Beste Frans, beste André,

BOODSCHAP VAN DE KWANTUM
Commentaar bij:
Anton Zeilinger: The message of the quantum, Nature 438, 743 (8 December 2005).
Onmiddellijk geïnspireerd door:
M. Daumer, D. Dürr, S. Goldstein, T. Maudlin, R. Tumulka, N. Zanghi: The message of the quantum?, zie:
www.math.rutgers.edu/~oldstein/papers/zei.pdf
Beste vrienden,
Zoals je weet, beseft en ondervindt, heeft de kwantummechanica altijd uitgenodigd
tot extreme speculaties. Bovendien worden deze niet zelden verkocht als (liefst) diepe
waarheid, nieuwste filosofie of sensationele ontdekking. Wist je echter ook dat behalve
gewezen eerste ministers en andere emeriti ook topexperten in de kwantummechanica, dus
alleszins professionele fysici, nog vandaag, misschien eigenaardige denkbeelden
onderhouden?
Als bewijs de tekst van Anton Zeilinger, wereldberoemd experimentator uit Wenen
die een uitstekende reputatie heeft als beoefenaar van de meest geavanceerde table-top
experimenten uit de kwantummechanica. Ik heb uit het essay een drietal passages gelicht
die ik hieronder dan weer kort bespreek.
Zeilinger schrijft dat The discovery that individual events are irreducibly random is
probably one of the most significant findings of the twentieth century. Ik veronderstel dat
hij hier beweert dat het determinisme moet worden opgegeven in onze beste fysische
theorieën. Of ook, dat er zou gevonden zijn dat sommige individuele gebeurtenissen
intrinsiek toevallig zijn in plaats van toevallig lijken (bijvoorbeeld omwille van onze
onwetendheid, gebrek aan informatie, de grote complexiteit enz.). Ik zou niet weten
waarom of hoe. Het kan zijn dat Zeilinger bijvoorbeeld denkt aan radioactief verval, of hij
zou kunnen verwijzen naar de statistische aspecten in de zogenaamde collapse of the
wavefunction, of naar het formalisme van padintegralen, maar niets van dat alles lijkt me
definitief te bewijzen dat we met Toeval te maken hebben. Waarom zou je dat dan willen
wijsmaken aan de lezers van Nature? Men kan natuurlijk altijd in zekere mate kiezen
welke verklaringen te geven voor de experimentele feiten. Men kan daarin opteren voor
een verklaring waar Toeval het laatste en beslissende woord heeft. Dat lijkt me echter een
capitulatie die (hier en nu) wetenschappelijk niet verantwoord is.
Zeilinger schrijft dat John Bell showed that the quantum predictions for entanglement
are in conflict with local realism. Dat is verkeerd. Bell heeft voor zijn befaamde
ongelijkheden geen realisme (dat zijn de zogenaamde verborgen veranderlijken)
aangenomen. Bell heeft dat trouwens zelf herhaaldelijk benadrukt. Zeilinger gaat verder
en beweert that the concept of reality itself is at stake.
Ik vraag me af wat dat betekent of zelfs, wat dat anders kan betekenen dan dat er eigenlijk
niets (buiten onszelf ?) objectief bestaat. Dat is natuurlijk geen wetenschappelijke
opvatting en opnieuw zie ik niet wat er in de kwantumwereld of in het werk van Bell of in
de Kochen-Specker paradox zou steken wat zulke verzuchting kan verontschuldigen.
Zeilinger suggereert dat the distinction between reality and our knowledge of reality,
between reality and information, cannot be made. Wat zeg je daar van? Je zou kunnen
veronderstellen dat na deze slag een finaal en machtig argument zal worden gegeven.
Nochtans volgt enkel dit als uitleg There is no way to refer to reality without using the
information we have about it. Met andere woorden, Zeilinger wou enkel de diepe waarheid
verkondigen dat wat we kunnen zeggen of weten over de werkelijkheid overeen moet
komen met onze informatie over de werkelijkheid... dus, wat we weten over de
werkelijkheid moet overeenstemmen met wat we weten over de werkelijkheid. Zou deze
tautologie echt interessante gevolgen hebben? Het lijkt me eerder belangrijk te
benadrukken dat het onderscheid tussen de werkelijkheid en onze kennis over de
werkelijkheid kan en moet worden gemaakt, al is het maar om de noties kennis en
informatie enige betekenis te kunnen geven.
BESLUIT
Zeilinger wil ten onrechte doen geloven dat kwantummechanica toont (1) dat een
intrinsiek toeval de natuur beheerst – wat dat ook betekent, en (2) dat het concept van de
werkelijkheid of realiteit op zijn minst herdacht moet worden en wellicht veel subjectiever
moet gedacht worden – wat dat ook betekent. Het is waar, het kan erger, maar het kan ook
ernstiger.
Christian Maes