens, PB.L. 23 november 1995, afl. 281, 31-50.
231
S. KULK en F. ZUIDERVEEN BORGESIUS, “De implicaties van het Google Spain-arrest voor de vrijheid van
meningsuiting”, NTM/NJCM-Bull. 2015, afl. 1, 3.
228
69
4.6.2.2 Beslissing van het Hof van Justitie van de Europese Unie
In het Google Spain-arrest besliste het Hof van Justitie dat de exploitant van een zoekmachine onder
bepaalde voorwaarden en op verzoek van een bepaalde persoon kan verplicht worden om koppelingen
te verwijderen uit de resultatenlijst van een zoekopdracht.232 Dit is mogelijk indien deze koppelingen
verwijzen naar webpagina’s waarop informatie is gepubliceerd over deze persoon die niet in
overeenstemming is met de Privacyrichtlijn. De verwerking van persoonsgegevens door de exploitant
van een zoekmachine kan het recht op eerbiediging van het privéleven en de bescherming van
persoonsgegevens immers ernstig aantasten. Door deze beslissing heeft het Hof van Justitie het recht
om vergeten te worden erkend als een onderdeel van het recht op eerbiediging van het privéleven en
het recht op bescherming van persoonsgegevens.233 Het recht om vergeten te worden, zoals dit werd
erkend door het Hof van Justitie, kan dus gezien worden als het recht van de burgers om te vragen dat
hun persoonsgegevens verwijderd worden uit de lijst van resultaten van zoekmachines, indien deze
gegevens foutief of niet langer relevant zijn.234
Dit recht kan ten eerste ingeroepen worden indien de verwerking van persoonsgegevens niet
overeenstemt met de bepalingen van de Privacyrichtlijn. De mogelijkheid om dit recht uit te oefenen
is echter niet beperkt tot de gevallen waarin de gegevens op een onrechtmatige manier werden
gepubliceerd. Het Hof van Justitie heeft immers geoordeeld dat het mogelijk is dat een verwerking van
gegevens die oorspronkelijk rechtmatig was na het verstrijken van een bepaalde periode niet langer
verenigbaar is met de richtlijn omdat de terbeschikkingstelling van deze gegevens niet langer
noodzakelijk is om de doelstellingen waarvoor ze werden verzameld of verwerkt te vervullen.235
Wanneer er in de resultatenlijst dus koppelingen worden weergegeven die verwijzen naar webpagina’s
die correcte gegevens bevatten en die in het verleden op een rechtmatige manier werden
gepubliceerd, moeten deze koppelingen op verzoek uit de resultatenlijst worden verwijderd indien
deze informatie niet meer noodzakelijk is in het licht van de door de exploitant van de zoekmachine
vooropgestelde doelstelling van de verwerking. Het Hof verduidelijkte dat dit onder andere het geval
is wanneer de gegevens ontoereikend, bovenmatig of niet meer ter zake dienend zijn.236 Het Hof van
Justitie benadrukte hierbij dat het economisch belang dat de exploitant van een zoekmachine bij de
verwerking van persoonsgegevens kan hebben niet kan ingeroepen worden om de inmenging in het
232
R. SCHOEFS, “Google moet mensen soms vergeten”, Juristenkrant 2014, afl. 290, 2.
A. STROWEL, “Censure! Vous avez dit censure? A propos de l’arrêt Google sur le ‘droit à l’oubli’”, AM 2014,
311; J. DUPONT-LASSALLE, “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré par
la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 994-1001.
234
R. SCHOEFS, “Google moet mensen soms vergeten”, Juristenkrant 2014, afl. 290, 2;
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
235
Artikel 6, lid 1, sub c tot en met e van richtlijn 95/46.
236
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 93-94.
233
70
privéleven van de betrokkene te rechtvaardigen. Het Hof van Justitie merkte verder op dat de
verplichting tot het verwijderen van de gegevens ook geldt indien deze gegevens niet gelijktijdig van
de website zelf worden verwijderd237 en dat niet vereist is dat de opneming van de betrokken
informatie in de resultatenlijst de betrokkene schade berokkent.238
Door de erkenning van het recht om vergeten te worden heeft het Hof van Justitie aan individuen de
mogelijkheid gegeven om een vorm van controle uit te oefenen op de beschikbaarheid van bepaalde
aspecten uit hun verleden.239 De gedachte die verscholen zit achter dit recht om vergeten te worden
bestaat erin dat een persoon die geboet heeft voor de fouten die hij in het verleden heeft gemaakt,
zich moet kunnen re-integreren in de maatschappij en zijn leven moet kunnen verderzetten zonder
voortdurend herinnerd te worden aan zijn verleden.240
Deze uitspraak is een overwinning voor het recht op eerbiediging van het privéleven en het recht op
bescherming van persoonsgegevens binnen Europa.241 Het toekennen van een recht om vergeten te
worden heeft immers belangrijke gevolgen voor het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht
van het publiek om geïnformeerd te worden. Het is erg belangrijk om ook deze laatste fundamentele
rechten niet uit het oog te verliezen. Er zal dan ook in elk geval afzonderlijk een afweging moeten
gemaakt worden tussen de verschillende in het geding zijnde belangen.
Ook het Hof van Justitie heeft in haar beslissing in het Google Spain-arrest duidelijk gemaakt dat het
evenwicht tussen de verschillende fundamentele grondrechten niet uit het oog mag verloren worden.
Het Hof heeft dit veruitwendigd door te stellen dat het recht om vergeten te worden niet absoluut is,
zodat het noodzakelijk zal zijn om een afweging te maken tussen de verschillende in het geding zijnde
rechten en belangen. De verwijdering van koppelingen uit de zoekresultaten kan immers gevolgen
hebben voor de vrijheid van meningsuiting en het belang van internetgebruikers om toegang te krijgen
tot de informatie die op het internet ter beschikking is gesteld. Er zal dan ook steeds moeten gestreefd
worden naar een billijk evenwicht tussen het belang van de internetgebruikers en de rechten van de
betrokken personen.242 Er zal geval per geval een belangenafweging moeten gebeuren om na te gaan
welke rechten in de voorliggende casus voorrang dienen te krijgen. Hierbij moet rekening gehouden
worden met de aard en de gevoeligheid van de betrokken informatie en het belang dat het publiek
237
Ibid., overw. 82-84.
Ibid., overw. 96.
239
J. DUPONT-LASSALLE, “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré par
la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 1004.
240
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 79.
241
J. VAN THILLO, “Europees Hof steunt ‘recht om vergeten te worden’”, De Standaard 13 mei 2014,
www.standaard.be.
242
R. SCHOEFS, “Google moet mensen soms vergeten”, Juristenkrant 2014, afl. 290, 2; HvJ 13 mei 2014, nr. C131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 80-81.
238
71
heeft bij de terbeschikkingstelling van deze informatie.243 Dit brengt met zich mee dat ook het publieke
karakter van de betrokken persoon het belang van het publiek om toegang te krijgen tot deze
informatie kan rechtvaardigen.244 Wanneer het gaat om informatie met betrekking tot een publieke
persoon zal men dus vaker geneigd zijn om het recht om vergeten te worden minder strikt te
interpreteren en eerder in het voordeel van het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op
informatie van het publiek te beslissen.
Google probeerde aan het recht om vergeten te worden te ontkomen door te stellen dat de bepalingen
van de Privacyrichtlijn en de nationale omzetting ervan niet op hen van toepassing zijn omdat de
activiteit van een zoekmachine volgens hen niet kan gekwalificeerd worden als een verwerking van
persoonsgegevens. Het Hof van Justitie oordeelde echter anders door te stellen dat de activiteit van
een zoekmachine wel degelijk kan gezien worden als een verwerking van persoonsgegevens.245
Bovendien stelde het Hof dat de exploitant van de zoekmachine ook kan beschouwd worden als de
verantwoordelijke voor deze verwerking. Het is immers de exploitant die het doel van en de middelen
voor de activiteit van de zoekmachine vaststelt.246 Het gevolg van de erkenning van een zoekmachine
als verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens is dat deze verwerking aan de
bepalingen van de Privacyrichtlijn moet voldoen.247
Google probeerde vervolgens nog te argumenteren dat de gegevensverwerking die door hen werd
uitgevoerd buiten de reikwijdte van de wetgeving van de Europese Unie valt omdat de
gegevensverwerking in geen geval binnen de Europese Unie plaatsvindt.248 Google wordt immers
geëxploiteerd door Google Inc., waarvan de maatschappelijke zetel in de Verenigde Staten is gevestigd.
Het Hof van Justitie volgde deze redenering echter niet en stelde dat het feit dat Google in Spanje een
dochteronderneming (Google Spain) heeft opgericht die zich bezighoudt met het promoten van de
verkoop van de advertentieruimte die door Google wordt aangeboden, voldoende is om onder het
territoriaal toepassingsgebied van de richtlijn te vallen.249 Het is dus niet vereist dat de verwerking van
de persoonsgegevens ook daadwerkelijk door deze vestiging zelf gebeurt.250 Op die manier wilde de
Uniewetgever een ruime territoriale werkingssfeer toekennen aan de richtlijn om te vermijden dat een
243
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 80-81.
Ibid., overw. 99.
245
Ibid., overw. 27-30.
246
Ibid., overw. 33.
247
H.R. KRANENBORG, “Zaak C-131/12, Google Spain SL & Google Inc.”, SEW 2014, 490.
248
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 51.
249
H.R. KRANENBORG, “Zaak C-131/12, Google Spain SL & Google Inc.”, SEW 2014, 488, HvJ 13 mei 2014, nr. C131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 43.
250
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 50 en 52.
244
72
persoon van de door de richtlijn aangeboden bescherming zou worden uitgesloten of dat deze
bescherming zou worden omzeild.251
4.6.2.3 Invloed van het Google Spain-arrest op de situatie in België
In België werd het recht om vergeten te worden al toegepast voordat het Hof van Justitie dit recht had
erkend in het Google Spain-arrest. Hoewel het recht om vergeten te worden in geen enkele nationale
regelgeving uitdrukkelijk wordt vermeld, aanvaardt de Belgische rechtsleer en rechtspraak het recht
om vergeten te worden immers al sinds een ruime tijd als een onderdeel van het recht op eerbiediging
van het privéleven. Het recht om vergeten te worden werd uitgelegd als het recht van een relatief
publieke persoon, dit is een persoon die door een bepaalde omstandigheid tijdelijk in de actualiteit is
gekomen, om vergeten te worden indien hij weer uit de actualiteit verdwijnt.252
Het recht om vergeten te worden bestaat in België al sinds 1992, het jaar waarin de Privacywet tot
stand is gekomen.253 Het recht om vergeten te worden wordt meer bepaald afgeleid uit artikel 12 van
de Privacywet waarin wordt bepaald dat eenieder het recht heeft om zich te verzetten tegen de
verwerking van zijn persoonsgegevens indien hiertoe zwaarwegende en gerechtvaardigde redenen
bestaan die verband houden met zijn bijzondere situatie.254
In de Belgische rechtspraak werd het recht om vergeten te worden voor het eerst toegepast in 1995
door het Hof van Beroep van Brussel255. Het Hof van Beroep erkende in dit arrest het bestaan van het
recht om vergeten te worden met betrekking tot het gerechtelijk verleden als een onderdeel van het
recht op eerbiediging van het privéleven. De RTBF was van plan om een documentaire uit te zenden
over een ruzie tussen twee naburige landbouwers die was ontaard in moord. De moordenaar werd
door de jury veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar. Wanneer de veroordeelde en zijn
familieleden ontdekten dat de RTBF enkele maanden na het proces een documentaire wilde uitzenden
over de zaak, ondernamen ze de nodige gerechtelijke stappen om de verspreiding van deze
documentaire te proberen voorkomen. Als gevolg van deze gerechtelijke procedure werd aan de RTBF
op straffe van een dwangsom het verbod opgelegd om de documentaire te verspreiden. Uit de
251
Ibid., 53-54.
L. DIERICKX, Het recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 178.
253
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
254
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et internet, RDTI 2011, afl. 43, 41.
255
Brussel 21 december 1995, JT 1996, 47.
252
73
motivering van de beslissing blijkt dat het recht om vergeten te worden een belangrijk element is
geweest om tot deze uitspraak te komen.256
In 1997 heeft de rechtbank van eerste aanleg van Namen257 in haar vonnis verder uitdrukking gegeven
aan het recht om vergeten te worden. Een journalist van het dagblad Vers l’Avenir had in een artikel
over het overlijden van een jongeman het gerechtelijk verleden van het slachtoffer opnieuw naar
boven gehaald. De naasten van het slachtoffer vonden het ongepast om dit gerechtelijk verleden
opnieuw op te rakelen en startten daarom een gerechtelijke procedure tegen de journalist en tegen
het dagblad. De rechtbank besliste om de journalist en het dagblad te veroordelen wegens het op een
ongepaste manier oprakelen van het gerechtelijk verleden van het slachtoffer in het artikel dat
berichtte over het overlijden van de betrokken persoon. De rechtbank van eerste aanleg van Namen
zocht voor de motivering van haar beslissing steun in het recht om vergeten te worden. Ook de
rechtbank van eerste aanleg van Namen erkende dus, onder bepaalde voorwaarden, een recht om
vergeten te worden. Ze omschrijft dit recht om vergeten te worden als het recht dat toekomt aan een
individu dat een niet-publiek leven leidt om de rust te eisen die ervoor zorgt dat de vrije ontwikkeling
van zijn persoonlijkheid niet wordt belemmerd.258
Hoewel het recht om vergeten te worden in België al bestond voordat het Hof van Justitie van de
Europese Unie een dergelijk recht heeft erkend, vertoont het Google Spain-arrest toch nog relevantie
voor de situatie in België. Het Google-arrest heeft immers antwoord gegeven op de vragen of een
zoekmachine persoonsgegevens verwerkt zoals een websitebeheerder dit doet en of de Belgische
Privacywet ook van toepassing kan zijn op zoekmachines die buiten België gevestigd zijn.259
4.6.3 Het concept ‘recht om vergeten te worden’
In het voorgaande werd reeds uitgebreid aandacht besteed aan de erkenning van het bestaan van het
recht om vergeten te worden. In wat volgt is het de bedoeling om dieper in te gaan op wat dient te
worden verstaan onder dergelijk recht om vergeten te worden.
256
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 738-739; E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives
journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 79.
257
Rb. Namen 17 november 1997, Journ.proc. 1997, afl. 337, 29.
258
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 740; E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”,
RDTI 2013, afl. 51, 79.
259
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
74
4.6.3.1 Invulling van het begrip
Het recht om vergeten te worden of het recht op vergetelheid kan omschreven worden als het recht
dat aan eenieder toekomt om het stopzetten van de verwerking van persoonsgegevens of het wissen
van persoonsgegevens te bekomen indien deze gegevens niet meer noodzakelijk zijn voor het
vervullen van rechtmatige doeleinden.260
Het recht om vergeten te worden kan alleen ingeroepen worden indien daartoe zwaarwegende en
gerechtvaardigde redenen bestaan. Dit houdt in dat de persoon die zich op zijn vergeetrecht beroept
een goede reden moet hebben om de stopzetting van de verwerking of de verwijdering van gegevens
te vragen en bijgevolg moet kunnen aantonen dat de (verdere) publicatie van zijn gegevens nadelige
gevolgen met zich meebrengt. Bovendien moet uw aanvraag ook betrekking hebben op voldoende
specifieke gegevens. Dit heeft tot gevolg dat u niet zomaar kan vragen om alle informatie te wissen of
om alle verwerkingen te stoppen, maar dat u zal moeten preciseren op welke persoonsgegevens uw
verzoek betrekking heeft.261
Het recht om vergeten te worden mag niet gezien worden als één allesomvattend recht. Door de
digitalisering van de maatschappij is de inhoud van dit begrip immers geëvolueerd, zodat er vandaag
niet één uniek recht om vergeten te worden bestaat, maar wel twee afzonderlijke facetten van een
breder recht om vergeten te worden.262 Het eerste onderdeel van het recht om vergeten te worden is
het traditionele recht om vergeten te worden. Dit houdt in dat de pers de verplichting heeft om
bepaalde (gerechtelijke) feiten niet steeds opnieuw aan te halen. Dit geldt zowel voor de traditionele
als voor de digitale pers. Het traditionele recht om vergeten te worden heeft dus betrekking op de
herverspreiding door de pers van het (gerechtelijk) verleden van een bepaalde persoon. Zo kan het
traditionele recht om vergeten te worden bijvoorbeeld ingeroepen worden wanneer een journalist in
een nieuw artikel gegevens oprakelt die in het verleden over een bepaalde persoon waren
gepubliceerd in een eerder artikel. Het tweede facet van het recht om vergeten te worden is het
digitale recht om vergeten te worden of het recht op online vergetelheid. Dit recht bestaat in de
mogelijkheid voor een persoon om na een bepaalde tijd de verwijdering te vragen van gegevens die
over zichzelf online werden geplaatst. Het digitale recht om vergeten te worden maakt het bijgevolg
mogelijk om het beheer van persoonsgegevens die verspreid werden via het internet opnieuw in eigen
260
J. DUPONT-LASSALLE, “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré par
la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 1002.
261
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
262
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1973.
75
handen te krijgen. Een persoon waarover in het verleden een bepaald artikel werd gepubliceerd dat
vandaag nog steeds beschikbaar is via het internet, kan bijgevolg een beroep doen op het digitale recht
om vergeten te worden.263 Het Google Spain-arrest, waarin gevraagd werd om bepaalde koppelingen
uit de resultatenlijst van een zoekmachine te verwijderen, situeert zich binnen het digitale recht om
vergeten te worden.264
4.6.3.2 Grondslag
Zowel het traditionele als het digitale recht om vergeten te worden vinden hun grondslag in het recht
op eerbiediging van het privéleven en het recht op bescherming van persoonsgegevens.265 Het recht
om vergeten te worden wordt dan ook beschouwd als een belangrijke waarborg ter bescherming van
deze rechten.
Sommigen bekritiseren het feit dat het recht om vergeten te worden haar grondslag kan vinden in het
recht op eerbiediging van het privéleven. Ze zijn deze mening toegedaan omdat ze van oordeel zijn dat
gegevens die via de pers of via het internet verspreid worden een publiek karakter verkrijgen, zelfs als
het om persoonlijke gegevens gaat. Als gevolg hiervan zouden deze gegevens niet meer kunnen
genieten van de waarborgen die gelden voor het privéleven.266 Gelet op de brede interpretatie die
door de rechtsleer en rechtspraak aan het privéleven werd gegeven, is het echter wel mogelijk om het
recht om vergeten te worden te steunen op het recht op eerbiediging van het privéleven. Zoals bij de
bespreking van het recht op privacy in hoofdstuk vier van deze masterproef reeds werd verduidelijkt,
is de invulling van het begrip privéleven doorheen de tijd steeds aan evolutie onderworpen geweest.
Oorspronkelijk werd het recht op privacy erg eng ingevuld en werd vooral voorzien in de bescherming
van een afgeschermd leven.267 Later werd de interpretatie van het begrip privacy uitgebreid en werd
263
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1973-1974; E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les
archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 88; M. LE BOUDEC en P. VAN EECKE, “Recht op vergetelheid ook van
toepassing op krantenarchieven”, NJW 2015, afl. 414, 32; X, “Liberté d’expression – Presse – Archives en ligne –
Nouvelles publications de faits judiciaires – Respect de la vie privée – Droit à l’oubli – Droit à l’oubli numérique –
Droit à être oublié – Anonymisation – Responsabilité de l’éditeur (oui) – Délit de presse (non)”, AM 2015, 319 en
322.
264
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 88; J. DUPONT-LASSALLE,
“Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré par la Cour de justice de
l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 990-991.
265
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 86; M. LE BOUDEC en P.
VAN EECKE, “Recht op vergetelheid ook van toepassing op krantenarchieven”, NJW 2015, afl. 414, 32.
266
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 86.
267
P. LEMMENS, “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen.
76
de omgang met medemensen ook een belangrijk te beschermen onderdeel van het recht op privacy.268
In de jaren ’80 evolueerde het recht op privacy ten slotte nog verder tot een recht op zelfbeschikking,
op grond waarvan elk individu recht heeft op de ontwikkeling en de verwezenlijking van de eigen
persoonlijkheid.269 Aangezien het privéleven vandaag dus zowel een privédimensie als een sociale
dimensie heeft, is het mogelijk om in het recht op eerbiediging van het privéleven een geschikte
grondslag te zien voor het recht om vergeten te worden. Het feit dat de gegevens die aanleiding
hebben gegeven tot de uitoefening van het recht om vergeten te worden door hun verspreiding
enigszins een publieke dimensie hebben gekregen doet hier geen afbreuk aan.270
4.6.3.3 Voorwaarden en beperkingen van het recht om vergeten te worden
Om het recht om vergeten te worden te kunnen toepassen moet aan een aantal voorwaarden voldaan
zijn. In de mate dat die voorwaarden niet vervuld zijn, vormen zij dan ook een beperking op de
mogelijkheid om het recht om vergeten te worden in te roepen. Deze voorwaarden maken het
mogelijk om het recht om vergeten te worden en het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht
op informatie van het publiek tegen elkaar af te wegen. Op die manier kan bijgevolg nagegaan worden
of de beperking van het recht op vrijheid van meningsuiting en informatie van het publiek op een
wettig doel is gesteund.271
Het is ten eerste vereist dat de feiten een eerste keer wettig zijn verspreid. Als deze voorwaarde niet
is vervuld, kan het recht om vergeten te worden niet worden ingeroepen en zal het recht op informatie
van het publiek voorrang krijgen.272
Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 316; R. DE CORTE, “De achterkant van de
privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 800.
268
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 86; P. DE HERT, Art. 8 EVRM
en het Belgisch recht. De bescherming van privacy, gezin, woonst en communicatie, Gent, Mys en Breesch, 1998,
60; R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW
2003, afl. 38, 801.
269
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 87; P. LEMMENS, “Het recht
op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten opzichte van de verwerking van
persoonsgegevens in het bijzonder” in P. ARNOU en A. VANDEPLAS (eds.) , Om deze redenen. Liber amicorum
Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 318-320; R. DE CORTE, “De achterkant van de privacy. Kan het
beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”, NJW 2003, afl. 38, 801.
270
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 86-87.
271
X, “Liberté d’expression – Presse – Archives en ligne – Nouvelles publications de faits judiciaires – Respect de
la vie privée – Droit à l’oubli – Droit à l’oubli numérique – Droit à être oublié – Anonymisation – Responsabilité
de l’éditeur (oui) – Délit de presse (non)”, AM 2015, 319-320.
272
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1977; X, “Liberté d’expression – Presse – Archives
en ligne – Nouvelles publications de faits judiciaires – Respect de la vie privée – Droit à l’oubli – Droit à l’oubli
77
Ten tweede lijkt de rechtsleer en de rechtspraak het recht om vergeten te worden te beperken tot
feiten die betrekking hebben op het gerechtelijk verleden van de betrokken persoon. Sommige
rechtspraak stelt dat dit gerechtelijk verleden ruim moet geïnterpreteerd worden, zodat het hier zowel
gaat om veroordeelde personen als om elk individu dat bij een gerechtelijke zaak betrokken is.
Anderen zijn daarentegen van oordeel dat het recht om vergeten te worden moet voorbehouden
worden aan personen die in het verleden werden veroordeeld. Uit de onenigheid die bestaat met
betrekking tot deze voorwaarde zou kunnen afgeleid worden dat het belang van deze voorwaarde
enigszins kan gerelativeerd worden. Aangezien het recht om vergeten te worden haar rechtsgrond
vindt in het recht op eerbiediging van het privéleven, geniet het immers de voorkeur dat het recht om
vergeten te worden kan ingeroepen worden voor elk element uit het verleden dat het voorwerp is
geweest van een openbare bekendmaking.273
De derde voorwaarde stelt dat er geen nieuw belang gepaard mag gaan met de herverspreiding van
de gegevens. Indien de nieuwe verspreiding wel een actueel belang vertoont, moet het recht om
vergeten te worden wijken voor het recht op informatie van het publiek.274
De volgende voorwaarde stelt dat ook het historisch belang van de gegevens of feiten een invloed kan
hebben op de mogelijkheid om het recht om vergeten te worden in te roepen. Indien de feiten op het
ogenblik van de herverspreiding nog een historische waarde vertonen, zal de afweging tussen het recht
om vergeten te worden en het recht op vrijheid van meningsuiting en informatie van het publiek in
het voordeel van deze laatste rechten kunnen beslecht worden.275
De vijfde voorwaarde stelt vervolgens dat ook rekening moet gehouden worden met de tijd die
verstreken is tussen een eerste bekendmaking en de latere herverspreiding. Het is echter niet duidelijk
welke tijdsduur met deze voorwaarde precies wordt beoogd. Er zijn gevallen bekend in de rechtspraak
numérique – Droit à être oublié – Anonymisation – Responsabilité de l’éditeur (oui) – Délit de presse (non)”, AM
2015, 319-320 en 323.
273
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 742; E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et
protection de la vie privée: la conciliation de trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1979.
274
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés Universitaires Saint-Louis, 2000, 742-743; L. DIERICKX, Het recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford,
Intersentia, 2005, 180; X, “Liberté d’expression – Presse – Archives en ligne – Nouvelles publications de faits
judiciaires – Respect de la vie privée – Droit à l’oubli – Droit à l’oubli numérique – Droit à être oublié –
Anonymisation – Responsabilité de l’éditeur (oui) – Délit de presse (non)”, AM 2015, 319-320 en 323.
275
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 744-45; E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques
et protection de la vie privée: la conciliation de trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014,
1979.
78
waarin een tijdsduur van één maand voldoende bleek te zijn276, terwijl het zeer waarschijnlijk is dat dit
in het merendeel van de gevallen niet zal volstaan om het recht om vergeten te worden te kunnen
rechtvaardigen. Het is bij deze voorwaarde dus van groot belang om elk geval afzonderlijk te bekijken
en hierbij rekening te houden met de omstandigheden van de zaak.277
De volgende voorwaarde heeft betrekking op het eventuele publieke karakter van de betrokken
persoon. Een publiek persoon moet in een bepaalde mate aanvaarden dat er een zekere inmenging
kan bestaan in zijn privéleven. Aangezien het recht om vergeten te worden haar grondslag vindt in het
recht op eerbiediging van het privéleven, zal het publieke karakter van een persoon bijgevolg ook
gevolgen hebben voor de mogelijkheid om het recht om vergeten te worden in te roepen. Het zal voor
een publiek persoon bijgevolg veel moeilijker zijn om het recht om vergeten te worden te doen
gelden.278
Tot slot wordt ook rekening gehouden met het belang van de betrokken veroordeelde of elke andere
persoon die betrokken is bij een gerechtelijke zaak om zich te kunnen re-integreren in de
maatschappij.279 Aangezien er echter reeds rechtspraak280 bestaat waarin het recht om vergeten te
worden wordt toegekend aan een overleden persoon, mag deze voorwaarde niet gezien worden als
een absoluut noodzakelijk criterium.281
4.6.3.4 Recht om vergeten te worden voor gevangenen?
Uit het vonnis van het Hof van Beroep van Brussel van 20 september 2001282 blijkt dat ook een
gevangene het recht om vergeten te worden kan inroepen. In deze zaak wilde de televisieomroep RTLTV1 een reconstructie maken van de ontsnappingspoging van twee gevangenen die gepaard ging met
276
Rb. Namen 17 november 1997, Journ.proc. 1997, afl. 337, 29.
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 743-744; E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives
numériques et protection de la vie privée: la conciliation de trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”,
JLMB 2014, 1978; E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 81; L.
DIERICKX, Het recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 180.
278
A. STROWEL, “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du silence”
in P. GERARD, F. OST en M. VAN DE KERCHOVE (eds.), L’accélération du temps juridique, Bruxelles, Publications
des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 742; E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et
protection de la vie privée: la conciliation de trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1978;
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 81.
279
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1979-1980.
280
Rb. Namen 17 november 1997, Journ.proc. 1997, afl. 337, 29.
281
E. DEFREYNE, “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 82.
282
Brussel 20 september 2001, AM 2002, afl. 6, 524.
277
79
een gijzelneming. Eén van de betrokken gevangenen eiste voor de rechter een verbod tot uitzending
van de reconstructie. De rechtbank volgde de eiser en stelde dat de betrokken gevangene met succes
een beroep kan doen op zijn recht om vergeten te worden om de uitzending van deze reconstructie
tegen te houden.283
De rechtbank merkte hierbij wel op dat rekening moet gehouden worden met het eventuele publieke
karakter van de gevangene. Personen kunnen immers door een bepaalde gebeurtenis een relatief
publiek persoon worden. Op die manier kan ook een persoon die naar aanleiding van het plegen van
een misdrijf herhaaldelijk in de actualiteit genoemd wordt, gezien worden als een relatief publiek
persoon. Dit relatief publiek karakter kan rechtvaardigen dat het recht om vergeten te worden moet
wijken voor het recht op informatie van het publiek.
Een persoon die door een bepaalde gebeurtenis in de publieke sfeer is terechtgekomen, kan hier
echter ook opnieuw uittreden.284 Indien een relatief publiek persoon opnieuw uit de actualiteit
verdwijnt, kan hij opnieuw met succes het recht om vergeten te worden inroepen. Aangezien de
reconstructie in deze zaak negen jaar na de gepleegde feiten plaatsvond, was de rechter van oordeel
dat er geen voldoende maatschappelijk belang meer gepaard ging met de verspreiding van de
reconstructie, zodat de gevangene hier wel degelijk een beroep kon doen op zijn recht om vergeten te
worden.285
Het opnieuw verspreiden van feiten, namen en beelden van een strafproces kan na vele jaren dus in
strijd zijn met het recht om vergeten te worden.286 Dit zal steeds geval per geval moeten beoordeeld
worden, rekening houdend met het eventuele publieke karakter van de betrokken persoon en met het
maatschappelijk belang dat gepaard gaat met het herverspreiden van de informatie.
4.6.3.5 Recht om vergeten te worden ook van toepassing op krantenarchieven?
Online krantenarchieven maken het, net zoals zoekmachines, mogelijk om aan de hand van een
eenvoudige zoekopdracht in een mum van tijd alle artikelen over een bepaalde persoon te verzamelen.
Op die manier kan iedereen op een relatief eenvoudige manier een soort online profiel opstellen van
de geviseerde persoon. Gelet op het gelijkaardig karakter tussen zoekmachines en de zoekfunctie van
283
D. VOORHOOF, “Ook gevangene heeft recht op vergetelheid”, Juristenkrant 2001, afl. 37, 1 en 16.
Ibid., 16.
285
D. VOORHOOF, “Ook gevangene heeft recht op vergetelheid”, Juristenkrant 2001, afl. 37, 1 en 16; L. DIERICKX,
Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 178; P. DE HERT en R. SAELENS, “Hoofdstuk III. Recht
op afbeelding”, TPR 2009, 903; Rb. Brussel 20 september 2001, TBBR 2002, 166.
286
D. VOORHOOF, “Ook gevangene heeft recht op vergetelheid”, Juristenkrant 2001, afl. 37, 16.
284
80
een online krantenarchief kan dan ook de vraag gesteld worden of het digitale recht om vergeten te
worden ook van toepassing is op krantenarchieven.
Het Hof van Beroep van Luik287 heeft geoordeeld dat de beginselen uit het Google Spain-arrest ook van
toepassing zijn op de situatie waarin artikelen over een bepaalde persoon verschijnen als gevolg van
een zoekactie via de zoekfunctie van een krantenarchief. Met deze beslissing heeft het Hof van Beroep
het recht om vergeten te worden ook toegepast in de context van krantenarchieven.288
Het Hof benadrukte wel dat er steeds moet gestreefd worden naar een evenwicht tussen het recht om
vergeten te worden en het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op informatie van het
publiek. In deze zaak had de betrokken persoon de anonimisering van het artikel gevraagd, zodat het
niet noodzakelijk was om deze artikelen ook daadwerkelijk uit het krantenarchief te verwijderen. Het
Hof oordeelde dat de anonimisering van het artikel een legitiem doel nastreeft en niet verder gaat dan
noodzakelijk is, zodat de krant niet mocht geweigerd hebben om het verzoek tot anonimisering in te
willigen.289
Door op die manier te oordelen heeft het Hof van Beroep gesteld dat het digitale recht om vergeten
te worden ook in het kader van online krantenarchieven kan ingeroepen worden. Het zal echter niet
eenvoudig zijn om de verwijdering van de artikelen uit de krantenarchieven te bekomen. Deze
artikelen werden immers op een rechtmatige manier in het kader van journalistieke doeleinden
verspreid. In het merendeel van de gevallen zal de anonimisering van het artikel dan ook een
doeltreffend alternatief vormen voor de verwijdering ervan. Dergelijke maatregel zorgt bovendien
voor een beter evenwicht tussen het recht op privéleven van de betrokken persoon en het recht op
informatie van de internetgebruikers.290
4.6.4 Uitoefening van het recht om vergeten te worden
Om gebruik te maken van het recht om vergeten te worden moet de betrokken persoon zich in eerste
instantie tot de beheerder van de website of de exploitant van de zoekmachine richten.291 Het is dus
287
Luik 25 september 2014, NJW 2015, afl. 314, 26-31.
M. LE BOUDEC en P. VAN EECKE, “Recht op vergetelheid ook van toepassing op krantenarchieven”, NJW 2015,
afl. 414, 32.
289
M. LE BOUDEC en P. VAN EECKE, “Recht op vergetelheid ook van toepassing op krantenarchieven”, NJW 2015,
afl. 414, 32; Luik 25 september 2014, NJW 2015, afl. 314, 30.
290
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1980.
291
J. VAN THILLO, “Europees Hof steunt ‘recht om vergeten te worden’”, De Standaard 13 mei 2014,
www.standaard.be.
288
81
in beginsel de taak van de websitebeheerder of van de exploitant van de zoekmachine om te
beoordelen of het recht om vergeten te worden in een bepaald geval toepassing kan vinden.
Indien u van mening bent dat er goede redenen aanwezig zijn om het recht om vergeten te worden te
kunnen uitoefenen, maar uw verzoek niet werd ingewilligd door de websitebeheerder of door de
exploitant van de zoekmachine, kan u een beroep doen op de nationale rechter of de nationale
autoriteit ter bescherming van de privacy en persoonsgegevens.292 Deze instanties kunnen dan de
nodige controles verrichten en nagaan of het vereist is dat de zoekmachine overgaat tot het wissen,
het afschermen of het vernietigen van de betrokken gegevens.293
De nationale autoriteit ter bescherming van de privacy heeft echter niet de bevoegdheid om de
toepassing van het recht om vergeten te worden op te leggen. Indien ze van mening is dat de weigering
ongegrond is, kan ze wel druk uitoefenen op de websitebeheerder of de exploitant van de
zoekmachine om op die manier de toepassing van het recht om vergeten te worden te bekomen. De
rechtbank is daarentegen wel bevoegd om de toepassing van het recht om vergeten te worden af te
dwingen. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat een beroep op de nationale rechtbank of op de
nationale autoriteit ter bescherming van de privacy enkel mogelijk is indien eerder reeds een geldig
verzoek werd ingediend bij de websitebeheerder of bij de exploitant van de betrokken zoekmachine.294
4.6.5 Het recht om vergeten te worden in de context van pedofielenjagers
Voor pedofielenjagers zijn krantenarchieven en het internet in het algemeen een belangrijke bron van
informatie. Door het invoeren van een aantal zoektermen kunnen pedofielenjagers een gedetailleerd
(online) profiel opstellen van de door hen geviseerde personen. De informatie die ze vinden via het
internet wordt dan ook vaak als basis gebruikt voor hun acties.
Gelet op de vrijheid van meningsuiting van de pers en het recht op informatie van het publiek is het
normaal dat er krantenartikelen beschikbaar zijn die berichten over (pedo)seksuele delicten en over
de daders daarvan. Ondanks het feit dat het om ernstige feiten gaat die in de maatschappij erg gevoelig
liggen, verdienen daders van dergelijke delicten toch ook een eerlijke kans om zich te kunnen reintegreren in de samenleving. Dit is niet mogelijk wanneer deze informatie jaren na de feiten of na het
vervuld zijn van hun straf nog steeds beschikbaar is. Het recht om vergeten te worden is voor
veroordeelde personen dan ook een belangrijke waarborg om hun leven op een normale manier te
292
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317, overw. 77-78.
294
J. VAN THILLO, “Europees Hof steunt ‘recht om vergeten te worden’”, De Standaard 13 mei 2014,
www.standaard.be; https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
293
82
kunnen verderzetten. Dit geldt ook voor personen die nooit veroordeeld werden voor het plegen van
pedoseksuele delicten, maar wel als verdachte werden genoemd in dergelijke zaken.
4.6.6 Evaluatie van het recht om vergeten te worden zoals het vandaag bestaat
Het recht om vergeten te worden zorgt ervoor dat journalisten niet onbeperkt in de tijd het gerechtelijk
verleden van personen kunnen blijven oprakelen en dat personen het recht hebben om te vragen dat
gegevens die op hen betrekking hebben en via het internet werden verspreid worden verwijderd of
dat de link tussen hen en die gegevens op zijn minst wordt doorbroken. Het recht om vergeten te
worden vormt dus ongetwijfeld een belangrijke waarborg tegen de in de tijd onbeperkte verwerking
en opslag van persoonsgegevens. Gelet op het toenemende belang van het internet in onze
samenleving zal vooral het digitale recht om vergeten te worden van cruciaal belang zijn om een
afdoende bescherming van de persoonsgegevens van de betrokken personen te kunnen garanderen.
In het Google Spain-arrest heeft het Hof van Justitie dit digitale recht om vergeten te worden erkend
door het bestaan van de mogelijkheid om bepaalde zoekresultaten te laten verwijderen uit de
resultatenlijst van een zoekmachine te erkennen.
Hoewel het Europese Hof van Justitie in het Google Spain-arrest door de erkenning van het digitale
recht om vergeten te worden duidelijkheid heeft gebracht over het bestaan en de draagwijdte van dit
recht om vergeten te worden, heeft deze beslissing toch nog niet alle problemen weggenomen. Het
verwijderen van de zoekresultaten uit de resultatenlijst van een zoekmachine houdt immers geen
verwijdering in van de informatie waarnaar deze koppelingen verwijzen. Dit heeft enerzijds tot gevolg
dat deze informatie nog steeds beschikbaar zal zijn op de betrokken website. Anderzijds heeft dit tot
gevolg dat de koppelingen wel nog zullen weergegeven worden in de resultatenlijst indien op grond
van andere zoektermen wordt gezocht.295 Verder zal de verwijdering van de koppelingen uit de
zoekresultatenlijst enkel kunnen gebeuren voor de versies van de zoekmachine uit de lidstaten van de
Europese Unie. Dit heeft tot gevolg dat de koppelingen bij het zoeken op naam van de betrokken
persoon nog steeds zullen weergegeven worden indien gebruik gemaakt wordt van versies van de
zoekmachine die niet opgericht zijn op het grondgebied van de Europese Unie296.297 Ondanks deze
295
A. STROWEL, “Censure! Vous avez dit censure? A propos de l’arrêt Google sur le ‘droit à l’oubli’”, AM 2014,
312-313; J. DUPONT-LASSALLE, “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré
par la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 1013.
296
Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan www.google.com.
297
J. DUPONT-LASSALLE, “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’ consacré par
la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015, 1013.
83
nadelige gevolgen toont dit aspect van het digitale recht om vergeten te worden toch een groot belang
aangezien de vindbaarheid van de gegevens aanzienlijk wordt beperkt.
De betrokken personen kunnen er bovendien voor opteren om hun recht om vergeten te worden ook
uit te oefenen tegen de websitebeheerders zelf. Op die manier kunnen ze de informatie aan de bron
aanpakken. In dergelijk geval is het echter niet vanzelfsprekend dat de volledige verwijdering van de
artikelen kan bekomen worden. Vaak zal immers geargumenteerd worden dat de anonimisering van
het artikel een doeltreffend alternatief is dat daarenboven voor een beter evenwicht tussen het recht
op privéleven van de betrokken persoon en het recht op informatie van het publiek zorgt.298
Hieruit kan geconcludeerd worden dat het recht om vergeten te worden ongetwijfeld een
noodzakelijke waarborg vormt in de strijd tegen de in de tijd onbeperkte verwerving en opslag van
persoonsgegevens. De territoriale beperkingen van de Europese Privacyrichtlijn en het fundamentele
recht op informatie van het publiek zorgen er echter voor dat nog niet alle problemen zijn
weggenomen.
4.7 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de geviseerde
personen
Het huidig regelgevend kader voorziet in een aantal belangrijke waarborgen voor de geviseerde
personen. Pedofielenjagers die te ver zijn gegaan met hun acties kunnen enerzijds aangepakt worden
via het strafrecht. Dit is enkel mogelijk indien de acties kunnen gekwalificeerd worden als één van de
in de wet opgenomen misdrijven. Het gevolg van deze strafbaarstellingen is voor de geviseerde
personen echter eerder miniem. Om die reden is het belangrijk dat er anderzijds ook voorzien wordt
in een vorm van burgerrechtelijke bescherming. Dit kan gebeuren door aan pedofielenjagers die te ver
zijn gegaan de verplichting op te leggen om onder bepaalde voorwaarden een schadevergoeding te
betalen aan de geviseerde personen. Hoewel de mogelijkheid om een schadevergoeding op te leggen
voor de getroffen personen relevanter zal zijn dan het bestraffen van de pedofielenjagers, zijn deze
strafbaarstellingen toch een noodzakelijk gegeven. Ze kunnen immers een afschrikwekkend karakter
hebben en kunnen op die manier eventueel voorkomen dat er nieuwe inbreuken worden gepleegd.
Geviseerde personen zullen wel een zekere persvrijheid en vrijheid van meningsuiting moeten
verdragen. Dit zal voornamelijk het geval zijn indien de uitingen over de geviseerde personen
298
E. CRUYSMANS, “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la conciliation de
trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1980.
84
gebeurden door journalisten. Om uit te maken of acties van pedofielenjagers te ver gaan, zal geval per
geval een belangenafweging moeten gebeuren.299
Ook de mogelijkheid om het recht om vergeten te worden in te roepen vormt een belangrijke waarborg
voor personen die veroordeeld werden voor of verdacht werden van het plegen van (pedo)seksuele
delicten. Op die manier kunnen ze immers proberen om de informatie die over hen is gepubliceerd op
het internet af te schermen van pedofielenjagers.
Het nadeel aan deze maatregelen is dat het merendeel pas kan ingeroepen worden indien het kwaad
reeds is geschied. Opdat een straf of een schadevergoeding kan opgelegd worden is immers vereist
dat de betrokken (vermeende) pedoseksuele delinquent reeds in zijn rechten is aangetast. Enkel het
recht om vergeten te worden kan een bepaald preventief effect hebben, doordat op die manier de
mogelijkheid wordt geboden om bepaalde informatie uit het collectief geheugen te laten wissen en op
die manier uit de handen van pedofielenjagers te houden.
Het huidig Belgisch en Europees regelgevend kader voorziet dus zeker in voldoende waarborgen. Een
groot probleem is echter dat pedofielenjagers dit strikt regelgevend kader proberen omzeilen door te
opereren vanuit het buitenland. Hierbij kan in het bijzonder gedacht worden aan de situatie waarbij
pedofielenjagers buitenlandse websites gebruiken om informatie over (vermeende) pedoseksuele
delinquenten ter beschikking te stellen. In dergelijke situatie wordt in bijvoorbeeld België een website
gemaakt met daarop de link naar de buitenlandse website waarop de persoonsgegevens van de
geviseerde personen gepubliceerd staan. Voor deze buitenlandse website wordt een land gekozen
waar de privacyrechten minder hoog in het vaandel worden gedragen. Op de Belgische website wordt
dan benadrukt dat persoonsgegevens werden gepubliceerd door de buitenlandse burgers en dat de
Belgische website enkel een informatiekanaal is.300 In dergelijke situatie is wel mogelijk dat de rechter
de pedofielenjager oplegt om de link naar de buitenlandse website van de eigen website te
verwijderen, maar zal het nemen van verdere juridische stappen niet eenvoudig zijn.
299
Zo kan een journalist wel berichten over de feiten die door een bepaalde persoon werden gepleegd en over
het daaropvolgende strafproces, maar zal de persvrijheid niet kunnen ingeroepen worden om de publicatie van
een lijst van (vermeende) pedoseksuele delinquenten te rechtvaardigen.
300
D. HERMANS, “Nederlander nagelt 13 Belgische pedofielen aan schandpaal”, Het Nieuwsblad 17 april 2004,
www.nieuwsblad.be; S. ARENDS, “Amerikaanse wet maakt antipedofielensite mogelijk”, VersPers 2 april 2009,
http://www.verspers.nl/artikel/verspers/4609/amerikaanse-wet-maakt-antipedofielensitemogelijk/#.VgkuINLtmko; X., “Dit wordt geen eenvoudige strijd”, Het Nieuwsblad 17 april 2009,
www.nieusblad.be; X., “Un chasseur de pédophile publie des norm sur le net”, 7sur7 28 december 2010,
http://www.7sur7.be/7s7/fr/1502/Belgique/article/detail/1201231/2010/12/28/Un-chasseur-de-pedophilepublie-des-noms-sur-le-net.dhtml.
85
86
Hoofdstuk 5. Nut van de praktijken van pedofielenjagers
In het derde hoofdstuk van deze masterproef kwam reeds uitgebreid aan bod dat de acties van
pedofielenjagers tal van negatieve gevolgen met zich kunnen meebrengen voor de geviseerde
personen, voor de slachtoffers en voor de samenleving in haar geheel. Om een allesomvattende
beoordeling te maken van een bepaald fenomeen is het echter niet voldoende om het onderzoek te
beperken tot de negatieve impact. Daarom zal ik in dit hoofdstuk dieper ingaan op het nut dat de
praktijken van pedofielenjagers kunnen hebben in de strijd tegen pedofilie en pedoseksualiteit. Op die
manier zal het mogelijk zijn om achteraf een afweging te maken tussen de nadelen en de voordelen
die met de praktijken die pedofielenjagers hanteren (kunnen) gepaard gaan.
De praktijken van pedofielenjagers kunnen ten eerste een belangrijke hulpbron zijn bij de opsporing
en de vervolging van pedoseksuele delinquenten. Ten tweede kunnen de acties van pedofielenjagers
er ons ook toe aanzetten om even stil te staan bij de vraag of het huidig regelgevend kader ter
bescherming van de maatschappij tegen pedofielen en pedoseksuele delinquenten wel volstaat.
Pedofielenjagers werpen de gebrekkige werking van dit regelgevend kader immers meermaals op ter
rechtvaardiging van hun acties. Tot slot zijn de handelswijzen van pedofielenjagers een manier om de
samenleving en politiediensten te informeren. In dit onderdeel is het vooral de bedoeling om na te
gaan of een dergelijke handelswijze in de strijd tegen pedoseksuele delinquenten enig nut kan
bewijzen en of dit, gelet op de geldende wetgeving, realiseerbaar is in België.
5.1 Hulp bij de opsporing en vervolging van pedoseksuele delinquenten
5.1.1 Verduidelijking van het nut
In hoofdstuk twee van deze masterproef heb ik reeds verduidelijkt dat de acties van pedofielenjagers
kunnen onderverdeeld worden in twee categorieën. De eerste categorie bestaat erin dat
pedofielenjagers gegevens van (vermeende) pedoseksuele delinquenten verzamelen om deze
vervolgens ter beschikking te stellen van het brede publiek. Met deze acties willen pedofielenjagers de
samenleving waarschuwen voor het bestaan van de geviseerde personen. De tweede categorie acties
van pedofielenjagers is er daarentegen op gericht om (potentiële) pedoseksuele delinquenten in de
val te lokken. Bij deze acties maken pedofielenjagers een vals profiel aan en doen ze zich bij het chatten
voor als een minderjarige. Op die manier hopen ze online groomers aan te trekken en er zo veel
mogelijk informatie over te verzamelen. Sommigen van hen handelen hierbij met de bedoeling om de
informatie vervolgens te verspreiden en de geviseerde personen op die manier publiekelijk aan de
87
schandpaal te nagelen. In dergelijke situatie komen we opnieuw in de eerste categorie terecht.
Anderen handelen daarentegen met het oogmerk om een bijdrage te leveren in de strijd tegen
pedoseksuele delicten. Ze bezorgen de door hen verzamelde informatie dan aan de politiediensten en
hopen zo de opsporing van pedoseksuele delinquenten te bevorderen.
Dergelijke handelswijze, die erop gericht is om potentiële pedoseksuele delinquenten die zich op
internetfora bevinden in de val te lokken, kan voor de politiediensten zeker en vast haar nut bewijzen
bij de opsporing van potentiële misdrijfplegers. Dit zou kunnen verwezenlijkt worden door het inzetten
van zogenaamde lokagenten of lokpubers. Dit zijn (meerderjarige) opsporingsambtenaren die zich
online voordoen als een minderjarige om op die manier te proberen om in contact te komen met
potentiële pedoseksuele delinquenten, zonder hier zelf het initiatief toe te nemen.301
In wat volgt zal ten eerste ingegaan worden op een aantal initiatieven waarbij lokpubers werden
gebruikt. Vervolgens zal de huidige situatie in België besproken worden, waarbij enerzijds aandacht
wordt besteed aan de mate waarin deze handelswijze in België vandaag reeds wordt toegepast en
anderzijds aan de vele bedenkingen die de inzet van lokagenten met zich meebrengt.
5.1.2 Initiatieven
In wat volgt zal ik dieper ingaan op een aantal initiatieven waarbij lokpubers werden ingezet om
potentiële pedoseksuele delinquenten te lokken en op te sporen. Door een aantal concrete gevallen
te bespreken wil ik aantonen dat deze handelswijze in de praktijk wel degelijk doeltreffend kan zijn in
de strijd tegen pedoseksuele delicten.
Eén van de bekendste initiatieven binnen dit kader is Sweetie, het virtuele meisje dat door de
Nederlandse kinderhulporganisatie Terre des Hommes werd ontwikkeld om pedofielen en
pedoseksuelen die zich op het internet bevinden op te sporen en te ontmaskeren. Wanneer ze
voldoende informatie hadden verzameld, speelden de bedenkers van Sweetie deze informatie door
aan de politiediensten, zodat zij de verdachte op hun beurt zouden kunnen traceren. Met hun actie
konden de onderzoekers meer dan 1000 pedoseksuelen, afkomstig uit meer dan 65 landen, opsporen.
Het opzet van de onderzoekers om zoveel mogelijk informatie te verzamelen over de geviseerde
personen is dus zeker geslaagd. Het is echter niet eenvoudig om deze opgespoorde personen ook
301
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen
tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4, 8.
88
daadwerkelijk te veroordelen. De handelswijze die door Terre des Hommes werd gebruikt om de
personen te ontmaskeren bleek in veel landen immers onder uitlokking te vallen.302
Verder kan ook het initiatief van Stinson Hunter in het Verenigd Koninkrijk vermeld worden. Stinson
Hunter probeert online groomers in de val te lokken door zich online voor te doen als een minderjarige.
Op die manier hoopt hij (potentiële) pedoseksuele delinquenten te lokken en ermee af te spreken. Op
hun afspraak confronteert hij de geviseerde personen met zijn acties, filmt hij alles en plaatst hij de
confrontaties vervolgens op het internet.303 Een dergelijke aanpak is echter minder nuttig in de strijd
tegen pedoseksuele delicten. Stinson Hunter heeft immers hoofdzakelijk de bedoeling om de
geviseerde personen met hun daden te confronteren en hen te doen nadenken over wat ze hebben
gedaan. Dit doet hij door hen publiekelijk aan de schandpaal te nagelen door de door hem verzamelde
gegevens ter beschikking te stellen van het publiek. Op die manier wordt echter vooral uiting gegeven
aan de negatieve gevolgen die de acties van pedofielenjagers kunnen hebben voor de geviseerde
personen en voor de samenleving. Voor de strijd tegen pedoseksuele delicten zou het dan ook nuttiger
zijn dat hij deze gegevens zo discreet mogelijk doorspeelt aan de politiediensten. Op die manier wordt
het nut van deze praktijken van pedofielenjagers ten volle benut en worden de negatieve gevolgen
ervan tot een minimum beperkt.
Ook in Spanje werd reeds een gelijkaardig initiatief genomen. Onderzoekers van de Universiteit van
Deusto hebben daar de Negobot ontwikkeld. Dat is een chatbot die zich voordoet als een schoolmeisje
om op die manier (potentiële) pedoseksuele delinquenten in online chatrooms te spotten en in de val
te lokken. De Negobot is in staat om zelf een nieuw gesprek te starten als de conversatie stilvalt en
heeft verscheidene technieken om mensen die niet willen spreken dit toch te laten doen. De chatbot
kan dus zelf de leiding nemen. De Negobot start een gesprek telkens op een neutrale manier en zal
vervolgens één van de zeven mogelijke persoonlijkheden aannemen, afhankelijk van de graad van het
pedofielenalarm waaronder de chatbot zijn gesprekspartner ingedeeld heeft. Het zal echter moeilijk
zijn om de eventuele resultaten van dit onderzoek ook effectief te gebruiken in de vervolging van de
geviseerde personen. Gelet op het feit dat het initiatief voor het grootste deel bij de chatbot ligt, is het
immers zeer waarschijnlijk dat deze handelswijze zal gekwalificeerd worden als uitlokking.304
302
F. VAN GARDEREN, “Nieuwe Sweetie klaar om weer pedo’s te lokken”, De Morgen 15 februari 2016,
www.demorgen.be.
303
X., “Extreme reality-tv lokt pedofielen in de val”, De Morgen 1 oktober 2014, www.demorgen.be.
304
C. BROESDER, “Digitale pedolokker imiteert schoolmeisje”, http://www.pcmweb.nl/nieuws/digitalepedolokker-imiteert-schoolmeisje.html; J. SCHARR, “Controversial ‘Lolita’ chatbot catches online predators”, 13
juli
2013,
http://www.nbcnews.com/technology/controversial-lolita-chatbot-catches-online-predators6C10622694; X., “’Virtual Lolita’ aims to trap chatroom paedophiles, 11 juli 2013,
http://www.bbc.com/news/technology-23268893.
89
Tot slot is ook de uitspraak van het Gerechtshof van Den Haag van 25 juni 2013305 vermeldenswaardig.
De Nederlandse politie had een lokpuber ingeschakeld om potentiële online groomers op het spoor te
kunnen komen. Deze lokpuber was een meerderjarige opsporingsambtenaar die zich online voordeed
als een minderjarig kind om op die manier in contact te komen met potentiële pedoseksuele
delinquenten.306 De politiediensten waren een man op het spoor gekomen die contact had gezocht
met de lokpuber, in de veronderstelling dat hij een chatgesprek aan het voeren was met een
dertienjarige jongen. Het Gerechtshof van Den Haag besliste dat deze man, die ervan verdacht werd
dat hij via internet seksueel contact gezocht had met een kind307, buiten vervolging diende gesteld te
worden. Om tot deze uitspraak te komen diende het Gerechtshof zich uit te spreken over de vraag of
het inzetten van een meerderjarige lokpuber kan toegelaten worden om tot de vervolging van
groomers te komen.308 Om tot een antwoord op deze vraag te komen ging het Gerechtshof in op artikel
248e Sr. dat grooming in Nederland strafbaar stelt.
Artikel 248e Sr. luidt als volgt: “Hij die door middel van een geautomatiseerd werk of met
gebruikmaking van een communicatiedienst een persoon van wie hij weet of redelijkerwijs
moet vermoeden dat deze de leeftijd van zestien jaren nog niet heeft bereikt, een ontmoeting
voorstelt met het oogmerk ontuchtige handelingen met die persoon te plegen of een afbeelding
van een seksuele gedraging waarbij die persoon is betrokken, te vervaardigen wordt, indien hij
enige handeling onderneemt gericht op het verwezenlijken van die ontmoeting, gestraft met
gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de vierde categorie.”
Het Gerechtshof van Den Haag stelde in haar uitspraak dat uit de wetsgeschiedenis blijkt dat grooming
strafbaar is gesteld met de bedoeling om personen beneden de leeftijd van zestien jaar te beschermen.
Bij de besprekingen rond de totstandkoming van de wet inzake grooming werd gesteld dat als het
slachtoffer in werkelijkheid achttien jaar was, terwijl de verdachte dacht dat het om een minderjarige
ging, de verdachte niet strafbaar kon gesteld worden. Het Gerechtshof leidde hieruit af dat het voor
de toepasbaarheid van artikel 248e Sr. vereist is dat het slachtoffer in werkelijkheid de leeftijd van
zestien jaar nog niet heeft bereikt, zodat het zoeken van contact en maken van een afspraak met
iemand boven de leeftijd van zestien jaar niet strafbaar is, zelfs als de verdachte dacht dat hij met een
minderjarige aan het chatten was. Om deze redenen concludeerde het Gerechtshof in deze zaak dat
niet alle bestanddelen bewezen zijn om te kunnen bewijzen dat de verdachte zich schuldig gemaakt
305
Gerechtshof Den Haag 25 juni 2013, nr. 1830-12.
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen
tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4, 8.
307
Artikel 248e Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr.).
308
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen
tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4, 8-9.
306
90
heeft aan grooming, zodat de verdachte in deze zaak buiten vervolging dient gesteld te worden.309 Op
het ogenblik van de uitspraak was het bijgevolg erg onwaarschijnlijk dat een meerderjarige lokpuber
kon worden ingezet om de vervolging van een online groomer te bewerkstelligen.
5.1.3 Situatie in België
5.1.3.1 Stand van zaken
Tot op vandaag worden in België nog geen lokagenten ingezet. In het wetsvoorstel tot wijziging van
het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen tegen grooming310
werd de mogelijkheid om lokpubers in te zetten in de strijd tegen grooming wel besproken.311
In België zou het inzetten van lokagenten nuttig kunnen zijn in het kader van de opsporing en de
vervolging van online groomers312 en van cyberkinderlokkers313. In wat volgt wil ik dan ook nagaan in
welke mate het in België mogelijk is om lokagenten in te zetten. Hierbij zal ik voornamelijk ingaan op
de knelpunten die ons huidig regelgevend kader veroorzaakt bij de inzet van lokagenten.
5.1.3.2 Leeftijd van het slachtoffer
Het huidig regelgevend kader inzake grooming314 laat het ten eerste niet toe om lokagenten in te
zetten bij de opsporing van groomers. Opdat er sprake kan zijn van het strafbare feit grooming moeten
immers een aantal constitutieve bestanddelen vervuld zijn. Eén daarvan heeft betrekking op de leeftijd
van het slachtoffer en de dader en stelt dat grooming enkel een misdrijf is indien het gepleegd wordt
door een meerderjarige die zich richt tot een persoon die de leeftijd van zestien jaar nog niet heeft
bereikt. Dit misdrijf kan bijgevolg niet gepleegd worden ten aanzien van een persoon die de leeftijd
van zestien jaar reeds heeft bereikt.315 Dit heeft tot gevolg dat een persoon niet strafbaar gesteld kan
309
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen
tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4, 9; M. WESTHOEVE, “De lokpuber: wettelijk toegestaan?”,
Fiat Justitia 2014, www.fiatjustitia.nl/artikel/de-lokpuber-wettelijk-toegestaan/.
310
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van kinderen
tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4.
311
F. UYTTERSPROT, Opsporing van grooming: welke balans tussen bescherming van het kind en privacy van de
verdachte, onuitg. masterproef Rechten Universiteit Gent, 2013-2014, 104.
312
Strafbaar gesteld op grond van de artikelen 377ter en quater Sw.
313
Strafbaar gesteld op grond van artikel 433bis/1 Sw.
314
Artt. 377 ter en 377quater Sw.
315
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 848.
91
worden op grond van de artikelen 377ter en quater Sw. indien hij in de veronderstelling was dat hij
met een minderjarige aan het chatten was, terwijl het in werkelijkheid om een meerderjarige ging.
Aangezien het de bedoeling is om meerderjarigen in te zetten als lokagent, zal niet voldaan zijn aan de
toepassingsvoorwaarde met betrekking tot de leeftijd van het slachtoffer.
Het is mijns inziens betreurenswaardig dat de wetgever grooming niet strafbaar heeft gesteld indien
de verdachte in de veronderstelling was dat hij aan het chatten was met een min-zestienjarige, terwijl
het in werkelijkheid om een meerderjarige ging. Het feit dat de verdachte aan het communiceren was
met een meerderjarige neemt de intentie van de verdachte immers niet weg, zodat de ernst van de
feiten niet wordt tenietgedaan. Het is naar mijn mening dan ook relevanter om te voorzien in een
strafbaarstelling van zodra de verdachte ervan uitging dat hij aan het communiceren was met een
minderjarige en bovendien de intentie had om deze minderjarige op het ogenblik van hun afspraak
seksueel te misbruiken. Op die manier kan voorzien worden in een adequatere bescherming van
potentiële slachtoffers. De strafbaarstelling van grooming uitbreiden naar personen die in de
veronderstelling waren dat ze met een min-zestienjarige aan het communiceren waren, zou immers
de deur openzetten voor de mogelijkheid om lokagenten in te zetten in de strijd tegen online
grooming. Dit zou de opsporing en de vervolging van potentiële groomers alleen maar ten goede
komen en kan bovendien ook een ontradend effect hebben op eventuele misdrijfplegers.
Door de invoeging van artikel 433bis/1 in het Strafwetboek door de wet van 10 april 2014 tot wijziging
van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen cyberlokkers316 kan deze problematiek
echter onmiddellijk enigszins gerelativeerd worden. Dit artikel stelt de meerderjarige die door middel
van informatie- en communicatietechnologieën communiceert met een kennelijk of vermoedelijk
minderjarige om het plegen van een misdaad of een wanbedrijf jegens hem te vergemakkelijken
strafbaar indien aan een aantal voorwaarden is voldaan. Artikel 433bis/1 Sw. biedt aan minderjarigen
een ruimere bescherming dan artikel 377quater Sw. dat online grooming strafbaar stelt. Het misdrijf
cyberkinderlokkerij blijft immers niet beperkt tot de gevallen waarin de dader de bedoeling had om
seksuele handelingen te stellen tegenover het slachtoffer. Verder is bij cyberkinderlokkerij niet vereist
dat de dader een voorstel tot ontmoeting doet, zodat louter online contact kan volstaan om tot
strafbaarheid te besluiten. Tot slot is ook de groep beschermde personen breder dan bij online
grooming het geval is. Terwijl bij online grooming enkel de bescherming van min-zestienjarigen wordt
beoogd, kan het misdrijf cyberkinderlokkerij gepleegd worden tegenover elke minderjarige.317
316
Wet van 10 april 2014 tot wijziging van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen
cyberlokkers, BS 30 april 2014, 35.486.
317
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 853.
92
Het misdrijf cyberkinderlokkerij kan dus enkel gepleegd worden door een meerderjarige op een
persoon die kennelijk of vermoedelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt. Dit heeft tot
gevolg dat ook wie in de veronderstelling is dat hij met een minderjarige aan het communiceren is,
terwijl het in werkelijkheid om een meerderjarige ging niet aan de strafbaarstelling kan ontsnappen
indien ook aan de andere voorwaarden van dit misdrijf is voldaan. De bedoeling om een dergelijke
invulling te geven aan deze strafbaarstelling blijkt ook duidelijk uit de tekst van het wetsvoorstel tot
wijziging van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen cyberlokkers318. De indieners
van dit wetsvoorstel stellen immers uitdrukkelijk dat ze van mening zijn “dat de volwassene die online
communiceert met een minderjarige of met een persoon waarvan hij denkt dat hij minderjarig is
strafbaar moet kunnen zijn”. Ze benadrukken hierbij dat dit van belang is om gebruik te kunnen maken
van de bijzondere opsporingsmethoden.319 Op deze manier wilde de wetgever het mogelijk maken om
een lokpuber in te zetten bij de opsporing van cyberkinderlokkers.320
Op die manier wordt dan toch de mogelijkheid opengelaten om lokagenten in te zetten in de strijd
tegen online kinderlokkers. Aangezien de strafbaarstelling van cyberkinderlokkerij op grond van artikel
433bis/1 Sw. breder is dan de bescherming die geboden wordt door het artikel dat online grooming
strafbaar stelt, zal in een aanzienlijk aantal gevallen waarbij sprake is van online grooming tevens een
beroep kunnen gedaan worden op het misdrijf cyberkinderlokkerij. Op die manier kan vermeden
worden dat een verdachte die opgespoord werd door een lokagent buiten vervolging wordt gesteld
om de reden dat hij in werkelijkheid met een meerderjarige agent aan het communiceren was, terwijl
hij in de veronderstelling verkeerde dat het om een min-zestienjarige ging. In tegenstelling tot het
artikel dat online grooming strafbaar stelt, vereist artikel 433bis/1 Sw. wel dat het misdrijf
cyberkinderlokkerij wordt gepleegd via één van de vier opgesomde modi operandi.321
5.1.3.3 Provocatie?
Vervolgens kan ook de handelswijze van de lokagent voor problemen zorgen. Bij het inzetten van
lokagenten bij de opsporing van groomers bestaat immers het risico dat zij zich schuldig maken aan
provocatie van het misdrijf grooming. Indien de activiteiten van lokagenten kunnen gezien worden als
318
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen cyberlokkers, Parl.St.
Senaat 2012-13, nr. 5-2253/1.
319
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen cyberlokkers, Parl.St.
Senaat 2012-13, nr. 5-2253/1, 5.
320
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 854.
321
Ibid., 853.
93
provocatie, maakt dit een schending uit van artikel 30, lid 1 van de Voorafgaande titel van het Wetboek
van Strafvordering322 (hierna: V.T.Sv.), dat voorziet in het verbod van provocatie. Om uit te maken of
het inzetten van lokagenten kan gezien worden als provocatie is het noodzakelijk om dit begrip nader
in te vullen.
Artikel 30, lid 2 V.T.Sv. omschrijft provocatie als de situatie waarbij door de tussenkomst van een
politieambtenaar of van een derde handelend op het uitdrukkelijk verzoek van deze ambtenaar in
hoofde van de dader het voornemen om een misdrijf te plegen rechtstreeks is ontstaan, is versterkt of
is bevestigd terwijl hij dit eigenlijk wilde beëindigen.323 Provocatie heeft een algemene draagwijdte,
zodat de toepassing van artikel 30 V.T.Sv. niet mag beperkt worden tot de bijzondere
opsporingsmethoden, maar in rekening moet gebracht worden in alle gevallen.324 Bovendien is
provocatie verboden, ongeacht de vraag of rechtstreeks gehandeld werd door een politieambtenaar
of door een derde op uitdrukkelijk verzoek van een politieambtenaar. Er is daarentegen geen sprake
van provocatie indien de derde handelde zonder daartoe verzocht te zijn door een politieambtenaar.325
Opdat van provocatie sprake kan zijn, moet vervolgens ook aan een aantal voorwaarden voldaan zijn.
Het is ten eerste vereist dat het middel dat werd aangewend door de politieambtenaar of door de
derde een bedrieglijk middel is. Het is hierbij niet vereist dat het om een onwettig middel gaat, zodat
de provocateur geen misdrijf dient gepleegd te hebben.326 Vervolgens is vereist dat de provocateur
een invloed heeft uitgeoefend op het gedrag van de potentiële misdrijfpleger. Dit houdt in dat de
tussenkomst van de provocateur de wil van de verdachte om een misdrijf te plegen moet doen
ontstaan of moet versterken.327 Ten derde is vereist dat de provocatie aan het strafbaar feit
voorafgaat.328 Tot slot moet de provocatie rechtstreeks zijn. Dit houdt in dat er een direct verband
322
Wet van 17 april 1878 houdende de Voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering, BS 25 april 1878,
1.265.
323
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 854.
324
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/03.
325
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/08 – P 90/09; F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht
voor bachelors – deel I, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 224.
326
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/04; F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor
bachelors – deel I, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 224.
327
R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors – deel I, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009,
224.
328
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/08.
94
moet bestaan tussen de provocatie en het gepleegde misdrijf.329 Er is daarentegen geen sprake van
provocatie indien het optreden van de politieambtenaar zich heeft beperkt tot het creëren van een
mogelijkheid om een strafbaar feit te kunnen plegen in omstandigheden die het de politiediensten
mogelijk maken om de uitvoering van het misdrijf te kunnen vaststellen. In deze situatie bestond het
voornemen van de verdachte om een misdrijf te plegen immers zonder enige tussenkomst van de
politieambtenaar en werd dit voornemen ook niet versterkt door het optreden van deze ambtenaar.330
Zo heeft het Hof van Cassatie331 beslist dat lokvoertuigen niet in strijd zijn met het verbod op provocatie
indien het gebruiken van deze techniek het finaliteits- en proportionaliteitsbeginsel respecteert en
indien de criminogene omgeving waarin deze techniek wordt toegepast het gebruik van lokvoertuigen
voldoende ondersteunt.332 In dit arrest diende het Hof van Cassatie te oordelen of er sprake was van
provocatie indien een persoon werd aangehouden en gearresteerd nadat hij een tas gestolen had uit
een wagen die daar door de politiediensten was opgesteld en werd bewaakt in het kader van een
bestrijdingsplan van de in die omgeving geregistreerde diefstallen.333 Het Hof van Cassatie bevestigde
het standpunt van de appelrechters dat stelde “dat er geen sprake is van provocatie wanneer de politie
in een straat een gesloten voertuig plaatst waarin, zichtbaar voor de voorbijgangers, een tas ligt met
daarin een draagbare computer”. In deze situatie “bootst de politie immers louter en zonder te
overdrijven een banaal tafereel na uit het dagelijks leven dat de eiser ook had kunnen aantreffen indien
een particulier zijn geparkeerd voertuig had verlaten met achterlating van een gelijkaardig
voorwerp”.334 Dit arrest opent perspectieven om dergelijke lokinitiatieven ook toe te passen in andere
contexten.335 Zo zou men de redenering van dit arrest kunnen toepassen op het inzetten van
lokagenten in de strijd tegen online grooming en cyberkinderlokkerij. Naar analogie met de redenering
inzake lokvoertuigen zou men kunnen stellen dat er geen sprake is van provocatie wanneer een
politieambtenaar zich als lokagent op internet begeeft door zich voor te doen als een minderjarige. De
aanwezigheid van minderjarigen is immers een situatie die talrijk voorkomt in het dagelijks leven, zodat
de politie in dergelijke omstandigheden “louter en zonder te overdrijven een banaal tafereel uit het
329
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen,
Kluwer,
losbl.,
P
90/08;
S.
BAKI,
“Provocatie”,
6,
www.advocaatbaki.be/docs/artikels/DE%20PROVOCATIE.doc.
330
A. DE NAUW, “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/04; L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de
strafrechtelijke bescherming van de seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 854;
F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors – deel I, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2009, 224.
331
Cass. 17 maart 2010, AR P.10.0010.F.
332
F. SCHUERMANS, “Lokvoertuigen doorstaan cassatietoets”, Juristenkrant 2010, afl. 209, 1.
333
Cass. 17 maart 2010, AR P.10.0010.F, 1-2.
334
Cass. 17 maart 2010, AR P.10.0010.F, 4; L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de
strafrechtelijke bescherming van de seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 854.
335
F. SCHUERMANS, “Lokvoertuigen doorstaan cassatietoets”, Juristenkrant 2010, afl. 209, 1.
95
dagelijks leven nabootst”. Hierbij is wel vereist dat de politieambtenaar zich terughoudend opstelt en
het initiatief overlaat aan de potentiële online groomer of cyberkinderlokker.336 Bovendien is het zo
dat het voeren van seksueel getinte gesprekken tot op vandaag niet strafbaar gesteld is. De lokagent
mag dan ook in geen geval proberen om een (seksueel getint) gesprek in een andere richting te sturen
om op die manier een ontmoetingsvoorstel uit te lokken. In dergelijke omstandigheden is het initiatief
immers niet meer afkomstig van de verdachte, zodat deze het verbod van provocatie met succes zou
kunnen inroepen.
De beoordeling of een bepaalde situatie al dan niet als provocatie kan gekwalificeerd worden ligt in
handen van de rechter en zal geval per geval dienen te gebeuren. De rechter zal deze beoordeling
moeten steunen op feitelijke gegevens. Hierbij zal hij voornamelijk moeten nagaan wat de concrete
invloed van de tussenkomst van de politieambtenaar op het gedrag van de dader is.337 Artikel 30, lid 3
V.T.Sv. bepaalt dat de strafvordering onontvankelijk is wat deze feiten betreft indien de rechter
geoordeeld heeft dat er sprake is van provocatie. De onontvankelijkheid heeft echter enkel betrekking
op de feiten die in verband staan met de provocatie, zodat begeleidende feiten van voor de provocatie
of feiten die geen verband houden met de provocatie wel nog in aanmerking kunnen genomen worden
bij de vervolging van de betrokkene.338
5.1.3.4 Nood aan de aanpassing van het wettelijk kader?
1) Wettelijk kader inzake infiltratie
Aangezien het inzetten van lokagenten het nauwst aansluit bij of onder bepaalde voorwaarden zelfs
kan gekwalificeerd worden als infiltratie, is het belangrijk om na te gaan of en in welke mate het huidig
regelgevend kader inzake infiltratie het mogelijk maakt om lokagenten in te zetten in de strijd tegen
online grooming en cyberkinderlokkerij.
Infiltratie is één van de bijzondere opsporingsmethoden die door de Wet van 6 januari 2003
betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere onderzoeksmethoden339 werd
ingevoerd in het Wetboek van Strafvordering.340 Artikel 47octies, §1, eerste lid Sv. omschrijft infiltratie
336
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 854.
337
F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors – deel I, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2009, 224; P. HERBOTS, “De provocatie en lokauto’s”, T.Strafr. 2006, afl. 4, 198; S. BAKI,
“Provocatie”, 7, www.advocaat-baki.be/docs/artikels/DE%20PROVOCATIE.doc.
338
P. HERBOTS, “De provocatie en lokauto’s”, T.Strafr. 2006, afl. 4, 198.
339
Wet van 6 januari 2003 betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere
onderzoeksmethoden, BS 12 mei 2003, 25.351.
340
Artikelen 47octies en 47novies Sv.
96
als het door een politieambtenaar onder een fictieve identiteit duurzaam contact onderhouden met één
of meerdere personen, waarvan er ernstige aanwijzingen zijn dat zij strafbare feiten in het kader van
een criminele organisatie, zoals bedoeld in artikel 324bis Sw., of misdaden of wanbedrijven als bedoeld
in artikel 90ter §§ 2 tot 4 plegen of zouden plegen.
Uit de definitie van infiltratie kunnen een aantal bestanddelen afgeleid worden die noodzakelijk zijn
opdat infiltratie een rechtmatig karakter kan hebben. Ten eerste stelt de wettekst uitdrukkelijk dat het
moet gaan om een politieambtenaar. Het is dus niet mogelijk om burgerinfiltranten in te schakelen.341
Vervolgens is vereist dat deze politieambtenaar handelt onder een fictieve identiteit. Deze voorwaarde
werd voornamelijk opgelegd om de slaagkans van de infiltratie te verhogen en om de werkelijke
identiteit van de infiltrant te beveiligen en af te schermen. Ten derde is vereist dat het contact enige
tijd blijft duren. Een eenmalig contact tussen de infiltrant en de potentiële misdrijfpleger(s) zal
bijgevolg niet volstaan. Tot slot bepaalt de definitie ook dat infiltratie slechts mogelijk is indien er
ernstige aanwijzingen zijn dat de personen met wie de infiltrant contact heeft strafbare feiten in het
kader van een criminele organisatie, zoals bedoeld in artikel 324bis Sw., of misdaden of wanbedrijven
als bedoeld in artikel 90 ter, §§ 2 tot 4 Sv.342 plegen of van plan waren te plegen.343
Voordat de infiltratie kan gestart worden moet bovendien aan een aantal voorwaarden voldaan zijn.
Uit artikel 47octies, §2 Sv. blijkt ten eerste dat rekening dient gehouden te worden met het
subsidiariteitsbeginsel.344 Het subsidiariteitsbeginsel houdt in dat een bepaalde methode slechts mag
gebruikt worden indien hetzelfde resultaat niet door andere onderzoeksmiddelen kan bereikt worden.
Infiltratie kan bijgevolg slechts ingezet worden indien minder ingrijpende onderzoeksdaden
onvoldoende
blijken
te
zijn.345
Vervolgens
moet
ook
voldaan
worden
aan
het
proportionaliteitsbeginsel. Dit houdt in dat de gebruikte maatregel evenredig moet zijn met de zwaarte
van het misdrijf. De gekozen methode moet dus in verhouding staan tot het doel en een beperking van
de individuele rechten en vrijheden is slechts mogelijk indien er een ernstige inbreuk op de rechtsorde
341
Artikel 47octies, §1, tweede lid Sw. vormt hierop een beperkte uitzondering. In uitzonderlijke omstandigheden
en mits uitdrukkelijke machtiging van de bevoegde magistraat kan de infiltrant immers voor een korte periode
een beroep doen op de deskundigheid van een persoon die niet tot de politiediensten behoort, indien dit strikt
noodzakelijk is voor de goede afloop van zijn opdracht.
342
Met artikel 90ter Sv. wordt de lijst van misdrijven waarvoor een telefoontap kan worden opgelegd beoogd.
343
H. BERKMOES, “Bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, informantenwerking)” in X., Postal
memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 216/ 70.1 – B
216/ 71.
344
Dit artikel stelt immers uitdrukkelijk dat een infiltratie slechts kan gemachtigd worden indien het onderzoek
dit vereist en indien de overige onderzoeksmiddelen niet lijken te volstaan om de waarheid aan het licht te
brengen.
345
Wetsontwerp betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere onderzoeksmethoden, Parl.St.
Kamer 2001-02, nr. 1688/001, 14.
97
is.346 Deze proportionaliteitseis komt in de definitie van infiltratie duidelijk naar voor door te stellen
dat er ernstige aanwijzingen moeten zijn dat de persoon met wie de infiltrant duurzaam contact
onderhoudt één van de opgesomde misdrijven pleegt of van plan was te plegen. Ten derde dient ook
rekening gehouden te worden met het verbod van provocatie zoals dit is verwoord in artikel 30
V.T.Sv.347 In de context van infiltratie houdt dit verbod in dat een infiltrant het voornemen om een
misdrijf te plegen in hoofde van de dader niet mag doen ontstaan, niet mag versterken en niet mag
bevestigen terwijl de dader dit eigenlijk wilde beëindigen.348 Artikel 47quinquies, §1 Sv. bepaalt ten
slotte dat de politieambtenaar die belast is met de infiltratie geen strafbare feiten mag plegen voor de
uitvoering van zijn opdracht. De tweede paragraaf voegt hier echter onmiddellijk aan toe dat deze
politieambtenaren onder bepaalde omstandigheden toch strafbare feiten kunnen plegen indien er een
uitdrukkelijk akkoord is van de procureur des Konings.349
2) Infiltratie en lokagenten
In het kader van de opsporing van (potentiële) pedoseksuele delinquenten kan infiltratie erin bestaan
dat een politieambtenaar zich als lokagent op het internet begeeft om op die manier online groomers
en cyberlokkers op het spoor te komen. Hoewel infiltratie een geschikte manier zou zijn om dergelijke
misdrijfplegers op te sporen, zorgt het huidig regelgevend kader inzake infiltratie voor een aantal
beperkingen op de mogelijkheid om politieambtenaren op het internet te laten infiltreren.
Het belangrijkste knelpunt aan de huidige regelgeving heeft betrekking op de misdrijven waarvoor
infiltranten kunnen ingezet worden. Artikel 47octies, §1, eerste lid Sv. bepaalt immers dat er ernstige
aanwijzingen moeten zijn dat de geviseerde personen strafbare feiten in het kader van een criminele
organisatie, zoals bedoeld in artikel 324bis Sw., of misdaden of wanbedrijven zoals bedoeld in artikel
90ter §§ 2 tot 4 Sv. plegen of zouden plegen. Met de misdrijven zoals bedoeld in artikel 90ter Sv.
worden de misdrijven die voor een telefoontap in aanmerking komen bedoeld. Aangezien de
misdrijfplegers die men wenst op te sporen door het inzetten van lokagenten zich slechts zelden
schuldig zullen maken aan één van de vereiste misdrijven, zal het tot op vandaag slechts in beperkte
mate mogelijk zijn om een beroep te doen op de techniek van infiltratie. Indien groomers of
346
Ibid., 15.
H. BERKMOES, “Bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, informantenwerking)” in X., Postal
memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 216/ 52.7.
348
Art. 30, lid 2 V.T.Sv.
349
H. BERKMOES, “Bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, informantenwerking)” in X., Postal
memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 216/ 52.13 – B
216/ 52.14.
347
98
cyberlokkers zich organiseren als een criminele organisatie is het daarentegen wel mogelijk om een
beroep te doen op infiltratie. Gelet op de vereiste dat een criminele organisatie handelt met de
bedoeling om een direct of indirect vermogensvoordeel te verkrijgen350 zal dit echter enkel het geval
zijn indien de groomers geld willen verdienen door bijvoorbeeld kinderpornografie te verspreiden of
minderjarigen in te zetten in de seksindustrie. Enkel in deze situaties kan er sprake zijn van een
criminele organisatie gevormd door pedoseksuele delinquenten.351 Bovendien kan op grond van artikel
47octies, §1, lid 1 Sv. j° artikel 90ter, §2, 5° Sv. ook in geval van bederf van de jeugd en prostitutie een
beroep gedaan worden op infiltratie. Hoewel deze mogelijkheid geen meerwaarde biedt voor de
opsporing van online groomers en cyberlokkers, kan het inzetten van infiltranten bij deze misdrijven
wel haar nut bewijzen in de strijd tegen (pedo)seksuele delicten in het algemeen.
Alvorens lokagenten als infiltranten kunnen ingezet worden in de strijd tegen online grooming en
cyberlokking zal bijgevolg een aanpassing van het huidig regelgevend kader vereist zijn. Ook de huidige
minister van Justitie Geens is deze mening toegedaan. Volgens minister Geens is een modernisering
van de wet op de bijzondere opsporingsmethoden vereist om deze wet aan te passen aan de
geëvolueerde technologieën. Hij is voorstander van een soepelere regeling voor de politie en justitie
om te infiltreren op het internet. Zo’n infiltratie via het internet betekent dat politieambtenaren op
het internet contacten leggen met personen die ze willen benaderen. Minister Geens gaf bij de
verduidelijking van zijn voorstel als voorbeeld dat deze techniek kan ingezet worden in de strijd tegen
online grooming. Door het aanmaken van een vals profiel kunnen politieambtenaren immers de
aandacht trekken van personen die zich op het internet begeven om minderjarigen te lokken.352
De minister benadrukt hierbij wel dat ook bij infiltratie op het internet aan een aantal voorwaarden zal
moeten voldaan zijn. Ten eerste geldt ook hier dat politiemensen zich niet schuldig mogen maken aan
provocatie. Vervolgens moet ook het proportionaliteitsbeginsel geëerbiedigd worden, zodat de
infiltratie in verhouding moet staan met de zwaarte van het misdrijf. Verder is vereist dat hetzelfde
resultaat niet kan bereikt worden met minder ingrijpende onderzoeksmethoden. Ten slotte zal
infiltratie op het internet alleen mogelijk zijn indien er ernstige aanwijzingen bestaan dat de persoon
waarmee de infiltrant contact legt een misdrijf pleegt of van plan is te plegen dat strafbaar is met
minstens één jaar gevangenisstraf.353 Het is vooral deze laatste voorwaarde die een versoepeling
inhoudt tegenover de huidige regeling inzake infiltratie. Het wetsvoorstel tot wijziging van de
bestaande regelgeving stelt de techniek van infiltratie immers open voor een ruimere categorie van
350
Artikel 324bis, lid 1 Sw.
F. UYTTERSPROT, Opsporing van grooming: welke balans tussen bescherming van het kind en privacy van de
verdachte, onuitg. masterproef Rechten Universiteit Gent, 2013-2014, 115.
352
L. BOVÉ., “Gerecht gaat stiekem computers doorzoeken”, De Tijd 17 maart 2016, www.tijd.be.
353
Ibid.
351
99
misdrijven. Op 17 maart 2016 heeft de Ministerraad een voorontwerp van wet goedgekeurd dat uiting
geeft aan de door minister van Justitie Geens voorgestelde modernisering van de wet op de bijzondere
opsporingsmethoden.354
Een ander voorstel dat voorzag in de mogelijkheid dat politieagenten op gelijk welke plaats en op gelijk
welk ogenblik op eigen initiatief zouden kunnen patrouilleren op het internet met interactie aan de
hand van een valse identiteit haalde het daarentegen nog niet.355 Het verschil met het aangenomen
voorontwerp situeert zich in het ogenblik waarop de politieambtenaar kan infiltreren. In het
aangenomen voorontwerp was dit slechts mogelijk van zodra er ernstige aanwijzingen bestonden dat
de betrokken persoon bepaalde misdrijven pleegt of van plan was te plegen, terwijl in het andere
voorstel gesuggereerd werd om politieambtenaren op elk ogenblik, dus ook louter proactief, te laten
infiltreren op het internet. Op 13 mei 2015 verleende de Privacycommissie haar advies met betrekking
tot het laatstgenoemde voorstel. De Privacycommissie stelde dat ze het toelaatbaar achten dat de
politie het internet surveilleert of op het internet patrouilleert, zelfs als de politiemensen hierbij een
fictieve identiteit gebruiken. De Privacycommissie werpt hierbij echter uitdrukkelijk op dat dit slechts
toelaatbaar is voor zover dit niet leidt tot een stelselmatige observatie of een infiltratie zonder dat de
strenge waarborgen uit de wet op de bijzondere opsporingsmethoden worden gegarandeerd.356 Uit
dit advies blijkt duidelijk dat de Privacycommissie tot op vandaag niet openstaat voor de mogelijkheid
om politieambtenaren als lokagent proactief aanwezig te laten zijn op het internet om op die manier
potentiële pedoseksuele misdrijfplegers te lokken en op te sporen.
3) Conclusie
Het huidig wettelijk kader is niet aangepast om lokagenten te kunnen inzetten in de strijd tegen online
grooming en cyberkinderlokkerij. Lokagenten die zich op internetfora voordoen als een minderjarige
om op die manier potentiële pedoseksuele misdrijfplegers te lokken en op te sporen handelen immers
als infiltranten. De eisen die de huidige regelgeving aan de techniek van infiltratie stelt, zijn te streng
om het proactief inzetten van lokagenten als infiltranten op het internet te kunnen rechtvaardigen. Er
354
Persbericht
van
de
Ministerraad
van
17
maart
2016,
http://www.presscenter.org/nl/pressrelease/20160317/ministerraad-van-17-maart-2016.
355
X., “Gerecht gaat stiekem computers doorzoeken: ‘De wereld verandert’”, Het Laatste Nieuws 17 maart 2016,
www.hln.be.
356
COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER (CBPL), Advies over de
voorontwerpen van de wet houdende diverse bepalingen-wijzigingen aan de wet tot oprichting van een
beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, aan de wet op het politieambt en aan de wet van 18 maart 2014
betreffende
het
politionele
informatiebeheer,
13
mei
2015,
nr.
13/2015,
www.privacycommission.be/sites/privacycommission/files/documents/advies_13_2015.pdf; X., “Politie gaat
patrouilleren op het web”, De Standaard 28 mei 2015, www.standaard.be.
100
zal dan ook een wijziging van de wet op de bijzondere opsporingsmethoden nodig zijn om de
mogelijkheid te creëren om lokagenten op deze manier te kunnen inzetten. Gelet op het voorstel dat
minister van Justitie Geens gedaan heeft om de wet op de bijzondere onderzoeksmethoden aan te
passen aan de geëvolueerde technologieën en op die manier ook toe te laten dat politieambtenaren
zich op het internet kunnen begeven als infiltrant is het niet onrealistisch dat deze praktijk in de
toekomst wel haar weg kan vinden in de opsporing van online kinderlokkers. Het valt echter nog af te
wachten of en in welke mate dit wetsvoorstel ook daadwerkelijk zal omgezet worden in een wijziging
van de wet op de bijzondere opsporingsmethoden. Bovendien zouden de voorgestelde
wetswijzigingen er enkel voor zorgen dat lokagenten kunnen ingezet worden als infiltrant indien er
reeds ernstige aanwijzingen bestaan dat de geviseerde persoon van plan was om pedoseksuele
delicten te plegen. Om lokagenten op een doeltreffende manier in de zetten in de strijd tegen online
grooming is dit echter niet voldoende. Opdat lokagenten hier hun nut zouden kunnen bewijzen, zou
het nuttiger zijn om ze proactief te laten patrouilleren op het internet. Op die manier heeft het inzetten
van lokagenten immers ook een belangrijk preventief effect. Uit het advies van de Privacycommissie
bij het wetsvoorstel om politieambtenaren op elk ogenblik proactief te laten patrouilleren op het
internet blijkt echter dat de Privacycommissie tot op vandaag niet openstaat voor deze mogelijkheid.
5.2 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij
tegen pedofielen en pedoseksuele delinquenten
5.2.1 Verduidelijking van het nut
Eén van de motieven die pedofielenjagers opwerpen om hun acties te rechtvaardigen bestaat erin dat
ze het wettelijk kader ter bestraffing van pedoseksuele delinquenten niet voldoende vinden. Omdat
ze niet voldoende vertrouwen hebben in het bestaande strafrechtelijk systeem ter bescherming van
de maatschappij tegen seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen, zijn ze van mening
dat ze het recht in eigen handen moeten nemen om hieraan tegemoet te komen.
Het inzicht in deze motivering kan er ons toe brengen om de juistheid van dit motief na te gaan. Op
die manier kunnen de acties van pedofielenjagers er ons toe aanzetten om over te gaan tot een zekere
zelfevaluatie, die bestaat in een onderzoek naar de doeltreffendheid van het huidig strafrechtelijk
kader ter bescherming van de maatschappij tegen pedoseksuele delinquenten. De bedoeling van dit
onderdeel bestaat er dan ook in om na te gaan of het huidig strafrechtelijk kader voldoende
waarborgen biedt voor de maatschappij en in welke mate de vlucht van de samenleving naar de
praktijken van pedofielenjagers gesteund is op redelijke gronden. Een evaluatie van het huidig
101
regelgevend kader kan mogelijke leemtes aan het licht brengen. Het op een geschikte manier opvullen
van deze leemtes kan vervolgens bijdragen tot het verbeteren van de bescherming van de
maatschappij en de strijd tegen pedoseksuele delicten.
5.2.2 Het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij tegen seksueel
onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen
5.2.2.1 Strafwetboek
Het begrip pedoseksualiteit wordt nergens in het Strafwetboek vermeld. Dit wil echter niet zeggen dat
pedoseksuele handelingen onbestraft blijven. Het Strafwetboek bevat immers wel een aantal
strafbaarstellingen waar (pogingen tot) pedoseksuele handelingen kunnen worden in ondergebracht.
De voornaamste strafbaarstellingen zijn aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, openbare
schennis van de goede zeden, bederf van de jeugd en prostitutie, kinderpornografie,
cyberkinderlokkerij en online grooming. Daarnaast bevat het Strafwetboek ook nog de verzwarende
omstandigheid grooming.
1) Aanranding van de eerbaarheid
Het misdrijf aanranding van de eerbaarheid wordt omschreven in de artikelen 372 en 373 van het
Strafwetboek. Artikel 372 is van toepassing wanneer de aanranding van de eerbaarheid gebeurt zonder
geweld of bedreiging, artikel 373 wanneer het misdrijf wel gepaard gaat met enige vorm van geweld
of bedreiging. Behalve in de gevallen waarin het misdrijf wordt gepleegd door een bloedverwant in de
opgaande lijn of door een adoptant is aanranding van de eerbaarheid zonder geweld of bedreiging
enkel strafbaar indien het wordt gepleegd op een minderjarige jonger dan zestien jaar. Voor de andere
personen is aanranding van de eerbaarheid slechts strafbaar indien dit gepaard gaat met enige vorm
van geweld of bedreiging.357 Hierbij dient opgemerkt te worden dat dwaling omtrent de leeftijd van
het slachtoffer slechts tot schulduitsluiting zal leiden wanneer de dwaling onoverwinnelijk was.358
Het Strafwetboek geeft zelf geen definitie van wat precies bedoeld wordt met aanranding van de
eerbaarheid. Om aan dit begrip een invulling te kunnen geven zullen we ons dus moeten beroepen op
de rechtsleer en rechtspraak die hieromtrent voorhanden is. In de rechtsleer en rechtspraak wordt
357
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 177.
358
Ibid., 178.
102
aanranding van de eerbaarheid uitgelegd als een tegen het maatschappelijk eerbaarheidsgevoel
indruisende (al dan niet voltrokken) gedraging, door de dader gesteld op of met behulp van een
persoon, die hetzij ingevolge geweld of bedreiging de handeling ongewild moest ondergaan, hetzij
geacht wordt er niet in te kunnen toestemmen, waardoor diens fysiek seksueel zelfbeschikkingsrecht
bewust, gewild of minstens onrechtmatig wordt aangetast.359 Het Hof van Cassatie voegde aan deze
omschrijving nog toe dat het vereist is dat handelingen van een bepaalde ernst worden gesteld, die
afbreuk doen aan de seksuele integriteit van een persoon zoals die door het collectieve bewustzijn van
een bepaalde samenleving op een bepaald tijdstip wordt ervaren.360
Bij aanranding van de eerbaarheid moet het dus gaan om een daad die een aantasting inhoudt van het
seksuele eerbaarheidsgevoel. Een aantasting van het subjectieve eerbaarheidsgevoel van het
slachtoffer is hierbij onvoldoende. Er mag bijgevolg niet gekeken worden naar de individuele
eerbaarheid van het slachtoffer, maar wel naar het algemeen begrip van eerbaarheid zoals het door
de gemeenschap in een concreet tijds- en plaatsverband wordt waargenomen en beleefd.361 Met deze
strafbaarstelling beoogt de wetgever de bescherming van de seksuele vrijheid en het lichamelijk
zelfbeschikkingsrecht van het individu.362
Opdat sprake kan zijn van aanranding van de eerbaarheid is vereist dat de lichamelijke seksuele
integriteit van het slachtoffer wordt geraakt. Zoals hiervoor reeds werd aangehaald, wordt dit seksuele
eergevoel bepaald door het maatschappelijk, algemeen gangbare gevoel en niet zoals het door het
individu zelf wordt aangevoeld.363 Hoewel het eergevoel niet individueel, maar collectief moet worden
geïnterpreteerd, is wel vereist dat de gedraging tegen een bepaald individu en zijn fysieke integriteit
gericht is. Deze gedragingen zullen dus een ernstig nadeel berokkenen aan de persoon die er het
slachtoffer van is.364 Het moet gaan om een gedraging die voldoende ernstig is om de gangbare
opvatting van de maatschappelijke seksuele eerbaarheid en de individuele integriteit in het gedrang
te brengen.365 Opdat de handeling strafbaar zou zijn is niet vereist dat het naakte lichaam betast wordt,
359
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 15.
Cass. 24 mei 2011, AR P.10.1990.N.
361
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 15; Cass. 24 mei 2011, AJT
1998-1999, 173-174, noot L. STEVENS.
362
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 16.
363
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering
en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 20/01-A 20/5.
364
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 19.
365
Ibid., 21.
360
103
de strafbare handeling kan zelfs plaatsvinden zonder dat er enig contact tussen dader en slachtoffer
plaatsvindt.366
Aanranding van de eerbaarheid is strafbaar van zodra er een begin van uitvoering is367, op die manier
heeft de wetgever de poging of het aanvangen van het misdrijf gelijkgesteld met het voltrokken
misdrijf.368 Dit heeft als belangrijk gevolg dat het vrijwillig terugtreden van de dader de strafbaarheid
niet zal tenietdoen.369
Verder dient de aanranding van de eerbaarheid gepleegd te worden op of met behulp van een
persoon. Aanranding van de eerbaarheid op de persoon van het slachtoffer kan gebeuren door de
dader zelf of door een persoon die door hem daartoe aangezet of gedwongen is.370 Onder aanranding
van de eerbaarheid met behulp van dient te worden verstaan dat het slachtoffer gedwongen wordt
om onzedelijke handelingen te stellen op de dader, op een derde of op zichzelf.371
Hoewel de wetgever dit niet uitdrukkelijk heeft vermeld, is het duidelijk dat ook het gebrek aan een
geldige toestemming in hoofde van het slachtoffer een belangrijk bestanddeel is van het misdrijf
aanranding van de eerbaarheid. Dit is het geval wanneer de seksuele integriteit wordt opgedrongen
aan een slachtoffer dat er niet in heeft toegestemd of wettelijk wordt geacht er niet in te kunnen
toestemmen.372 Artikel 372, lid 1 Sw. bevat het onweerlegbaar vermoeden dat een minderjarige
beneden de leeftijd van zestien jaar niet vrijwillig kan toestemmen in onzedelijke handelingen welke
het ondergaat of welke van het kind worden geëist.373 Op die manier voorziet de wetgever in een
volwaardige strafrechtelijke bescherming van minderjarigen jonger dan zestien jaar.374
Aanranding van de eerbaarheid vereist geen bijzonder opzet, het is voldoende dat de dader wetens en
willens heeft gehandeld.375 Het motief waarmee de dader gehandeld heeft, is dus van geen belang.
366
S. BOGAERTS, J. GOETHAL, G. VERVAECKE en T. SPAPENS, De verleiding uit onvermogen. Interpersoonlijke
factoren en pedoseksualiteit, Leuven, Universitaire Pers, 2003, 25; I. DELBROUCK, “Aanranding van de
eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 22-23.
367
Art. 374 Sw.
368
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 27-29.
369
S. BOGAERTS, J. GOETHALS, G. VERVAECKE en T. SPAPENS, De verleiding uit onvermogen. Interpersoonlijke
factoren en pedoseksualiteit, Leuven, Universitaire Pers, 2003, 25.
370
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering
en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 20/01-A 20/8.2.
371
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 30-31.
372
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 177.
373
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering
en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 20/10 en A 20/14.
374
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 177.
375
Ibid., 179.
104
Het maakt in geen geval uit of het voor de dader een vorm van seksueel genot was, hij puur uit
nieuwsgierigheid handelde of hij op wraak zinde.376
Wat betreft pedoseksualiteit kan in het kader van aanranding van de eerbaarheid in het bijzonder
gedacht worden aan het tegen de wil betast worden, het verplicht worden om te kijken naar
pornografie of het bekijken van seksuele activiteiten van anderen in de nabijheid. Ook webcamseks
kan gekwalificeerd worden als aanranding van de eerbaarheid.377 Bij webcamseks worden personen
ertoe gebracht om hun geslachtsorganen of hun secundaire geslachtskenmerken voor de webcam te
ontbloten en/of daarbij seksuele handelingen te stellen. Het voeren van louter seksueel getinte
conversaties of het doen van seksueel gerelateerde voorstellen volstaat echter niet om te kunnen
spreken van aanranding van de eerbaarheid.378
2) Verkrachting
Verkrachting wordt strafbaar gesteld in artikel 375 van het Strafwetboek. In tegenstelling tot wat bij
aanranding van de eerbaarheid het geval was, heeft de wetgever er bij dit misdrijf wel voor geopteerd
om zelf een definitie te geven van wat onder verkrachting dient verstaan te worden. Artikel 375 Sw.
omschrijft verkrachting als elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook
die gepleegd wordt op een persoon die daar niet in toestemt. Verkrachting onderscheidt zich van
aanranding van de eerbaarheid doordat er een binnendringen van seksuele aard plaatsvindt. Het
speelt hierbij geen rol of de penetratie al dan niet volledig was.379 De seksuele penetratie dient plaats
te vinden van de dader op het slachtoffer en niet omgekeerd.380 Uit de definitie blijkt dat het moet
gaan om een seksuele penetratie. De aanwezigheid van deze seksuele component wordt beoordeeld
aan de hand van de gangbare seksuele gedragsnormen en aan de hand van wat men vandaag in het
algemeen verstaat onder seksuele activiteit, hierbij rekening houdend met de gangbare zeden en
gewoonten in onze cultuur.381
376
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 46-47.
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 176-180.
378
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 20.
379
I. DELBROUCK, “Verkrachting” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Mechelen, Kluwer, losbl., V 130/14.
380
L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting,
ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002, 451-452.
381
Ibid., 452.
377
105
Artikel 373 Sw. vermeldt uitdrukkelijk dat het slechts een strafbare gedraging uitmaakt wanneer het
slachtoffer niet heeft toegestemd met de penetratie. Artikel 375, lid 2 Sw. verduidelijkt hierbij dat er
geen toestemming is wanneer de daad is opgedrongen door middel van geweld, dwang of list of
mogelijk is gemaakt door een onvolwaardigheid of een lichamelijk of een geestelijk gebrek van het
slachtoffer.
Met betrekking tot de leeftijd waarop een minderjarige toestemming kan geven is er een incongruentie
terechtgekomen in de Belgische regelgeving. Bij de bespreking van aanranding van de eerbaarheid
bleek immers dat een minderjarige beneden de leeftijd van zestien jaar nooit een geldige toestemming
kan geven, zodat aanranding van de eerbaarheid bij deze personen steeds strafbaar zal zijn. Dit is niet
het geval voor seksuele penetratie. Artikel 375, lid 6 stelt immers uitdrukkelijk dat onder verkrachting
met behulp van geweld elke daad van seksuele penetratie, van welke aard en met welk middel ook
bedoeld wordt, die gepleegd wordt op de persoon van een kind dat de volle leeftijd van veertien jaar
niet heeft bereikt. Voor verkrachting is dus een leeftijdsgrens voorzien van veertien jaar, een
minderjarige kan bijgevolg vanaf deze leeftijd een geldige toestemming geven voor seksuele
penetratie.382 Het gevolg hiervan is dat een seksuele penetratie bij een minderjarige van minder dan
veertien jaar steeds strafbaar zal zijn. Het verschil in leeftijd waarop minderjarigen toestemming
kunnen geven voor aanranding van de eerbaarheid en verkrachting zorgt ervoor dat een minderjarige
tussen veertien en zestien jaar geldig toestemming kan geven tot geslachtsgemeenschap en dus niet
geacht zal worden verkracht te zijn, terwijl de dader wel nog steeds kan veroordeeld worden voor
aanranding van de eerbaarheid. Aangezien verkrachting en aanranding van de eerbaarheid erg nauw
met elkaar verbonden zijn, zou het mijns inziens dan ook beter zijn dat de leeftijd waarop een geldige
toestemming kan gegeven worden voor deze twee misdrijven op elkaar wordt afgestemd.
Net zoals bij aanranding van de eerbaarheid is ook bij verkrachting geen bijzonder opzet vereist. Voor
de strafbaarheid van een zonder toestemming op een slachtoffer gepleegde seksuele penetratie is in
hoofde van de dader enkel een algemeen opzet vereist. Dit houdt in dat de dader wetens en willens
handelde en dat hij wist dat het slachtoffer niet geldig met de seksuele penetratie toestemde, maar
desondanks overging tot het plegen ervan. De beweegredenen van de dader om de feiten te plegen
spelen geen rol bij de kwalificatie. 383
382
F. HUTSEBAUT, “Kinderpornografie in het Belgisch strafrecht”, T.Strafr. 2000, 194.
L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting,
ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002, 466.
383
106
3) Openbare schennis van de goede zeden
De strafbaarstelling van de openbare schennis van de goede zeden wordt behandeld in de artikelen
383 tot en met 389 van het Strafwetboek. Met deze strafbaarstelling beoogde de wetgever twee
soorten gedragingen strafbaar te stellen. De eerste categorie omvat het openbaar maken van met de
goede zeden strijdige woorden, afbeeldingen of geschriften, terwijl de tweede categorie gedragingen
betrekking heeft op het openbaar plegen van handelingen die de eerbaarheid schenden.384
De wetgever heeft openbare schennis van de goede zeden in aanwezigheid van of met een
minderjarige beschouwd als een element dat de ernst van het misdrijf verhoogt. Deze gedachte werd
veruitwendigd door de invoeging van twee verzwarende omstandigheden. Zo voorziet artikel 385, lid
2 Sw. in een verzwarende omstandigheid indien de openbare zedenschennis waarbij de eerbaarheid
wordt gekwetst wordt gepleegd in aanwezigheid van een min-zestienjarige en artikel 386 Sw. in de
gevallen waarbij de openbaarmaking van met de goede zeden strijdige woorden, afbeeldingen of
geschriften wordt gepleegd tegenover minderjarigen.
De wetgever heeft ervoor geopteerd om zelf geen omschrijving te geven van wat dient beschouwd te
worden als zedenschennend. Het is duidelijk dat de wetgever met deze bepaling gedragingen strafbaar
wilde stellen die een aantasting vormen op de goede zeden, maar ook dit laatste begrip werd door de
wetgever niet nader gepreciseerd. De keuze van de wetgever om geen definitie te geven van
zedenschennend gedrag of van de goede zeden was een bewuste keuze. Goede zeden is immers een
begrip dat voortdurend aan evolutie onderhevig is en dat bijgevolg zal moeten geïnterpreteerd worden
rekening houdend met de tijdsgeest. Om te bepalen of iets strijdig is met de goede zeden moet
gekeken worden naar wat de maatschappij als zedenschennend beschouwt. De rechter zal in elk geval
afzonderlijk een toetsing moeten doen van de gepleegde feiten aan de maatschappelijke opvatting van
wat aanvaardbaar is op seksueel en zedelijk vlak.385 Hij mag zich dus niet laten leiden door de
individuele gevoelens van de betrokken partijen, maar wel door wat het collectief bewustzijn als
strijdig met de goede zeden ervaart.386
Opdat er sprake kan zijn van het misdrijf openbare zedenschennis is geen bijzonder opzet vereist in
hoofde van de dader. Het volstaat dat de dader wetens en willens en met kennis van het
aanstootgevend karakter van zijn gedraging heeft gehandeld.387
384
I. DELBROUCK, “Openbare schennis van de goede zeden” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht,
strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., O 120/4.
385
Ibid., O 120/7.
386
Ibid., O 120/8.
387
Ibid., O 120/10.
107
4) Aanzetten tot ontucht, bederf van de jeugd en prostitutie
Het aanzetten van minderjarigen tot ontucht, bederf van de jeugd en prostitutie wordt strafbaar
gesteld in de artikelen 379 en 380bis van het Strafwetboek. Artikel 379 heeft enkel betrekking op
minderjarigen en bepaalt dat eenieder die de ontucht, het bederf of de prostitutie van een
minderjarige opwekt, begunstigt of vergemakkelijkt strafbaar wordt gesteld. Artikel 380bis stelt
degene die op een openbare plaats door woorden, gebaren of tekens iemand aanzet tot ontucht
strafbaar. Deze bepaling beoogt zowel de gevallen waarin meerderjarigen als minderjarigen het
slachtoffer zijn. Het feit dat het om een minderjarig slachtoffer gaat, geldt in dit geval wel als een
verzwarende omstandigheid. Van belang bij artikel 380bis Sw. is dat de gedraging enkel strafbaar is
wanneer ze in het openbaar wordt gepleegd.
Prostitutie is elke handeling van seksuele aard die tegen betaling wordt verricht, waarbij tussen
personen fysiek contact tot stand gebracht wordt dat erop gericht is om een seksuele beleving in
hoofde van degene die de handeling verlangt te bekomen.388 Onder ontucht kan elke daad van
onzedelijkheid verstaan worden. Het is elke vorm van afwijkend en maatschappelijk verwerpelijk
seksueel gedrag. Ook hier mag niet gekeken worden naar de individuele opvatting van het begrip, maar
zullen de maatschappelijke opvattingen de inhoud van dit begrip nader invullen. Deze opvattingen
zullen doorheen de tijd evolueren, zodat ook de inhoud van het begrip ontucht zal moeten aangepast
worden aan de tijdsgeest.389 De inhoud van de term bederf verschilt in principe niet wezenlijk van de
inhoud van het begrip ontucht. Bederf van de jeugd heeft betrekking op de gevolgen van ontucht en
prostitutie voor de seksualiteitsbeleving van minderjarigen. Het is dus de toestand waarin een
minderjarige zich bevindt wanneer hij het slachtoffer is geworden van ontucht of prostitutie.390 Het is
hierbij niet van belang of het bederf ook effectief tot stand is gekomen.391
Het belang van deze strafbaarstelling in het kader van pedoseksuele delinquenten blijkt uit het feit dat
in vele gevallen ook naar de kwalificatie van het aanzetten tot ontucht kan teruggegrepen worden om
daders van het aanzetten tot webcamseks strafbaar te stellen.392
388
L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting,
ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002, 501.
389
I. DELBROUCK, “Bederf van de jeugd en prostitutie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering
en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 25/3; S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot
webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 179.
390
L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting,
ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002, 505.
391
I. DELBROUCK, “Bederf van de jeugd en prostitutie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering
en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 25/3.
392
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 179-180.
108
5) Online grooming
Het internet neemt in ons dagelijks leven een steeds meer centrale rol in, op die manier raken ook
kinderen op een steeds jongere leeftijd vertrouwd met internet en sociale media. Hoewel dit
toegenomen internetgebruik tal van voordelen met zich meebrengt, zal dit ook bepaalde risico’s
inhouden.393 Sociale media en het internet in haar geheel maken het voor personen met slechte
bedoelingen immers eenvoudiger om op een relatief anonieme manier contact te leggen met
minderjarigen over de hele wereld. Omdat pedoseksuele praktijken vaak zullen gepaard gaan met het
voorafgaand benaderen van de kinderen via het internet, heeft de wetgever ervoor geopteerd om een
verzwarende omstandigheid (art. 377ter Sw.) en een zelfstandig misdrijf van online grooming (art.
377quater Sw.) in te voeren in het Strafwetboek. Op die manier werd het mogelijk om kinderen beter
te beschermen tegen de benadering met het oog op het plegen van strafbare feiten van seksuele aard,
zelfs als die strafbare seksuele feiten nadien toch niet zouden plaatsvinden.394
Omdat de Engelse term grooming nog niet voldoende ingeburgerd is in ons taalgebruik heeft de
wetgever ervoor gekozen om te werken met een omschrijving van het begrip, in plaats van het begrip
zelf te hanteren.395 Grooming is het benaderen van en het opbouwen van een vertrouwensrelatie met
kinderen en jongeren met als uiteindelijk doel het mogelijk maken van seksueel misbruik door de
seksuele of andere drempels en remmingen van het kind of de jongere weg te werken of te verlagen.396
Het gaat om een voorbereidende handeling die erop gericht is om seksueel misbruik mogelijk te
maken.397 Hoewel grooming zowel online als offline kan plaatsvinden is vooral online grooming van
belang in het kader van pedoseksuele praktijken. Opdat sprake zou kunnen zijn van online grooming
is vereist dat de dader zich richt tot minderjarigen beneden de leeftijd van zestien jaar en dat hij om
deze kinderen te benaderen misbruik maakt van de informatie- en communicatietechnologie.398
Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen online grooming als afzonderlijk misdrijf en grooming
als verzwarende omstandigheid.
393
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 15.
394
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 29-30.
395
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 18-19.
396
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 847.
397
S. OST, Child pornography and sexual grooming: Legal and societal responses, New York, Cambridge University
Press, 2009, 32.
398
I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 30.
109
a. Online grooming als afzonderlijk misdrijf
In artikel 377quater van het Strafwetboek wordt online grooming strafbaar gesteld als een afzonderlijk
misdrijf. Opdat dit artikel van toepassing is, moeten een aantal voorwaarden vervuld zijn. Vooreerst
kan online grooming enkel strafbaar gesteld worden indien het gedrag gepleegd wordt door een
meerderjarige tegen een minderjarige die de leeftijd van zestien jaar nog niet heeft bereikt.399 De
wetgever was van oordeel dat deze jongeren wegens hun gebrek aan ervaring op een bijzondere
manier dienden beschermd te worden. Verder stelt het artikel dat het misdrijf moet gepleegd zijn door
middel van informatie- en communicatietechnologie. Dit impliceert dat alle voorstellen via telefoon,
sms, e-mail, chatgesprekken, internet of elk ander (bestaand of nog te ontwikkelen) technologisch
communicatiemiddel binnen deze strafbaarstelling vallen.400 Voor de strafbaarstelling is vereist dat de
volwassene de min-zestienjarige een voorstel tot ontmoeting doet. Hierbij moet het gaan om een
voorstel tot een fysieke ontmoeting, zodat een afspraak met betrekking tot een volgend chatgesprek
niet zal volstaan. Het is echter niet vereist dat deze fysieke ontmoeting ook daadwerkelijk
plaatsvindt.401 Verder moeten er ook materiële handelingen hebben plaatsgevonden die erop gericht
zijn om deze ontmoeting te realiseren. Het is echter niet vereist dat deze materiële handelingen door
de meerderjarige werden gesteld, op die manier zou de dader immers aan strafbaarstelling kunnen
ontsnappen door de concretisering van de afspraak tot ontmoeting aan de minderjarige over te
laten.402 Ten slotte is vereist dat de dader aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, het aanzetten
tot ontucht of prostitutie of openbare schennis van de goede zeden op of met deze min-zestienjarige
als bijzonder motief heeft.403
b. Verzwarende omstandigheid grooming
Naast de afzonderlijke strafbaarstelling van online grooming heeft de wetgever ervoor geopteerd om
ook een verzwarende omstandigheid te voorzien voor de gevallen waarbij aanranding van de
eerbaarheid, verkrachting, bederf van de jeugd en prostitutie of openbare schennis van de goede
zeden werden voorafgegaan door grooming. De wetgever voegde deze verzwarende omstandigheid
in omdat hij van oordeel was dat het voorafgaand opbouwen van een vertrouwensband de
399
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 848.
400
Ibid., 848-849.
401
Ibid., 849.
402
Ibid., 849-850.
403
Ibid., 850.
110
minderjarige nog kwetsbaarder maakt. Bovendien maken dergelijke omstandigheden het voor de
slachtoffers nog moeilijker om dit trauma te kunnen verwerken.404
Artikel 377ter Sw. stelt dat deze verzwarende omstandigheid van toepassing is wanneer de strafbare
gedragingen voorafgegaan werden door een benadering van de minderjarige door de dader met de
bedoeling om op een later tijdstip één van de opgesomde misdrijven te kunnen plegen. Het begrip
benadering omvat elke vorm van contact met een min-zestienjarige waarmee de dader het verzet van
het slachtoffer ten aanzien van de beoogde seksuele feiten tracht te verlagen of weg te nemen.405 Met
deze verzwarende omstandigheid beoogde de wetgever dus niet enkel online grooming, maar ook
offline grooming.
6) Kinderpornografie
Door de invoering van artikel 383bis in het Strafwetboek heeft de wetgever ook kinderpornografie
strafbaar gesteld. Artikel 383bis Sw. stelt de volgende gedragingen strafbaar: het tentoonstellen, het
verkopen, het verhuren, het uitzenden, het verspreiden, het vervaardigen, het in voorraad hebben,
het (doen) invoeren, het (doen) vervoeren, het overhandigen aan een vervoer- of een distributieagent
en het door enig publiciteitsmiddel bekendmaken van kinderpornografisch materiaal. Met
kinderpornografisch materiaal bedoelt men de visuele weergave van seksueel misbruik van
minderjarigen. Hieronder vallen onder andere foto’s, tekeningen, afbeeldingen, video’s en andere
beelddragers.406 Het is in principe niet vereist dat er ook daadwerkelijk minderjarigen bij het
productieproces van pornografische afbeeldingen werden betrokken. Op die manier kunnen ook
scènes in een tekenfilm of in een strip als kinderpornografie worden beschouwd. Er kan verder
verdedigd worden dat er ook sprake is van kinderpornografisch materiaal wanneer de afgebeelde
persoon in werkelijkheid wel de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt, maar op een wijze wordt
voorgesteld dat men zou vermoeden dat het om een minderjarige gaat.407
De wetgever beoogde met de invoering van deze strafbaarstelling op te treden tegen misbruik van
minderjarigen en wilde hiermee enerzijds de persoon van de minderjarige en anderzijds het gebruik
van hun afbeelding beschermen. Door de invoering van deze bepaling werd de bestrijding van
404
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 19.
405
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 852.
406
F. HUTSEBAUT, “Kinderpornografie in het Belgisch strafrecht”, T.Strafr. 2000, 193.
407
L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting,
ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002, 545-546.
111
kinderpornografie één van de middelen waarmee men seksueel misbruik van kinderen wilde
aanpakken.408 Het is enorm belangrijk om op te treden tegen kinderpornografie omdat de kinderen bij
het gebruik van dit pornografisch materiaal telkens opnieuw worden vernederd, zodat het misbruik op
die manier gedurende een lange periode wordt bestendigd. Bovendien bestaat het risico dat bij het
bekijken van kinderpornografie het verlangen wordt opgewekt om wat te zien is ook in werkelijkheid
te beleven.409 Het zal dus belangrijk zijn om in de strijd tegen pedoseksuele delicten ook de nodige
aandacht te besteden aan het bestrijden van kinderpornografisch materiaal.
7) Cyberkinderlokkerij
Door middel van de wet van 10 april 2014 tot wijziging van het Strafwetboek heeft de wetgever een
bijkomende waarborg ingesteld voor kinderen die zich op het internet begeven. Deze wet voegt in het
Strafwetboek een bepaling in die het lokken van minderjarigen op internet met het oog op het plegen
van een misdaad of een wanbedrijf strafbaar stelt.410 Dit artikel stelt meerderjarigen die door middel
van informatie- en communicatietechnologieën communiceren met een kennelijk of vermoedelijk
minderjarige in een aantal welbepaalde gevallen strafbaar, indien dit gebeurt om het plegen van een
misdaad of een wanbedrijf jegens hem te vergemakkelijken. Het is hierbij niet vereist dat de criminele
intentie van de dader gericht is op seksueel gerelateerde misdrijven.411 Opdat de dader strafbaar zou
zijn, is wel vereist dat hij gehandeld heeft volgens één van de vier in artikel 433bis/1 Sw. opgesomde
modi operandi.412 Tot slot is het ook voldoende dat de dader in de veronderstelling was dat hij aan het
communiceren was met een minderjarige, ook als achteraf zou blijken dat het in werkelijkheid om een
meerderjarige ging.413
Hoewel deze bepaling er niet specifiek op gericht is om pedoseksuele delinquenten strafbaar te stellen,
speelt ze toch een belangrijke rol bij de bescherming van minderjarigen. Zoals hiervoor reeds werd
gesteld gebruiken pedoseksuelen immers vaak het internet om hun slachtoffers te kiezen, te
contacteren of om hun vertrouwen te winnen. Door deze strafbepaling worden minderjarigen beter
beschermd tegen de risico’s die gepaard gaan met internetgebruik.414 Verder is deze bepaling ook
408
F. HUTSEBAUT, “Kinderpornografie in het Belgisch strafrecht”, T.Strafr. 2000, 186.
http://iter-hulp.be/index.php?n=68&id=98&sid=98&taal=N&mnav=B.
410
Art. 433bis/1 Sw.
411
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 17.
412
L. STEVENS, “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van de
seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 853.
413
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 18.
414
X., “Cyberkinderlokkerij”, NJW 2014, afl. 302, 451.
409
112
belangrijk omdat het dienst kan doen als een soort vangnet voor pedoseksuele delinquenten op wie
andere strafbaarstellingen niet kunnen worden toegepast. Aangezien het voor de strafbaarstelling van
cyberkinderlokkerij niet vereist is dat er een voorstel tot ontmoeting komt415, zal in bepaalde gevallen
een beroep kunnen gedaan worden op deze bepaling om alsnog te kunnen optreden tegen wie wel al
de nodige contacten had gelegd met zijn potentiële slachtoffers, maar nog niet de mogelijkheid heeft
gehad om ook effectief een voorstel tot ontmoeting te doen.
5.2.2.2 Op te leggen maatregelen
Wanneer personen die veroordeeld werden voor het plegen van een pedoseksueel misdrijf opnieuw
in de maatschappij terechtkomen, bestaat het risico dat ze hervallen in hun oude gewoontes en
opnieuw strafbare feiten zullen plegen. Om aan dit risico tegemoet te komen heeft de wetgever een
aantal maatregelen ingevoerd die naast de hoofdstraf kunnen worden opgelegd. Met de invoer van
deze maatregelen wilde de wetgever preventief te werk gaan door te vermijden dat de veroordeelde
persoon te veel contact zou hebben met potentiële slachtoffers en op die manier in verleiding zou
kunnen gebracht worden om opnieuw strafbare feiten te plegen.
Deze maatregelen werden ingevoerd in artikel 382bis Sw. en artikel 382quater Sw.416
Artikel 382bis Sw. luidt als volgt: “Onverminderd de toepassing van artikel 382 kan elke
veroordeling wegens feiten bedoeld in de artikelen 371/1 tot 377, 377quater, 379 tot 380ter,
381 en 383 tot 387, gepleegd op de persoon van een minderjarige of met zijn deelneming, de
ontzetting meebrengen van het recht om, voor een termijn van een jaar tot twintig jaar :
1° in welke hoedanigheid ook deel te nemen aan onderwijs in een openbare of particuliere
instelling die minderjarigen opvangt;
2° deel uit te maken, als vrijwilliger, als lid van het statutair of contractueel personeel of als
lid van de organen van bestuur en beheer, van elke rechtspersoon of feitelijke vereniging
waarvan de activiteit in hoofdzaak op minderjarigen gericht is;
3° een activiteit toegewezen te krijgen die de veroordeelde in een vertrouwens- of een
gezagsrelatie tegenover minderjarigen plaatst, als vrijwilliger, als lid van het statutair of
contractueel personeel of als lid van de organen van bestuur en beheer, van elke
rechtspersoon of feitelijke vereniging.
4° te wonen, te verblijven of zich op te houden in de door de bevoegde rechter bepaalde
aangewezen zone. De oplegging van die maatregel moet met bijzondere redenen worden
415
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 18.
416
I. DELBROUCK, Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 92.
113
omkleed en rekening houden met de ernst
reclasseringsmogelijkheden voor de veroordeelde.
van
de
feiten
en
met
de
Artikel 389 is van toepassing op deze bepaling.”
De eerste soort maatregelen die door artikel 382bis Sw. werden ingevoerd voorzien dat de rechter de
mogelijkheid heeft om aan personen die veroordeeld zijn wegens bepaalde zedendelicten het verbod
op te leggen om bepaalde beroepen of activiteiten uit te oefenen. Deze mogelijkheid is voorzien door
artikel 382bis, lid 1, 1°-3° Sw.417 Op grond van deze bepaling kan de rechter het verbod opleggen om
bepaalde activiteiten uit te oefenen waarbij minderjarigen betrokken zijn. Hierbij kan bijvoorbeeld
gedacht worden aan het geven van muziekles, turnles of het werken in een kinderopvang.418 Het is niet
de bedoeling van deze bepaling om ervoor te zorgen dat een persoon die voor een zedendelict werd
veroordeeld voor geen enkele rechtspersoon of vereniging kan werken die activiteiten verricht die op
enige manier te maken hebben met minderjarigen. De wetgever wilde enkel de mogelijkheid voorzien
om te kunnen verbieden dat een veroordeelde persoon binnen een onderneming die in hoofdzaak op
minderjarigen gericht is een functie toegewezen krijgt waarbij een bijzonder contact met
minderjarigen aanwezig is.419
Oorspronkelijk was artikel 382bis Sw. beperkt tot de mogelijkheid om een dergelijk beroeps- of
activiteitenverbod op te leggen. In die situatie was het voor een veroordeelde pedoseksuele
delinquent dus mogelijk om zich na het vervullen van zijn straf opnieuw in dezelfde gemeente of zelfs
in dezelfde straat van zijn slachtoffer(s) te vestigen. Een dergelijke situatie kan een enorme impact
hebben op de slachtoffers en hun omgeving en kan de verwerking van de traumatische feiten ernstig
in de weg staan.420 Om tegemoet te komen aan deze bekommernis werd bij de wet van 14 december
2012 een vierde verbod toegevoegd aan artikel 382bis Sw.421 Dit vierde verbod houdt het verbod in
om te wonen, te verblijven of zich op te houden in de door de rechter aangewezen zone. De rechter
zal in elk geval afzonderlijk moeten nagaan of het wenselijk is om een dergelijk woonverbod op te
417
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 1 - Strafrecht,
Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 2011, 436; I. DELBROUCK, Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting,
Brugge, Die Keure, 2015, 92.
418
I. DE JONGHE, Jeugd- en strafrecht: kritische zoektocht doorheen federale en decretale wetgeving, getoetst
aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 295.
419
I. DELBROUCK, Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 92-93.
420
Wetsvoorstel wat het woonverbod voor veroordeelden voor bepaalde zedenfeiten betreft, Parl.St. Kamer
2008-09, nr. 52-1509/001, 3; I. DE JONGHE, Jeugd- en strafrecht: kritische zoektocht doorheen federale en
decretale wetgeving, getoetst aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 295; I. DELBROUCK, Aanranding van
de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 93.
421
Artikel 382bis, lid 1, 4° Sw.
114
leggen. Indien dit het geval is, is het ook de taak van de rechter om de omvang van de zone waarin het
woonverbod van toepassing is te bepalen.422
De strafuitvoeringsrechtbank is bevoegd om de duur van een opgelegd woonverbod te verminderen,
om de nadere regels of voorwaarden van het woonverbod aan te passen en om het woonverbod op
te schorten of te beëindigen.423 Op die manier heeft de wetgever voorzien in de mogelijkheid om
rekening te houden met gewijzigde omstandigheden, zoals bijvoorbeeld het feit dat het slachtoffer
kan verhuizen.424 Dit is van belang om ervoor te zorgen dat deze maatregel haar nut kan bewijzen
zonder dat de slachtoffers er indirect toe verplicht worden om in dezelfde omgeving te blijven
wonen.425
Deze beroepsverboden en dit woonverbod zijn bijkomende straffen, die naast de hoofdstraf kunnen
opgelegd worden.426 Het gaat om facultatieve verboden, zodat de rechter geval per geval zal moeten
beoordelen of hij het wenselijk acht om naast de hoofdstraf ook een aanvullende maatregel op te
leggen. De rechter beschikt over deze mogelijkheid bij een veroordeling wegens verkrachting,
aanranding van de eerbaarheid, bederf van de jeugd, prostitutie en openbare schennis van de goede
zeden. Indien de rechter beslist om één van deze verboden op te leggen dient dit te gebeuren voor
een minimale periode van één jaar en een maximale duur van twintig jaar.
Ook artikel 382quater Sw. voorziet in een aanvullende maatregel die door de rechter kan genomen
worden om het risico dat de veroordeelde persoon zal hervallen en opnieuw soortgelijke misdrijven
zal plegen te verminderen. Op grond van dit artikel kan een rechter beslissen om vonnissen met
betrekking tot verkrachting, aanranding van de eerbaarheid, bederf van de jeugd en prostitutie over
te zenden aan de werkgever, de rechtspersoon of de overheid die het gezag uitoefent over de
veroordeelde persoon. De rechter kan deze maatregel opleggen indien de veroordeelde persoon
wegens zijn hoedanigheid of beroep contact heeft met minderjarigen en er een werkgever,
rechtspersoon of overheid die over hem het tuchtrechtelijk gezag uitoefent bekend is.427 Deze
maatregel heeft tot doel om te voorzien in een aanvullende bescherming van minderjarigen en om
ervoor te zorgen dat het niet mogelijk is dat een persoon die veroordeeld is voor pedoseksuele delicten
422
I. DELBROUCK, Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 93.
Art. 95/1 wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een
vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, BS
15 juni 2006, 30.455.
424
X., “Seksueel misbruik”, NJW 2013, afl. 282, 410.
425
W. DE BONDT, B. KETELS en G. VERMEULEN, “Is een woonverbod voor pedofielen wel nodig?”, Juristenkrant
2008, afl. 177, 15.
426
I. DELBROUCK, Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 95; R. DEVLOO en
G. MARTYN, Een kennismaking met recht en rechtspraktijk, Brugge, Die Keure, 2014, 269.
427
Art. 382quater Sw.
423
115
zijn job kan blijven uitoefenen zonder dat de werkgever op de hoogte is van deze veroordeling. Het is
wel zo dat enkel het strafrechtelijk gedeelte van het beschikkend gedeelte van de rechterlijke beslissing
kan overgemaakt worden.428
5.2.3 Evaluatie van het huidig regelgevend kader ter bescherming van de maatschappij
Ons huidig regelgevend kader ter bescherming van minderjarigen tegen pedoseksuele misdrijfplegers
voorziet in de strafbaarstelling van aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, openbare schennis
van de goede zeden, aanzetten tot ontucht, bederf van de jeugd, prostitutie, grooming,
kinderpornografie en cyberkinderlokkerij. In het merendeel van de gevallen kan de rechter
daarenboven nog aanvullende maatregelen opleggen die kunnen bestaan in een beroepsverbod, een
woonverbod of het overmaken van het vonnis aan de werkgever, de rechtspersoon of de
tuchtrechtelijke overheid van de veroordeelde persoon.
Het is echter zo dat het voeren van seksueel getinte conversaties tot op vandaag niet afzonderlijk
strafbaar is gesteld. Het is bovendien ook niet eenvoudig om het louter hebben van seksueel getinte
conversaties onder een bestaande strafbaarstelling te brengen. Aanranding van de eerbaarheid, online
grooming en cyberkinderlokkerij zijn de strafbaarstellingen die het meest geschikt lijken om dergelijke
conversaties onder te kunnen brengen. Aangezien online grooming echter vereist dat er een
ontmoetingsvoorstel wordt gedaan429, zal een louter seksueel getint gesprek, dat niet tot een voorstel
tot ontmoeting leidt, niet volstaan om van online grooming te kunnen spreken. Ook een kwalificatie
als aanranding van de eerbaarheid430 zal weinig kans op slagen hebben. Het Hof van Beroep van Gent431
heeft in het verleden immers reeds geoordeeld dat het louter voorstellen van seksuele contacten via
het internet niet kan gekwalificeerd worden als aanranding van de eerbaarheid.432 Deze redenering
kan naar mijn mening doorgetrokken worden naar het louter voeren van seksueel getinte conversaties.
Artikel 374 Sw. bepaalt echter wel dat aanranding van de eerbaarheid bestaat van zodra er een begin
van uitvoering is. Dit begin van uitvoering dient een immoreel en ondubbelzinnig karakter te
vertonen.433 Of een bepaalde gedraging al dan niet een begin van uitvoering is, is een feitenkwestie
428
X., “Nieuwe regels zedenfeiten”, Juristenkrant 2013, afl. 269, 2; X., “Seksueel misbruik”, NJW 2013, afl. 282,
411.
429
Art. 377quater Sw.
430
Artt. 372-373 Sw.
431
Gent 22 januari 2007, T.Strafr. 2007, afl. 3, 204.
432
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 20.
433
A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2014, 144; L. CLAUS,
“Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van overregulering?”, NC
2015, afl. 1, 20.
116
waarover de rechter, rekening houdend met de concrete omstandigheden, zal moeten oordelen.
Indien uit de seksueel getinte conversaties duidelijk en ondubbelzinnig kan afgeleid worden dat de
meerderjarige de bedoeling had om oneerbare handelingen uit te lokken, is het dus niet onrealistisch
dat de rechter beslist dat hier reeds een begin van uitvoering aanwezig was.434 Op die manier bestaat
er toch een mogelijkheid om het voeren van seksueel getinte conversaties strafbaar te stellen als
aanranding van de eerbaarheid. Dit is ook het standpunt van de correctionele rechtbank van
Antwerpen in haar vonnis van 25 juni 2008435. In dit vonnis leidde de rechtbank uit seksueel getinte
conversaties af dat de betrokkene duidelijk en ondubbelzinnig de intentie had om oneerbare
handelingen uit te lokken. Op basis hiervan beslisten ze dat deze gesprekken reeds een begin van
uitvoering vormden, zodat de betrokkene kon veroordeeld worden wegens aanranding van de
eerbaarheid.436 Tot slot zou ook een beroep kunnen gedaan worden op een kwalificatie als
cyberkinderlokkerij437. Bij cyberkinderlokkerij is vereist dat een meerderjarige communiceert met een
kennelijk of vermoedelijk minderjarige om het plegen van een misdrijf te vergemakkelijken. Het zal
ook hier dus erg belangrijk zijn om te kunnen aantonen dat de betrokken meerderjarige
ondubbelzinnig de bedoeling had om in later stadium een misdrijf te plegen tegenover de minderjarige
met wie hij seksueel getinte conversaties heeft gehouden. Om aan deze moeilijkheden tegemoet te
komen is een afzonderlijke strafbaarstelling van seksueel getinte conversaties met min-zestienjarigen
mijns inziens wel een wenselijk gegeven. Dergelijke conversaties kunnen voor minderjarigen immers
een vernederend karakter hebben en vormen bovendien vaak de aanzet tot daadwerkelijk seksueel
misbruik. Gelet op de anonimiteit die op het internet mogelijk is, is het echter niet eenvoudig om een
dergelijke bepaling op een adequate manier in te voegen, toe te passen en te controleren.
Ook het feit dat pedofilie niet als een strafbaar feit is opgenomen in het Belgisch regelgevend kader
zorgt bij sommigen voor ergernissen. Pedofilie is een geaardheid, waarbij een interesse in of een
obsessie voor (jonge) kinderen bestaat die erotisch en/of seksueel getint is.438 Dit dient onderscheiden
te worden van pedoseksualiteit, waarbij een persoon seksuele activiteiten uitvoert met minderjarigen
jonger dan zestien jaar die daar niet mee kunnen of willen instemmen.439 Aangezien pedofilie niets
434
S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid en/of
aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 178.
435
Corr. Antwerpen 25 juni 2008, T.Strafr. 2009, afl. 3, 174-175.
436
L. CLAUS, “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 20-21; S. VANDROMME, “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks:
aanranding van de eerbaarheid en/of aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 178.
437
Art. 433bis/1 Sw.
438
P. PONSAERS, A. VERLINDEN en G. VERMEULEN, Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische
benadering, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2002, 21-22.
439
P. PONSAERS, A. VERLINDEN en G. VERMEULEN, Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische
benadering, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2003, 21-22; K. VISSER, “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009,
117
meer inhoudt dan het seksuele verlangen naar kinderen, zonder hierbij daadwerkelijk over te gaan tot
het uitvoeren van seksuele activiteiten met die kinderen, is het volgens mij niet nodig om ook pedofilie
strafbaar te stellen. We kunnen een persoon immers niet straffen omdat hij een bepaalde geaardheid
heeft. Het feit dat een deel van de bevolking in dit gebrek aan strafbaarstelling toch een heikel punt
ziet, heeft voornamelijk te maken met het feit dat het onderscheid tussen pedofilie en pedoseksualiteit
in de samenleving nauwelijks gekend is. Om ervoor te zorgen dat niet meer naar de praktijken van
pedofielenjagers gegrepen wordt om op te treden tegen pedofielen, is het volgens mij dan ook vooral
van belang om de samenleving te sensibiliseren voor het onderscheid tussen het strafbare
pedoseksuele gedrag en het niet-strafbare karakter van pedofilie.
Gelet op de ruime mogelijkheden waarover rechters beschikken om personen die pedoseksuele
handelingen hebben verricht strafbaar te stellen, voorziet het huidig regelgevend kader mijns inziens
in voldoende bescherming van de maatschappij tegen pedoseksuelen. De vlucht van de samenleving
naar de praktijken van pedofielenjagers kan dan ook moeilijk gesteund worden op een gebrek aan
bescherming van de minderjarigen. Het feit dat pedofilie en het voeren van seksueel getinte
conversaties met minderjarigen in ons huidig regelgevend kader niet strafbaar worden gesteld doet
hier geen afbreuk aan.
5.3 Voorzien van informatie
5.3.1 Verduidelijking van het nut
Pedofielenjagers die gegevens van vermeende en veroordeelde pedoseksuele delinquenten
verzamelen, oplijsten en openbaar maken handelen met de bedoeling om de samenleving op de
hoogte te brengen van het bestaan en de aanwezigheid van zedendelinquenten. Op die manier willen
ze ervoor zorgen dat de bevolking haar voorzorgen kan nemen, zodat minderjarigen op een betere
manier kunnen beschermd worden. Deze acties hebben echter slechts zelden het verhoopte resultaat
en brengen daarentegen tal van negatieve gevolgen met zich mee.440 Toch is het belangrijk om na te
gaan in welke mate de techniek, waarbij gegevens van veroordeelde pedoseksuele delinquenten
worden verzameld en bijgehouden, toegelaten kan worden in de strijd tegen pedoseksuele delicten.
Deze gegevens kunnen voor de opsporingsdiensten immers van groot belang zijn.
https://ziedaar.nl/article.php?id=340; W. VAN BERLO, “Niet iedere pedoseksueel is pedofiel”, de Volkskrant 27
juli 2011, www.volkskrant.nl.
440
Voor een bespreking van deze negatieve gevolgen verwijs ik naar hoofdstuk 3 van deze masterproef.
118
Het kan niet toegelaten worden dat private actoren zich bezighouden met het verzamelen en
verspreiden van gegevens van veroordeelde personen. Dit zou immers tot tal van wetsschendingen
aanleiding geven. De situatie is echter anders indien deze gegevensverzameling wordt georganiseerd
door de overheid en er bovendien wordt voorzien in een duidelijk wettelijk kader waarbij voor
voldoende waarborgen voor de betrokken personen wordt gezorgd. Het mag echter in geen geval de
bedoeling zijn om deze gegevens te verzamelen en bij te houden met het oog op de
terbeschikkingstelling aan het brede publiek. Dit zou immers, net zoals de praktijken van
pedofielenjagers zelf, in conflict komen met tal van fundamentele rechten van de geviseerde personen
en zou bovendien de deur open zetten voor wraak en eigenrichting vanuit de maatschappij. Het kan
daarentegen wel een mogelijkheid zijn om gegevens bij te houden in registers om op die manier de
opsporing van pedoseksuele delinquenten te vereenvoudigen of om te waken over veroordeelde
personen om zo de kans op recidive te verlagen.
5.3.2 Situatie in de Verenigde Staten van Amerika
In de Verenigde Staten van Amerika bestaat een wettelijke basis voor het verzamelen en verspreiden
van gegevens van veroordeelde zedendelinquenten. De Jacob Wetterling Act441 voorziet ten eerste in
een registratieverplichting. Deze wet legt aan de staten de verplichting op om een register van gekende
(pedo)seksuele delinquenten bij te houden. Dit register bevat gegevens zoals de naam, de
geboortedatum, de verblijfplaats, een foto, de vingerafdrukken, de gepleegde feiten en de bij de
vrijlating geldende voorwaarden. Deze registratieverplichting geldt van zodra een veroordeelde
zedendelinquent in vrijheid wordt gesteld. Een zedendelinquent is dan ook verplicht om zich bij zijn
vrijlating te melden bij het politiekantoor in de buurt waar hij wil gaan wonen en dient gedurende de
registratieperiode verder ook elke verandering van woonplaats te melden. De bedoeling van de Jacob
Wetterling Act bestond er enkel in om aan politie en justitie de nodige middelen te geven om
veroordeelde zedendelinquenten te kunnen lokaliseren. Het was oorspronkelijk dus geenszins de
bedoeling om deze gegevens ook ter beschikking te stellen van het bredere publiek.442
441
Jacob Wetterling Crimes Against Children and Sexually Violent Offender Registration Act van 13 september
1994, Pub.L. 13 september 1994, 103-322, www.law.cornell.edu.
442
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 124; J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van
minderjarige slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in
G. VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 109;
S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”, Antenne
2008, afl. 1, 24; X., “Community Notification Laws (Megan’s Law)”, www.findlaw.com.
119
De Jacob Wetterling Act werd aangevuld door de Megan’s Law443. Dit is de federale wet die aan de
staten de verplichting oplegt om de gegevens van de geregistreerde zedendelinquenten ter
beschikking te stellen van de bevolking. De wet is genoemd naar het zevenjarig meisje Megan Kanka.
Ze werd misbruikt en vermoord door een man die in haar straat woonde en die reeds twee keer was
veroordeeld wegens het misbruiken van kinderen.444 Door de totstandkoming van deze wet werd een
notificatieverplichting ingevoerd die inhoudt dat nader te bepalen personen en instellingen op de
hoogte gebracht moeten worden van de aanwezigheid van een bekende pedoseksuele
misdrijfpleger.445 De voornaamste bedoeling van deze Megan’s Law bestaat erin om ervoor te zorgen
dat informatie die nodig is om de maatschappij te beschermen tegen recidive van (pedo)seksuele
delinquenten openbaar wordt gemaakt. Op die manier hoopten ze recidive bij zedendelinquenten
aanzienlijk te verminderen.446 De duur van de registratieverplichting verschilt van staat tot staat. Voor
zedendelicten waarbij een minderjarige betrokken was, is de veroordeelde echter in elk geval
levenslang onderworpen aan de registratie- en notificatieplicht.447
De registratie- en notificatieverplichting zijn door het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten reeds
herhaaldelijk getoetst op hun verenigbaarheid met de Grondwet. Vooral de verplichting om bepaalde
gegevens van veroordeelde zedendelinquenten ter beschikking te stellen van het brede publiek roept
een aantal vragen op. Het Hooggerechtshof heeft ten eerste onderzocht of deze verplichtingen geen
straf na afloop van een eerder opgelegde straf vormen. Dit zou immers in strijd zijn met het
grondwettelijk verbod op ‘cruel and unusual punishment’. Het Hooggerechtshof oordeelde dat de
verplichtingen louter opgelegd zijn om de maatschappij te beschermen, zodat deze maatregelen
bijgevolg niet als een straf kunnen gezien worden. Verder wordt vaak opgeworpen dat deze
verplichtingen (in het bijzonder de notificatieverplichting voortvloeiend uit de Megan’s Law) een
privacyschendend karakter vertonen. In het merendeel van de gevallen besliste het Hooggerechtshof
443
Megan’s Law van 17 mei 1996, Pub.L. 17 mei 1996, 104-145, www.findlaw.com.
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 124.
445
J. BLOCKEEL, F. GOTELAERE en S. VINKS, “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in G.
VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2001, 109; S.
PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”, Antenne 2008,
afl. 1, 23.
446
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 122 en 124; S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het
doel de middelen?”, Antenne 2008, afl. 1, 27.
447
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 125; S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de
middelen?”, Antenne 2008, afl. 1, 25.
444
120
echter dat het recht op privacy niet geschonden was doordat de gegevens die het voorwerp uitmaken
van de notificatieverplichting in principe reeds een openbaar karakter hebben.448
Hoewel het de oorspronkelijke bedoeling van de registratie- en notificatieverplichting was om de
maatschappij te beschermen tegen zedendelinquenten door het recidivecijfer van veroordeelden zo
laag mogelijk te houden, blijkt dat deze verplichtingen recidive onder zedendelinquenten juist in de
hand kan werken. Het is voor personen die in de registers voorkomen immers erg moeilijk om zich te
re-integreren in de samenleving. Op die manier wordt de kans om een huis en een goede job te vinden
tot een minimum beperkt. In deze situatie bestaat het risico dat de geviseerde personen juist opnieuw
in de clandestiniteit terechtkomen en zich genoodzaakt voelen om opnieuw misdrijven te plegen. Het
is dus niet ondenkbaar dat de opgelegde verplichtingen juist het omgekeerde effect zullen hebben.
Het voordeel is wel dat zedendelinquenten die opgenomen zijn in de registers en die recidiveren aan
de hand van deze registers sneller kunnen opgespoord en gearresteerd worden.449
5.3.3 Toepasbaarheid in Europa?
Ook in West-Europa lijkt de wens om registers van veroordeelde zedendelinquenten bij te houden
steeds meer te bestaan. Indien dit strikt wordt gereguleerd en de gegevens enkel aan justitiële en
politionele instellingen ter beschikking worden gesteld, kan dit immers een belangrijk instrument zijn
bij de opsporing van recidiverende (pedo)seksuele delinquenten.450 Toch zijn niet alle landen
voorstander van een dergelijke databank, omdat ze van oordeel zijn dat het bijhouden van deze
gegevens in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Frankrijk hebben er reeds voor geopteerd om een register van
veroordeelde zedendelinquenten in te voeren. In het Verenigd Koninkrijk bestaat het Sex Offenders
Register reeds sinds 1997. In tegenstelling tot de bedoeling van de registers in Amerika451 ligt de nadruk
in het Verenigd Koninkrijk voornamelijk op het verschaffen van informatie aan de justitiële instellingen
om op die manier toezicht te kunnen uitoefenen. In het Verenigd Koninkrijk heeft men er dus voor
448
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 130; S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de
middelen?”, Antenne 2008, afl. 1, 28.
449
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 128-129; A.M. MCALINDEN, “The use of ‘shame’ with sexual offenders”, The British Journal
of Criminology 2005, 379; S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de
middelen?”, Antenne 2008, afl. 1, 26-27.
450
S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”, Antenne
2008, afl. 1, 29.
451
In Amerika was het immers de bedoeling om de bevolking op de hoogte te brengen van de eventuele
aanwezigheid van veroordeelde (pedo)seksuele delinquenten.
121
gekozen om het systeem van community notification niet in te voeren, maar de gegevens enkel ter
beschikking te stellen van een beperkte groep personen. Op die manier wilden ze de negatieve
effecten op de re-integratiekansen van de betrokken delinquent tot een minimum beperken en wilden
ze vermijden dat burgers het recht in eigen handen zouden nemen.452 Ook in Ierland werd een
gelijkaardig register ingevoerd. Dit register had de bedoeling om bij te dragen aan het verminderen
van de kans op recidive bij (pedo)seksuele delinquenten. Ook hier werd het systeem van community
notification niet ingevoerd.453 Tot slot heeft ook Frankrijk in 2005 een register van veroordeelde
zedendelinquenten ingevoerd met de bedoeling dat het register zou bijdragen aan het verminderen
van recidive bij zedendelinquenten. Men wilde geen systeem van community notification invoeren,
zodat de toegang van het register ook hier beperkt is tot bepaalde personen en instellingen.454
Uit de herhaaldelijke wetsvoorstellen455 om een register aan te maken van alle veroordelingen op
grond van de artikelen 373 tot en met 377 van het Strafwetboek blijkt dat ook in België de wens bestaat
om bepaalde gegevens van pedoseksuele delinquenten bij te houden en aan bepaalde personen of
instanties ter beschikking te stellen. Tot op vandaag is hier echter nog geen gevolg aan gegeven, zodat
België nog niet beschikt over een databank van veroordeelde zedendelinquenten.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft zich reeds een aantal keer moeten uitspreken
over de verenigbaarheid van registers van veroordeelde (pedo)seksuele delinquenten met de artikelen
7 (geen straf zonder wet) en 8 (recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven) van het
EVRM.456 Met betrekking tot artikel 7 EVRM oordeelde het Hof dat de verplichting om zich te laten
registreren in een databank geen straf in de zin van artikel 7 uitmaakt, maar eerder moet gezien
worden als een beschermingsmaatregel ten aanzien van de maatschappij. Ook met betrekking tot
artikel 8 EVRM sprak het Hof zich uit in het voordeel van de registers. Het Hof oordeelde dat het niet
452
A. BOGAERTS en M. VAN DER WOUDE, “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico?”,
Proces 2008, afl. 4, 126; S. PONJAERT, “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de
middelen?”, Antenne 2008, afl. 1, 24; T. THOMAS, “European Developments in Sex Offender Registration and
Monitoring”, Eur. Journ. Crime Cr.L.Cr.J. 2010, afl. 4, 404-406.
453
T. THOMAS, “European Developments in Sex Offender Registration and Monitoring”, Eur. Journ. Crime
Cr.L.Cr.J. 2010, afl. 4, 406-408.
454
Artikel 706-53-7 Code de Procédure Pénale somt de personen en instanties op die toegang hebben tot dit
register; T. THOMAS, “European Developments in Sex Offender Registration and Monitoring”, Eur. Journ. Crime
Cr.L.Cr.J. 2010, afl. 4, 408-409.
455
Wetsvoorstel houdende instelling van een register met het oog op de preventie van seksuele misdaden en
wanbedrijven ten aanzien van minderjarigen, Parl.St. Senaat 1996-97, nr. 1-729/1; Wetsvoorstel houdende
instelling van een register met het oog op de preventie van seksuele misdaden en wanbedrijven ten aanzien van
minderjarigen, Parl.St. Senaat 2003-04, nr. 3-813/1; Wetsvoorstel houdende instelling van een register met het
oog op de preventie van seksuele misdaden en wanbedrijven ten aanzien van minderjarigen, Parl.St. Senaat
2007-08, nr. 4-371/1.
456
EHRM, 26 januari 1999, nr. 42293/98, Adamson/Verenigd Koninkrijk; EHRM, 16 november 2004, nr. 14399/02,
Massey/Verenigd Koninkrijk; EHRM, 17 december 2009, nr. 5335/06, Bouchacourt/Frankrijk; EHRM, 17
december 2009, nr. 16428/05, Gardel/Frankrijk; EHRM, 17 december 2009, nr. 22115/06, M.B./Frankrijk.
122
ter discussie staat dat de registratie van veroordeelde zedendelinquenten de bedoeling heeft om de
maatschappij te beschermen tegen (pedo)seksuele misdrijven en dat het opleggen van een dergelijke
registratieverplichting niet disproportioneel is met het nagestreefde doel. Bovendien stelt het Hof dat
er een goed evenwicht behouden wordt tussen de private en publieke in het geding zijnde belangen.
Om tot dit oordeel te komen hield het Hof rekening met het feit dat de gegevens uit de databank
slechts toegankelijk zijn voor een beperkt aantal personen of instellingen.457 Indien er echter zou
voorzien worden in een systeem van community notification, waarbij de gegevens ter beschikking van
een breder publiek worden gesteld, zou de beslissing van het Europees Hof voor de Rechten van de
Mens er helemaal anders uitzien. Aangezien een dergelijke werkwijze niet meer noodzakelijk is om het
doel van de registratieverplichting te bereiken, zal de registratieverplichting in dit geval de
proportionaliteitstoets niet kunnen doorstaan, zodat het Hof tot een schending van artikel 8 EVRM zal
moeten besluiten.
Het is binnen Europa dus zeker mogelijk om een register van veroordeelde zedendelinquenten in te
voeren. Hierbij is het echter van groot belang dat de fundamentele mensenrechten van de geviseerde
personen op elk ogenblik worden gewaarborgd. Dit zal niet mogelijk zijn indien de geregistreerde
gegevens ter beschikking worden gesteld van het brede publiek. Indien deze gegevens enkel aan een
beperkte kring van personen en instellingen worden bezorgd kan het echter een belangrijk instrument
zijn bij de bescherming tegen recidiverende (pedo)seksuele delinquenten en zal de toetsing aan het
EVRM daarenboven een grote kans op slagen hebben. Indien men in België een dergelijk register zou
willen invoeren, zal men ook de Privacywet niet uit het oog mogen verliezen. Er zal moeten nagegaan
worden of en in welke mate dergelijke registers onder één van de uitzonderingsgevallen van de
Privacywet kunnen gebracht worden. Hierbij kan in het bijzonder gedacht worden aan artikel 5 van de
Privacywet. Dit artikel stelt dat persoonsgegevens bijvoorbeeld mogen verwerkt worden wanneer de
verwerking noodzakelijk is voor een taak van openbaar belang458 of wanneer de verwerking
noodzakelijk is voor de behartiging van het gerechtvaardigde belang van de verantwoordelijke voor de
verwerking of van de derde aan wie de gegevens worden verstrekt, op voorwaarde dat de
fundamentele rechten en vrijheden van de persoon die aanspraak maakt op bescherming van zijn
gegevens niet zwaarder doorwegen459.
457
N. ATWILL, “Registration in French National Sex Offender Database does not violate rights”, Library of
Congress 27 januari 2010, www.loc.gov/law/foreign-news/article/european-court-of-human-rights-franceregistration-in-french-national-sex-offender-database-does-not-violate-rights/; T. THOMAS, “European
Developments in Sex Offender Registration and Monitoring”, Eur. Journ. Crime Cr.L.Cr.J. 2010, afl. 4, 414; T.
THOMAS, The registration and monitoring of sex offenders: a comparative study, London and New York,
Routledge, 2011, 84.
458
Art. 5, e Privacywet.
459
Art. 5, f Privacywet.
123
Het invoeren van een register van veroordeelde (pedo)seksuele delinquenten is volgens mij een
belangrijk gegeven in de strijd tegen zedendelicten. Dergelijk register maakt het voor de
opsporingsdiensten immers mogelijk om doeltreffender te werk te gaan en zorgt ervoor dat
recidiverende zedendelinquenten eenvoudiger kunnen opgespoord worden. De handelswijze van
pedofielenjagers waarbij gegevens van veroordeelde zedendelinquenten worden verzameld en
opgelijst kan dus zeker en vast nuttig zijn indien het gepaard gaat met voldoende waarborgen voor de
betrokken personen. Dit houdt in dat het opstellen van dergelijke lijsten niet mag overgelaten worden
aan privé-initiatieven en dat de gegevens op deze lijsten enkel door welbepaalde personen en
instanties raadpleegbaar mogen zijn. Indien men wil overgaan tot het invoeren van een dergelijk
register is het dus aan de wetgever om een strikt regelgevend kader te ontwikkelen waarin wordt
bepaald wie bevoegd is om dit register te beheren en in te kijken. Er zal in elk geval moeten voorzien
worden in voldoende waarborgen om dit register af te schermen van het brede publiek.
124
Hoofdstuk 6. Conclusie en aanbevelingen
Pedofielenjagers zijn private personen die het recht in eigen handen nemen door acties te
ondernemen tegen (vermeende) pedoseksuele delinquenten. Hun acties bestaan enerzijds in het
verzamelen en verspreiden van persoonsgegevens en anderzijds in het lokken van potentiële
pedoseksuele delinquenten door zich op internet voor te doen als een minderjarige. Omdat tot op
vandaag slechts in beperkte mate onderzoek werd gedaan naar dit fenomeen wilde ik de positieve en
de negatieve impact van hun acties nagaan om op die manier een antwoord te kunnen geven op de
vraag in welke mate de handelswijzen van pedofielenjagers kunnen ingezet worden in de strijd tegen
seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen.
Hoewel pedofielenjagers opwerpen dat hun acties erop gericht zijn om de samenleving te helpen in
de strijd tegen pedofilie en pedoseksualiteit en ze geenszins bedoeld zijn om mensen op welke manier
ook te schaden, brengen de acties van pedofielenjagers in werkelijkheid vaak een heleboel negatieve
gevolgen met zich mee. Deze negatieve gevolgen situeren zich bij de geviseerde personen, bij
slachtoffers van seksuele delicten en bij de samenleving in haar geheel. Voor de maatschappij kunnen
de acties van pedofielenjagers ten eerste tot gevolg hebben dat de bevolking nodeloos ongerust wordt
gemaakt. Het is echter ook mogelijk dat de acties juist het tegenovergestelde effect hebben en een
vals gevoel van veiligheid creëren omdat de mensen denken dat ze door de acties voldoende
voorbereid zijn op de eventuele aanwezigheid van zedendelinquenten. Tot slot veroorzaken deze
acties ook het risico dat personen wraakacties op touw gaan zetten en zich op die manier zelf schuldig
maken aan tal van misdrijven. Voor de slachtoffers hebben de acties van pedofielenjagers tot gevolg
dat ze telkens opnieuw worden geconfronteerd met de feiten, wat de verwerking van hun trauma niet
ten goede komt. De grootste nadelige gevolgen van de acties van pedofielenjagers situeren zich
vanzelfsprekend bij de personen die door de acties worden geviseerd. Deze acties worden door hen
vaak ervaren als een bijkomende straf die de re-integratiekansen aanzienlijk bemoeilijkt en hen ertoe
verplicht om de vlucht te nemen. Op die manier worden de geviseerde personen opnieuw in de
clandestiniteit geduwd, waardoor het gevaar voor recidive alleen maar toeneemt. Bovendien
veroorzaken de acties van pedofielenjagers ook tal van inbreuken op de fundamentele rechten van de
geviseerde personen.
Omdat de impact van de acties van pedofielenjagers op de rechten van de geviseerde personen zo
groot is, vond ik het belangrijk om een afzonderlijk hoofdstuk te wijden aan het huidig regelgevend
kader ter bescherming van de geviseerde personen. De schendingen van de rechten die de
handelswijzen van pedofielenjagers met zich meebrengen, zullen immers een cruciale rol spelen in de
afweging die dient gemaakt te worden tussen de voor- en nadelen van de acties van pedofielenjagers
125
om een antwoord te kunnen geven op de centrale onderzoeksvraag. Zo vormen de acties van
pedofielenjagers een ernstig gevaar voor het recht op privacy, het recht op afbeelding en het recht op
eer en goede naam van de geviseerde personen. Onder bepaalde omstandigheden is het ook mogelijk
dat de acties van pedofielenjagers een inbreuk inhouden op het vermoeden van onschuld of kunnen
gekwalificeerd worden als belaging.
Het huidig regelgevend kader voorziet vanzelfsprekend ook in een aantal belangrijke waarborgen voor
de geviseerde personen. Zo kunnen pedofielenjagers die te ver zijn gegaan ten eerste aangepakt
worden via het strafrecht indien hun acties kunnen gekwalificeerd worden als één van de gedragingen
die in de wet worden strafbaar gesteld. Verder kunnen de geviseerde personen ook een beroep doen
op artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek om een schadevergoeding te vorderen van de
pedofielenjagers voor de schade die zij hebben geleden als gevolg van hun acties. Tot slot biedt ook
het digitale recht om vergeten te worden een belangrijke waarborg voor de geviseerde personen,
ondanks het feit dat dit recht nog aan een aantal beperkingen onderworpen is. Pedofielenjagers
gebruiken de informatie die op het internet te vinden is immers vaak als een basis voor hun acties.
Het huidig Europees en Belgisch regelgevend kader voorziet dus zeker in voldoende waarborgen voor
de geviseerde personen. Het nadeel van dit regelgevend kader is echter wel dat het merendeel van
deze waarborgen slechts achteraf kan ingeroepen worden. Opdat een straf of een maatregel kan
worden opgelegd is immers vereist dat de geviseerde persoon reeds in zijn rechten is aangetast. Enkel
het recht om vergeten te worden kan een bepaald preventief effect hebben. Op die manier wordt
immers voorzien in de mogelijkheid om bepaalde informatie uit het collectief geheugen te laten wissen
en op die manier uit de handen van pedofielenjagers te houden.
Hoewel de acties van pedofielenjagers vele nadelen met zich meebrengen, kunnen hun acties ook enig
nut vertonen. Ten eerste kunnen pedofielenjagers die zich op chatfora voordoen als een minderjarige
om op die manier online groomers te lokken hun nut bewijzen bij de opsporing en vervolging van
potentiële pedoseksuele misdrijfplegers. Aangezien pedofielenjagers vaak opwerpen dat ze hun acties
aanvatten omdat ze te weinig vertrouwen hebben in het huidig regelgevend kader ter bescherming
van de maatschappij tegen seksueel onaanvaardbaar gedrag, kunnen hun acties er ons verder toe
aanzetten om dit regelgevend kader te evalueren. Op die manier kunnen de leemtes blootgelegd
worden die er vandaag nog voor zorgen dat minderjarigen niet voldoende beschermd zijn. Tot slot
voorzien de acties van pedofielenjagers ook in tal van informatie over (potentiële) pedoseksuele
delinquenten. Deze informatie kan voor de maatschappij en voor de opsporingsdiensten waardevolle
gegevens bevatten.
126
Nu duidelijkheid werd gebracht in de voor- en nadelen die de acties van pedofielenjagers met zich
kunnen meebrengen, is het mogelijk om over te gaan tot de centrale doelstelling van deze masterproef
die erin bestaat om na te gaan in welke mate de praktijken van pedofielenjagers kunnen toegelaten
worden in de strijd tegen seksueel onaanvaardbaar gedrag tegenover minderjarigen. Om tot een
antwoord op deze vraag te komen moet enerzijds een afweging gemaakt worden tussen de voor- en
nadelen die met de handelswijzen van pedofielenjagers gepaard gaan en moet anderzijds nagegaan
worden in welke mate het regelgevend kader geschikt is om deze praktijken ook daadwerkelijk toe te
laten.
Rekening houdend met het ingrijpend karakter van de acties van pedofielenjagers, kan niet toegelaten
worden dat ze gevoerd worden door privé-actoren. Mits voorzien wordt in voldoende waarborgen is
echter niet uitgesloten dat vanuit de overheid initiatief kan genomen worden om de handelswijzen
van pedofielenjagers in te zetten in de strijd tegen pedoseksuele praktijken. Het gaat dus voornamelijk
om de vraag in welke mate de handelswijzen van pedofielenjagers kunnen ingezet worden. Hierbij kan
in het bijzonder gedacht worden aan het inzetten van lokagenten en aan het oprichten van een register
van veroordeelde zedendelinquenten.
Het huidig regelgevend kader inzake grooming laat het niet toe om lokagenten in te zetten om online
groomers op te sporen. Grooming is immers enkel strafbaar indien het gepleegd wordt door een
meerderjarige die zich richt tot een min-zestienjarige. Een persoon die in de veronderstelling was dat
hij met een minderjarige aan het chatten was, terwijl het in werkelijkheid om een meerderjarige
lokagent ging, kan bijgevolg niet strafbaar gesteld worden voor grooming. Het zou nuttig zijn om de
strafbaarstelling van grooming uit te breiden naar personen die in de veronderstelling zijn dat ze met
een minderjarige aan het chatten zijn. Op die manier wordt immers voorzien in de mogelijkheid om
lokagenten in te zetten in de strijd tegen online groomers. Deze leemte kan wel enigszins gerelativeerd
worden door de strafbaarstelling van cyberkinderlokkerij. Aangezien cyberkinderlokkerij ruimer is dan
online grooming, is het in het merendeel van de gevallen mogelijk dat de misdrijven die kunnen
strafbaar gesteld worden als grooming ook kunnen gekwalificeerd worden als cyberkinderlokkerij.
Deze kwalificatie heeft als voordeel dat het strafbaar karakter behouden blijft indien de meerderjarige
aan het communiceren was met een meerderjarige terwijl hij in de veronderstelling was dat het om
een minderjarige ging. Op die manier werd de mogelijkheid opengelaten om lokagenten in te
schakelen. Indien lokagenten worden ingezet moet erover gewaakt worden dat ze zich niet schuldig
maken aan provocatie. Uit de huidige stand van de rechtspraak inzake lokvoertuigen zou men kunnen
afleiden dat er geen sprake is van provocatie indien een lokagent zich op internet begeeft door zich
voor te doen als een minderjarige, omdat in dergelijke omstandigheden een tafereel uit het dagelijkse
leven wordt nagebootst.
127
Lokagenten kunnen echter niet zomaar ingezet worden. Er zal moeten voorzien worden in een strikt
regelgevend kader, zodat in voldoende waarborgen wordt voorzien voor de bescherming van de
fundamentele rechten van de betrokken personen. Het inzetten van lokagenten zou kunnen gebeuren
door een beroep te doen op infiltratie. Tot op vandaag zorgt het huidig regelgevend kader inzake
infiltratie echter nog voor een aantal beperkingen op de mogelijkheid om politieambtenaren op het
internet te laten infiltreren. Infiltratie is immers slechts mogelijk voor de misdrijven die in de wet zijn
opgesomd. Aangezien de misdrijfplegers die men aan de hand van lokagenten wenst op te sporen zich
slechts zelden schuldig zullen maken aan één van de beoogde misdrijven, zal het tot op vandaag slechts
in beperkte mate mogelijk zijn om een beroep te doen op de techniek van infiltratie. Alvorens
lokagenten op een doeltreffende manier kunnen ingezet worden in de strijd tegen online grooming en
cyberlokking zal dus een aanpassing van het huidig regelgevend kader inzake infiltratie vereist zijn.
Door de goedkeuring van het voorstel van de huidige minister van Justitie om infiltratie mogelijk te
maken in de gevallen waarin er ernstige aanwijzingen bestaan dat de persoon waarmee de infiltrant
contact legt een misdrijf pleegt of van plan is te plegen dat strafbaar is met minstens één jaar
gevangenisstraf, werd alvast een stap in de goede richting gezet om lokagenten te kunnen inzetten.
Om lokagenten op een doeltreffende manier in te zetten is het echter van belang dat ze op gelijk welke
plaats en op gelijk welk ogenblik op eigen initiatief zouden kunnen patrouilleren op het internet aan
de hand van een valse identiteit. In deze situatie zou de lokagent bijgevolg ook kunnen infiltreren
zonder dat er ernstige aanwijzingen voorhanden zijn, zodat ook louter proactief kan opgetreden
worden. Uit het advies dat de Privacycommissie bij een dergelijk wetsvoorstel heeft gegeven blijkt
echter dat de Privacycommissie tot op vandaag niet openstaat voor de mogelijkheid om
politieambtenaren preventief aanwezig te laten zijn op het internet. Hoewel de handelswijze van
pedofielenjagers om lokpubers in te zetten erg nuttig kan zijn, is het huidig regelgevend kader dus nog
niet aangepast om politieambtenaren in te zetten als lokpuber in de strijd tegen online grooming.
Ten tweede kan ook de handelswijze waarbij pedofielenjagers gegevens van veroordeelde
pedoseksuele delinquenten oplijsten haar nut bewijzen in de strijd tegen pedoseksuele delicten. Zo
zou het bijvoorbeeld nuttig kunnen zijn om een register van veroordeelde zedendelinquenten te
ontwikkelen en ter beschikking te stellen van welbepaalde personen en instanties. Een dergelijk
register kan immers een belangrijke hulpbron zijn bij de opsporing van pedoseksuele delinquenten.
Binnen Europa hebben het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Ierland reeds een dergelijk register
ingevoerd. Bovendien heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zich reeds uitgesproken
in het voordeel van deze registers, op voorwaarde dat de gegevens maar ter beschikking worden
gesteld van welbepaalde personen en instanties en dus niet overgegaan wordt tot een systeem van
community notification. Het is binnen Europa dus niet uitgesloten dat een register van veroordeelde
128
zedendelinquenten kan ingevoerd worden. Hierbij is het echter van groot belang dat de fundamentele
rechten van de betrokken personen op elk ogenblik worden gewaarborgd. Indien men in België een
dergelijk register zou willen invoeren, zal men ook de Privacywet niet uit het oog mogen verliezen. Er
zal moeten nagegaan worden of en in welke mate dergelijke registers onder één van de
uitzonderingsgevallen van de Privacywet kunnen gebracht worden.
Uit dit alles kan geconcludeerd worden dat de acties van pedofielenjagers een heleboel negatieve
gevolgen met zich meebrengen, maar dat hun manier van handelen wel een positief effect kan hebben
op de opsporing en vervolging van pedoseksuele delinquenten. Gelet op het ingrijpend karakter van
de handelswijzen van pedofielenjagers mag echter niet toegelaten worden dat deze acties worden
georganiseerd door privépersonen. Indien dit wel gebeurt, zal beroep moeten gedaan worden op het
huidig regelgevend kader om de geviseerde personen te beschermen. Indien deze handelswijzen
daarentegen worden voorbehouden voor welomschreven personen en instellingen en indien wordt
voorzien in een strikt regelgevend kader, kunnen deze praktijken wel succesvol ingezet worden. Opdat
dit kan gerealiseerd worden zijn echter nog een heleboel wetswijzigingen nodig die het enerzijds
mogelijk maken om deze handelswijzen in te zetten in de strijd tegen pedoseksuele delicten en die er
anderzijds voor zorgen dat wordt voorzien in voldoende waarborgen voor de geviseerde personen,
voor de slachtoffers en voor de samenleving in haar geheel. Enkel op deze manier kunnen de positieve
aspecten van de acties van pedofielenjagers ingezet worden en worden de nadelige gevolgen tot een
minimum beperkt.
129
130
Hoofdstuk 7. Bibliografie
WETGEVING
Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19 december 1966, BS 6 juli 1983,
8.815.
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 10 december 1948, BS 31 maart 1949, 2.488.
Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden van 4
november 1950, BS 19 augustus 1955, 5.029.
Richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de
bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en
betreffende het vrije verkeer van die gegevens, PB.L. 23 november 1995, afl. 281, 31-50.
Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie van 18 december 2000, Pb.C., C 364.
Gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, BS 17 februari 1994, 4.054.
Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807.
Wetboek van strafvordering van 17 november 1808, BS 27 november 1808.
Strafwetboek van 8 juni 1867, BS 9 juni 1867, 3.133.
Wet van 17 april 1878 houdende de Voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering, BS 25
april 1878, 1.265.
Wetboek van Strafrecht van 3 maart 1881 (Nederland), www.wetten.overheid.nl.
Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de
verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5.801.
Jacob Wetterling Crimes Against Children and Sexually Violent Offender Registration Act van 13
september 1994, Pub.L. 13 september 1994, 103-322, www.law.cornell.edu.
Megan’s Law van 17 mei 1996, Pub.L. 17 mei 1996, 104-145, www.findlaw.com.
Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, BS 2 april 1998, 10.027.
Wet van 6 januari 2003 betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere
onderzoeksmethoden, BS 12 mei 2003, 25.351.
131
Wetboek van economisch recht van 28 februari 2013, BS 29 maart 2013, 19.975.
Wet van 10 april 2014 tot wijziging van het Strafwetboek teneinde kinderen te beschermen tegen
cyberlokkers, BS 30 april 2014, 35.486.
VOORBEREIDENDE WERKZAAMHEDEN
Wetsvoorstel houdende instelling van een register met het oog op de preventie van seksuele misdaden
en wanbedrijven ten aanzien van minderjarigen, Parl.St. Senaat 1996-97, nr. 1-729/1.
Wetsontwerp betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere onderzoeksmethoden,
Parl.St. Kamer 2001-02, nr. 1688/001.
Wetsvoorstel houdende instelling van een register met het oog op de preventie van seksuele misdaden
en wanbedrijven ten aanzien van minderjarigen, Parl.St. Senaat 2003-04, nr. 3-813/1.
Wetsvoorstel houdende instelling van een register met het oog op de preventie van seksuele misdaden
en wanbedrijven ten aanzien van minderjarigen, Parl.St. Senaat 2007-08, nr. 4-371/1.
Wetsvoorstel wat het woonverbod voor veroordeelden voor bepaalde zedenfeiten betreft, Parl.St.
Kamer 2008-09, nr. 52-1509/001.
Wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op de strafrechtelijke bescherming van
kinderen tegen grooming, Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-1823/4.
COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER (CBPL), Advies over de
voorontwerpen van de wet houdende diverse bepalingen-wijzigingen aan de wet tot oprichting van een
beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, aan de wet op het politieambt en aan de wet van 18
maart 2014 betreffende het politionele informatiebeheer, 13 mei 2015, nr. 13/2015,
www.privacycommission.be/sites/privacycommission/files/documents/advies_13_2015.pdf.
RECHTSPRAAK
EHRM, 26 januari 1999, nr. 42293/98, Adamson/Verenigd Koninkrijk.
EHRM, 16 november 2004, nr. 14399/02, Massey/Verenigd Koninkrijk.
EHRM, 17 december 2009, nr. 5335/06, Bouchacourt/Frankrijk.
EHRM, 17 december 2009, nr. 16428/05, Gardel/Frankrijk.
EHRM, 17 december 2009, nr. 22115/06, M.B./Frankrijk.
132
HvJ 13 mei 2014, nr. C-131/12, ECLI:EU:C:2014:317.
GwH 10 mei 2006, nr. 71/2006.
Cass. 29 juni 2000, AR C. 98.0530.F.
Cass. 17 maart 2010, AR P.10.0010.F.
Cass. 24 mei 2011, AR P.10.1990.N.
Brussel 21 december 1995, JT 1996, 47.
Brussel 20 september 2001, AM 2002, afl. 6, 524.
Gent 22 januari 2007, T.Strafr. 2007, afl. 3, 204-207.
Luik 25 september 2014, NJW 2015, afl. 314, 26-31.
Rb. Namen 17 november 1997, Journ.proc. 1997, afl. 337, 29.
Rb. Namen 11 september 2001, Journ.proc. 2001, afl. 421, 23.
Rb. Brussel 20 september 2001, TBBR 2002, 162-168.
Corr. Antwerpen 25 juni 2008, T.Strafr. 2009, afl. 3, 174-175.
Voorz. Rb. Namen (KG) 9 augustus 2000, JLMB 2000, 1182.
Gerechtshof Den Haag 25 juni 2013, nr. 1830-12.
KRANTENARTIKELEN
BOVÉ., L., “Gerecht gaat stiekem computers doorzoeken”, De Tijd 17 maart 2016, www.tijd.be.
DE FOER, S., “Internet brengt pedoseksuelen in kaart”, De Standaard 22 oktober 1999,
www.standaard.be.
DE WAARD, P., “Britse zondagskrant opent heksenjacht op pedofielen”, Volkskrant 24 juli 2000,
www.volkskrant.nl.
DORVAL, S. en METDEPENNINGEN, M., “La ‘liste belge’ interdite de publication en référé”, Le Soir 10
augustus 2000, www.lesoir.be.
HERMANS, D., “Nederlander nagelt 13 Belgische pedofielen aan schandpaal”, Het Nieuwsblad 17 april
2004, www.nieuwsblad.be.
133
MILLWARD., D., “Newspaper’s paedophile exposé ‘puts children at risk’, The Telegraph 24 juli 2000,
www.telegraph.co.uk.
ROMMERS, W. en VAN HORNE, K., “Buurt woedend om thuiskomst pedofiel”, De Standaard 8 oktober
2008, www.standaard.be.
SIMONS, S., “Chris Hölsken zet foto’s niet-veroordeelde pedo’s online”, Gazet van Antwerpen 12
oktober 2009, www.gva.be.
VAN BERLO, B., “Niet iedere pedoseksueel is pedofiel”, de Volkskrant 27 juli 2011, www.volkskrant.nl.
VAN GARDEREN, F., “Nieuwe Sweetie klaar om weer pedo’s te lokken”, De Morgen 15 februari 2016,
www.demorgen.be.
VAN THILLO, J., “Europees Hof steunt ‘recht om vergeten te worden’”, De Standaard 13 mei 2014,
www.standaard.be.
X., “Dit wordt geen eenvoudige strijd”, Het Nieuwsblad 17 april 2009, www.nieusblad.be.
X., “Extreme reality-tv lokt pedofielen in de val”, De Morgen 1 oktober 2014, www.demorgen.be.
X., “Gerecht gaat stiekem computers doorzoeken: ‘De wereld verandert’”, Het Laatste Nieuws 17
maart 2016, www.hln.be.
X., “Gerecht verbiedt publicatie namen pedoseksueel”, De Standaard 10 augustus 2000,
www.standaard.be.
X., “Groot-Brittannië deed het voor”, Het Nieuwsblad 17 april 2009, www.nieuwsblad.be.
X., “Nederlandse pedofielenjager opent nieuwe website”, De Morgen 23 juni 2009,
www.demorgen.be.
X., “Pedofiel veroordeeld tot vijf jaar dankzij ‘Sweetie”, De Standaard 4 april 2015, www.standaard.be.
X., “Politie gaat patrouilleren op het web”, De Standaard 28 mei 2015, www.standaard.be.
X., “Site ‘pedojager’ Chris Hölsken offline gehaald”, De Morgen 20 januari 2010, www.demorgen.be.
X., “Sweetie lokt pedofiel”, De Tijd 22 oktober 2014, www.tijd.be.
X., “Virtueel meisje lokt duizend pedofielen in de val”, Het Nieuwsblad 4 november 2013,
www.nieuwsblad.be.
X., “Virtuele ‘Sweetie’ ontmaskert pedofiel”, Het Laatste Nieuws 4 april 2015, www.hln.be.
134
X., “Vuile pedo, we komen je opzoeken”, Algemeen Dagblad 8 februari 2009, www.ad.nl.
BOEKEN
BOCKEN, H. en BOONE, I., Inleiding tot het schadevergoedingsrecht. Buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 284 p.
BOGAERTS, S., GOETHALS, J., SPAPENS, T. en VERVAEKE, G., De verleiding uit onvermogen.
Interpersoonlijke factoren en pedoseksualiteit, Leuven, Universitaire Pers, 2003, 263 p.
BRAITHWAITE, J., Crime, shame and reintegration, Cambridge, Cambridge University Press, 1989, 226
p.
DE HERT, P., Art. 8 EVRM en het Belgisch recht. De bescherming van privacy, gezin, woonst en
communicatie, Gent, Mys en Breesch, 1998, 367 p.
DE JONGHE, I., Jeugd- en strafrecht: kritische zoektocht doorheen federale en decretale wetgeving,
getoetst aan de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2012, 299 p.
DELBROUCK, I., Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, Brugge, Die Keure, 2015, 151 p.
DE NAUW, A., Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2014, 492 p.
DEVLOO, R., en MARTYN, G., Een kennismaking met recht en rechtspraktijk, Brugge, Die Keure, 2014,
520 p.
DIERICKX, L., Recht op afbeelding, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 345 p.
HUMBLET, J., De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij, Antwerpen,
Garant, 2007, 135 p.
OST, S., Child pornography and sexual grooming: Legal and societal responses, New York, Cambridge
University Press, 2009, 288 p.
PONSAERS, P., VERLINDEN, A. en VERMEULEN, G., Het profiel van de pedoseksueel. Een sociologische
benadering, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2003, 258 p.
SCHUERMANS, L. en VAN SCHOUBROECK, C., Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2015, 1026 p.
135
STEVENS, L., Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid,
verkrachting, ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen-Groningen,
Intersentia, 2002, 601 p.
THIERY, Y., Discriminatie en verzekering, Antwerpen, Intersentia, 2011, 757 p.
THOMAS, T., The registration and monitoring of sex offenders: a comparative study, London and New
York, Routledge, 2011, 188 p.
VAN DEN WYNGAERT, C.,
Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 1 - Strafrecht,
Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 2011, 568 p.
VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2 – Strafprocesrecht,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 778 p.
VERBRUGGEN, F. en VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors – deel I,
Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 309 p.
VERBRUGGEN, F. en Verstraeten, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors - deel II, AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2009, 319 p.
WACQUANT, L., Straf de armen. Het nieuwe beleid van de sociale onzekerheid, Berchem, Uitgeverij
EPO, 2004, 359 p.
BIJDRAGEN IN VERZAMELWERKEN
ARNOU, P., “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in ARNOU, P. en VANDEPLAS, A.
(eds.), Om deze redenen. Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 50-90.
BAEKELAND, C., “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer als waakhond van de
‘mediacratie’” in LUST, S. en LUYPAERS, P. (eds.), Recht en media in een democratische rechtsstaat: wie
bewaakt de waakhond, Brugge, Die Keure, 2010, 81-109.
BERKMOES, H., “Bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, informantenwerking)” in X.,
Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B
216/ 01 – B 216/ 106.
BLOCKEEL, J., GOTELAERE, F. en VINKS, S., “Publicatie en verspreiding van de identiteit van minderjarige
slachtoffers van seksuele misdrijven en van daders van seksuele misdrijven tegen minderjarigen” in
136
VERMEULEN, G. (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu,
2001, 81-131.
BOSSUYT, B., “De werking van het VN-Comité Mensenrechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM
MENSENRECHTEN (ed.), De betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
Rechten voor de interne rechtsorde, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 9-21.
DE FEYTER, K., “Lang zal ze leven de universele verklaring van de rechten van de mens: verleden en
heden” in DEWULF, S. en PACQUEE, D. (eds.), 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de
Mens, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2008, 9-17.
DELBROUCK, I., “Aanranding van de eerbaarheid” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht,
strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 20/01-A 20/23.
DELBROUCK, I., “Aanranding van de eer of de goede naam van personen” in X., Postal Memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., A 15/01-A 15/53.
DELBROUCK, I., “Bederf van de jeugd en prostitutie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht,
strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., B 25/01-B 25/35.
DELBROUCK, I., “Openbare schennis van de goede zeden” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht,
strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., O 120/01-O 120/24.
DELBROUCK, I., “Verkrachting” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere
wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., V 130/01-V 130/42.
DE NAUW, A., “Provocatie” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere
wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., P 90/01 – P 90/20.
LEMMENS, P., “Het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, in het algemeen en ten
opzichte van de verwerking van persoonsgegevens in het bijzonder” in ARNOU, P. en VANDEPLAS, A.
(eds.) , Om deze redenen. Liber amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 313-326.
STROWEL, A., “Le droit à l’oubli du condamné: après le moment du compte rendu, vient le temps du
silence” in GERARD, P., OST, F. en VAN DE KERCHOVE, M. (eds.), L’accélération du temps juridique,
Bruxelles, Publications des Facultés universitaires Saint-Louis, 2000, 737-748.
VANDE LANOTTE, J. en VAN DE PUTTE, M., “De Belgische rechtspraak met betrekking tot het
Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten” in INTERUNIVERSITAIR CENTRUM
MENSENRECHTEN (ed.), De betekenis van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
Rechten voor de interne rechtsorde, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 1993, 75-103.
137
VANDERSMISSEN, T., “Het Grondwettelijk verbod op censuur: nog steeds even verboden of misschien
toch niet?” in WAUTERS, K. (ed.), Feestbundel Monard-D’Hulst 20 jaar: diversiteit in eerbied, Gent,
Larcier, 2010, 273-279.
VELAERS, J., “De censuur kan nooit worden ingevoerd” in BERENBOOM, A., CORBET, J. en DERIEUX, E.
(eds.), Censuur, Brussel, Larcier, 2003, 13-50.
VOORHOOF, D., “De journalistieke vrijheid en de tussenkomst van de rechter: censuur of noodzaak in
een democratische samenleving?” in BERENBOOM, A., CORBET, J. en DERIEUX, E. (eds.), Censuur,
Brussel, Larcier, 2003, 71-95.
VROMAN, F., “Stalking (belaging)” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en
bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, losbl., S 106/01 – S 106/21.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
ARAMAZANI, A., “Le droit à l’oubli et internet”, RDTI 2011, afl. 43, 34-49.
BOGAERTS, A. en VAN DER WOUDE, M., “Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw
risico?”, Proces 2008, afl. 4, 121-131.
CASSART, A. en HENROTTE, J.-F., “Arrêt Google Spain: la révélation d’un droit à l’effacement plutôt que
la création d’un droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1183-1191.
CEULEMANS, L., “Privacy Commissie reageert op website die pedofielen identificeert”, Computerr.
2009, afl. 3, 145.
CLAUS, L., “Cyberkinderlokkerij en grooming: daadkrachtig wetgevend optreden of een kwestie van
overregulering?”, NC 2015, afl. 1, 15-24.
CRUYSMANS, E., “Liberté d’expression, archives numériques et protection de la vie privée: la
conciliation de trois réalités divergentes grâce au droit à l’oubli”, JLMB 2014, 1972-1980.
DE BONDT, W., KETELS, B. en VERMEULEN, G., “Is een woonverbod voor pedofielen wel nodig?”,
Juristenkrant 2008, afl. 177, 15.
DE CORTE, R., “De achterkant van de privacy. Kan het beroep op privacy leiden tot straffeloosheid?”,
NJW 2003, afl. 38, 798-810.
DEFREYNE, E., “Le droit à l’oubli et internet, RDTI 2011, afl. 43, 34-49.
138
DEFREYNE, E., “Le droit à l’oubli et les archives journalistiques”, RDTI 2013, afl. 51, 75-98.
DE HERT, P., GROENEN, A. en MILLEN, J., “Het delict belaging in wetgeving en rechtspraak. Bijna tot
redelijke proporties gebracht”, T.Strafr. 2008, afl. 1, 3-9.
DE HERT, P. en HOEFMANS, A., noot onder EHRM 9 november 2006, AM 2007, afl. 64772/01, 134-147.
DE HERT, P. en SAELENS, R., “Hoofdstuk III. Recht op afbeelding”, TPR 2009, 867-917.
DE HERT, P. en SAELENS, R., “Straatsburg legt langdurige opslag en bekendmaking gerechtelijk verleden
aan banden”, Juristenkrant 2013, afl. 268, 6.
DELBROUCK, I., “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf”, OSS 2015, afl. 79, 13-50.
DHONDT, F., “Belaging”, OSS 2004, afl. 47, 147-166.
DUPONT-LASSALLE, J., “Beaucoup de bruit pour rien? La précarité du ‘droit à l’oubli numérique’
consacré par la Cour de justice de l’Union européenne dans l’affaire Google Spain”, Rev.trim.D.H. 2015,
987-1019.
E.B., “Publicatie afbeelding verdachte”, NJW 2009, 778.
HERBOTS, P. “De provocatie en lokauto’s”, T.Strafr. 2006, afl. 4, 191-206.
HUTSEBAUT, F., “Kinderpornografie in het Belgisch strafrecht”, T.Strafr. 2000, 185-200.
KRANENBORG, H.R., “Zaak C-131/12, Google Spain SL & Google Inc.”, SEW 2014, 487-493.
KULK, S. en ZUIDERVEEN BORGESIUS, F., “De implicaties van het Google Spain-arrest voor de vrijheid
van meningsuiting”, NTM/NJCM-Bull. 2015, afl. 1, 3-19.
LE BOUDEC, M. en VAN EECKE, P., “Recht op vergetelheid ook van toepassing op krantenarchieven”,
NJW 2015, afl. 414, 32.
LEMMENS, K., “Politie uit de kleren? Humo uit de rekken!”, noot onder Cass. 29 juni 2000, C.98.0530.F,
AM 2010, 86-99.
LEMMENS, K. en TAEVERNIER, B., “Media en vermoeden van onschuld: het kan beter”, Juristenkrant
2012, afl. 251, 17.
MCALINDEN, A.M., “The use of ‘shame’ with sexual offenders”, The British Journal of Criminology 2005,
373-394.
MOONEN, T., “Eerste geval van rechterlijke censuur is een feit”, Juristenkrant 2009, afl. 195, 2.
139
OVERSTEYNS, B., “Het recht op eerbiediging van het privé-leven”, RW 1988-1989, 488-498.
PONJAERT, S., “De Amerikaanse klopjacht op seksuele delinquenten: heiligt het doel de middelen?”,
Antenne 2008, afl. 1, 22-30.
SCHOEFS, R., “Google moet mensen soms vergeten”, Juristenkrant 2014, afl. 290, 2.
SCHUERMANS, F., “Lokvoertuigen doorstaan cassatietoets”, Juristenkrant 2010, afl. 209, 1.
SEVERIJNS, H., “Inroepbaarheid van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie”, Jura
Falc. 2013-14, afl. 4, 1003-1035.
STERCKX, K., “Sweetie: stop pedofilie, teken de petitie”, Humo, 5 november 2013, www.humo.be.
STEVENS, L., “Grooming en cyberlokking strafbaar. Uitbreiding van de strafrechtelijke bescherming van
de seksuele integriteit van minderjarigen in cyberspace”, RW 2015, afl. 22, 844-855.
STEVENS, L., noot onder Cass. 24 mei 2011, AJT 1998-1999, 173-174.
STROWEL, A., “Censure! Vous avez dit censure? A propos de l’arrêt Google sur le ‘droit à l’oubli’”, AM
2014, 311-313.
THOMAS, T., “European Developments in Sex Offender Registration and Monitoring”, Eur. Journ. Crime
Cr.L.Cr.J. 2010, afl. 4, 403-415.
VAN DEN BULCK, P., “Arrêt ‘Google Spain’: l’étendue du droit à l’oubli”, JDE 2014, 289-290.
VANDROMME, S., “Aanzetten van minderjarigen tot webcamseks: aanranding van de eerbaarheid
en/of aanzetten tot ontucht?, T.Strafr. 2009, afl. 3, 176-180.
VANWALLEGHEM, P., “Cassatie verduidelijkt begrip belaging”, Juristenkrant 2007, afl. 147, 8.
VERJANS, E., “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor schending van persoonlijkheidsrechten”, RW
2013-2014, afl. 14, 522-536.
VISSER, K., “Pedofilie: lastige lusten”, Blind 4 maart 2009, https://ziedaar.nl/article.php?id=340.
VOORHOOF, D., “De buurman, de seriemoordenaar, het vermoeden van onschuld en de media”,
Juristenkrant 2010, afl. 202, 11.
VOORHOOF, D., “Dutroux, pedofilienetwerken, ‘onderzoeksjournalistiek’ en koning Albert II”,
Juristenkrant 2001, afl. 40, 12-13.
VOORHOOF, D., “Fundamentele vrijheden schakelen zorgvuldigheidsnorm niet uit”, Juristenkrant
2013, afl. 262, 12-13.
140
VOORHOOF, D., “Ook gevangene heeft recht op vergetelheid”, Juristenkrant 2001, afl. 37, 1 en 16.
VOORHOOF, D., “Publicatie pedofielenlijst in België stuit op rechterlijk verbod”, Mediaforum 2000, afl.
9, 271.
X., “Cyberkinderlokkerij”, NJW 2014, afl. 302, 451.
X, “Liberté d’expression – Presse – Archives en ligne – Nouvelles publications de faits judiciaires –
Respect de la vie privée – Droit à l’oubli – Droit à l’oubli numérique – Droit à être oublié –
Anonymisation – Responsabilité de l’éditeur (oui) – Délit de presse (non)”, AM 2015, 319-325.
X., “Nieuwe regels zedenfeiten”, Juristenkrant 2013, afl. 269, 2.
X., “Seksueel misbruik”, NJW 2013, afl. 282, 409-411.
ANDERE
DE CONINCK, L., Publieke ‘pedofielenlijsten’. Bescherming van de maatschappij versus rehabilitatie en
re-integratie van pedoseksuele delinquenten, onuitg. masterproef Criminologische Wetenschappen
Universiteit Gent, 2008-2009, 74 p.
LEFEVERE, P.-J., Privacy en detentie – “Big Brother overal?”: een studie tussen het recht op privacy en
detentie, onuitg. Masterproef Rechten Universiteit Gent, 2009-2010, 126 p.
UYTTERSPROT, F., Opsporing van grooming: welke balans tussen bescherming van het kind en privacy
van de verdachte, onuitg. masterproef Rechten Universiteit Gent, 2013-2014, 163 p.
ONLINE PUBLICATIES
ARENDS, S., “Amerikaanse wet maakt antipedofielensite mogelijk”, VersPers 2 april 2009,
http://www.verspers.nl/artikel/verspers/4609/amerikaanse-wet-maakt-antipedofielensitemogelijk/#.VgkuINLtmko.
ATWILL, N., “Registration in French National Sex Offender Database does not violate rights”, Library of
Congress 27 januari 2010, http://www.loc.gov/law/foreign-news/article/european-court-of-humanrights-france-registration-in-french-national-sex-offender-database-does-not-violate-rights/.
BAKI, S., “Provocatie”, www.advocaat-baki.be/docs/artikels/DE%20PROVOCATIE.doc.
141
BROESDER, C., “Digitale pedolokker imiteert schoolmeisje”, http://www.pcmweb.nl/nieuws/digitalepedolokker-imiteert-schoolmeisje.html.
SCHARR,
J.,
“Controversial
‘Lolita’
chatbot
catches
online
predators”,
13
juli
2013,
http://www.nbcnews.com/technology/controversial-lolita-chatbot-catches-online-predators6C10622694..
WESTHOEVE,
M.,
“De
lokpuber:
wettelijk
toegestaan?”,
Fiat
Justitia
2014,
www.fiatjustitia.nl/artikel/de-lokpuber-wettelijk-toegestaan/.
X., “Community Notification Laws (Megan’s Law)”, www.findlaw.com.
X., “Un chasseur de pédophile publie des norm sur le net”, 7sur7 28 december 2010,
http://www.7sur7.be/7s7/fr/1502/Belgique/article/detail/1201231/2010/12/28/Un-chasseur-depedophile-publie-des-noms-sur-le-net.dhtml.
X.,
“’Virtual
Lolita’
aims
to
trap
chatroom
paedophiles,
11
juli
2013,
http://www.bbc.com/news/technology-23268893.
Persbericht
van
de
Ministerraad
van
17
maart
http://www.presscenter.org/nl/pressrelease/20160317/ministerraad-van-17-maart-2016.
http://criminal.findlaw.com/criminal-charges/community-notification-laws-megan-s-law.html.
http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/nl/displayFtu.html?ftuId=FTU_1.1.6.html.
http://iter-hulp.be/index.php?n=68&id=98&sid=98&taal=N&mnav=B.
https://www.privacycommission.be/nl/de-privacywet.
https://www.privacycommission.be/nl/recht-om-vergeten-te-worden-details.
https://www.privacycommission.be/nl/recht-op-afbeelding-enkele-bijzondere-gevallen.
142
2016,