Straling - Webklik.nl

Straling
Wat is radioactieve straling? Welke soorten straling zijn er? Hoe kun je ioniserende straling meten?
Vragen waarop in deze FAQ antwoorden worden gegeven.
-
Wat is radioactieve straling?
Wat is ioniserende straling?
Welke soorten ioniserende straling zijn er?
Wat is het doordringende vermogen van ioniserende straling?
Hoe kan je ioniserende straling meten?
Welke principes liggen ten grondslag aan de meetmethoden?
Hoe kan je je beschermen tegen ioniserende straling?
Welke wetgeving is er m.b.t. ioniserende straling?
Wat is radioactieve straling?
Dit is een in de journalistiek gebruikte term die niet correct is. De vraag zou moeten luiden: Wat is
ioniserende straling? Radioactieve stoffen (radionucliden) zenden tijdens hun verval straling uit die
ioniserend is. Men kent onder meer alfa-, bèta-, gamma-straling. De uitgezonden straling is niet
radioactief, maar veroorzaakt ionisaties. Ook röntgentoestellen kunnen ioniserende straling
uitzenden. De toestellen zelf zijn niet radioactief en ook de straling niet.
Wat is ioniserende straling?
Ioniserende straling is een naam voor snel bewegende (on)geladen kerndeeltjes en
elektromagnetische golven (fotonen). Als deze straling in contact komt met materie zoals lucht,
water of het lichaam treden er ionisaties op. Ionisatie is het vrijmaken van een of meer elektronen
uit een atoom, waardoor een ion ontstaat. De ionisatie is schadelijk als deze in het DNA plaatsvindt.
Welke soorten ioniserende straling zijn er?
Er zijn meerdere soorten straling. De belangrijkste zijn:
-
-
-
Alfastraling: deze straling wordt uitgezonden door een atoomkern. Het is een deeltje dat
bestaat uit twee protonen en twee neutronen. Deze straling wordt uitgezonden door
bijvoorbeeld uranium en plutonium. Het alfadeeltje is relatief zwaar.
Bètastraling: bestaat uit positieve (positron) of negatieve (elektron) geladen deeltjes. De
deeltjes worden door de atoomkern uitgezonden.
Gammastraling: bestaat uit zogeheten fotonen. Dit zijn “energiepakketjes” die met grote
snelheid voortbewegen. Deze straling wordt ook wel elektromagnetische straling genoemd.
Deze straling wordt door de atoomkern uitgezonden.
Röntgenstraling: is eveneens elektromagnetische straling. Deze straling ontstaat echter op
een andere wijze dan gammastraling, namelijk in een röntgenbuis.
Wat is het doordringend vermogen van ioniserende straling?
- Alfastraling kan gemakkelijk worden tegengehouden doordat de deeltjes zwaar zijn en een
grote lading hebben. Een velletje papier is als afscherming voldoende.
- Bètastraling kan een relatief hoge energie hebben en daarom door de huid dringen.
Bètastraling met een lagere energie kan worden tegenhouden door de huid of een dik vel
papier.
- Gammastraling en röntgenstraling zijn energetisch nogal verschillend. Afhankelijk van het
energieniveau kan de straling worden tegengehouden door bijvoorbeeld een aluminium
plaatje (bij laag energetische straling) of door een dikke laag lood of beton bij
hoogenergetische straling.
Hoe kan je ioniserende straling meten?
Elke soort straling kan worden gemeten, maar er zijn verschillende meetapparaten voor nodig. Eerst
moet bepaald worden wat je wilt meten: als je wilt weten of een tafel besmet is met radioactieve
stoffen heb je een ander meetapparaat nodig dan wanneer je wilt weten of er ioniserende straling is.
Voor besmettingen worden besmettingsmonitoren gebruikt, zoals een geigerteller of een
scintillatiemeter, voor uitwendige bestraling van het lichaam worden
thermoluminiscentiedosismeters gebruikt en voor omgevingsmonitoring worden GeigerMüllertellers gebruikt.
Welke principes liggen ten grondslag aan de meetmethoden?
Het principe dat aan de meetmethode ten grondslag ligt is dat straling ionisaties veroorzaakt in
materie. Een meetapparaat zal dus binnenkomende straling meten doordat er ionisaties plaatsvinden
in de materie (gas, vaste stof, gel) van het apparaat. Elke ionisatie veroorzaakt weer nieuwe
ionisaties, waardoor er een lawine van ionisaties ontstaat die groot genoeg is om een elektrische puls
in het meetapparaat te veroorzaken.
Hoe kan je je beschermen tegen ioniserende straling?
We moeten hierbij onderscheid maken in twee soorten bestraling. Je kan zowel inwendig als
uitwendig besmet raken met radioactieve stoffen, maar je kan ook alleen uitwendig worden
bestraald. Inwendige besmetting kan plaatsvinden door het inademen of via de mond binnen krijgen
van radioactieve stoffen. Uitwendige besmetting komt doordat de radioactieve stof op je handen of
op je gezicht terecht is gekomen en daar blijft zitten. Uitwendige bestraling kan optreden doordat
bijvoorbeeld een bron ioniserende straling uitzendt binnen de ruimte waarin je je bevindt. Personen
die met ioniserende straling werken worden altijd gewezen op een aantal maatregelen die ze kunnen
nemen. Om uitwendige bestraling te voorkomen:
-
werk zo snel als mogelijk (maar wel secuur);
houd zoveel mogelijk afstand tot de bron;
gebruik afscherming;
draag indien nodig beschermende kleding.
Om inwendige besmetting te voorkomen:
werk zoveel mogelijk achterin een zuurkast;
werk zoveel als mogelijk in lekbakken;
werk netjes;
voorkom aerosolvorming;
plan je experiment goed;
zorg voor goede transportbakken;
pipetteer nooit met de mond;
gebruik handschoenen op juiste wijze;
voorkom besmetting van apparatuur;
controleer na afloop op besmetting.