Wegwijs in het web van de wilsverklaringen

Www.wilsverklaring.be
Wegwijs in het web van de wilsverklaringen
Herman Nys* en Bart Hansen**
1. Inleiding
In de maatschappelijke discussie over het levenseinde speelt er één constante: patiënten hebben het recht om waardig te sterven. In de zorgpraktijk wordt dit vertaald
in: kwalitatieve zorg rond het levenseinde op maat van de patiënt, ook en vooral als
die patiënt niet meer in staat is zijn wil te kennen te geven.
Een van de instrumenten die naar voren worden geschoven om te voldoen aan
die zorgverlening en rechtsbescherming op maat, is de zogenaamde wilsverklaring.
Op dit ogenblik leven er echter veel misverstanden, zowel bij patiënten als bij zorgverleners, over de verschillende soorten wilsverklaringen die in omloop zijn, over de
wettelijke bepalingen die erop van toepassing zijn en over wie die wilsverklaringen
kan of moet uitvoeren.
In het volgende overzicht willen we de lezer wegwijs maken in het web van de wilsverklaringen. We beginnen met een woord uitleg bij de mogelijke gebruikte termen.
2. Terminologische verduidelijkingen en inhoudelijke toelichtingen
Pleidooi voor de term ‘wilsverklaring’
Een zoekopdracht met een internetzoekmachine op het trefwoord ‘wilsverklaring’
verwijst meteen door naar verwante zoektermen als ‘wilsbeschikking’, ‘wilsbesluit’,
‘levenstestament’, etc. Maar dekt de vlag hier steeds dezelfde lading?
‘Wilsbeschikking’ en ‘wilsbesluit’ zijn inderdaad geschikte synoniemen van ‘wilsverklaring’. Wel worden deze termen vooral gebruikt in de betekenis van een uiterste
wilsbeschikking of testament. Problematischer is echter de term ‘levenstestament’,
* Herman NYS is directeur van het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van de K.U.Leuven en
voorzitter van het A.Z. Nikolaas.
E-mail: [email protected].
** Bart HANSEN is onderzoeker bij het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van de K.U.Leuven en
coördinator gezondheidsethiek van de Groep Emmaüs.
E-mail: [email protected].
Ethische Perspectieven 19 (2), 155-166, doi: 10.2143/EPN.19.2.2038098
© 2009 by Ethische Perspectieven. All rights reserved.
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 155
01-07-2009 09:03:50
een nogal letterlijke vertaling van het Engelse ‘living will’. Een ‘gewoon’ testament
regelt de bestemming van iemands goederen na het overlijden, terwijl een ‘levenstestament’ de bestemming van de persoon wenst te regelen voor het overlijden. Bovendien
is de term ‘levenstestament’ onbekend in het notarieel recht. Tenslotte is een ‘gewoon’
testament altijd bindend, wat niet noodzakelijk het geval is voor een zogenaamd
levenstestament. Daarom raden wij het gebruik van de term ‘levenstestament’ af en
spreken wij hieronder consequent van een ‘wilsverklaring’.
Binnen de ruime categorie van de wilsverklaring kunnen nog meerdere onderscheidingen worden aangebracht. Een eerste onderscheid is dat tussen een actuele en een
voorafgaande wilsverklaring. Een tweede onderscheid is dat tussen positieve en negatieve
wilsverklaringen.
Actuele en voorafgaande wilsverklaringen
Een actuele wilsverklaring wordt afgelegd door een wilsbekwaam persoon tegenover
een concrete, met naam en toenaam gekende arts (of andere zorgverlener, maar
meestal een arts) met het oog op toestemming tot, verzoek om of weigering van een
(of meerdere) medische tussenkomst(en)1 waar hier en nu behoefte aan bestaat of
vraag naar is. Eigenlijk gaat het gewoon om een actuele toestemming, een actueel
verzoek of een actuele weigering van een medische tussenkomst.
Een voorafgaande wilsverklaring wordt ook afgelegd door een wilsbekwame persoon
tegenover (een) al dan (meestal) niet concrete, met naam en toenaam gekende arts(en)
met het oog op toestemming tot, verzoek om of weigering van een (of meerdere) medische tussenkomst(en) waar hier en nu (op het ogenblik dat de wilsverklaring wordt afgelegd) nog geen behoefte aan bestaat. Deze wilsverklaring wordt afgelegd voor het geval
de persoon in een situatie terechtkomt waarin hij niet meer wilsbekwaam is (zijn wil niet
meer kenbaar kan maken) en dus geen actuele wilsverklaring meer kan afleggen.
Voor een goed begrip van het onderscheid tussen een actuele en een voorafgaande
wilsverklaring is het van groot belang in te zien dat het onderscheid actueel versus
voorafgaand op zich niets te maken heeft met het moment waarop de verklaring
wordt afgelegd: beide verklaringen worden namelijk afgelegd voorafgaand aan de
medische tussenkomst. Dit wordt ten onrechte wel eens over het hoofd gezien.
Wat is dan wel de essentie van het verschil? Dat heeft te maken met de gezondheidstoestand van wie de wilsverklaring aflegt. Bij een actuele wilsverklaring is er
op dat ogenblik reeds een concrete behoefte aan of concrete vraag naar een medische tussenkomst. Kort gezegd: degene die de verklaring aflegt, is reeds ‘ziek’. Bij
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 156
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 156
01-07-2009 09:03:50
de voorafgaande wilsverklaring is er nog geen concrete vraag naar of behoefte aan
de medische tussenkomst(en) waarop de wilsverklaring betrekking heeft. De
opsteller anticipeert (vandaar ‘voorafgaand’) op een toekomstige behoefte of vraag.
Op het ogenblik dat hij de verklaring aflegt, lijdt hij nog niet aan de ziekte waarop
de medische tussenkomst betrekking heeft. Eenvoudig en wat ongenuanceerd
gesteld: de actuele wilsverklaring wordt steeds geformuleerd door een zieke persoon, terwijl de voorafgaande wilsverklaring door een nog gezonde persoon wordt
opgesteld.
Het is belangrijk te benadrukken dat een voorafgaande wilsverklaring nooit uitwerking kan hebben zolang de persoon die ze opstelde nog wilsbekwaam is. Dan
moet steeds zijn actuele wil worden gevraagd. Wanneer de actuele wilsverklaring
afwijkt van de voorafgaande wilsverklaring, heeft de actuele altijd voorrang, uiteraard
voor zover de persoon op het ogenblik dat hij de actuele wilsverklaring aflegt ook
wilsbekwaam is.
Positieve en negatieve wilsverklaringen
Een positieve wilsverklaring is een wilsverklaring waarin een persoon toestemt in een
medische tussenkomst of een uitdrukkelijk verzoek doet tot een medische tussenkomst. Hiertegenover staat de negatieve wilsverklaring. Dit is een wilsverklaring waarin
een persoon weigert toe te stemmen in een medische tussenkomst.
Mogelijke combinaties van wilsverklaringen
Zowel positieve als negatieve wilsverklaringen kunnen worden geuit door middel van
een actuele of een voorafgaande wilsverklaring. Dit blijkt uit de volgende matrix. Om
het theoretisch onderscheid wat concreter te maken, geven we telkens ook een praktisch voorbeeld.
schema 1: mogelijke combinaties van wilsverklaringen
wilsverklaring
actueel
voorafgaand
positief
voorbeeld: een actueel
verzoek om euthanasie
voorbeeld: een voorafgaand
verzoek om euthanasie
negatief
voorbeeld: een actuele weigering
van een bloedtransfusie
voorbeeld: een voorafgaande
weigering van een reanimatie
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 157
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 157
01-07-2009 09:03:50
3. Het juridisch bindend karakter van wilsverklaringen
Een belangrijke vraag voor patiënten en hun zorgverleners is: moet een wilsverklaring
worden geëerbiedigd of volstaat het dat er rekening mee gehouden wordt? In het eerste geval is de wilsverklaring bindend (of dwingend), in het tweede geval is de wilsverklaring een belangrijk element in de besluitvorming, maar niet doorslaggevend.
Voor het beantwoorden van deze vraag is het onderscheid tussen een positieve en
een negatieve wilsverklaring van het grootste belang. Het onderscheid tussen een
actuele en een voorafgaande wilsverklaring is hier van minder belang.
Het bindend karakter van positieve wilsverklaringen
Een positieve wilsverklaring is juridisch niet bindend. Dit geldt zowel voor actuele als
voorafgaande wilsverklaringen. De enige wettekst in België die handelt over positieve
wilsverklaringen is de euthanasiewet en artikel 14 van die wet laat hier niet de minste
twijfel over bestaan:
Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3 [= het actueel verzoek om
euthanasie] en 4 [= het voorafgaand verzoek om euthanasie] hebben geen dwingende
[bindende] waarde.
Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen.
Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het toepassen van euthanasie.
Het niet bindend karakter van een verzoek om euthanasie neemt niet weg dat er
strenge formele eisen gelden voor de opstelling ervan. De wetgever heeft zelfs een
(facultatief) modelformulier opgesteld2 voor het voorafgaande verzoek en maakt de
registratie ervan via de gemeentelijke burgerlijke stand mogelijk.3
Het bindend karakter van negatieve wilsverklaringen
Het bindend karakter van een actuele negatieve wilsverklaring volgt uit artikel 8§4,
eerste lid van de patiëntenrechtenwet. Daarin is bepaald:
De patiënt heeft het recht om de toestemming voor een tussenkomst te weigeren of in te
trekken.
Deze weigering moet door de betrokken arts worden geëerbiedigd, omdat zijn tussenkomst altijd de toestemming van de patiënt vereist (behalve in een spoedgeval).
Een actuele negatieve wilsverklaring is dus steeds bindend.
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 158
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 158
01-07-2009 09:03:50
Hoe zit het met de voorafgaande negatieve wilsverklaring? Ook die is in principe
bindend, op basis van artikel 8§4, vierde lid van de patiëntenechtenwet, dat
bepaalt:
Indien de patiënt toen hij nog in staat was de rechten zoals vastgelegd in deze wet uit te
oefenen, schriftelijk te kennen heeft gegeven zijn toestemming tot een welomschreven
tussenkomst van de beroepsbeoefenaar te weigeren, dient deze weigering te worden geëerbiedigd zolang de patiënt ze niet herroept op een moment dat hij in staat is om zijn rechten zelf uit te oefenen.
Anders en wat eenvoudiger gezegd: de voorafgaande schriftelijke weigering van een
welomschreven medische tussenkomst moet worden geëerbiedigd zolang de patiënt
deze weigering niet heeft herroepen.
Voor de Belgische wetgever hebben een actuele weigering en een voorafgaande
weigering van een welbepaalde medische tussenkomst een even bindend karakter:
beide moeten worden geëerbiedigd. Toch zal niemand ontkennen dat er tussen een
actuele weigering en een voorafgaande weigering belangrijke praktische verschillen
bestaan. Als een actuele weigering niet duidelijk is, kan de arts de patiënt nog altijd
om verduidelijking vragen. Maar bij een voorafgaande weigering is dat niet meer
mogelijk wanneer de patiënt wilsonbekwaam is geworden. Dit probleem kan in zekere
mate worden verholpen door in de wilsverklaring ook een vertegenwoordiger te
benoemen (zie verder).
De huidige wettelijke regeling van de voorafgaande weigering vertoont nog
andere pijnpunten. Een medeondertekening door een getuige die verklaart dat de
betrokkene wilsbekwaam was op het ogenblik van de opschriftstelling is bijvoorbeeld niet vereist. En hoe weet de behandelende arts met de nodige zekerheid of
de verklaring wel afkomstig is van de betrokkene? Als de arts twijfelt over de identiteit van de patiënt, moet hij steeds handelen in het belang van de patiënt en dus
niet noodzakelijk de wilsverklaring eerbiedigen. En wat als de patiënt in een spoedeisende situatie verkeert? Je kan moeilijk verwachten dat de arts dan eerst gaat
zoeken naar een wilsverklaring: dan primeert de hulpverleningsplicht op een (nog)
niet gekende voorafgaande weigering van een medische handeling. Omwille van al
deze pijnpunten heeft het bindend karakter van een voorafgaande weigering volgens ons vandaag de dag vooral een symbolische en veel minder een praktische
betekenis.
In het onderstaande schema wordt het voorafgaande nog eens overzichtelijk
samengevat. Let wel: het schema kan een zorgvuldige lectuur niet vervangen.
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 159
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 159
01-07-2009 09:03:51
schema 2: overzicht wilsverklaringen
wilsverklaring
actueel
voorafgaand
positief
- verklaring van een wilsbekwame ‘zieke’ persoon aan
een concrete (met naam en
toenaam gekende) arts met
het verzoek om euthanasie
waaraan hier en nu nood is
- juridisch niet bindend
- schriftelijk, met duidelijke
formele voorwaarden voor
de rechtsgeldigheid
- verklaring van een
wilsbekwame persoon met
het verzoek om euthanasie
waaraan hier en nu nog
geen nood is, voor in een
geval waarin deze persoon
wilsonbekwaam zou
geworden zijn
- juridisch niet bindend
- schriftelijk, met duidelijke
formele voorwaarden voor
rechtsgeldigheid
- geldigheidsduur: 5 jaar
- herroeping is steeds
mogelijk
negatief
- verklaring van een wilsbekwame ‘zieke’ persoon die aan
een concrete (met naam en toenaam gekende) arts weigert toe
te stemmen in een medische
tussenkomst waaraan hier en
nu behoefte is
- juridisch bindend
- schriftelijk op verzoek van
arts en/of patiënt
- verklaring van een
wilsbekwame persoon die
weigert toe te stemmen in
een welomschreven medische
tussenkomst waaraan hier en nu
nog geen behoefte is, voor in
een geval waarin deze persoon
wilsonbekwaam zou geworden
zijn
- juridisch bindend, maar dearts
heeft geen ‘zoekplicht’
- schriftelijk, maar geen
duidelijke formele voorwaarden
voor rechtsgeldigheid
- geldigheidsduur: onbeperkt
- herroeping is steeds mogelijk
4. Vertegenwoordiging van de patiënt
Het louter neerschrijven van een weigering van of toestemming in een medische
tussenkomst biedt in de praktijk geen garantie op een levenseinde op maat. De
hoofdreden is dat de patiënt zijn neergeschreven wil niet meer kan verduidelijken
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 160
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 160
01-07-2009 09:03:51
aan de arts. De wet patiëntenrechten biedt hiervoor tot op zekere hoogte een
oplossing door het invoeren van een systeem van vertegenwoordigers. Zo’n vertegenwoordiger kan dan, in dialoog met artsen en andere teamleden, de zorg aan
het einde van het leven uitstippelen op basis van de wilsverklaring van de
patiënt.
Het systeem van vertegenwoordiging is bedoeld om juridisch duidelijk te maken
wie de rechten van de wilsonbekwame patiënt kan uitoefenen. Zo kan ten eerste
iedereen op wilsonbekwaamheid anticiperen door het aanwijzen van een zogenaamde
benoemde vertegenwoordiger. De aanwijzing van de door de patiënt benoemde vertegenwoordiger ‘geschiedt bij een gedagtekend en door de patiënt en deze persoon
ondertekend bijzonder schriftelijk mandaat waaruit de toestemming van laatstgenoemde blijkt’ (art. 14§1).
De ervaring leert echter dat tegenwoordig vrijwel niemand formeel een vertegenwoordiger heeft benoemd. Ook deze situatie is voorzien in de wet patiëntenrechten.
Zelfs zonder dat een benoeming nodig is, wordt automatisch een van de familieleden
vertegenwoordiger. Het familielid dat hiervoor als eerste in aanmerking komt, is de
samenwonende partner van de patiënt. Als deze persoon er niet (meer) is of de patiënt niet wenst te vertegenwoordigen, dan worden zijn rechten in dalende volgorde
uitgeoefend door een meerderjarig kind, een ouder, of een meerderjarige broer of
zus. Als geen van deze personen beschikbaar is of wenst op te treden als vertegenwoordiger, dan zal de arts zelf, in multidisciplinair overleg, handelen in het belang
van de patiënt.
Een gouden stelregel voor iedere vertegenwoordiger van een onbekwame patiënt is dat hij dient te handelen in het (levens- en gezondheids-) belang van de
wilsonbekwame patiënt. Stel nu dat de arts die bij een wilsonbekwame patiënt
wordt geroepen van mening is dat een bepaalde behandeling, bijvoorbeeld reanimatie, moet worden toegepast, terwijl de vertegenwoordiger van de patiënt die
behandeling weigert en zich daarbij kan beroepen op een door de patiënt vooraf
opgestelde weigering van reanimatie. Stel ook dat er geen twijfel over bestaat dat
de verklaring wel degelijk door de betrokken patiënt werd opgesteld. Is de arts
dan verplicht deze weigering te eerbiedigen? Met andere woorden: is deze weigering bindend?
Neen, wanneer de vertegenwoordiger een levensreddende behandeling weigert en
de behandelende arts van mening is dat deze weigering het leven of de gezondheid
van de wilsonbekwame patiënt bedreigt, dan moet de arts deze weigering naast zich
neerleggen. De patiëntenrechtenwet (art. 15) kent hierop maar een uitzondering,
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 161
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 161
01-07-2009 09:03:51
namelijk als de weigering wordt geuit door een door de patiënt zelf benoemde vertegenwoordiger. Dan kan de behandelende arts slechts van deze weigering afwijken
als de vertegenwoordiger zich niet kan beroepen op de uitdrukkelijke wil van de
patiënt zelf.
Met andere woorden, wie een voorafgaande weigering opstelt, moet daarin ook
een formeel benoemde vertegenwoordiger aanwijzen om er zeker van te zijn dat de
weigering wordt geëerbiedigd. Enkel de door de patiënt benoemde vertegenwoordiger kan de uitvoering van een voorafgaande weigering van een welomschreven
tussenkomst afdwingen. De niet-benoemde vertegenwoordiger is daartoe niet
bevoegd, zelfs al kan die zich beroepen op de voorafgaande wilsverklaring van de
patiënt.
5. Zeg niet vertegenwoordiger tegen een vertrouwenspersoon en omgekeerd
Volledigheidshalve en om verwarring te vermijden met de functie van de vertegenwoordiger, willen we ook kort ingaan op de rol en functie van de vertrouwenspersoon.
In de euthanasiewet speelt de vertegenwoordiger van de onbekwame patiënt
geen enkele rol. Dit is logisch: een verzoek om euthanasie – zowel actueel als
voorafgaand – moet worden gedaan door de betrokkene zelf, omdat dit een hoogst
persoonlijke beslissing is. Niemand heeft de juridische bevoegdheid om dit in
plaats van de patiënt te doen.
Zowel in de wet patiëntenrechten als in de euthanasiewet wordt echter de vertrouwenspersoon vermeld. In de patiëntenrechtenwet gaat het om een persoon die samen
met de patiënt bepaalde rechten uitoefent. De vertrouwenspersoon staat de patiënt
bij, maar heeft geen enkele juridische bevoegdheid om de rechten van die patiënt uit
te oefenen. Aangezien het gaat om ‘bijstand’ door een vertrouwenspersoon, impliceert dit dat de patiënt zelf zijn rechten nog kan en moet uitoefenen. Een patiënt kan
bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon vragen om samen met hem het patiëntendossier in te kijken. Ter vergelijking: een vertegenwoordiger staat als het ware in de
schoenen van de patiënt en treedt enkel op in geval van wilsonbekwaamheid van de
patiënt.
Ook in de euthanasiewet komt de vertrouwenspersoon ter sprake, maar hier krijgt
die een beperkte rol toebedeeld: de vertrouwenspersoon heeft de opdracht om de
behandelende arts op de hoogte te stellen van de aanwezigheid van een voorafgaand
verzoek om euthanasie van de patiënt.
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 162
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 162
01-07-2009 09:03:51
Schema 3: Vertegenwoordiger versus vertrouwenspersoon
vertegenwoordiger
benoemd
- door de patiënt aangewezen
in een gedagtekend en door
de patiënt en vertegenwoordiger ondertekend document
- kan de weigering van een
welomschreven medische
tussenkomst afdwingen
- kan geen euthanasie vragen
vertrouwenspersoon
niet benoemd
- samenwonende partner,
meerderjarig kind, ouder, of
meerderjarige broer of zus
- in het geval van een conflict
of als er geen vertegenwoordiger is, beslist de arts
- kan geen weigering van
welomschreven tussenkomst
afdwingen
- kan geen euthanasie vragen
- staat de
patiënt bij maar
heeft geen
juridische
bevoegdheid
om de rechten
van de patiënt
uit te oefenen
6. Besluit
De wilsverklaring wordt steeds meer gezien als een belangrijk instrument om moeilijke medische beslissingen te vergemakkelijken.4 Dit impliceert dat niet enkel de
(toekomstige) patiënten, maar ook de hulpverleners in de zorgpraktijk duidelijk moeten worden geïnformeerd over de betekenis en reikwijdte van een wilsverklaring. Wat
de betekenis betreft, worden er op dit ogenblijk verschillende termen gebruikt om
een wilsverklaring te omschrijven. Naast deze terminologische onduidelijkheid, moet
er ook een onderscheid gemaakt worden in de aard van de in de wilsverklaring
gevraagde tussenkomst: een handeling weigeren of er net uitdrukkelijk om verzoeken.
Ten derde heeft de wilsverklaring een andere betekenis naargelang de gezondheidstoestand van de opsteller ervan. Tenslotte verschilt ook het bindend karakter van de
verschillende soorten wilsverklaringen.
Hoe kan je nu als (toekomstige) patiënt of hulpverlener wegwijs raken in dit web
van wilsverklaringen? De volgende richtlijnen kunnen alvast dienen als initiële leidraad voor de zorgpraktijk: 1) zeg niet ‘levenstestament’ maar ‘wilsverklaring’; 2) een
wilsverklaring wordt pas toepasbaar als de opsteller ervan wilsonbekwaam is; 3) een
positieve wilsverklaring is voor de arts niet bindend; 4) een negatieve wilsverklaring
is wel bindend; 5) benoem een vertegenwoordiger om je weigering door de arts te
laten eerbiedigen.
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 163
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 163
01-07-2009 09:03:51
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 164
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 164
01-07-2009 09:03:51
vertrouwenspersoon
wilsverklaring
bevoegdheid
- ontvangt samen, of in
bepaalde gevallen alleen,
informatie over de
gezondheidstoestand (bijvoorbeeld
diagnose)
- inzagerecht en recht
op afschrift
- brengt de behandelde
arts op de hoogte van
de wilsverklaring van de
patiënt
- de arts bespreekt
het verzoek met de
vertrouwenspersoon
- de inhoud van de
wilsverklaring wordt
besproken met
de naasten van de
patiënt die door de
vertrouwenspersoon
zijn aangewezen
wetsbepaling
art. 7§2, 7§3, 7§4,
9§2, 9§3 van de wet
patiënten-rechten
wie en hoe aanstellen
- eender welke
meerderjarige
persoon, gekozen
door de patiënt
- het verzoek en de
identiteit van deze
vertrouwenspersoon
worden opgetekend
in of toegevoegd aan
het patiëntendossier
- in de voorafgaande art. 4§1, 4§2 van de
euthanasiewet
wilsverklaring
om euthanasie
kunnen één of
meer meerderjarige
vertrouwenspersonen in volgorde
van voorkeur
aangewezen worden
- de wilsverklaring
moet gedateerd en
ondertekend worden
door de vertrouwenspersoon/-personen
persoon/patiënt
is in staat om
zelfstandig zijn
rechten als patient
uit te oefenen
is in staat om
zelfstandig zijn
rechten uit te
oefenen
schema 4: overzicht wetsbepalingen5
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 165
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 165
01-07-2009 09:03:51
- een benoemde
vertegenwoordiger
wordt formeel
benoemd door de
betrokken persoon
- een informele
vertegenwoordiger
treedt op als er
geen benoemde
vertegenwoordiger is
de patiënt gaf, toen
hij nog in staat was
zijn rechten uit te
oefenen, schriftelijk
te kennen zijn
toestemming tot
een welomschreven
tussenkomst te
weigeren
de wilsverklaring
werd opgesteld
overeenkomstig de
vereisten van KB
2/4/03
is niet meer in
staat om bepaalde
of alle rechten
als patiënt uit te
oefenen
is niet in staat
om een mening
te geven omtrent
bepaalde
(medische)
beslissingen
is in een
onomkeerbare
coma
voorafgaande
negatieve
wilsverklaring
voorafgaande
positieve
wilsverklaring
vertegenwoordiger
art. 4§1 en §2van de
euthanasiewet
art. 8§4 van de wet
patiënten-rechten
art. 14§1 en §2,
art. 15 van de wet
patiënten-rechten
de positieve verklaring
gericht op euthanasie is
juridisch niet bindend
- oefent alle rechten uit
die de patiënt krachtens
de wet krijgt toebedeeld
(geïnformeerde
toestemming, recht
op informatie, recht
op inzage, recht op
afschrift, recht op
privacy, etc)
- de onbekwame
persoon wordt zoveel
als mogelijk betrokken
- beperkingen van
bevoegdheid: art. 15
de weigeringen tot
bepaalde tussenkomsten
(bijvoorbeeld
reanimatie) dienen
geëerbiedigd te worden
(juridisch bindend)
Noten
1. De term ‘medische tussenkomst’ heeft hier een ruime betekenis: eronder valt zowel het normaal medisch
handelen dat door de wet op de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen (KB nr. 78) wordt geregeld, als
medisch handelen dat niet onder het KB nr. 78 valt, maar door bijzondere wetgeving wordt geregeld, meerbepaald
de wet op de euthanasie.
2. KB van 2 april 2003 houdende de vaststelling van de wijze waarop de wilsverklaring inzake euthanasie wordt
opgesteld, herbevestigd, herzien of ingetrokken.
3. KB van 27 april 2007 tot regeling van de wijze waarop de wilsverklaring inzake euthanasie wordt geregistreerd en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld, BS 7 juni 2007. Deze
mogelijkheid zou vanaf 1 september 2008 operationeel moeten zijn.
4. Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie. ‘Derde verslag aan de wetgevende kamers.’ 20062007.
5. Vergelijk W. DIJKHOFFZ. ‘Nieuwe ontwikkelingen in de zorg en begeleiding van personen met dementie en
hun omgeving’ (www.dementie.be).
Ethische Perspectieven 19 (2009)2, p. 166
2378-09_EthPersp_2009-2-03.indd 166
01-07-2009 09:03:52