De partij als politieke vereniging

39
door Ad van Vugt
Taal is een waardevol fenomeen. Hoe men iets
noemt, bepaalt hoe men er mee omgaat. In de
zorg bijvoorbeeld wordt het woord ‘patiënt’ steeds
vaker vervangen door ‘cliënt’. Deze cliënt verwacht
veel van de zorg, is mondig en stelt eisen aan
de kwaliteit van de behandeling en de servicegerichtheid van de zorgverlener. Als het gaat over
immigranten in de Nederlandse samenleving,
spreken we steeds vaker over ‘nieuwe Nederlander’
dan over ‘allochtoon’ of – nog ouder – ‘gastarbeider’. In de politiek spreken we ook al weer een
tijdje over d66 als ‘partij’, terwijl het (juridisch)
nog steeds ‘vereniging’ is. Maakt het eigenlijk wat
uit welke naam je het beestje geeft? In dit artikel
betoog ik van wel. Politieke partijen moeten weer
onderdeel worden van de samenleving, en niet
van de overheid. Een politieke partij is een vereniging van mensen onderling. En dan past het woord
‘vereniging’ beter dan ‘partij’.
De samenleving verandert
Dat de samenleving is geïndividualiseerd is geen
nieuws meer. Ook niet de kritiek op deze veranderende samenleving waarin individuen klaarblijkelijk als egoïstische atomen naast, en niet met,
elkaar leven. Kerk, vakbond maar ook de politieke
partij zijn niet meer de instituties van vroeger waar
mensen vanzelfsprekend ‘lid’ van zijn. Beroepen
Nieuwe verbindingen
De partij
als politieke
vereniging
Ad van Vugt De partij als politieke vereniging
Nieuwe verbindingen in de politiek
idee april 2010
38
Politieke partijen – ook D66 – worden door burgers vaak vereenzelvigd met ‘Den Haag’. Volgens ondernemer Ad van Vugt zouden
politieke partijen weer onderdeel moeten worden van de samenleving, en niet van de overheid. De vereniging als verbinding tussen
mensen onderling.
Een probleem is dat ‘de politiek’ hier momenteel
niet bij aansluit; politieke partijen zijn nog steeds
ingericht op basis van de oude, collectief georganiseerde verzuilde samenleving. De blik is gericht
naar boven, naar de top, naar de besluiten van de
regering en de uitvoering door de overheid. Ook
door de manier waarop onze democratie func-
De partij als partij
In een democratie staat ieder mens staat een
stukje van zijn vrijheid (zijn private domein) af
om die zaken die beter collectief kunnen worden
geregeld ook op die manier te regelen. Daartoe
wordt een overheid in het leven geroepen die
De partij als vereniging
Om hieraan tegenwicht te bieden, zou de politieke
partij weer een echte vereniging moeten worden
(wat zij trouwens juridisch nog steeds is). De
politieke partij moet weer iets worden van mensen
onderling (het publieke domein). Noem een partij
een vereniging. Dit lijkt triviaal, maar impliceert
heel veel; van een focus op de politieke wereld in
Den Haag naar de samenleving. De partij als politieke vereniging moet zich meer bezighouden met
wat er in de maatschappij leeft. Let wel, de partij
als vereniging heeft ook een functie in ‘Den Haag’.
Het is geen kwestie van of-of maar van en-en.
De politieke vereniging is bij uitstek geschikt
Aansluiting bij initiatieven
Politieke verenigingen moeten dus weer aansluiting zoeken bij lokale initiatieven van mensen onderling. Voorbeelden van deze initiatieven zijn er
voldoende. Neem bijvoorbeeld een groep moeders
uit Almere die het gebrek aan kinderopvang in
hun stad zat waren, en die een eigen kinderopvang
regelden. Of vier bejaarde echtparen in Castricum
die gezamenlijk een pand, huishoudster en verpleegster inhuurden en zich verheugden op een
gezamenlijke oude dag. In beide gevallen greep
de gemeente in, respectievelijk omdat de moeders
niet gediplomeerd waren om een kinderopvang
te beginnen, of omdat het ‘bejaardentehuis’ geen
vergunning bezat. De partij als politieke vereniging zou deze initiatieven kunnen ondersteunen,
zou het verschil kunnen maken, door haar
politieke invloed aan te wenden; bijvoorbeeld om
ruimte te scheppen voor deze burgerinitiatieven
of om te zorgen dat er geld komt waar dat nodig is.
Op deze manier wordt d66 die vereniging die doet
wat President Kennedy ooit zei: ‘Don’t ask what
your country can do for you but ask what you can
do for your country’.
Ad van Vugt is ondernemer in Heiloo, algemeen coördinator van de Permanente Programmacommissie D66
en kandidaat-lid voor de Tweede Kamer.
41
om de verbinding te maken tussen die mensen
in de samenleving die behoefte hebben aan een
individuele oplossing of oplossing voor een kleine
groep. Een afdeling van een politieke vereniging
die zijn oor te luisteren legt in de lokaliteit waar
ze deel van uit maakt, kan met raad en daad een
lokaal initiatief ondersteunen of door gebruikmaking van haar politieke positie de overheid
betrekken wanneer dat passend is, op een manier
die passend is. Daarin zou overigens een politieke
vereniging als d66 niet verschillen van een andere
vereniging die hier al erg goed in is, de sp. Het
gaat er om dat men zich in het publieke domein
‘verenigt’ en dat men de politieke vereniging
gebruikt om in het politieke domein de ruimte te
creëren die daar gewenst is om als vereniging dat
te doen wat in Den Haag niet hoeft te gebeuren.
Ad van Vugt De partij als politieke vereniging
Privaat, publiek en politiek: drie domeinen
In het door het Kenniscentrum van d66 gepubliceerde essay: Vertrouwen op de eigen kracht van mensen (2009), wordt een onderscheid gemaakt tussen
drie domeinen: privaat, publiek en politiek. Het
privé-domein gaat over het individu als privé
persoon. Het publieke domein betreft de relaties
tussen mensen onderling; het individu dat in het
publiek treedt en zich ‘beschaaft’ aan anderen.
Het politieke domein, tenslotte, is het domein van
burger ten opzichte van de overheid (let wel de
overheid heeft over de mens niets te zeggen). Deze
driedeling werd eerder door Paul Frissen gekozen
voor zijn boek De staat van verschil.
Het kenmerkende van het politieke domein is
dat deze haar eigen grenzen bepaalt, en daarmee
de grenzen van de andere domeinen. Met andere
woorden: in het politieke domein wordt bepaald
wat privaat en publiek is. De laatste jaren lijkt
deze grens te zijn verschoven; de overheid bemoeit
zich met van alles (ook achter de voordeur). De
ruimte voor het private en publieke domein wordt
beperkt, en de grenzen vervagen. Bovendien
verschuift binnen het politieke domein de aandacht van lokale politiek naar ‘Den Haag’; zelfs de
gemeenteraadsverkiezingen leiden tot nationale
debatten met fractieleiders uit de Tweede Kamer.
collectiviteit organiseert en uitvoert (het politieke
domein). Omdat niet alle mensen gelijk zijn,
hebben we verschillende meningen over hoe er
met die vrijheid van ons moet worden omgegaan
en daarom sluiten wij ons aan bij een politieke
vereniging. Die vereniging stuurt vervolgens
representanten naar de volksvertegenwoordiging
waar in dialoog tot meerderheidsstandpunten
wordt gekomen met andere verenigingen. De
aldus gevormde meerderheidsstandpunten
worden ten uitvoer gebracht door de regering met
behulp van het overheidsapparaat. Het parlement
praat over wat wenselijk is, terwijl de regering het
heeft over wat haalbaar is. Een politicus – zo zei
ook Alexander Pechtold een tijdje geleden – hoort
dan ook thuis in de volksvertegenwoordiging en
niet in de regering.
Hoe anders vergaat het ons momenteel. We noemen de vereniging een partij; de volksvertegenwoordiging het parlement en de regering lijkt
eerder ons te vertellen wat er gaat gebeuren dan
dat het de wens van de meerderheid van het volk
uitvoert. Politieke leiders nemen in de regering
plaats, en regeren in plaats van controleren. Er
vindt nauwelijks dialoog plaats in de Tweede
Kamer, die door de coalitiepartijen gedomineerd
wordt.
Nieuwe verbindingen
zoals arts, notaris, pastoor, of politicus hebben
niet vanzelfsprekend meer het respect op basis
van hun titel.
Onze maatschappij is niet meer strak en van
bovenaf georganiseerd; autoriteit is geen vanzelfsprekendheid meer. Maar dit wil niet zeggen dat
mensen niet meer in elkaar geïnteresseerd zijn en
zich niet met elkaar verbinden. Een daadwerkelijk
geïndividualiseerde samenleving bestaat uit
individuen die bewust hun eigen leven leiden met
verantwoordelijkheid voor hun omgeving. Mensen vinden elkaar omdat ze gezamenlijk veel tot
stand kunnen brengen, en zich realiseren zich dat
de overheid altijd niet kan leveren wat zij willen.
tioneert, en regeringen worden samengesteld,
zijn politieke partijen meer onderdeel van het
pluche dan van de samenleving, terwijl ze haar
legitimatie toch vindt op het niveau van mensen
onderling. Om dit probleem goed te begrijpen, is
het nodig een onderscheid te maken tussen drie
verschillende domeinen in de samenleving.
idee april 2010
40
‘De politieke partij
moet weer iets worden
van mensen onderling.
De partij als politieke
vereniging moet zich
meer bezighouden
met wat er in de
maatschappij leeft ’