Patiëntinformatie en toestemmingsformulier

PATIENTINFORMATIE EN TOESTEMMINGSFORMULIER
PROSPECTIVE ATHLETE’S HEART STUDY (PROATHEART)
(MINDERJARIGE ELITE DUURSPORTATLEET)
Patiëntinformatie en toestemmmingsforumulier: elite duursport atleet jonger dan
18 jaar
Datum deze versie: Versie 2, 30 november 2014
Projecttitel: Prospectieve en seriële follow-up van cardiale remodelering in jonge
competitieve duursporters – evaluatie van fenotypische, omgevingsgebonden en
genetische determinanten
Studiegroep: Elite duusportatleten.
Opdrachtgever: Prof. Dr. Rik Willems
Hoofdonderzoekers: Prof. Dr. Rik Willems, Dr. Guido Claessen
Medeonderzoeker(s): Prof. Dr. Hein Heidbuchel, Dr. Kaatje Goetschalckx, Dr. Andre La
Gerche, Dr. Thibault Petit, Prof. Dr. P. Sinnaeve, Dr. F. Schnell, Prof. Dr. Jan Bogaert, Prof.
Dr. Steven Dymarkowski, Prof. Dr. Jens-Uwe Voigt, Prof. Dr. Stefan Janssens
Dit toestemmmingsforumulier is 8 pagina’s lang. Lees alle pagina’s door.
1.
Uw toestemming
U wordt uitgenodigd om deel te nemen aan een onderzoeksproject.
Dit toestemmingsformulier bevat gedetailleerde informatie over het onderzoeksproject.
Het heeft de bedoeling u zo klaar en duidelijk mogelijk het doel van de studie uit te leggen
en de onderzoeken die ervoor nodig zijn. Op die manier kan u goed geïnformeerd besluiten
of wil deelnemen of niet.
Lees dit toestemmingsformulier nauwkeurig door. Voel u vrij bijkomende vragen te stellen
aan de onderzoekers in verband hiermee. U mag uw toestemming tot deelname aan het
project overleggen met een familielid, vriend of uw huisarts.
Eens u een goed beeld kan vormen van het onderzoeksproject en u zou besluiten deel te
nemen zal u gevraagd worden om een toestemmingsformulier te ondertekenen. Door dat
formulier te ondertekenen geeft u te kennen de informatie in dit document te begrijpen en
te willen deelnemen aan het onderzoeksproject.
U zal een kopie van deze informatiebrochure en het toestemmingsformulier krijgen.
2.
Doel en achtergrond
Het doel van dit onderzoeksproject is om de veranderingen in volume en functie van de
hartkamers als gevolg van intensieve duursporttraining nauwkeurig te beschrijven en op
te volgen in de tijd.
In totaal zal aan 350 vrijwilligers gevraagd worden om deel te nemen aan
onderzoeksproject. Indien u akkoord bent met deelname aan deze studie zal u in
toekomst opnieuw uitgenodigd worden om de hieronder beschreven onderzoeken
herhalen. De vergelijking van de opeenvolgende onderzoeksresultaten laat toe om
hervorming van de hartkamers zeer zorgvuldig op te volgen in de tijd.
dit
de
te
de
Het is welbekend dat intensieve duursporttraining geassocieerd is met een uitzetting van
de 4 hartkamers, hetgeen doorgaans wordt aangeduid als het sporthart. Deze aanpassing
van het hart verklaart waarom goed getrainde atleten hogere hartminuutvolumes en
prestaties bereiken bij piek inspanning in vergelijking met niet-atleten. Het is echter
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 1
onvoldoende gekend waarom bepaalde atleten meer uitgezette hartkamers of een dikkere
hartspier hebben dan anderen, ondanks een identieke trainingsbelasting, en of deze
verschillen reeds aanwezig zijn op jonge leeftijd. Bovendien is weinig geweten over de
evolutie van deze sportgeïnduceerde veranderingen op langere termijn. Het is aangetoond
dat regelmatige fysieke inspanning een duidelijk gunstige invloed heeft op de gezondheid
en de levensduur. Het is momenteel echter niet duidelijk of jarenlange intensieve
duursportbeoefening een bijkomend voordelig effect heeft op de gezondheid. Deze
onderzoeksvraag is belangrijk omdat verschillende studies hebben aangetoond dat
intensieve duursportbeoefening mogelijk een risicofactor is voor het optreden van
voorkamerritmestoornissen. Het zou kunnen dat dit risico gerelateerd is aan de mate van
hervorming van de hartspier.
Met dit project willen we de mate waarin de hartkamers hervormen als gevolg van
duursportbeoefening grondig beschrijven om op die manier meer inzicht te krijgen in de
dosis-respons relatie. Daarnaast willen we onderzoeken of er een verband bestaat tussen
bepaalde genetische varianten en (1) de graad van hervorming van de hartspier, (2) het
inspanningsvermogen en sportprestaties, en (3) het eventueel optreden van
ritmestoornissen op lange termijn. Tenslotte willen we ook de veiligheid en efficiëntie van
intensieve sportbeoefening in de preventie van hart-en vaatziekten vergelijken tussen
duursporters, niet-duursportatleten (bv. Voetballers of basketbalspelers) en niet-atleten.
Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Belgische hartspecialisten in samenwerking met
hartspecialisten uit verschillende andere landen (oa. Australie, Frankrijk en Noorwegen).
In deze verschillende centrums is er een grote ervaring met het bestuderen van het
sporthart. Dit onderzoeksproject is dan ook het meest volledige rond deze vragen dat ooit
werd opgevat. Om die reden denken wij dat het onze kans vergroot om antwoorden te
vinden op de onderzoeksvragen zoals hierboven geschetst. We realiseren evenwel dat
deelname ook een belangrijk engagement van u vraagt.
Hieronder zal worden uitgelegd dat dit onderzoek beeldvorming van het hart gebruikt op
basis van ultratonen (echocardiografie) en met magnetische resonantie (MRI) Wij hebben
gedurende een lange planningsfase met vele experten de verschillende elementen van dit
onderzoeksproject afgewogen. Ofschoon we beseffen dat het een inspanning van u vraagt
om deel te nemen menen we dat het de beste kansen biedt om de onderzoeksvragen te
kunnen beantwoorden.
3.
Procedures
Deelname aan dit project zal twee dagen met verschillende onderzoeken vragen. Indien u
deelneemt aan deze studie zullen we in overleg met u een zo gepast mogelijke planning
opmaken.
Dag 1
Sessie 1: (ongeveer 45 minuten)
Bij dit eerste bezoek zal u bevraagd worden over uw medische voorgeschiedenis en
eventuele gezondheidsklachten. U zal daarbij gevraagd worden om een vragenlijst in te
vullen betreffende uw sportactiviteiten. U zal gewogen worden en een klinisch onderzoek
zal worden verricht. Vervolgens zal een elektrocardiogram worden afgenomen (een
onderzoek waarbij door middel van enkele elektrodes op de huid de hartslag wordt
gemeten). Tenslotte zal tijdens de eerste sessie een echocardiografie gebeuren in rust.
Daarbij wordt een ultratone sonde op uw borst geplaatst (na het aanbrengen van een
speciale gel). Dit laat toe beelden van het hart te maken uit verschillende richtingen. Dit
onderzoek is volledig pijnloos en veilig. U heeft dat mogelijk voorheen reeds meegemaakt.
U zal gevraagd worden op de linker zijde te draaien en af en toe kortstondig de adem in te
houden.
Sessie 2: (ongeveer 45 minuten)
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 2
Er zal u gevraagd worden een maximale inspanningstest op een cardiologische fiets of
loopband te doen. Dit laat toe de maximale zuurstofopname van uw lichaam te meten, die
een maat is voor uw fitheid. Zoals gezegd wordt het onderzoek uitgevoerd op een
stilstaande fiets in zittende houding of loopband. Geleidelijk zal de belasting worden
opgevoerd tot u aangeeft niet verder te kunnen. Tijdens de inspanning zal u een mondstuk
innemen dat de uitgeademde lucht kan analyseren en zo het zuurstofgebruik kan meten.
Op het einde van het onderzoek kan u rustig uitbollen om wat te recupereren op uw eigen
tempo.
Tijdens deze inspanningstest zal uw hartritme continu opgevolgd worden. Tijdens dit
onderzoek wordt gevraagd intensere inspanningen te leveren, onder nauwgezette
opvolging van het hartritme. Door de aanwezigheid van een gekwalificeerd cardioloog en
alle noodzakelijke apparatuur is het risico miniem, en in ieder geval vele malen kleiner dan
bij inspanningen (zelfs minder intens) in het dagelijkse leven.
Na beëindigen van de onderzoeken op dag 1 zal u gevraagd worden om gedurende 24 uur
de elektrische activiteit van het hart te registreren door middel van een (compact)
draagbaar toestel (holter-ECG). Tijdens die periode registreert de apparatuur voortdurend
uw hartslag. Het filmpje toont het verloop van uw hartritme over 24 uur en laat toe om
eventuele onregelmatigheden van het hartritme in beeld brengen.
Dag 2 (Deze onderzoeken zullen een tweetal uur in beslag nemen)
Eerst zal een gewone bloedafname gebeuren (+/- 30ml) waarbij een kleine katheter wordt
ingebracht ter hoogte van een ader aan de elleboog. Hierbij is er een kleine kans op
beperkte lokale pijn en een kleine blauwe plek. De aanwezigheid van de katheter gaat
gepaard met minimaal ongemak. Op het einde van de onderzoeken wordt deze opnieuw
verwijderd, wat ook een snelle nagenoeg pijnloze handeling is. Er werd nadien een pleister
aangebracht op de insteekplaats, die een dag later kan verwijderd worden.
Vervolgens zal u naar een Magnetische Resonantie eenheid worden gebracht. Magnetische
Resonantie Imaging (MRI, ook kernspintomografie of KST genoemd) is een gespecialiseerd
onderzoek dat gebruik maakt van magnetische velden om een zeer gedetailleerd beeld van
uw hart te bekomen. Dit deel van het onderzoek vereist geen enkele radioscopie.
Aangezien er grote magnetische velden gebruikt worden is het wel essentieel dat u geen
enkel ingeplant voorwerp van metaal heeft (zoals een pacemaker, defibrillator, prothese,
kunstklep, …). Uw onderzoeker zal door middel van een vragenlijst verifiëren dat er geen
enkele van deze contra-indicaties bestaat en u het MRI onderzoek risicoloos kan
ondergaan. MRI is een zeer veilig onderzoek. Voor de scan moet u wel in een vrij nauwe
camerabuis geplaatst worden, wat voor sommige patiënten initieel wat beangstigend is
maar doorgaans snel went.
Tijdens dit onderzoek zal ook een kleine dosis contrast (Gadolinium) worden toegediend.
Deze stof heeft bijzondere magnetische eigenschappen waardoor zij toelaat het hart en de
hartweefsels goed te onderscheiden, en zelfs kleine zones van litteken aan te duiden. Ook
hiervoor zijn nevenwerkingen zeer zeldzaam. Soms leidt de toediening tot lichte hoofdpijn
of onpasselijkheid, die doorgaans snel opklaren.
De MRI die we gebruiken in dit onderzoek is speciaal uitgerust met een liggende fiets. Er
zal gevraagd worden na de beeldvorming in rust om inspanning op deze fiets te leveren.
Dit zal raar aanvoelen omwille van de liggende houding, maar overigens is dit niet
verschillend van normale inspanningen. Eerst zal u gevraagd worden om gedurende 2
minuten te fietsen op een comfortabel tempo. Vervolgens zal u gevraagd worden om 2
minuten te fietsen op een zwaardere weerstand en tenslotte 2 minuten aan bijna maximale
intensiteit. Nauwkeurige instructies daarvoor krijgt u tijdens de onderzoeken.
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 3
Bloednames ter stockage
Op de bloedstalen zullen we zaken meten die ons beter inzicht kunnen geven in de
belasting van uw hart tijdens de verschillende onderzoeksfasen, zoals bepalingen van
troponine (een stof die vrijgezet indien het hart beschadigd wordt), en BNP (een stof die
wordt vrijgezet indien het hart overmatig belast wordt).
We vragen u ook kleine hoeveelheden bloed te mogen opslaan voor verder onderzoek ter
verhoging van de kennis over graad van hervorming van de hartspier in relatie tot bepaalde
genetische eigenschappen. In het bijzonder willen we onderzoeken of bepaalde genetische
varianten geassocieerd zijn met het ontwikkelen van een meer extreme hervorming van
de hartspier ten gevolge van intensieve duursportbeoefening en of dit op langere termijn
gepaard gaat met voordelige of eventueel nadelige effecten op het prestatievermogen en
de gezondheid.
Indien u daar toestemming voor geeft, zullen we een kleine hoeveelheid (ongeveer 20 ml)
bloed afnemen waaruit DNA zal worden geïsoleerd en dat in een biobank zal worden
bewaard. De bloedstalen zullen bewaard worden onder gecodeerde vorm zodat deze niet
herleidbaar zijn door derden. Ze zullen mogelijk uitgewisseld worden met andere
laboratoria in het kader van een wetenschappelijke samenwerking, zonder commerciële
connotatie, met het akkoord van de ethische commissie.
Onderzoek van het genetisch materiaal in het kader van deze biobank heeft als doel om
wetenschappelijk onderzoek mogelijk te maken, maar niet om een genetische aandoening
vast te stellen of het risico daartoe te bepalen. Normaal gezien zullen de resultaten u dus
ook niet worden meegedeeld. Als de op uw biologisch materiaal uitgevoerde onderzoeken
echter informatie opleveren die significante gevolgen heeft voor uw gezondheidstoestand
zal uw behandelende arts hierover worden ingelicht en er met u over spreken. Bovendien
zal u genetische counseling en klinische follow-up worden aangeboden ter verdere
opvolging. Er zullen geen beslissingen over eventuele sportgeschiktheid worden genomen
louter op basis van de genetische testing. Deze resultaten zullen steeds gecombineerd
worden met de andere onderzoeken.
Het gestockeerde genetisch materiaal zal enkel gebruikt worden in de bovenvermelde
context. Nog niet gedefinieerd onderzoek op verzamelde stalen zal in een nieuw protocol
omschreven worden en mag enkel worden aangevat na goedkeuring van de Ethische
Commissie.
Overzicht van de onderzoeken
Procedure
Dag 1
-
Invullen vragenlijst en klinisch onderzoek
Echocardiografie in rust
Maximale fiets/loopproef met meting zuurstofconsumptie
Aanhangen van 24u holter monitor (terug te brengen na 24u)
EINDE onderzoeken dag 1
Dag 2
- Terugbrengen 24u holter monitor
- Bloedname
- MRI van het hart in rust en tijdens inspanning
EINDE onderzoeken dag 2
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 4
4.
Herhaling van de onderzoeken
Indien u besloten heeft om deel te nemen aan dit onderzoeksproject zal u op
voorafbepaalde tijdstippen worden uitgenodigd om de bovenvermelde onderzoeken te
herhalen (meer bepaald na 2, 4, 8, 14, 20 en 25 jaar). Jaarlijks zal u een vragenlijst
ontvangen betreffende uw deelname aan sportbeoefening en zal u gevraagd worden om
gedurende een week een dagboek bij te houden met registratie van de sportactiviteiten.
De vergelijking van de opeenvolgende onderzoeksresultaten laat toe om de hervorming
van de hartkamers zeer zorgvuldig op te volgen in de tijd. Bovendien kunnen we op deze
manier nagaan of de mate van hartspierhervorming in het kader van duursportbeoefening
geassocieerd is met voordelige effecten op de gezondheid op langere termijn en of
sommige atleten eventueel een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van
ritmestoornissen.
Indien u in de toekomst om bepaalde redenen zou beslissen om de sportbeoefening te
beëindigen zullen we u toch uitnodigen om de onderzoeken te herhalen gezien dit
belangrijke informatie oplevert over de verdere aanpassing van de hartspier. In het
bijzonder willen we nagaan of de grootte en dikte van de hartspier opnieuw afneemt zoals
bij niet-sporters en of dit gepaard gaat met gezondheidseffecten op lange termijn.
5.
Mogelijke voordelen
Er is geen zekerheid noch belofte dat uzelf enig direct voordeel van dit onderzoek zal
hebben. Toch is het mogelijk dat er belangwekkende bevindingen voor u worden gedaan:

Indien er afwijkingen van de hartfunctie of het elektrisch functioneren optreden, is
het waarschijnlijk dat deze kunnen worden opgepikt tijdens deze testen. De
voorgestelde onderzoeken in het kader van deze studie vormen de meest
nauwkeurige evaluatie van de hartfunctie die momenteel beschikbaar is.

Bovendien hopen we dat dit onderzoek kan toelaten beter het verband tussen
duursporten en hartafwijkingen bij sommige patiënten te doorgronden. Door betere
preventieve en diagnostisch tests, kan u daardoor toekomstige atleten helpen in
het tijdig diagnosticeren en voorkomen van gezondheidsproblemen.
6.
Mogelijke risico’s

Door de inspanningen: Hevige inspanningen houden een klein risico in op het
uitlokken van een ritmestoornis. Vroegere studies hebben aangetoond dat het risico
op plotse dood ongeveer 1 tot 2 gevallen per 100,000 atleten per jaar bedraagt en
bij 1 per 1 tot 4 miljoen uren inspanning. Anderzijds is het gevolg daarvan in een
gecontroleerde omgeving veel veiliger dan wanneer dit zich zou voordoen in het
dagelijkse leven. Het risico op letsel of dood is extreem laag onder deze condities.
Indien er toch een ritmestoornis zou optreden kan deze onmiddellijk behandeld
worden en zal zij ook leiden tot een verandering in het beleid dat gelijkaardige
zaken in de toekomst moet voorkomen. Tijdens alle inspanningstesten is een
ervaren cardioloog aanwezig, die alle eventuele problemen meteen kunnen
herkennen en behandelen.

Magnetische Resonantie Imaging (MRI, KST, NMR): Er is een klein risico op
hoofdpijn of onpasselijkheid door het contrastmiddel. Allergische reacties werden
extreem zeldzaam beschreven. Sommige mensen voelen zich was opgesloten in de
KST scanner. Indien dit werkelijk ondraaglijk is zal u uiteraard meteen uit de
scanner worden genomen.

Echocardiografie: Ultratonen onderzoek is een zeer veilig onderzoek. Er zijn geen
risico’s verbonden aan dit onderzoek.

Er is een zeer kleine kans dat de uitgevoerde onderzoeken een afwijking van het
hart aan het licht brengen die anders onopgemerkt zou zijn gebleven en niet
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 5
noodzakelijk voor symptomen of gevaar zou gezorgd hebben. Een dergelijke
bevinding kan ongerustheid met zich meebrengen. Indien er toch zo’n bevinding
zou gedaan worden, zullen wij u uitvoerig over het belang ervan inlichten. Aan de
andere kant kan een dergelijke bevinding als een voordeel worden gezien, omdat
het tot gerichte behandeling en opvolging kan leiden, die symptomen in de
toekomst zouden kunnen voorkomen.

7.
Elk onderzoek kan gepaard gaan met onvoorziene en ongekende risico’s. Toch
menen we dat de kans daarop zeer klein is gezien de uitvoerige dagdagelijkse
ervaring met al deze onderzoeken.
Privacy, vertrouwelijkheid en vrijgeven van informatie
De vertrouwelijkheid van dit onderzoek wordt gegarandeerd, zoals alle andere medische
informatie. Elke informatie die in verband met dit onderzoeksproject wordt bekomen en
die u kan identificeren, wordt uiterst vertrouwelijk behandeld. Indien onderzoeksresultaten
worden bekend gemaakt zal dit steeds geblindeerd gebeuren waarbij de identiteit van de
individuele proefpersonen niet kan worden achterhaald.
Op de verschillende onderzoeken zullen enkel uw initialen en uw uniek studienummer
worden genoteerd. U heeft recht op inzage in de gegevens die over u worden bewaard, en
correctie daarvan zo nodig.
8.
Verzekering
Conform de Belgische wet van 7 mei 2004 betreffende experimenten op de menselijke
persoon is de opdrachtgever, zelfs foutloos, aansprakelijk voor alle schade die de
deelnemers en/of rechthebbenden oplopen en die rechtstreeks dan wel onrechtstreeks
verband houdt met de studie. De opdrachtgever van deze studie (UZ KULeuven) heeft een
verzekering afgesloten die deze aansprakelijkheid dekt. Indien u schade zou oplopen ten
gevolge van uw deelname aan deze studie zal die schade bijgevolg worden vergoed
conform de Belgische wet van 7 mei 2004.
9.
Nieuwe informatie die bekend wordt tijdens het onderzoeksproject
Tijdens het onderzoeksproject kan nieuwe informatie bekend worden met betrekking tot
risico’s of voordelen van het project voor u. In dit geval zullen wij u daarvan zeker op de
hoogte stellen. U heeft ten allen tijde recht om uw deelname aan dit onderzoek te stoppen.
Het verder beleid zal dan verlopen volgens de gangbare medische praktijk.
10. Resultaten van het onderzoeksproject
U zal worden ingelicht over de algemene resultaten van het onderzoeksproject. Indien
relevante persoonlijke resultaten worden bekomen, zullen deze enkel met u worden
doorgenomen en de weerslag daarvan op uw verdere opvolging worden besproken.
11. Ethisch comité
Deze studie is nagekeken en door de Ethische Commissie voor onderzoek op proefpersonen
van het Universitair ziekenhuis Leuven goedgekeurd.
Indien u verdere informatie wil of problemen heeft omtrent het onderzoeksproject kan u
de hoofdonderzoeker, Prof. Dr. Rik Willems of één van zijn medewerkers contacteren.
12. Vergoeding van onkosten
Er zijn geen kosten voor de deelnemers aan deze studie. De kosten voor alle onderzoeken
worden gedragen door de organisatoren van de studie.
Parking tijdens het verblijf in UZ Gasthuisberg op de dagen van de geplande onderzoeken
zullen u worden (terug)betaald.
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 6
13. Vrijwillige deelname aan het onderzoeksproject
Uw deelname aan het onderzoeksproject is volledig vrijwillig. U mag zich niet verplicht
voelen hieraan deel te nemen. Ook indien u in de loop van het onderzoek uw toestemming
wil herzien heeft u de vrijheid zich terug te trekken uit het onderzoeksproject. In dat geval
wordt gevraagd dat u contact opneemt met één van de medewerkers of de
hoofdonderzoeker.
Wij danken u voor het doornemen van deze informatiebrochure en de bereidheid om
deelname aan dit onderzoek in overweging te willen nemen.
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
pagina 7
Toestemmingsformulier
Datum: 1 december 2014
Plaats: UZ Leuven
Volledige titel: Prospectieve en seriële follow-up van cardiale remodelering in jonge
competitieve duursporters – evaluatie van fenotypische, omgevingsgebonden en
genetische determinanten
Ik heb de informatiebrochure over dit onderzoeksproject gelezen en begrepen.
Ik besluit vrijwillig om deel te nemen aan dit project onder de voorwaarden zoals
beschreven in de informatiebrochure. Ik krijg een kopie van de
informatiebrochure en van dit toestemmingsformulier mee. De onderzoekers
hebben beloofd mijn identiteit en persoonlijke gegevens nooit publiek te
onthullen.
Naam deelnemer (in hoofdletters) ………………………………………………………………………
Handtekening
Datum
Ik ga akkoord met een bloedname voor genetische bepalingen die op heden
gekend zijn of die in de toekomst ontwikkeld zullen worden. De gegevens over
mij worden strikt vertrouwelijk gehouden. Ik kan te allen tijde verzoeken dat
mijn DNA uit de analyse wordt verwijderd en vernietigd. Het gestockeerde
genetisch materiaal zal enkel gebruikt worden in bovenvermelde context.
Ja
Nee
Handtekening
Datum
Verklaring van de arts
Als onderzoeker heb ik mondeling uitleg gegeven bij de onderzoeksbrochure en alle
bijkomende vragen van de deelnemer beantwoord.
Naam onderzoeker (in hoofdletters) ………………………………………………………………………
Handtekening
Datum
Naam van getuige (in hoofdletters) ………………………………………………………………………
Handtekening
Patientinformatie project “Prospective Athlete’s heart study”
Datum
pagina 8