Transgene gewassen veroveren de wereld

Transgene gewassen veroveren de wereld
vpro.noorderlicht.nl
Tien jaar geleden werden voor het eerst genetisch gemodificeerde planten gezaaid door gewone boeren. Vorig
jaar was 0,9 miljoen vierkante kilometer aarde bedekt met gengewassen. Dat is goed voor arme boeren en
voor het milieu, stellen deskundigen. Maar het publiek is nog steeds huiverig.
In 1992 bereikte het 'papaja ringspot virus' de papajavelden op Hawaii. Het tastte de planten zo zwaar aan, dat de productie in
1998 was gehalveerd en de boeren op de rand van het faillissement stonden. "Maar gelukkig hadden we de komst van het virus
voorzien ", vertelde biotechnoloog Dennis Gonsalves dit weekend op een symposium in St. Louis (VS). "We waren al in 1985
begonnen met de ontwikkeling van twee virusresistente varianten van papaja. In 1992 deden we de eerste veldproeven en in mei
1998 kwamen ze op de markt. In 1999 was de papaja-oogst weer op het oude niveau. De nieuwe varianten hebben de
papajasector van Hawaii van de ondergang gered."
Papaja is een van de weinige planten waarvan op grote schaal genetisch gemodificeerde vormen geteeld worden. Maar dat
betekent niet dat zulke gewassen onbelangrijk zijn. Vorig jaar bedekten ze 90 miljoen hectare landbouwgrond, ruim 21 maal de
oppervlakte van Nederland. Dat kwam vooral voor rekening van soja, maïs, katoen en koolzaad. Sinds hun introductie in 1996
hebben de biotech-gewassen boeren 27 miljard dollar aan economisch voordeel gebracht, becijferden de Britse economen
Graham Brookes en Peter Barfoot. Ondanks de hogere prijs van het biotech-zaaigoed.
Het oppervlak dat met transgene gewassen is bedekt, stijgt gestaag.
Hawaiiaans papajaveld met virusresistente planten, omringd door de traditionele versie. Het 'papaja ringspot virus' heeft toegeslagen.
Foto: Dennis Gonsalves.
Papajaveld van dichtbij, met op de voorgrond de oude en op de achtergrond de transgene planten. Foto Dennis Gonsalves.
Transgene katoen is in tien jaar heel gewoon geworden.
Nummer 1 in biotech: transgene soja bedekt een oppervlakte die 12 keer zo groot is als Nederland.
Het extra geld werd vooral verdiend doordat de oogst toenam en doordat minder gif gebruikt kon worden. Er werd de afgelopen
tien jaar 172 miljoen kilo onkruidverdelgend middel bespaard, plus 400 miljoen liter brandstof die nodig zou zijn geweest om
dat te verspreiden. Boeren in ontwikkelingslanden hebben daar bij uitstek van geprofiteerd, zei Clive James. Hij is directeur van
het ISAAA, een door overheden en bedrijven betaalde organisatie die de toepassing van biotechnologie in de landbouw wil
bevorderen. "Vorig jaar teelden acht miljoen boeren in 21 landen transgene gewassen. Van hen was 90 procent een arme boer
met een klein lapje grond in een ontwikkelingsland."
James hanteert een nogal brede definitie van 'ontwikkelingsland', want bovenaan het lijstje winstmakers staan de Verenigde
Staten (10,7 miljard dollar voordeel), Argentinië (10,1 miljard), China (4,2 miljard) en Brazilië (830 miljoen). De armste landen,
bijvoorbeeld in Afrika, doen nog niet mee. Maar dat komt wel, als het aan Clive James ligt: "De wereldbevolking zal de komende
vijftig jaar met drie miljard toenemen, de voedselbehoefte zal verdubbelen. Aan die vraag kunnen we met conventionele
middelen niet voldoen. Alleen met biotechnologie kunnen we de voedselproductie duurzaam verhogen."
En, voegde hij eraan toe, daar profiteert het milieu van. "Meer oogst per hectare betekent dat er minder regenwoud gekapt hoeft
te worden. Bovendien is er dus minder gif en brandstof nodig. Ook de uitstoot van broeikasgas neemt daardoor af."
Tegenstanders van transgene landbouw hebben altijd gewezen op mogelijke gevaren van de nieuwe gewassen voor natuur en
milieu, onder meer door de verspreiding van de nieuw ingebouwde genen bij wilde planten. Die hebben volgens James ongelijk
gekregen, want in tien jaar zijn er nog geen ongelukken gebeurd, terwijl de positieve milieueffecten onmiskenbaar zijn.
Op dit moment zijn twee categorieën transgene gewassen populair: de zogenoemde Bt-planten, waarin een gen van de bacterie
Bacillus thuringiensisis zorgt dat ze een insectendodende stof produceren, en planten die resistent zijn gemaakt tegen een
onkruidwerend middel. Er zijn echter veel meer biotech-gewassen op komst. Op het symposium kreeg Steve Padgette van
biotechbedrijf Monsanto (hoofdsponsor van het congres) de ruimte om een aantal variëteiten te presenteren die in de pijplijn
zitten. Bijvoorbeeld maïs die het aminozuur lysine produceert, waardoor hij voedzamer is als kippenvoer. En soja die omega-3
vetzuren bevat, de gezonde stoffen die normaal alleen in vis voorkomen. Ook een versie van rijst die goed bestand is tegen
droogte komt binnenkort de markt op.
Monsanto is natuurlijk niet als enige bezig met het maken van nieuwe biotech-gewassen. In Iran werd vorig jaar transgene rijst
geïntroduceerd die een beschermd is tegen insectenvraat, China plantte al meer dan een miljoen transgene populieren, in India
groeien genetisch gemodificeerde aubergines. En het begint allemaal nog maar net, aldus Clive James: "Het eerste decennium
van de biotechnologische landbouw was van de twee Amerika's, het tweede zal het decennium van Azië worden."
Europa is tot nu toe de grote achterblijver. Publiek en politiek zijn huiverig voor het 'Frankenstein-voedsel' en daarom zijn zowel
teelt als import van genetisch gemodificeerde producten tot nu toe sterk beperkt. Tussen 1998 en 2004 zijn zelfs helemaal geen
nieuwe gengewassen toegelaten. De wereldhandelsorganisatie oordeelde op 7 februari dat dat onrechtmatig was. Sinds 2004
kunnen nieuwe gewassen wel worden toegelaten, maar alleen na een tijdrovende procedure.
Ook in Afrika is genvoedsel ook nog vrijwel afwezig, maar daar zal snel verandering in komen, verwacht Clive James. De
behoefte aan voedsel groeit en er verschijnen binnenkort allerlei gewassen die speciaal voor Afrikaanse boeren zijn ontwikkeld,
zoals droogtebestendige mais, cassave met extra voedingsstoffen en gewassen die kunnen groeien op met aluminium vervuilde
grond. Weerstand is er wel in Afrika, maar "boeren zijn overal ter wereld hetzelfde: als ze zien dat hun buurman betere oogsten
en meer winst haalt met een transgeen gewas, gaan ze heel snel om."