Hoek van Holland

Get Hoekt!
Hoek van Holland:
‘De Hoek’ is een uitstekende keuze voor een dagje uit, een weekendje tussendoor of een actieve
of ontspannen vakantie. Hoek van Holland is een bijzondere kustplaats. De ligging is uniek: aan
de Noordzee én aan het begin van de Nieuwe Waterweg – de poort naar Rotterdam – waar een
naar de Engelse havens Harwich en ­Killingholme.
De ­veerdienst bracht veel buitenlandse reizigers
naar Hoek van Holland. Het is de schakel tussen
Moskou en Londen. De aanlegsteigers liggen nabij
regelmatige stroom zeeschepen koers zet naar de Rotterdamse haven. Deze strategische plek
het centrum en station Hoek van Holland Haven.
aan de Maasmond kwam eigenlijk pas tot leven toen Nederlandse soldaten gelegerd werden
Dat was ook het eindpunt van de treinverbinding
in de aangelegde fortificaties. Dat nieuwe bloed zorgde voor een hoop plezier in deze tot dan
met o.a. Kopenhagen en Berlijn. De huidige passagiershal is direct verbonden met dit nog steeds
toe vrij saaie woonplaats. De Hoekenezen waren vanaf dat moment niet meer afhankelijk van
bestaande station. Van 1948 tot 1989 werd de
wat het conservatieve Westland hen te bieden had. Maar de militairen verdwenen rond 1927.
veerdienst onderhouden door twee partners, de
De rust duurde maar even. De dreiging van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting had grote
gevolgen voor de stad en de bevolking. Het waren roerige tijden, waarvan nog veel is terug te
vinden.
Stoomvaart Maatschappij Zeeland (SMZ), die
daarvoor vanuit Vlissingen voer, en British Rail.
Daarna kwam de exploitatie in handen van Stena
Line. Karel van de Graaf, bekend radio en tv-presentator en geboren Hoekenees, zei het eens treffend: “Hoek van Holland is een leuk dorp waar de
Ontstaan
Caland. In 1863 werden de pieren aangelegd. In
Het gebied van Hoek van Holland is ontstaan
1866 werd begonnen met de aanleg van de
als zandplaat in de monding van de Maas, toen
­Waterweg en er ­ontstond een primitieve neder­zetting
deze na de Sint Elisabethsvloed (zo genoemd
‘De Oude Hoek’ voor de zogeheten waterweg­
Vooraan de Stationsweg, die loopt van het sta-
omdat deze watersnood op of rond de naamdag
werkers en later ook de werkers aan de spoorweg.
tion Hoek van Holland Haven naar het station
van Sint ­
Elisabeth in 1421 plaatsvond) steeds
Voor hen werden nood­
woningen gebouwd, maar
Hoek van Holland Strand, ligt de Berghaven. De
verder verzandde. Het was van oudsher een vrijwel
zonder riolering, water­
leiding en bestrating. De
Berghaven is in de jaren 1883 - 1884 gegraven.
onbewoond voornamelijk uit hooiland bestaand
aanleg van de Nieuwe Waterweg (voltooid in
Dit gebeurde in opdracht van het Rijk met als
gebied
1872) gaf de aanzet tot het ontstaan van het dorp
doel te fungeren als berghaven voor schepen van
op de hoek van Holland.
het loodswezen en van Rijkswaterstaat. Daarnaast
dat
bestuurlijk
tot
de
gemeente
­‘s-Gravenzande behoorde. Het was ooit het jachtgebied van graaf Willem II. In 1863 werd het plan
aanvaard voor de doorsnijding van de Hoek van
50
hele wereld voorbij komt.”
Veerdienst
Berghaven
dient de Berghaven ook als uitvalsbasis voor de
reddingboten van de KNRM die zijn gestationeerd
Holland, waardoor schepen een kortere weg naar
Hoewel van beperkte omvang, is Hoek van
in Hoek van Holland. Sinds 1931 staat het
­Rotterdam zouden krijgen. De Nieuwe Waterweg
­Holland internationaal bekend door de veerdienst
Reddersmonument, opgericht ter nagedachtenis
­
was een plan van waterstaatkundige Pieter
naar ­Engeland, die sinds 1893 vaart, tegenwoordig
van de opvarenden van reddingsboten die te Hoek
| IN DE BUURT
NR 03 - BEST SELECTED CITY NEWS - JUNI 12
Tekst: Thomas van Zeijl
Foto’s: Vincent van Dordrecht
Kustverlichtingsmuseum
van Holland zijn omgekomen, bij de Berghaven.
Het beeld stelt een ‘redder’ voor (te herkennen
Berghaven
aan zijn oliejas en zijn zuidwester), die uitkijkt
over de Berghaven.
Spoorlijn
Toen de spoorlijn vanuit Rotterdam in 1893
werd doorgetrokken, kwamen er in Hoek van Holland
eveneens noodwoningen voor de spoorwegwerkers.
Volgens tekeningen uit die tijd waren het niet
meer dan rieten hutten die vergelijkbaar zijn met
de plaggenhutten in de noordelijke provincies.
Later volgde een meer permanente behuizing voor
het personeel van Rijkswaterstaat, het loodswezen
en de Reddingmaatschappij. Op 1 juni 1893
werd de spoorlijn Schiedam-Hoek van Holland, de
Hoekse Lijn, geopend. De lijn werd geëxploiteerd
door de HSM (Hollandsche IJzeren SpoorwegMaatschappij). Deze lijn van zo’n 24 kilometer
Station Strand
lengte had in eerste instantie twaalf stations,
waarvan vijf bij Hoek van Holland. Sinds 1949
zijn er nog twee in gebruik ‘Haven’ en ‘Strand’.
Met de start van de veerdienst Hoek van HollandHarwich in 1893 bood Hoek van Holland ook
onderdak aan het personeel van de Great Eastern
Railway Company.
Fortificaties
Om de Maasmond te beschermen werd tussen
1881 en 1889 het Pantserfort aan den Hoek van
Holland gebouwd. Het Korps Pantserfort werd na
de
Eerste
Wereldoorlog
opgenomen
in
het
IN DE
BUURT
Hoek van Holland
51
Pantserfort
Redingsmuseum Jan Lels
Annexatie
Een poging om Hoek van Holland om te vormen
tot een zelfstandige gemeente mislukte. Een plan
tot samenvoeging met Rotterdam ontstond in
1910 en werd op 1 januari 1914 gerealiseerd. Er
kwam een hulpsecretarie voor de registers van de
burgerlijke
stand
en
het
bevolkingsregister
bemand door C.F Jas speciale commissaris, hoofd
van de politie, ambtenaar van de burgerlijke stand
en strandvonder.
Bepaald werd onder andere dat Hoek van Holland een hulpsecretarie moest hebben voor de
registers van de burgerlijke stand en het bevolkingsregister. C.F. Jas werd door de gemeente
benoemd als speciale commissaris. Jas ijverde
voor betere voorzieningen. In 1915 kon elk huis
op de riolering worden aangesloten.
2e Scheepvaartstraat
Badplaats
Noorderpier
52
De Kuyper distilleerderij
­Regiment Kustartillerie. De 4e Compagnie Kustar-
Een speciale commissie, belast met onderzoek
tillerie werd gelegerd in het Fort aan den Hoek
naar de ontwikkeling van Hoek van Holland als
van Holland. Rond 1927 werd het fort ontruimd.
zeebadplaats, werd in 1914 benoemd. Na de Eer-
Met de dreiging van de Tweede Wereldoorlog wer-
ste Wereldoorlog begon Hoek van Holland zich tot
den er weer soldaten in het fort gelegerd. Het
badplaats te ontwikkelen. De eerste voorzieningen
geschut was gericht op zee en slecht onderhou-
waren de aanleg van houten wandelplankieren,
den. Toen de Duitse parachutisten op 10 mei 1940
die de wandeling naar het strand moesten veraan-
onbedoeld landden in de Staelduinse bossen (vlieg-
genamen en de oprichting van een ‘ververschings-
veld Ockenburg ten zuidwesten van Den Haag was
gebouwtje’ door een particulier. Nu zouden wij het
hun bestemming) bleken de kanonnen alleen op de
een strandtent noemen. In 1920 nam de
hand landinwaarts te keren, niet geschikt om kleine
gemeente de badexploitatie over. Ze schafte bad-
objecten te beschieten en raakten ook na twee
koetsjes, stoelen en kleedruimten aan en breidde
dagen geheel onklaar. Op 13 mei 1940 hield het
in 1922 uit met een kampeerterrein. Het begin
Kabinet De Geer II in dit fort de laatste kabinetsver-
van Hoek van Holland als badplaats was gemaakt.
gadering in Nederland voor het vertrek van de rege-
Naar ontwerp van de architect J.J.P. Oud, die
ring naar Engeland. D
­ iezelfde dag vertrok ook de
vooral bekend is geworden als lid van De Stijl, is
Koninklijke familie, onder leiding van Koningin
in 1926 aan de 2e Scheepvaartstraat een woning-
­Wilhelmina, vanuit het fort naar Engeland.
bouwcomplex gebouwd. Oud ontwierp dit complex
| IN DE BUURT
NR 03 - BEST SELECTED CITY NEWS - JUNI 12
Beeldengroep ‘Channel Crossing to Live’
Ed van Berkel
Piet Heijstek
onderdeel van de manschappenbunkers van de
weet blindelings kaarten, unieke foto’s en voor-
Duitsers, die op het terrein er vlak achter gelegerd
werpen uit die tijd te vinden om zijn verhaal te
waren bij hun geschut. Het huis werd gevorderd
onderbouwen. Hij schreef over zijn ervaringen
en als officierswoonhuis overleefde het de sloop-
boeken zoals ‘Tussen bunkers en mijnenvelden’
lust van de Duitsers, die onbelemmerd zicht op
en ‘In het zicht van de haven’. Je kunt hem regel-
de omgeving wilden. De familie moest driemaal
matig vinden in het Jan Lels Reddingsmuseum,
verhuizen. Evacuatie van de Oude Hoek, die buurt
waarvan hij ook secretaris is. Piet woont nog
als architect voor het Gemeentelijke Woningdienst
werd gesloopt, daarna naar 2e Zandwerk, ook
steeds in het ouderlijk huis. Nu met de zee op
Rotterdam (1918-1933). In deze zogenaamde
weer in 1943 gesloopt voor het vrije uitzicht en
1000 meter, maar met schitterende duinvegeta-
Oud-woningen zijn veel kenmerken van de Stijlbe-
vervolgens in 1944 moest op 80 man na, ieder-
tie, konijnen en een vossenfamilie, die in zijn tuin
weging terug te vinden. De woningen in Hoek van
een uit Hoek van Holland weg toen midden in het
hun honger komen stillen. Een Hoekenees in hart
Holland zijn tegenwoordig een rijksmonument.
dorp een V2 lanceerinrichting werd geplaatst. De
en nieren. Een man met een verhaal.
WO II
achterblijvers verzorgden post (Piet’s vader),
loodswerk, nutsvoorziening, brandweer, timmer-
Ed van Berkel
De Tweede Wereldoorlog heeft zijn sporen nage-
werk, schoenlappen. De scholen werden gevor-
Als inwoner van Hoek van Holland en onder-
laten. Het badplaatsgedeelte van Hoek van Hol-
derd en les werd er niet meer gegeven. Het
wijskundige wilde Ed van Berkel aan de hand van
land is in de oorlog vrijwel geheel gesloopt ten
leefgebied was 100 x 150 meter groot. De kluis
gesprekken met Hoekenezen, die ten tijde van de
behoeve van de bouw van enorme Duitse bunker-
op het postkantoor was hun schuilkelder. Kleine
oorlog tiener waren, over deze periode een jeugd-
complexen van de Atlantikwall. Zo’n tweehonderd
Piet verzamelde loden kogelpunten en granaat-
boek schrijven. Hij beoogde de geschiedenis van-
bunkers moesten de Waterweg naar Rotterdam
scherven. Keek toe hoe de Duitsers hun luchtaf-
uit hun perspectief op te tekenen. Tijdens die
verdedigen. De bunkers zijn nog grotendeels
weergeschut testen op zakken zand die uit een
gesprekken trokken vooral de Joodse kindertrans-
intact, en zijn gedeeltelijk voor publiek te bezich-
overvliegend vliegtuig geworpen werden. “Er
porten via Hoek van Holland zijn aandacht. Maar
tigen, evenals het Nederlandse pantserfort. Alleen
moest dan wel een reddingsboot op zee klaar lig-
ook de onheuse wijze waarop Joodse vluchtelin-
het dorpscentrum van Hoek van Holland bleef
gen. Vermoedelijk omdat ze weinig vertrouwen
gen in Hoek van Holland een jaar voor het uitbre-
onaangetast. Het strand bij Hoek van Holland
hadden dat ze op de grond goed konden mikken.
ken van de oorlog, daar werden opgevangen. Ed
werd in 1946 weer vrijgegeven voor badgasten.
Al met al waren het heftige tijden. Na de overgave
van Berkel: “Nou ja, ze werden als illegale vluch-
moesten de Canadezen er aan te pas komen voor
telingen aangemerkt en in de houten barakken
Piet Heijstek
de Duitsers zich uiteindelijk op 9 mei overgaven.
van de ‘Rotterdamsche Vacantie School’ gehuis-
Wie kan er meer over deze periode vertellen dan
Diezelfde Canadezen, onder leiding van majoor
vest. Ze hadden geen recht, werk of uitkering en
een ervaringsdeskundige. Een geboren en getogen
Mitchell hielpen om de Engelsen, die neergestre-
onder druk van de plaatselijke bevolking werd het
Hoekenees, Piet Heijstek. Zijn vader liet in de
ken waren in onze woning en alles gepikt hadden
twintiger jaren voor ƒ 8.675,- een huis bouwen in
wat los en vast zat, te verdrijven.”
De Hoek. In de duinen, toen nog met de zee op
Piet Heijstek werd onderwijzer, kent mede daar-
100 meter afstand. Als kleine jongen maakte hij
door praktisch heel Hoek van Holland. Hij ver-
heel bewust de oorlog mee. De eerste dagen
diepte zich in de geschiedenis van de Hoek. Hij is
schuilden de Heijsteks in een van de Nederlandse
een wandelende encyclopedie, zijn huis bijna een
bunkers vlakbij de woning. Die bunker werd
museum. Hij is uitstekend gedocumenteerd en
IN DE
BUURT
Hoek van Holland
53
Engeland en bracht zij de anderen in Den Haag
monument werd op 30 november 2011 onthuld
ring. Moet je je voorstellen, de Joodse vluchtelin-
onder. Daarna mocht zij 150 kinderen per keer
en is te zien in het Waterwegpark. Het houdt het
gen moesten zelf voor de ƒ 2.500,- voor het
meenemen. Dat deed ze meerdere keren per
verhaal over de Kindertransporten ook voor deze
prikkeldraad opdraaien. Bij de mobilisatie in april
week. Er waren wel strikte regels aan verbonden.
omgeving levend.
1939 werden de laatste 93 vluchtelingen overge-
De kinderen moesten alleen reizen, mochten een
bracht naar de voormalige exportslachterij Vianda,
zeer beperkt bedrag aan geld meenemen, één
die zij zelf moesten opknappen. Geen stukje
foto, één stuk speelgoed, maximaal 10.000 kin-
In Hoek van Holland is het hele jaar door wat te
geschiedenis waar je trots op kunt zijn...”
deren en zij moest een bedrag per kind betalen.
beleven. Als de zon schijnt zijn het heerlijke
Ed vervolgt wat luchtiger: “De kindertranspor-
Het uitbreken van de oorlog, op 1 september
strand van circa 250 meter breed en 3,5 km lang
1939, maakte een eind aan de transporten”. De
en de wandelpier favoriet, maar wanneer het weer
ners daar iets van gezien.. . Voor een deel door de
emoties die dergelijke gebeurtenissen bij de
niet mee zit, zijn er alternatieven die meer dan de
geheimzinnigheid waarmee het een en ander
bevolking losmaakten en de chaos tijdens de eer-
moeite waard zijn om eens uit te wijken naar
plaatsvond, Maar er waren wel geruchten en soms
ste oorlogsdagen in de Hoek waren voor Ed van
Hoek van Holland. Je vindt er rust en gezellig-
ving iemand er een glimp van op. De kindertrans-
Berkel aanleiding om het jeugdboek even in de
heid, en naast uitgestrekte natuur óók boeiende
porten waren een initiatief van Geertruida (Truus)
wachtkamer te zetten en eerst een bundel met
cultuur. Er zijn vele musea in bijzondere onderko-
Wijsmuller-Meijer, een bankiersvrouw, die vanaf
gedichten uit te geven. ‘Door toeval verbonden’,
mens. Zoals het Kustverlichtingsmuseum in een
de jaren dertig in totaal 10.000 Joodse kinderen
gebaseerd op getuigenissen van ‘de tieners van
oude vuurtoren aan de Willem van Houtenstraat
uit Duitsland, Polen, Tsjecho-Slowakije en Oos-
toen’. Met een gedicht over de Kindertransporten.
102, het Atlantikwallmuseum in een bunker aan
tenrijk, de meesten via Hoek van Holland, naar
Frank Meisler, kunstenaar en zelf één van deze
de Noorderpier, en het Fort in een pantserfort uit
Engeland in veiligheid bracht. Ze kreeg het voor
kinderen, markeerde de route die zij gingen. Hij
1889 aan de Stationsweg 82 en het Reddingmu-
elkaar om met Adolf Eichmann een deal te slui-
ontwierp en plaatste in Gdansk, Berlijn, en Lon-
seum Jan Lels in een uit 1943 daterende muni-
ten, die wat weg had van een weddenschap. Als
den bronzen beelden bij de treinstations waar de
tiebunker aan de Badweg 2a. Het swingende
soort grap mocht zij zonder onderhandelen met-
kinderen vertrokken en aankwamen. Voor Hoek
Museum RockArt - voor iedereen die geïnteres-
een 600 kinderen meenemen. Met de trein ver-
van Holland, de plaats waar de kinderen overstap-
seerd is in de geschiedenis van de Nederlandse
trok ze met hen naar Hoek van Holland. Binnen
ten van de trein op de boot, ontwierp hij de bron-
popmuziek - zit overigens in een hedendaags
enkele dagen arriveerden zo 500 kinderen in
zen beeldengroep ‘Channel Crossing to Life’. Dit
pand aan de Zekkenstraat 42. Het strand, de duinen en de zee lenen zich voor allerlei activiteiten.
Fietsers hebben vele kilometers comfortabele
fietspaden tot hun beschikking en wandelaars
kunnen door de duinen en over het strand zwerven. En waar is het beter (kite)surfen, kajakken,
Mei 1940: totale chaos in Hoek van Holland. Nederlandse kanonnen werken niet. Duitse parachutisten
beach-volleyballen of beach-voetballen dan in
verdwalen. Engelse soldaten weten niet wat te doen. Koningin Wilhelmina vlucht. En passant wordt een
Hoek van Holland? Kijk maar op www.gethoekt.nl
deel van ons nationale goud het land uitgesmokkeld. In Hoek van Holland was het in de eerste oorlogs-
en zie wat er allemaal te beleven valt.
dagen een totale chaos.
NR 03 - BEST SELECTED CITY NEWS - JUNI 12
Het strand en meer
ten zijn positiever, al hebben maar weinig bewo-
Hoek van Holland 1940
| IN DE BUURT
kamp bovendien rondom voorzien van een afraste-
Hoek van Holland heeft de ambitie om groeien
naar
een
vier-seizoenenbadplaats
met
zo’n
De oorlog begint vroeg in het dorp. Om 4 uur ‘s morgens, die vrijdag de 10e mei 1940, het is nog don-
15.000 inwoners. In het ontwikkelplan Waterweg-
ker, vliegen Junkers vanuit zee laag over het dorp. Heel Hoek van Holland schrikt wakker van het vlieg-
centrum zou de unieke combinatie van kenmer-
tuiggeronk. Er klinkt een enorme dreun en alle ramen in de hele straat waar de familie Van Vliet woont,
ken van Hoek van Holland moeten zijn: strand en
knallen er uit. De vader van Leen van Vliet (77) zet de radiodistributie aan: “Het is oorlog!” schreeuwt
cultuur; zeescheepvaart en havenactiviteiten;
hij onderaan de trap. Ze lopen naar buiten: de Duitsers vliegen zo laag dat de gezichten van de piloten
natuur en rust. Het plan omvat tevens de bouw
te zien zijn. Op de vleugels de (haken)kruizen. De woorden van Wilhelmina om 8.00 uur die ochtend
van circa 1.200 woningen, recreatieve voorzienin-
laten geen plaats voor twijfel: “Mijn volk (...) in den afgelopen nacht is door de Duitse weermacht zon-
gen zoals hotels, (strandgerelateerde) winkels en
der de minste waarschuwing een plotselinge aanval op ons gebied gedaan (...).”
horecagelegenheden, het verbeteren van het
Vanaf die vroege vrijdagmorgen gebeurt er iets merkwaardigs in Hoek van Holland. Vier dagen lang,
museale aanbod en de herinrichting van het open-
van vrijdag 10 tot en met dinsdag 14 mei, voltrekt zich een nerveus komen en gaan van troepen van
bare gebied.
Nederlandse, Duitse en Britse nationaliteit die ofwel de verkeerde wapens hebben, ofwel onduidelijke
orders, ofwel helemaal niet in Hoek van Holland hadden moeten belanden. Een raadselachtige wirwar
van bewegingen, beschietingen, schepen die komen en mensen die vertrekken. En vooral een wirwar
van misverstanden. Zo raadselachtig zijn de gebeurtenissen dat mensen die toen zelf ter plekke waren,
tot op de dag van vandaag niet weten wat er nou precies is gebeurd in die paar meidagen en er maar
hun eigen verhaal van gemaakt hebben.
Bron: Andere Tijden, VPRO, tekst en research Carla Boos en Frank Dam. Zie voor het complete verhaal
‘Andere Tijden over de totale chaos in Hoek van Holland tijdens de eerste oorlogsdagen in 1940’:
http://www.geschiedenis24.nl/andere-tijden/afleveringen/2006-2007/Hoek-van-Holland.html
IN DE
BUURT
Hoek van Holland
55