Waarom olijfolie gezond is

DOOR: HANNY ROSKAMP, GERT SCHUITEMAKER
Waarom olijfolie gezond is
Antwoord op lang gestelde vraag?
Nieuw licht op Mediterrane voeding
Olijfolie behoort tot de Mediterrane voeding en wordt als erg gezond beschouwd.
Waaraan het zijn gezondheidseffecten dankt is onduidelijk. Een hoofdbestanddeel is
het oliezuur. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de visvetzuren, is van dit enkelvoudig
onverzadigde vetzuur eveneens weinig bekend wat voor werking het heeft in het
menselijk lichaam, vooral op hart en vaten. Nieuw onderzoek licht nu een tip van de
sluier op met als sleutelwoord: nitrovetzuren.
Net zolang als de Mediterrane voeding wordt benoemd
als ‘gezond’, zolang wordt er gespeculeerd over de
doorslaggevende, unieke factor die dit eetpatroon zo
gezond maakt. Ondanks het relatief grote aandeel vet
in de voeding, is het percentage hart- en vaatziekten
in de landen langs de Middellandse Zee laag en de
gemiddelde leeftijd die de inwoners bereiken relatief
hoog.
Wijn (flavonoïden en resveratrol), tomaten (lycopeen),
kruiden (antioxidanten), walnoten en amandelen,
allemaal zijn ze de revue gepasseerd. Ook olijfolie, rijk
aan het enkelvoudig onverzadigd vetzuur oliezuur,
hoort in dit rijtje thuis, hoewel van oliezuur niet echt
gunstige effecten bekend zijn zoals wel van de omega
3-vetzuren in vis, die een antitrombotisch en antiinflammatoir effect hebben via de eicosanoïden. Ook
het hoge aandeel groente en fruit wordt vaak genoemd.
En verder de hoge consumptie van vis en de lage
consumptie van vlees en verzadigd vet. Dat laatste klopt
niet helemaal. In veel Mediterrane landen eet men veel
60
ORTHO 2-2015
www.ortho.nl
kaas en ook behoorlijk veel vlees.
Men heeft ook bedacht dat het niet aan de voeding
ligt dat Mediterrane volkeren ouder worden en
gezonder zijn: het rustige, stressvrije leven en de zon
die jaarrond zorgt voor voldoende vitamine D zou de
doorslaggevende factor zijn.
Raadsel voor statistici
Voor statistici lijkt het onbegonnen werk om te
ontrafelen wat precies die ene positieve factor is. Als
dieet-interventie heeft de Mediterrane voeding redelijk
wat succes. Mensen die meer groente, fruit, volkoren
granen, vis, bonen en noten gaan eten en minder vet
vlees en vette zuivel verliezen stelselmatig gewicht, ze
krijgen een betere insulineresistentie, hun bloeddruk
daalt, risicofactoren voor hart- en vaatziekten gaan
omlaag en factoren van het metabool syndroom
verbeteren.1-3
Maar die dieet-interventie is geen trouwe weergave
van de Mediterrane voeding, want dat bestaat
helemaal niet. Er zijn meerdere traditionele keukens
in deze uitgestrekte regio. Wat men in Frankrijk
dagelijks nuttigt verschilt hemelsbreed van wat men
in Griekenland eet of in Italië. Die verschillen zijn
minstens zo groot als de overeenkomsten. Zo eet
men in Frankrijk veel vlees, in Griekenland is dat veel
minder.
En dan speelt nog het feit dat de Mediterrane voeding
de laatste decennia razendsnel wordt ingehaald door
de tijd. De oorspronkelijke bevindingen zijn gedaan
in de jaren zestig in Griekenland en Italië toen men
daar nog een traditioneel en sober eetpatroon had.
Dat is inmiddels vervangen door een industriële en
veramerikaansde manier van eten. Minder groente en
noten, meer hamburgers en snoepgoed.
Tandems: nitrovetzuren
Het is misschien te simpel gedacht om één factor te
willen aanwijzen. Daarom wordt er ook gezocht naar
het samenspel van factoren en naar positieve interacties:
tandems van meerdere productgroepen. Die worden
óók gevonden. Een voorbeeld dat we inmiddels kennen:
tomaten blijken meer lycopeen vrij te geven als ze
worden verwarmd in olie en lycopeen beschermt tegen
onder andere prostaatkanker.
www.ortho.nl
Recent is er in die lijn een belangrijke ontdekking
gedaan door Philip Eaton, hoogleraar aan het King’s
College in Londen. In Nature schreven hij en zijn team
dat vrijwel elke combinatie van groente met vetzuren
– afkomstig van noten, olijfolie of avocado – leidt tot
de vorming van nitrovetzuren.4 Dat zijn verbindingen
tussen vetzuren en het nitraat of nitriet dat aanwezig is
in groenten.
Eaton zag dat deze stoffen de bloeddruk verlagen en
de bloedvaten ontspannen omdat ze in staat zijn het
enzym epoxide-hydrolase te remmen. Hij vond dit
effect bij muizen, maar hij verwacht dat het bij mensen
ook zo zal werken, omdat wij over hetzelfde enzym
beschikken.
In de studie van Eaton kregen muizen met hoge
bloeddruk olijfolie, eventueel in combinatie met
natriumnitriet (dat normaal in groenten aanwezig is).
Na deze interventie van vijf dagen hadden de muizen
die natriumnitriet kregen een lagere bloeddruk en een
hogere nitrovetzuurspiegel in hun bloed. Ook werd
gecheckt wat er gebeurde bij muizen die ongevoelig
zijn voor het effect van nitrovetzuren: geen effect op de
bloeddruk.
Pimientos de Padrón zijn kleine
dikke, milde groene pepertjes. Ze
kunnen rauw gegeten worden,
maar ze zijn het lekkerst als ze
even zijn opgebakken in olijfolie
(en met wat zout geserveerd).
Schuilt hierin het gezondheidsgeheim?
Kort door de bocht
De Engelse pers besteedde meteen veel aandacht aan
Eaton’s studie omdat die werd gefinancierd door
de British Heart Foundation (BHT).5 De BHT, en
ook andere hartstichtingen over de wereld, hebben
jarenlang volgehouden dat de Mediterrane voeding zo
gezond was dankzij grote hoeveelheden groente, fruit
en granen. Vet werd – ondanks de rijkelijk vloeiende
olijfolie en dierlijke vetten in gezonde landen als Italië,
Frankrijk en Griekenland – jarenlang verketterd. De
BHT zou nu op zoek zijn naar een verklaring voor het
feit dat vet volgens recent onderzoek niet zo ongezond
is als ze al die tijd heeft gepredikt. Met de ontdekking
van nitrovetzuren zou ze gezichtsverlies kunnen
voorkomen.5
Dat is wat kort door de bocht en een te negatieve
interpretatie van het onderzoek van Eaton.
Nitrovetzuren staan al een tijdje in de belangstelling als
potentiële medicijnen. Nitrovetzuren zijn bijvoorbeeld
krachtige ontstekingsremmers en ontstaan in vivo als
reactie op oxidatieve processen. Ook vormen ze een
chemisch reservoir van stikstofoxide (NO) en kunnen
ORTHO 2-2015
61
De Amerikaanse onderzoeker
Helen Vlassara schreef het boek
het anti-AGE Dieet (vertaald in
het Nederlands) over de rol van
AGEs in de voeding. Geeft de
ontdekking van de nitrovetzuren
een interessante nieuwe
wending hieraan?
ze reageren met nucleofielen en zo de structuur,
de plaats en de functies van eiwitten veranderen.
Dat resulteert in het aansturen van functies van
bloedplaatjes en de neutrofielen, regulering van
immuuncellen, verbeterde insulinegevoeligheid
(en glucoseopname in vetcellen) en relaxatie van
de kransslagader.6 Ook zijn ze betrokken bij allerlei
antioxidatieve reacties als gevolg van oxidatieve stress.
Meerdere onderzoekers geven dan ook aan dat het goed
zou zijn om te kijken of de suppletie van nitrovetzuren
in staat is om ontstekingsziekten, waaronder
autoimmuunziekten, tegen te gaan.7 Bovendien denkt
men dat ze bij diabetes kunnen beschermen tegen
nierfalen en nierschade.8
Philip Eaton zelf denkt dat de reactie tussen olie en
groenten een natuurlijk beschermingsmechanisme is en
ziet potentie in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen
ter voorkoming van hart- en vaatziekte.
1. Kushi LH, Lenart EB, Willett WC. Health implications of
Mediterranean diets in light of contemporary knowledge. 1. Plant foods
and dairy products. Am J Clin Nutr 1995; 61(6 Suppl):1407S-1415S
2. Grosso G, Mistretta A, [..], Galvano F. Mediterranean diet and
cardiovascular risk factors: a systematic review. Crit Rev Food Sci Nutr
2014; 54(5):593-610.
3. Giugliano D, Esposito K. Mediterranean diet and metabolic diseases.
Curr Opin Lipidol 2008; 19(1):63-8
4. Charles RL, Rudyk O, Eaton P. Protection from hypertension in mice
by the Mediterranean diet is mediated by nitro fatty acid inhibition of
soluble epoxide hydrolase. Proc Natl Acad Sci U S A 2014; 111(22):8167
5. Blythman J. The secret of the Mediterranean diet? There is no secret.
The Guardian, Word Of Mouth Blog, 21 mei, 2014
6. Baker PR, Schopfer FJ, [..], Freeman BA. Convergence of nitric oxide
and lipid signaling: anti-inflammatory nitro-fatty acids. Free Radic Biol
Med 2009; 46(8):989-1003
7. Trostchansky A, Bonilla L, [..], Rubbo H. Nitro-fatty acids: formation,
redox signaling, and therapeutic potential. Antioxid Redox Signal 2013;
19(11):1257-65
8. Menon MC, Chuang PY, He JC. Nitro-oleic acid is a novel anti-
Relatie met AGEs
In 2014 werd in ORTHOmagazine het effect beschreven
van de Advanced Glycation End products (AGEs) op
onze veroudering.9 Er rijst nu een intrigerende vraag
met betrekking tot de AGEs en de nitrovetzuren. AGEs
ontstaan bij het verhitten van vetten (en eiwitten) en
ze staan aan de bron van een cascade aan negatieve
effecten op de celstofwisseling waaronder oxidatie. Een
manier om AGE-vorming te voorkomen is om voedsel
niet te bakken. Is het dan niet fascinerend dat tijdens
het koken van groente met vet nitrovetzuren ontstaan,
die juist de negatieve gevolgen van oxidatieve processen
tegengaan? Je kunt je afvragen wat het netto resultaat is,
positief of negatief?
En welke rol spelen de smaakpapillen? Die geven de
voorkeur aan groenten die zijn bereid met olie (of
noten). In Nederland bijvoorbeeld doen we traditioneel
een klontje boter bij de groente. Vroeger was de
verklaring daarvoor dat de vetoplosbare vitaminen
zoals vitamine A en E beter worden opgenomen. Nu
hebben we er een verklaring bij gekregen. Dat groente
met een beetje vet beter smaakt, zou weleens een
natuurlijke hint kunnen zijn dat het ook gezonder voor
ons is. Gelukkig komen er humane studies aan met
nitrovetzuren, zodat we snel beter zullen weten wat
wijsheid is: boter in de pan of boter in de ban.
oxidative therapy for diabetic kidney disease. Am J Physiol Renal Physiol
2013; 305(11):F1542-3
9. Christiaans P. AGEs in voeding en lichaam. Een verouderingsmodel.
Interview met Helen Vlassara. ORTHOmagazine 2014; 32(3):86-97
De digitale ORTHO-bibliotheek
bevat momenteel
Meer dan 8700 samenvattingen van
wetenschappelijke onderzoeken
Meer dan 800
artikelen uit ORTHO-magazine
Meer dan 300
artikelen uit Fit met Voeding
www.ortho.nl/orthomoleculaire-bibliotheek
62
ORTHO 2-2015
www.ortho.nl