1) Een stukje geschiedenis van het project

Met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de Koning Boudewijnstichting.
Basistekst
theaterforum
1) Een stukje geschiedenis van het project
Er zijn twee drijfveren van waaruit het project is ontstaan.
 De verzuchtingen van een aantal allochtone cursisten uit het zorgportaal. Ze geven aan
dat ze soms het gevoel hebben woorden en handelingen tekort te komen om in
bepaalde situaties te reageren. Taal is slechts één aspect van het probleem.
 Door een uitwisseling in het kader van Leonardo kwamen we in contact met
theaterforum.
Een lyceum in Saverne gebruikt de methodiek om met hun studenten te werken rond
racisme en discriminatie. De methodiek biedt geen oplossingen voor de gestelde
problemen rond racisme en discriminatie maar laat studenten en leraars toe na te
denken over manieren om te reageren op moeilijke situaties.
2) Wat is nu theaterforum?
Vooraleer verder te gaan met de vertaling van wat we zagen in Frankrijk naar onze realiteit
eerst een woordje uitleg over het theaterforum in het algemeen.
Boal gebruikte eind jaren zestig theaterforum om arme mensen met elkaar te laten
communiceren. De mensen spelen hun eigen situatie. Het publiek wordt betrokken,
uitgenodigd alternatieven te brengen voor de moeilijke situaties waarin de spelers zich
bevinden.
Theaterforum geeft als doel mensen woorden, beelden te geven die hen kunnen helpen om
beweging te brengen in de soms moeilijke situaties waarin ze zich bevinden.
3) Waarom nu het theaterforum?
De verzuchtingen kwamen in eerste instantie van allochtone studenten die zich soms
machteloos voelen door in de eerste plaats gebrek aan taal. Maar al vlug bleek dat er in de
zorg heel wat mensen zijn die zich machteloos zelfs onderdrukt voelen. Wij kiezen ervoor om
vooral aan de slag te gaan met situaties van studenten die zich onderdrukt voelen. Maar door
verschillende invalshoeken te belichten staan we ook stil bij andere betrokkenen die zich
machteloos voelen bijvoorbeeld een bewoner.
Wij willen met het theaterforum studenten die zich machteloos voelen, in sommige situaties
woorden, handelingen en beelden geven om verandering teweeg te brengen.
Maar wij willen ook situaties zoals studenten ze beleven aan een breder publiek laten zien.
Hoe beleeft een student het stagiair zijn? Hoe ervaart de student een dementerende
bewoner,… ?
4) En nu?
De eerste stap is het verzamelen van situaties waarin studenten zich machteloos en zelfs
onderdrukt voelden.
Eén situatie kan verschillende invalshoeken hebben. Het is belangrijk dat we die situaties
kiezen die super herkenbaar zijn. We zouden de woorden en de handelingen moeten
gebruiken die de studenten, verpleegkundigen, patiënten,… gebruiken om die herkenbaarheid
zo groot mogelijk te maken.
De situaties dienen zo realistisch mogelijk te zijn.
We kunnen die situaties op verschillende manieren verzamelen. Studenten kunnen situaties
opschrijven maar we kunnen ook werken met diepteinterviews. Volgende vragen kunnen een
leidraad vormen:
 Wanneer voelde jij jou alleen (onderdrukt of machteloos) tijdens de stage?
 Leg de situatie goed uit. (waar, wie, wat, wanneer, waarom)
 Wat waren jouw gevoelens?
 Wat gebeurde er?
 Wat werd door wie gezegd?
 Er mag geen happy end zijn.
Een tweede stap is het herschrijven van die situaties zodat die speelbaar worden. Bij deze
stap zou professionele hulp welkom zijn. Het is goed als er wat humor in de stukjes wordt
gestoken.
Een derde stap is het vormen van een groep studenten en docenten die de situaties inoefenen
en die bereid zijn de situaties naargelang de afspraken een paar maal te spelen. Bij deze en
ook de volgende stap zou de hulp van een organisatie die professioneel bezig is met theater
welkom zijn.
Een vierde stap is het optreden zelf.
De acteurs spelen hun rol zoals ingeoefend. Wat centraal staat is dat als er mensen vanuit het
publiek komen om te reageren ze zo trouw mogelijk vanuit hun rol reageren.
Tijdens het spelen is het belangrijk zo dicht mogelijk bij de realiteit te blijven. Een
dementerende vrouw die niet naar de animatie wil zal door twee lieve woordjes van een
stagiair niet van gedacht veranderen. Theaterforum doet niet aan MAGIE. Het is zoeken,
vallen en opstaan en uiteindelijk die woorden, die handelingen die wat beweging gebracht
hebben in een bepaalde situatie onthouden en proberen vasthouden voor de toekomst.
De joker stelt de acteurs voor, legt ook uit wat het theaterforum is en wat de bedoeling is. De
joker probeert iedereen op zijn verantwoordelijkheid te wijzen.
Woorden die hij kan gebruiken zijn de volgende:
“Er is een situatie waarin er sprake is van machteloosheid bij één of meerdere betrokkenen.
Niet reageren betekent dat je het eens bent met de situatie. Wie probeert? Het is geen magie.
Probeer iets te zeggen, iets te doen.”
Die zinnen zal de joker ook tijdens het theaterforum regelmatig moeten herhalen om mensen
te overtuigen op het podium te komen.
Het stuk wordt gespeeld. Sommige stukken bevatten enkel bedrijven en dat om verschillende
invalshoeken duidelijk te maken.
De joker spreekt het publiek toe. Wie wil waar reageren? Het gevaar bestaat erin dat mensen
beginnen uitleggen wat ze wel en wat ze niet zouden doen. De joker waakt daarover, de
bedoeling is niet zeggen maar doen.
Natuurlijk is het voor de joker zoeken tussen mensen stimuleren enerzijds maar mensen niet
forceren anderzijds.
Als iemand komt, dan krijgt hij ter ondersteuning een applaus.
De joker kan tussen het publiek lopen om beter zicht te hebben op reacties van het publiek en
mensen indien nodig wat extra te stimuleren.
Het zou heel erg verrijkend zijn als we erin slagen om met het theaterforum ook buiten de
school te gaan. Op die manier laten we zien hoe studenten bepaalde situaties ervaren en
krijgen medewerkers of zelfs bewoners de kans om vanuit andere invalshoeken dan die van de
student te participeren en te reageren.
Soms wordt het stuk voor een deel hernomen. Soms ook niet. De joker leidt alles in goede
banen.
Het gebeurt dat een reactie niet werkt. De joker probeert dit dan duidelijk te kaderen.
Bijvoorbeeld is de kans groot dat indien je agressie bij een bewoner bijvoorbeeld met agressie
tegemoet gaat, de situatie kan exploderen. Dut kan gekaderd worden en meteen een aanzet
zijn voor een volgende poging.
De joker zorgt ervoor dat de spelers die komen participeren niet met hun rug naar het publiek
staan.
Als de persoon uit het publiek klaar is met zijn reactie dan kan de joker duiden wat er gebeurd
is. Zagen we al verandering of kan het nog sterker? Zijn er nog mensen die verder willen
borduren op wat we reeds zagen of zijn er nieuwe andere ideeën?
Als er iemand op het podium is geweest krijgt die opnieuw een applaus.
Ook hier zoals reeds vermeld zou de hulp van mensen die professioneel met theater bezig zijn
welkom zijn.
De laatste stap is feedback vragen aan het publiek. Dit kan door middel van het uitdelen van
briefjes waarop het publiek kort een aantal woorden kan neerpennen bij wijze van feedback.
5) De organisatorische kant van de zaak
Als we geloven dat een dergelijk project kansen met zich meebrengt voor alle betrokkenen
dan moeten we kijken voor een subsidie die ons in staat stelt het project te realiseren.
School plus is een platform voor een school zonder uitsluiting. Via het platform kunnen we te
weten komen waar we projectsubsidies kunnen krijgen en wat de procedure is.
We kunnen ook onderhandelen met een organisatie die beroepshalve bezig is met dergelijke
projecten ik denk aan Klein verhaal bijvoorbeeld. Dan hangen we als het ware onze wagon
aan hun locomotief.
Daarnaast denk ik dat we zo vlug mogelijk samen moeten zitten met het kernteam van
zorgportaal om te kijken hoe we praktisch organisatorisch te werk gaan. De eerste stap in de
lessen bijvoorbeeld en wat met de volgende stappen? Theaterforum is iets waarbij we de hele
groep van het zorgportaal zouden kunnen betrekken. We zouden de verschillende stappen
over een aantal vakken binnen de ondersteuning kunnen spreiden, Nederlands en Leren leren
bijvoorbeeld.
Ik zie ook nog een link met relationele vaardigheden. De situaties en de verschillende reacties
kunnen bestudeerd worden aan de hand van de axenroos.
Verder moeten we een theaterforum in de school plannen en eventueel ook afspraken maken
met twee rusthuizen waar we het theaterforum kunnen brengen.