Referaat Annemarie Jorritsma “Actuele tafel” 20 september 2006

Referaat Annemarie Jorritsma “Actuele tafel” 20 september 2006
Thema “Burgerschap/burgerparticipatie”
Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om de Almeerse praktijk te
confronteren met het betoog van mw Tonkens.
Almere is voor u bekend of onbekend. U heeft vast indrukken of associaties bij
onze nieuwe stad.
In de media wordt vaak aandacht besteed aan Almere, soms met een
uitgesproken negatief beeld van de stad, soms een genuanceerd of positief beeld.
Wat betreft de burgerschapszin in Almere laat ik de beoordeling aan u. Is
Almere een stuifzandsamenleving?
Heeft Almere een stadsmuur nodig, eerst de poorten dicht om überhaupt
gemeenschapszin te krijgen? zoals laatst in Trouw geschetst werd. Of is
Almere een voorbeeld van een maakbare stad waar alles te beïnvloeden is?
Ik geef u een beeld van hoe ik de Almeerse samenleving zie, ervaar en erop
stuur.
In Almere is burgerschap en participatie een belangrijk thema. Dit thema is niet
alleen nu voor ons van belang, maar de afgelopen 30 jaar waarin de stad 0 naar
180.000 inwoners groeide en ook voor de toekomst waarin een groei naar circa
350.000 inwoners tot de mogelijkheden behoort.
Mijn persoonlijke motto is: Almere wordt een steeds grotere stad, maar we
moeten op sommige terreinen het goede van het dorpse behouden! Dit geldt
voor bijvoorbeeld de veiligheid; die weer afhankelijk is van de sociale cohesie,
het nemen van eigen verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheid voor elkaar.
Almere heeft een unieke geschiedenis: onze inwoners komen overal vandaan en
hebben met elkaar de stad gevormd tot wat zij nu is. Wij- het bestuur van de
stad- zijn ons voortdurend bewust van onze groeiende populatie en de
inspanningen die dit vergt om het samenleven goed te laten verlopen.
Groeistad Almere kenmerkt zich door de enorme snelheid van veranderingen.
Tot een paar jaar terug heerste heel sterk de cultuur van ontwikkelen: doen,
handen uit de mouwen , uitproberen. Dat heeft op veel terreinen vernieuwende
projecten en aanpak gebracht. Nu zijn we ons ook sterk bewust van het feit dat
we naast het ontwikkelen een belangrijke taak hebben in het beheren. Zorgen
voor de bestaande wijken, zorgen voor onze huidige bewoners en leren van onze
fouten, voorkomen van herhaling.
Zo hebben we als gemeente bij de totstandkoming van onze stad, in navolging
van De Rijp ook veel op onze schouders genomen. We vonden álles een
gemeentelijke taak: opbouwwerkers, kinderwerkers, bibliotheek,
zwembadpersoneel. We vonden dat de overheid c.q. de gemeente dit alles moest
initiëren.
Bij de pioniers was overigens ook veel wil aanwezig om het met z’n allen prettig
toeven te maken. In Almere haven bijvoorbeeld was de basisschool dé plek van
samenkomst voor allerlei zaken. Dat ontstond spontaan!
Pas later zijn we deze taken wat meer op afstand staan zetten d.m.v. stichtingen
met een eigen opdracht en eigen verantwoordelijkheid. De pioniers zijn lange
tijd de ruggengraat van de Almeerse samenleving geweest. Zelfs zo sterk dat
sommigen van hen in vijf besturen tegelijk zaten! Wat dat betreft denk ik dat
sommige problemen waar we nu tegenaan lopen ook veroorzaakt worden
doordat we als lokale overheid zelf zigzaggen: dan weer teveel pamperen en dan
weer een beroep op doen op eigen verantwoordelijkheid. Uiteraard zal hierbij
steeds de tijdgeest een rol spelen.
Maar hoe zit het nu precies met de burgerzin in Almere?
Interessant in dit kader is het onderzoek dat wij hebben laten doen in 2003, de
monitor Sociale Cohesie Almere. En recenter in 2005 het onderzoek van NIZW
Thuis in de wijk en onderzoeken naar leefstijlen van Motivaction.
Ik licht toe wat we hiermee onderzocht hebben en wat we hiermee als lokale
overheid doen.
De Almeerse visie op Sociale Cohesie is te onderscheiden als:
- thuis voelen: mate van mentale binding aan doelgroep, buurt of stad
- deelnemen: aan (vrijwillige) arbeidsproces, verenigingsleven, politiek
- initiatieven nemen: van zorg voor buren tot pleiten voor of realiseren
van nieuwe voorzieningen
In Almere hebben we op deze terreinen onderzocht hoe Almeerders er op deze
gebieden voor staan.
Uiteraard geven de cijfers een indicatie en zijn deze voortdurend aan
verandering onderhevig.
Thuis voelen:
Onderzocht is of en hoe Almeerders zich thuis voelen: in de samenleving, in
Almere en in de wijk.
- Het blijkt dat het wijkniveau het belangrijkste is voor de identificatie (band )
met Almere
- De kwaliteit van de relaties met buren is doorslaggevend voor hoe prettig ze in
hun buurt wonen
- De meeste Almeerders hebben hun plekje in de samenleving gevonden
- Voor mensen zonder werk (ongewild in deze situatie beland ) is het moeilijk.
Werk blijkt de belangrijkste factor voor een plaats in de samenleving.
Deelnemen:
Op de verschillende terreinen valt veel te vertellen:
- Onderwijs; Almeerders zijn over het algemeen minder hoog opgeleid dan in
andere steden
- De arbeidsparticipatie is hoog, veel tweeverdieners.
- Ouders met kinderen doen vaker dan gemiddeld vrijwilligerswerk. De helft van
de vrijwilligersorganisaties heeft voldoende vrijwilligers
- Politieke betrokkenheid: de helft van de Almeerders is niet geïnteresseerd in de
lokale politiek
- Het opkomstpercentage is laag. Ik kom daar graag zo nog op terug
- De sportdeelname is hoog (zeven op de tien)
- Cultuurparticipatie: is in Almere laag door het dan nog beperkte aanbod
- Sociale contacten; Almeerders zijn maatschappelijk actief. Gaan minder uit (in
vergelijking met andere steden0 en richten zich wat meer op familie dan op
vrienden.
Initiatieven nemen:
- Verantwoordelijkheid: er zijn maar weinig Almeerders die zich niet
medeverantwoordelijk voelen voor hun buurt
- Veel mensen zijn bereid zich incidenteel in te zetten voor hun buurt
- Collectieve of structurele buurtacties trekken minder mensen
- Zorg voor buren: onder jongere mensen komt minder voor, senioren helpen
hun buren tamelijk veel
Uit de boot (dreigen te) vallen:
- Drie centrumgebieden in Staatsliedenwijk wijzen op meer problemen dan
elders
- Almeerse bevolking hoort tot de welvarendste en meest actieve
- Onder 55-64 jarigen is een kwart arbeidsongeschikt
- Almeerders ervaren meer overlast van groepen jongeren dan bewoners in
andere steden
- Jongeren hebben zelf overlast van groepen jongeren
- Jonge bewoners van huurwoningen ervaren de meeste huurproblemen
- Almeerders voelen zich veiliger dan elders
- Sociaal isolement; er zijn aanwijzingen dat er meer Almeerders in isolement
verkeren dan elders
Praktijkvoorbeelden
Thuis voelen:
Jezelf thuisvoelen is mijns inziens een voorwaarde voordat bewoners gaan
deelnemen c.q. initiatief nemen.
In Almere worden steeds meer nieuwe wijken opgeleverd en in gebruik
genomen. Steeds weer nieuwe groepen mensen die zich gaan vestigen tussen de
zandvlaktes, modder en hijskranen. Soms zijn de wegen nog niet eens af; de
voorzieningen nog niet klaar. Kortom in het begin is het zogezegd
‘aanmodderen’.
In nieuwe wijken is herkomst dé gemeenschappelijke factor : iedereen komt
immers van een andere plek. Vaak is dat ook dé openingsvraag: waar kom jij
vandaan?
In de wijk Tussen de Vaarten is een vrijwilligerproject gestart : kennismaken
met alle bewoners door het uitwisselen en bundelen van kookrecepten. Dit bleek
een enorm succes.
Tussen thuisvoelen en deelnemen is het van belang dat nieuwe bewoners ook
willen wortelen in Almere. Doordat veel bewoners werken “buiten Almere”en
soms ook nog voor ontspanning, winkelen en uitgaan andere steden aandoen
ontstaat de band met Almere langzaam. Wat dat betreft zijn we in Almere met
ons nieuwe stadscentrum en het toenemend cultureel aanbod hard bezig geweest
om te voorzien in deze behoefte. Maar mensen moeten dus wél willen
uitproberen hoe het in Almere is.
Deelnemen
In Almere is sinds 2,5 jaar een nieuwe vorm van raadsvergaderingen: de
politieke markt.
Raads- en collegeleden zijn voor iedereen gemakkelijk aanspreekbaar en burgers
kunnen gericht naar de bespreking één onderwerp komen luisteren. Fracties
verdelen hun taken efficiënt en er is de mogelijkheid om via tentoonstelling
aandacht voor een bepaald onderwerp of organisatie te trekken.
We kennen burgeractiviteit: onderwerp van bewoners wordt geagendeerd als er
50 handtekeningen zijn, er wordt dan gesproken over een bepaald onderwerp.
Opvallend is dat dan de opkomst erg groot is. Ook als een onderwerp omstreden
is: bijvoorbeeld de kap van bomen, overlast van pluisjes van populieren, of de
komst van een bepaalde voorziening zoals een moskee of een TBS-kliniek.
De praktijk leert: als bewoners elkaar gevonden hebben rond een bepaald
onderwerp, dan komt dit op de agenda van de gemeenteraad.
Vinden en Binden:
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen is gestart met het actief
benaderen van allochtone bewoners om bij hen interesse in de politiek te
kweken en zelfs zo dat ze politiek actief willen worden. Een groot succes, het
heeft velen geënthousiasmeerd om politiek actief te worden.
Ook bracht het bij sommigen het inzicht dat nog teveel op de “oude woonplaats
en oude verenigingen ”werd geleund. Opeens kwamen betrokkenen tot het
besef: ik moet me hier gaan organiseren en hier investeren in het opzetten van
een eigen organisatie .
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 is uitgebreid campagne gevoerd om
mensen uit te dagen gebruik te maken van hun stemrecht. Helaas was de
opkomst in Almere onder de 50 %.
De gemeenteraad Almere baart dit ook zorgen. Zij is op zoek naar hoe de kloof
tussen overheid en burger gedicht kan worden. Door bureau Motivaction is een
onderzoek gedaan naar het Almeerse profiel van burgerschapsstijlen. Uit dat
onderzoek is naar voren gekomen dat het beeld van Almere als saai gezinsstadje
niet klopt maar dat Almere een Kosmopolitische gezinsstad is met veel
ondernemende mensen die openstaan voor nieuwe technologie en pragmatisch
zijn ingesteld. Dat biedt perspectief voor het krijgen van contact tussen overheid
en burgers. Geprobeerd wordt nu middels een internetpanel snelle peilingen te
houden onder bewoners. Dit geeft inzicht in wensen en behoeften van burgers,
het toetsen van veronderstellingen bij de raad, de mogelijkheid tot dialoog, het
volgen van de houding in de tijd (effectmetingen, monitoring). De nieuwe
campagne is inmiddels gestart onder het motto: de raad wil raad. De campagne
is twee weken terug gestart en levert veel reacties op.
Initiatieven nemen
Ik noem hier de casus betaald voetbal, Omniworld: initiatief nemen of
overnemen
In de periode 1998-2002 lagen er ambitieuze plannen voor Omniworld.
Topsport moest er komen, met o.a. betaald voetbal, een stadion, drafbaan, eigen
onroerend goed ontwikkeling. Gedachten waren: een stad van deze omvang
heeft ook betaald voetbal nodig, dat geeft een impuls aan de gemeenschapszin!
De plannen waren gebaseerd op flinke investeringen en exploitatiebijdragen van
de gemeente maar ook zouden ook aangevuld worden met bijdragen van het
bedrijfsleven.
Tijdens de rit bleek dat de deelname van marktpartijen uitbleef. De gemeente
stond alleen in de financiering van haar ambities.
De politieke wil ontbrak om de eerder gestelde ambities bij te stellen. De
tegenvallers werden door de gemeente financieel steeds weer opgevangen. In
2002 is het roer door een nieuwe coalitie omgegooid. Na een analyse werden
nieuwe uitgangspunten door de gemeente vastgesteld. Eén van deze
uitgangspunten was: betaald voetbal moet vanuit de samenleving ontstaan. Als
dan blijkt dat het (met bijdragen uit het bedrijfsleven) haalbaar is zal de
gemeente haar medewerking verlenen. En wat bleek: medio 2005 heeft Almere
voetbal. Het is er op eigen kracht gekomen en zal op eigen kracht doorgroeien!
Uit dit voorbeeld blijkt dat de gemeente door teveel over te nemen, partijen de
gelegenheid biedt om achterover te leunen en de “hand op te houden”.Het
Almeers bestuur heeft van de zaak Omniworld veel geleerd.
Een ander voorbeeld Nieuw Bestuurlijk Elan Flevoland
In Almere (en ook elders in de polder) wordt het bestuurlijk kader gevormd door
een aantal actieve pioniers. Ook wel genoemd de 200 van Flevoland. Zij hebben
zich vanaf hun vestiging sterk gemaakt voor het ontstaan van allerlei
voorzieningen en zelfstandige organisaties in de polder. Velen van hen bekleden
elk meerdere bestuursfuncties. Bij vacatures bestond ook steeds de neiging om
steeds weer mensen uit deze kring te vragen.
Het Nieuw Bestuurlijk Elan Flevoland wil daar verandering in brengen. Zij gaan
actief mensen werven onder allerlei bevolkingsgroepen om bestuurlijk actief te
zijn en organisaties - die op zoek zijn naar nieuw kader - met elkaar in contact te
brengen. Nieuw bloed, nieuwe ideeën, en het vermindert de kwetsbaarheid !
Een uitstekend initiatief dat bestaande patronen doorbreekt.
Wijkbudgetten
Dit is een voorbeeld van hoe burgerinitiatief in Almere wordt gestimuleerd.
Bewoners kunnen in Almere een voorstel indienen voor een aanpassing van een
voorziening, het organiseren van een activiteit, verhelpen van een onveilige
situatie in de buurt. Dit voorstel moet aan bepaalde criteria voldoen en de
bewoners weten dat van te voren. Als een voorstel ingediend is volgt er snel een
besluit en worden er middelen beschikbaar gesteld.
WMO
Binnenkort wordt de Wet Maatschappelijke Ondersteuning van kracht. Almere
is druk bezig met de voorbereidingen hiervoor. Wij hebben ambitieuze plannen
voor de wijze van aanvragen van diensten: er komen loketten in iedere wijk en
digitaal wordt aansluiting gezocht bij de plannen voor uitrol van de
gemeentelijke diensten. We willen de burgers goed bedienen, kwaliteit leveren.
Aangezien de Wet ook uitgaat van mantelzorg zien wij nog een behoorlijke
uitdaging voor onszelf. Hoe krijgen wij meer bewoners gemotiveerd en
enthousiast om voor elkaar klaar te staan? Er is nu beslist potentieel die dit al
doet, maar het zou fijn zijn als dit aantal toeneemt.
Wat dat betreft is deze tijdgeest van individualisering in ons nadeel! Oude
verbanden van familie, kerk ,sport vereniging zijn er niet meer. Mensen moeten
het zélf willen vanuit zingeving.
Graag leg ik dit vraagstuk ook bij u neer: onderkennen jullie dit probleem ook,
welke oplossingen hebben jullie hiervoor bedacht?
Dames en heren, ik hoop u met mijn verhaal wat meer inzicht te hebben gegeven
in hoe wij als college bezig zijn met het besturen van onze jonge stad.
Zoals u gemerkt heeft zijn we druk bezig met onze burgers, het bevorderen van
gemeenschapsgevoel en verantwoordelijkheid. Onze opgave is niet en ook nooit
klaar.
Om terug te komen op mijn inleidende woorden: Almere is gemaakt op
stuifzand, onze bewoners zijn volop gehecht aan hun polder. Een groot deel zet
zich voor een nog betere stad. Met het goede van een dorp en de uitdagingen van
een grote stad.
Ik wens ons allen een leerzame middag toe. Dank voor uw aandacht.