Wilsverklaring-wilsbeschikking- levenstestament

Wilsverklaring-wilsbeschikkinglevenstestament
Juridische aspecten
Herman NYS
Plan uiteenzetting
•
•
•
•
Het begrippenkader
De juridische duiding
Het Belgisch recht
(Tussentijdse) Besluiten
Het begrippenkader
• Complexe aangelegenheid. Veel verwarring
• Uniforme terminologie nodig : wilsverklaring
• Wilsbeschikking synoniem van wilsverklaring
maar wordt voornamelijk voor testament
(“laatste wilsbeschikking”) gebruikt. Ook
wilsuiting en wilsbesluit zijn synoniem.
• Levenstestament ( “living will”). Niet bruikbaar.
Testament regelt bestemming goederen NA het
overlijden. Levenstestament regelt bestemming
persoon VOOR het overlijden
Wilsverklaringen met een onmiddellijk
gevolg
• Een arts doet een voorstel aan een patiënt die
wilsbekwaam is.
• De patiënt geeft daarop zijn toestemming. Dat is
een wilsverklaring met een onmiddellijk gevolg
Wilsverklaring met een uitgesteld
gevolg
• Een bekwaam persoon stelt een wilsverklaring
op waarin hij een medische behandeling vraagt
of weigert voor het geval hij onbekwaam zou zijn
geworden en dus niet meer in staat is zijn wil te
uiten.
• Deze wilsverklaring heeft pas gevolgen wanneer
de betrokken persoon inderdaad onbekwaam is
geworden
Juridisch?
• Verschillen wilsverklaringen met een
onmiddellijk en een uitgesteld gevolg juridisch
van elkaar?
• Alvorens deze vraag te beantwoorden een ander
onderscheid maken tussen positieve en
negatieve wilsverklaringen.
Positieve wilsverklaring
• Een positieve wilsverklaring is een wilsverklaring waarin
een persoon toestemt in een medische tussenkomst of
een verzoek doet tot een medische tussenkomst ( bv en
vooral : euthanasie)
• Dit kan zowel met onmiddellijk als met uitgesteld gevolg
gebeuren :
-Een toestemming met onmiddellijk gevolg in een
medische tussenkomst.
-Een verzoek om euthanasie met onmiddellijk gevolg
-Een toestemming in een medische tussenkomst met
uitgesteld gevolg.
-Een verzoek om euthanasie met uitgesteld gevolg
Zijn positieve wilsverklaringen
bindend?
• De belangrijkste positieve wilsverklaringen zijn
deze met betrekking tot euthanasie
• Die zijn juridisch echter niet bindend
Negatieve wilsverklaring
• Een negatieve wilsverklaring is een
wilsverklaring waarin een persoon weigert toe te
stemmen in een medische tussenkomst
• Dit kan zowel gebeuren met een onmiddellijk als
een uitgesteld gevolg:
- Een weigering met onmiddellijk gevolg van een
medische tussenkomst.
- Een weigering met onmiddellijk gevolg van
euthanasie.
- Een weigering met uitgesteld gevolg van een
medische tussenkomst.
- Een weigering met uitgesteld gevolg van
euthanasie
weigering met onmiddellijk gevolg:
bindend?
• Weigering met onmiddellijk gevolg van een
medische tussenkomst is steeds bindend : art.8
§4 patiëntenrechtenwet : recht om toestemming
voor een medische tussenkomst te weigeren of in
te trekken
• Weigering met onmiddellijk gevolg van
euthanasie is eveneens steeds bindend : zonder
geldig verzoek is euthanasie een misdrijf.
weigering met uitgesteld gevolg:
bindend?
• Art.8 §4, vierde lid patiëntenrechtenwet:
schriftelijke weigering van een “welomschreven”
tussenkomst - ook als zij levensreddend kan
zijn- moet worden geeërbiedigd zolang de
patiënt ze niet herroept terwijl hij nog
wilsbekwaam is
• Verwar niet “rekening houden met” (niet
bindend) en “ eerbiedigen” ( respecteren;
naleven – bindend).
weigering met uitgesteld gevolg van
euthanasie: bindend?
• Voorafgaande weigering van euthanasie (
“levenswilverklaring”) moet steeds worden
geëerbiedigd.
Tussentijds besluit
• Positieve (met onmiddellijk en met uitgesteld
gevolg) wilsverklaringen en negatieve (met
onmiddellijk en met uitgesteld gevolg)
verschillen grondig van elkaar wat hun bindend
karakter betreft.
• De wet maakt geen onderscheid tussen de
weigering met onmiddellijk gevolg en met
uitgesteld gevolg van een welomschreven
tussenkomst: allebei moeten ze worden
geëerbiedigd.
weigering met onmiddellijk gevolg = weigering
met uitgesteld gevolg?
• Contra : hoe kunnen we weten dat de weigering met
uitgesteld gevolg van een behandeling nog beantwoordt
aan wat de patiënt zou willen mocht hij nog
wilsbekwaam zijn?
• Antwoord (van jurist) : precies omdat we de huidige wil
niet kunnen kennen, moeten we de laatst bekende wil
uitgedrukt in een wilsverklaring respecteren. Juridisch
perfect mogelijk : huidige wilsonbekwaamheid maakt
mijn vroeger genomen beslissingen (bv. huwelijk;
testament; weigering afstaan van orgaan ed) niet
ongeldig
Verschillen tussen een weigering met
onmiddellijk en uitgesteld gevolg
• Weigering met onmiddellijk gevolg is per
definitie duidelijk. Zoniet kan de patiënt ze nog
verduidelijken
• Eenmaal wilsonbekwaam kan de patiënt zijn
weigering niet meer verduidelijken. Daarom eist
de wet dat ze betrekking moet hebben op een
“welomschreven” tussenkomst. Maar ook dat
laat ruimte voor discussie : antibiotica is
“welomschreven” maar de omstandigheden
waarin antibiotica wordt geweigerd moeten ook
welomschreven zijn. Maar dat vereist de wet
niet.
Andere leemten in de
patiëntenrechtenwet
• Geldigheidsduur van de weigering van een
welomschreven tussenkomst is niet bepaald. Dit
betekent : onbepaalde duur geldig. Na verloop
van tijd kan dit moeilijkheden veroorzaken voor
interpretatie en toepassing
• Geen registratiesysteem geregeld. Opsteller van
een wilsverklaring moet zelf maatregelen nemen
opdat artsen tijdig ervan op de hoogte zijn.
Artsen hebben geen zoekplicht! Zeker niet bij
spoed : dan primeert de hulpverleningsplicht op
een niet gekende weigering
Nog leemten in de
patiëntenrechtenwet
• Wet stelt geen formele voorwaarden ( behalve dat het om
een schriftelijke verklaring moet gaan) : datum,
handtekening, getuigen. Daardoor kunnen er twijfels
rijzen of de verklaring wel afkomstig is van de
betrokkene. Bij twijfel zal een arts handelen in het
belang van de patiënt en dus een wilsverklaring tot
weigering eventueel niet eerbiedigen.
De vertegenwoordiger van de
onbekwame patiënt
• Een wilsverklaring met uitgesteld gevolg kan
niet alleen betrekking hebben op (weigering of
toestemming) van een medische tussenkomst
• In zo een wilsverklaring kan iemand ook zijn
vertegenwoordiger aanduiden die in zijn plaats
toestemming zal geven of weigeren wanneer de
betrokkene wilsonbekwaam is geworden
• Beide elementen kunnen in één en dezelfde
wilsverklaring worden geregeld. Dat heeft ook
praktische voordelen
De vertegenwoordiger van de
onbekwame patiënt
• Het aanwijzen van een vertegenwoordiger wordt
geregeld in art.14 §1, tweede lid
patiëntenrechtenwet :
“ de aanwijzing van de „door de patiënt benoemde
vertegenwoordiger‟ geschiedt bij een
gedagtekend en door de patiënt en deze persoon
ondertekend bijzonder schriftelijk mandaat
waaruit de toestemming van laatstgenoemde
blijkt”
De vertegenwoordiger van de
onbekwame patiënt
• Heeft de onbekwame patiënt geen vertegenwoordiger
aangewezen – hetgeen meestal het geval is; geen
wettelijke plicht – dan wordt automatisch – zonder dat
er een aanwijzing moet gebeuren – een van de volgende
familieleden vertegenwoordiger ( in dalende volgorde) :
de samenwonende partner van de patiënt/ een
meerderjarig kind/ een ouder/ een meerderjarige broer
of zus.
• Ingeval van conflict of bij ontbreken/niet optreden van
een vertegenwoordiger handelt de arts in het belang van
de patiënt
Intermezzo
• Zeg niet “vertegenwoordiger” tegen de
“vertrouwenspersoon” en omgekeerd
• Vertrouwenspersoon staat een patiënt bij maar heeft
geen enkele juridische bevoegheid om de rechten van die
patiënt uit te oefenen. Een patiënt kan meer dan één
vertrouwenspersoon hebben
• Een vertegenwoordiger treedt maar op ingeval van
wilsonbekwaamheid. Een wilsbekwame patiënt moet zelf
zijn rechten uitoefenen en kan dat niet laten doen door
een vertegenwoordiger. De wet is niet duidelijk of men
meer dan één vertegenwoordiger kan hebben.
• Vertrouwenspersoon = informeel; vertegenwoordiger =
formeel
De vertegenwoordiger van de
wilsonbekwame patiënt
• Mag de vertegenwoordiger een behandeling die
in het belang is van de patiënt weigeren?
• Regel : neen. De vertegenwoordiger heeft zijn
bevoegdheden juist om te handelen in het belang
van de patiënt.
• Één uitzondering : een door de patiënt
benoemde vertegenwoordiger mag een
behandeling weigeren op voorwaarde dat hij zich
kan beroepen op de uitdrukkelijke wil ( lees :
weigering met uitgesteld gevolg) van de patiënt.
De vertegenwoordiger van de
onbekwame patiënt
• Met andere woorden: een niet door de patiënt
benoemde vertegenwoordiger kan géén
behandeling weigeren, zelfs als hij zich kan
beroepen op de voorafgaande wilsverklaring van
de patiënt.
• Wie een weigering met uitgesteld gevolg opstelt
moet daarin ook een vertegenwoordiger
aanwijzen om er zeker van te zijn dat de
weigering zal worden geëerbiedigd
Tussentijds besluit
• In een wilsverklaring met uitgesteld gevolg kan een door
de patiënt zelf benoemde vertegenwoordiger worden
aangewezen
• Deze wordt maar bevoegd wanneer de patiënt
wilsonbekwaam is geworden
• Niet te verwarren met de vertrouwenspersoon
• Enkel de zelf benoemde vertegenwoordiger kan de
uitvoering van een weigering van een welomschreven
medische tussenkomst afdwingen. De niet zelf benoemde
vertegenwoordiger is daartoe niet bevoegd
Vertegenwoordiger en euthanasie
• Een vertegenwoordiger – ook de zelf benoemde – heeft
niet de bevoegdheid om euthanasie te verzoeken. Dit
moet door de betrokkene zelf gebeuren. De
euthanasiewet spreekt enkel over vertrouwenspersonen
• Een vertegenwoordiger is evenmin bevoegd te vragen dat
geen euthanasie zou worden toegepast wanneer de
betrokkene een geldig verzoek om euthanasie heeft
gedaan en alle wettelijke voorwaarden daartoe vervuld
zijn. Voorzover de wil van de patiënt duidelijk is moet de
vertegenwoordiger dienovereenkomstig handelen.
De wilsverklaring met uitgesteld gevolg inzake
euthanasie
• Zeer formeel geregeld in hoofdstuk III euthanasie wet onder de
(onjuiste) titel “ wilsverklaring” ( déclaration anticipéé)
• Een model is opgenomen in bijlage bij het K.B. 2 april 2003
houdende vaststelling van de wijze waarop de wilsverklaring inzake
euthanasie wordt opgesteld,herbevestigd, herzien of ingetrokken.
Een model, geen verplichting
• Sedert 1 september 2008 is de registratie van de wilsverklaring via
de gemeentelijke burgerlijke stand mogelijk zijn. Geldt enkel voor de
wilsverklaring opgesteld volgens het model ( K.B. 27 april 2007 tot
regeling van de wijze waarop de wilsverklaring inzake euthanasie
wordt geregistreerd en via de diensten van het Rijksregister aan de
betrokken artsen wordt meegedeeld, Belgisch Staatsblad van 7 juni
2007)
De wilsverklaring met uitgesteld gevolg inzake
euthanasie
• Zeer beperkt toepassingebied : geldt niet voor
het geval men niet meer in staat is zijn wil te
uiten (pas dan wordt ze geldig) maar enkel
indien men onomkeerbaar buiten bewustzijn is.
Dementie? Neen
• Ook in de duur beperkte toepassing (vijf jaar).
Algemene besluiten
TIEN PUNTEN OM NIET TE VERGETEN
• Een ingewikkelde materie
• Onthoud verschil tussen wilsverklaringen met onmiddellijk en
uitgesteld gevolg
• Onthoud dat een wilsverklaring met uitgesteld gevolg maar geldig
wordt vanaf de wilsonbekwaamheid van de opsteller ervan
• Onthoud verschil tussen positieve en negatieve wilsverklaringen
• Onthoud dat positieve wilsverklaringen voor de arts niet bindend
zijn
• Onthoud dan naar Belgisch recht negatieve wilsverklaringen voor de
arts bindend zijn
Algemene besluiten
• Onthoud dat de weigering met uitgesteld gevolg
door de wet veel te summier is geregeld om
goed bruikbaar te zijn
• Onthoud dat in een wilsverklaring met uitgesteld
gevolg een vertegenwoordiger kan worden
benoemd
• Onthoud het verschil tussen een
vertegenwoordiger en een vertrouwenspersoon
• Onthoud dat het verzoek met uitgesteld gevolg
om euthanasie een zeer beperkt
toepassingsgebied heeft
Meer informatie
• H.Nys, Recht en bio-ethiek,
LannooCampus,2010
• Model wilsverklaring met uitgesteld gevolg:
website van de Federatie Palliatieve Zorg
Vlaanderen