Globalisation and (under

Ontwikkelingsstudies
Wat betekent ontwikkeling?
First World
Second World
Third World
- “The creation of foreign aid”
Capitalism
Communism
In between
Positive interpretations of ‘development’
Brings economic growth and national progress
Promoting development
Opposing development
The express object
Negative interpretations of ‘development’
Inequalities between rich and poor regions, countries
and groups of people
Dependency of poor countries on richer nations
Environmentally unsustainable
Undermines democracy
Provision of daily basic needs
Better forms of governance
A move towards a pattern of growth that are more
sustainable in the long term
 Development is change, either for the better or the worse!
Oorspronkelijk: het voorbeeld volgen van westerse landen.
- Hettne: “No fixed and finale definition, only suggestions in particular contexts.” (Development is always political!)
- Porter: “Not undirectional, improvement in human condition has many different dimensions.”
Evolutionistisch denken: classificatie van maatschappijen: achterlijk vs. ontwikkeld, barbaars vs. beschaafd,
traditioneel vs. modern
Conventionele denkwijze:
1. Modernisering (tot 1960)
2. Accent op economische groei
3. Later ook sociale en politieke (!) aspecten
(vanaf 1970/1980)
4. Debat over ongelijkheid
Kritiek:
1. Te eurocentrisch
2. Te economisch (sociaal/ politiek?)
3. Moet lokaal bepaald worden
4. Empowerment van marginale groepen (armen/
ongeschoolden) is het sleutelwoord (via NGOs)
Onthoud!:
 Wensen tot ontwikkeling zijn universeel!
 Geen cultuurrelativisme (onderscheid maken tussen beter en slechter), maar wel aandacht voor diversiteit!
Waarom namen Westerse landen een voorsprong?  Mix van:
 Geografische ligging
 Technische vindingen
 Politieke omstandigheden
 Kapitaal en bankwezen
 Ideologie? Religie?
Hoe meet je ontwikkeling? Indicatoren:
1) Economisch: inkomen/productie/consumptie
2) Sociaal: onderwijsniveau/ levensverwachting/ gezondheid/ bevolkingsdichtheid/ bevolkingsgroei
3) Cultureel: ‘hogere’ en ‘lagere’ culturen?
Human Development Index (jaarlijkse meting)
 Inkomen
Gini index: inkomens(on)gelijkheid
0=gelijk en 1=ongelijk
 Levensverwachting
 Toegang tot kennis
 Een land kan een hoog inkomen en een laag HDI hebben en andersom!
 Later: Human poverty index + Gender related development index
Chapter 1: Tijdlijn ontwikkelingsdenken
Eighteenth century: Enlightenment

Stressed the belief that science and rational thinking could progress human groups from barbarism to
civilization
Jaren 1940 + 1950: the modern era of development







Term ‘Derde Wereld’ voor ontwikkelingslanden ontstaat
Truman: “The duty of the West to bring development to the Third World”
 neo-colonial role for the US within the newly independent countries that were emerging from the process
of decolonisation
Modernism: the belief that development is all about transforming traditional countries into modern,
westernized nations
Trusteeship: the holding of property on behalf of another person or group, with the belief that the latter will
better be able to look after it themselves at some time in the future
Development = Economic growth
‘GNP per capita’ was (and often still is) seen as the most convenient way of quantifying underdevelopment
Some preferred ‘recourse potential’
Jaren 1960



United Nations Development Decade
Disparities of global wealth distribution doubled!
However, Asian industrialising societies benefited
Jaren 1970

Developing nations began to recognise its own underdevelopment, adopting Western evaluations of its
condition
Jaren 1980

Kritiek hierop  impasse in development studies: tegen het modernisme en de conventionele denkwijze:
 Populist approach:
- Willen duidelijke definiëring van ontwikkeling
- Lokaal en sociaal georiënteerde doelen
- Development from below/ empowering the poor/ gemeenschapsdeelname
- Brengen veranderingen aan via NGO’s
- Willen een verandering van het huidige beleid
 Anti-developmentalist approach:
(post-development/ beyond development)
- Gebaseerd op het falen van de modernisatie (maar, gebaseerd op ontwikkeling in inkomen!)
- Hoge verwachtingen van omwenteling van onderaf (actiegroepen)
- Vertrouwen dat door kleinere groepen meer macht te geven, deze zelf met oplossingen komen
- Lokaal bekijken van ontwikkelingen
- Willen een heel nieuw systeem
Jaren 1990






Human development is about much more than the rise or fall of national incomes
Empowerment of the poor has been stronger on rhetoric than in reality  “people’s participation” on
the agenda
NGO’s helped a great deal empowering the poor (“extensions of the state”)
Structural adjustment programmes: economic recovery programmes imposed by international agencies
Quantitative change: economic growth
Qualitative change: enhancing freedoms
Commitment in international standards to human rights has spread dramatically (although across the
world there still are unacceptable levels of deprivation in people’s lives)
Chapter 2: Understanding colonialism
There is an unfortunate tendency to equate colonialism with the expansion of capitalism, implying that it primarily
comprises an economic process. Colonialism is essentially a political process, while the global expansion of capitalism
is imperialism rather than colonialism.
Mercantile colonialism





Predominant features: commerce and trade; plunder and conquest; the plantation system using slave
labour; commodity exchange
Intense competition between European powers and the popularity of sugar in Europe, led to a massive
demand for labour to work the plantations  slave trade (one of the greatest migrations of all time)
Although the organisation of the non-European states were often far superior to their own (material,
administrative and spiritual). The Europeans were regarded as just one more commercial community.
As trade with Asia and Africa grew in both volume and value, it became more organised in its structure
 Expanded profits
 Increased European commitment to a physical presence in the trading region
Europeans involved themselves increasingly in local politics
Industrial colonialism





The mercantile colonial period not only created new money, it was also accompanied by a social and political
revolution. This gave Europeans a strong platform from which to launch a more spatially extended and
economically intensive form of colonialism.
Although commerce and trade still made money, they were eager to find methods of expanding production.
Needs of capitalism were the driving force behind industrial colonialism, but the rationale was provided by a
consolidation of the ideology of justifiable intervention.
The ‘mother country’ and her fledgling colonies
Scramble for Africa: the largest uncolonised area became the focus of a national scramble for territory and
prestige (!) –with France seeking compensation for its defeat
Colonialism had its heart at the economic drive for profit, but there was also prestige for the ‘mother country’
1. Production, trade and finance
2. Establishment of the administrative machinery of control and order
 The main medium of exploitation was not the trading concessions, but rather the acquisition of land (on
which to organise the mechanics of production)
 Economically, colonialism programmed (African) countries to consume what they do not produce and to
produce what they do not consume
Late colonialism


Trusteeship: Het (tijdelijk) beheren van bepaalde zaken tot een land zelf mogelijk wordt geacht dit te doen.
(1920 +)
Driehoekshandel: Europa  cloth + guns  Afrika  slaven  Amerika  cotton + sugar + tobacco (large
profits for EU)  Europa
Post-war period: the movement towards decolonisation
1. The USA and former USSR both committed to the end of overt colonialism
- USA wished to extend its own sphere of economic influence through a kind of informal imperialism
 Neo-colonialism: powerful states exercise economic and political control over the economies and
societies of the undeveloped world (USA)
2. Western educated people in the colonies campaigned for more respect (India)  had a very significant
impact on nationalist movements in other colonies around the world
3. Atlantic Charter (zelfbeschikkingsrecht)
4. Increasing mobility of European and US capital
Effects of colonialism:




Overall, colonialism was too brief and too varied to judge whether it has left beneficial or detrimental legacy
Health care: improvements did occur and fertility did rise (in urban areas)  accelerating population growth
Educational systems
- Colonialists selected only a small minority of people to educate
- Missionaries improved literacy too, so people could read the Bible
Improved transport and communication links
College: Kolonialisme
 Voor begrip van ‘nu’ is ‘toen’ van belang
Hoe is de Derde Wereld ontstaan?
 Kolonialisme?
 Klimaat?
 Geografie? (living between the poverty lines)
 Godsdienst?
 Maatschappelijke en politieke factoren?
Hebben gekoloniseerde landen baat gehad bij het kolonialisme of juist tegenslag?  Kritische kijk naar eigen
geschiedenis!  Naar het totaal van de geschiedenis kijken in verschillende soorten snelheden.
Fernand Braudel: drie verschillende snelheden (middellandse zeegebied)
 Evenementen: op het niveau van de mens (van dag tot dag)
 Conjunctuur (trends): de geschiedenis van groepen en groeperingen, demografische processen, economie en
handel
 Structuur: geografie, klimaat (alle langzame veranderingen, constante herhaling)
Fasen in kolonialisme en imperialisme
 Van alle tijden (zelfs Romeinen al)
 Fases overlappen elkaar
 Kapitalisme verbonden aan handel en later ook aan de industrie
Spaans & Portugees kolonialisme
 Daarvoor: lange afstandshandel
 Gericht op handelsmonopolies (goud en peper)
 Feodale maatschappij, maar met een absolute vorst
 Columbus 1492
 Caribs grotendeels uitgestorven (mijnen, ziektes, wapens)
Overgrote deel van de slaven afkomstig uit West-Afrika





18e eeuw: 53% van de Atlantische handel bestond uit slaven (6 miljoen!)
Slavenhandel bestond al, maar is door Europese inmenging enorm gegroeid
Trans-Sahara
Later ook slavenhandel uit Oost-Afrika
Afrikaanse bevolkingsgroei stagneerde: gezonde deel werd weggehaald  teloorgang specifieke lokale
kennis
Latijns-Amerika:
 Diepgaande kolonisatie: encomienda (het bekeren van slaven – Latijns-Amerika); semi-feodaal regime, veel
invloed op economische (agrarische) en sociale structuur
 Indianen werden gezien als tweederangsburgers
 WIC: slavernij en contractarbeid
Einde van de slavernij:
 Afschaffing was een complex politiek spel (Abolitionisten en Quakers)
 Opstanden van slaven (Haïti 1826, leidde tot onafhankelijkheid)
 Verklaringen vaak eenzijdig  burgeroorlogen (in de VS) en verzet van kolonisten
 Er is eigenlijk nog steeds slavernij over de hele wereld!
Nederlands kolonialisme
 Hanzesteden, de Moedernegotie, val van Antwerpen (1585), joodse Portugezen (kennis)
 VOC (1602): Handel  uit op specerijen en koffie
WIC (1621): Kaapvaart
 Bezettingen  koloniale oorlogen
 Van handelen naar produceren (plantages + gedwongen verbouw van producten)  armoede (mensen
hebben geen tijd meer zich in hun eigen levens te voorzien)
Kolonialisme  Imperialisme: expansie (streven naar uitbreiding van het grondgebied dmv kolonialisme)
 Grondstoffen en afzetmarkten nodig
 Vernietiging lokale industrieën en ambtenaren (Engeland vernietigde de Indiase katoenindustrie)
 Lokale overheersing:
- Direct bestuur via opgeleide ambtenaren (Fransen, Belgen, Portugezen)
- Indirect bestuur via kolonisten of met lokale etnische elites (Britten, Duitsers, Nederlanders)
Scramble for Africa: Twee visies
1)
2)



 Afrikaanse staten zijn geen nationale eenheid: etnische tegenstellingen!
Amerikaans: Anti-kolonialistisch
Duits: Imperialistisch
(kleine troepen konden veel gebied veroveren dmv wapens)
Afrika van de handelseconomie (grondstoffen, mijnen, afzetmarkten)
Afrika van de concessiemaatschappijen (overeenkomst tussen beiden om gebieden te mogen exploiteren)
Afrika van de arbeidsreserve (productie werd overgeheveld - slavenhandel)
Politionele acties (1947 en 1948/49)
 Operatie Product (suikerplantages terugkrijgen) en Operatie Kraai (politionele actie voor het centrum van
Java)
 Foto opgedoken van executie in Indië
 Drie instituten bepleiten onderzoek, regering zegt nee
 Zeer gevoelig bij Indië-veteranen
 Debat woekert voort, maar moeilijke discussie (Vergoeding?? Voor wie?? Hoeveel??)
1500
1600
1700
1800
Mercantilisme en feodalisme
Mercantilisme
Opkomst industrieel kapitalisme
Industrieel kapitalisme en imperialisme
Feodalisme, macht in
Handelskolonialisme
handen van adel en rijken.
Handelskapitalisme (VOC)
Handelskolonialisme
Industrieel kapitalisme
(verdere bezetting)
Monopolie kapitalisme
(grote bedrijven)
Kolonialisme
Imperialisme
Portugal, Spanje
Nederland
Groot-Brittannië, Frankrijk
Duitsland, Italië, België
College + Chapter 3: Theories and strategies of development
 Note: almost all of the major strategies for development have been Eurocentric in origin and in bias
Major approaches to the examination of development theory:
1. The classical-traditional approach: modernisation
 Regard developing countries as being characterised by a dualistic structure (dichotomous thinking:
traditional or modern)
 Liberaal economisch:
 Rostow’s stages of economic growth
 Traditional society (Pre-Newtonian): Een samenleving die nog weinig productie heeft;
nadruk op landbouw
 Preconditions for take off: Idee van vooruitgang, ondernemende mens, spaarzin, handel.
 Take off: Oude weerstanden tegen vooruitgang overwonnen, groei, vernieuwing,
technologie, winsten.
 Drive to maturity: Doorzetten nieuwe structuren, nieuwe technologische ontwikkelingen
naar alle sectoren.
 Age of mass consumption: Productie voor massa-consumptie in steeds meer sectoren.
 Structuralisme
 Afhankelijkheidstheorie (rechter vleugel): Ruilvoetverslechtering: Grondstoffen worden minder
waard tov andere producten, ontwikkelingslanden moeten dan meer betalen voor eindproducten,
terwijl ze minder aan de grondstoffen verdienen. Hierdoor hebben ze een afhankelijke plaats binnen
wereldeconomie.
 Neoliberalisme
- Marktwerking voorop, staat op de achtergrond (vrijhandel)
- Buitenlandse interventie verstorend: ontwikkelingshulp nutteloos
- Basis voor SAPs: beleid dat ontwikkelingslanden moeten volgen, willen zij in aanmerking komen
voor geld van het IMF en de Wereldbank.
 Inclusive growth
Ook de armste lagen van de bevolking worden bij de groei betrokken.
2. The historical-empirical approach
 Gaat vooral over koloniale en pre-onafhankelijke fase, maar sommigen vinden ook dat ze in het
heden van toepassing kunnen zijn
 Gunnar Myrdal
3. The radical approach/ Marxism
 Neo Marxism/ monopoliekapitalisme: bedrijven worden zo groot en machtig dat ze ook politieke
invloed krijgen
 Afhankelijkheidstheorie (linker vleugel)
- Andre Gunder Frank
- De ontwikkeling van de onderontwikkeling (elite heeft hier belang bij).
- Self reliance: als landen afhankelijk worden, groeien ze.
- Kritiek: te economisch, suggereert dat landen alleen zullen ontwikkelen als ze loskomen van de
mondiale economie
 Wereldsysteemtheorie - Wallerstein
4. Alternative and bottom-up approach
 ILO
 Milieubeweging
Ontwikkelingstheorie: Stelsel van ideeën en voorstellingen die het fenomeen ontwikkeling kunnen verklaren (en
eventueel daarvan de toekomst kunnen voorspellen)
 Ontwikkelingsstrategie: Een praktische route om tot ontwikkeling te komen, bestaande uit plannen,
projecten en programma’s
 Ontwikkelingsideologie/ ontwikkelingsdenken: Van ontwikkelingstheorieën en –strategieën afgeleide set van
ideeën en doelstellingen over hoe ontwikkeling plaatsvindt (Millenniumdoelen).
Paradigma: Stelsel van theorieën en modellen die richting geven aan wetenschappelijk denken en onderzoek

Cyclisch: opkomst van een paradigma – empirisch onderzoek/ waarnemingen – kritiek – nieuw aangepast
paradigma

Multi cyclisch: opkomst van een paradigma – kritiek/ waarnemingen – nieuw paradigma – kritiek/
waarnemingen (paradigmaverschuiving, voorbeeld: van religieuze voorstellingen naar waarnemingen)– oud+
paradigma of nieuw paradigma
Chapter 4: Globalisation, development and underdevelopment
Defining globalisation

The intensification of global interconnectedness associated with the spread of capitalism as a
production and market system
 Globalisation refers to a world in which societies, cultures, politics and economies have, in some
sense, come closer together
 Changing experiences of time and place and with the development of new communications
technologies and the rise of what has been referred to as the ‘information society’
 Enhancing the free movement of goods, services, capital, information and (in some instances)
people across national boundaries
(The process of globalisation is interlinked with the neoliberal world order)
 These global tendencies are highly uneven, both spatially (between places and regions) and
socially (between people and groups)
Globalisation has been around for many centuries, but the rate and its intensity have increased
dramatically!
Three distinct aspects of the current processes of globalisation
The world is ‘shrinking’:
Large distances can be covered in small amounts of time
Mass media: many are increasingly aware of what is happening in other far-distant places
2. Better communications
3. Availability of many standardised and globalised products and television programmes
throughout the world
1.
-
Strands of globalisation



Economic: distances are of less importance
Cultural: Western forms of consumption and lifestyles spread across the globe
Political: the world becomes more and more ‘borderless’
Globalisation and (under-)development



Does globalisation mean that change and development will trickle down, or will it be associated
with increasing polarisation?
Two views:
1. Globalisation as development
 The world will become progressively more Westernised
 ‘Managed carefully, globalisation will bring specific benefits to the world’s poor’
2. Globalisation and marginalisation
 It may be argued that although the hallmarks of Western tastes, consumptions
and lifestyles are available to all, such worldwide icons are reinterpreted locally,
and take on different meanings in different places
 ‘Managed badly, globalisation could lead to the further marginalisation and
impoverishment of the world’s poor’
The places that share in development are those that are already well connected on the
network. Places which are eccentric to it, or which are off the network altogether, are by
definition massively disadvantaged.
Global shift: Economic activity is becoming increasingly internationalised or globalised. Besides the USA,
Europa and Japan, the importance of other countries in manufacturing products is rising (the Asian tigers,
Brazil, Mexico, India, China)
Global convergence and global divergence


-

-
Together they are characterising globalisation
Divergence: the places which make up the world system are increasingly becoming
differentiated (diverse, heterogeneous)
Shifts in the global economic system:
( effect on developing nations)
o The dispersion of manufacturing industries to low-labour-cost locations
o The increasing control of trade and investment by TNCs
Convergence: the increasing similarity which seems to characterise world patterns of change
and development
For example: ownership of televisions and radio/ changes in dietary preferences
Developing cities may be seen as the prime channels for the introduction of such emulatory and
imitative lifestyles (import and TNCs)
Political aspects of globalisation


It is a gross oversimplification to think of globalisation and the unfolding of the neo-liberal
world order as giving rise to a more equal and uniform world
 Spread at one scale or I one area seems to have been matched by polarisation at another
 The ‘anti-globalisation movement’ has mounted resistance to what is seen as the negative
consequences of globalisation
- Part of a wider anti-capitalist movement
- WTO: World Trade Organisation: “The subordination of so many aspects of human existence to
trade.”
Tobin-type taxes: globally based taxes in order to fight world poverty and underdevelopment
- Would also serve to promote greater financial stability by damping down financial markets
Concluding: there are many reasons why it is wrong to regard the outcome as increasing uniformity
1) The idea of a single global culture is clearly misplaces: strong resistance is sometimes shown by
local and national cultures
2) Rather than serving to erode local differences, global culture often works alongside them
3) Cultural products are being assembled from all over the world and are being turned into
commodities for an emerging cosmopolitan marketplace
4) Glocalisation: there are multiple global-local relations through which locality becomes more salient
than so far within the world system
5) Culture has always been characterised by hybridisation, difference, rupture and clashes and it can
never be seen as settled, finalised, complete and internally coherent
College: Mondialisering en Wereldhandel
Inleiding:




Fenomeen is oud, de omvang (!) is nieuw
Economisch én cultureel (westerse consumptie en levensstijl wordt verspreid over de hele wereld)
Alles doordringend of op specifieke plaatsen
Ontwikkeling voor iedereen of polarisatie?
Drie aspecten van de huidige globalisering
1. De wereld wordt kleiner, relatieve afstanden nemen af.
2. Informatie uitwisseling tussen alle werelddelen is makkelijker geworden
3. Opkomst/groei mondiale bedrijven en reclame activiteiten
Indicatoren van globalisering
 Persoonlijk: (contacten over de grenzen)
 Reizen
 Telefoongesprekken
 Internet gebruik
 Internationale reizen
 Overmakingen naar het buitenland
 Economisch:
 Internationale handel
 Doordringen van internationale economie
 Buitenlandse investeringen
 Technologisch:
 Internet
 Politiek:
 Deelname in internationale organisaties
 Hulp
 Verdragen
 Vredesacties
 Combinatie van zakelijk/economisch en cultureel
 Economisch: Afstand wordt minder belangrijk met betrekking tot economische activiteiten 
wereld zonder grenzen
 Cultureel: De westerse consumptie en levensstijl wordt verspreid over de hele wereld
KOF: Konjunkturforschungsstelle: Globalization Index:
 Economisch: kleine open economieën scoren het hoogst, LDC’s het laagst
 Politiek: Europese landen het hoogst, eilandstaten en geïsoleerde staten het laagst
 Sociaal: ‘open’ landen het hoogst, gesloten of onveilige landen het laagst
Industrialisatie: Middel van ontwikkelingslanden om het westen in te halen/bij te houden


Importsubstitutie-industrialisatie
- Productie van relatief simpele goederen
- Doel: Zelfredzaamheid
Exportindustrie
- Plaatsing van onderdelen van bedrijven naar derde wereld landen
- Free-trade zones (FTZ’s)
- Export-processing zones (EPZ’s)
- Multinationale ondernemingen, multinationals, ‘Transnational corporations’
 Vestiging in ontwikkelingslanden
 Investeringen in Industrie
Internationale arbeidsverdeling (geografische specialisatie in productie op grond van bijzondere omstandigheden)
 Comparatieve kostenvoordeel: op grond van specialisatie produceren en ruilen: beide worden er beter van
1. Wederzijds belang
2. Gelijkwaardige partners
3. Vrije handel
 Voorbeeld: Verdrag van Methuen: Ruil tussen textiel en wijn  Engeland wereldmacht en Portugal arm
• Portugal werd Britse halfkolonie en kon niet industrialiseren (textielindustrie werd onderdrukt, dat is
meestal de startindustrie!!)
• Wijnindustrie in handen van Britten
 Internationale arbeidsverdeling krijgt vorm door handel en vooral door investeringen waarbij
ontwikkelingslanden de producenten van grondstoffen en de leveranciers van goedkope arbeid zijn.
Internationale arbeidsverdeling vanaf jaren zestig:



Off-shoring: Ontwikkelingslanden als leveranciers van goedkope arbeid  Arbeidsintensieve industrietakken
naar ontwikkelingslanden: textiel, elektronica
Vrijhandelszones (special economic zones): Goedkoop kunnen invoeren: ‘sweatshops’ of werkgelegenheid?
Reshoring/near-shoring: Winkel dicht bij productiebedrijf om snel nieuwe producten binnen te hebben.
Wie zijn de dragers van de internationale arbeidsverdeling?



Multinationale/ transnationale ondernemingen: TNCs
Oorsprong: Monopolievorming 1890-1920
Concentraties in deze ondernemingen:
- Verticaal: in één productiekolom actief
- Horizontaal: in meerdere sectoren actief
Bv: Shell: van oliewinning tot eindproducten
Bv: Unilever: van zeepproducten tot soep
Culturele globalisering




Homogenisering: Landen beginnen steeds meer en in een steeds hoger tempo op elkaar te lijken
Dragers: Advertising agencies, grote media concerns, WTO (?)
Globalisering gekoppeld aan informatiemaatschappij?
Diversiteit: benadrukken eigenstandigheid, culturele wortels versterken (indigenous people)
Conclusies globalisering:







Geleidelijk: geen radicale breuk met het verleden, en ongelijkmatig
Internationale handel niet noodzakelijkerwijs van voordeel voor beide spelers
TNC’s dragers globalisering
Homogenisering naast diversiteit?
 Globalisering + Lokalisering = Glokalisering: globalisering neemt specifieke vorm aan op specifieke plaats
Verzet van lokale bevolking tegen invloeden, het idee van één globale cultuur is misplaatst (zowel invloed
van westen op ontwikkelingslanden als andersom)
Sterke economische competitie
Chapter 5: People in the development process
People should be central to the development process, but all too often the needs of people have been ignored,
which lead to implications of development policies on individuals, households and communities.
Development strategies must fulfil basic human needs such as nutrition, water and sanitation, health and education
(inextricably linked). Too often in the past development strategies have been driven by economic goals, whereas
fulfilling basic needs has received less priority, commonly assuming that economic growth will somehow trickle down
spontaneously to the most marginal elements of society and space.
It is essential that future development strategies are built upon a detailed understanding of the individuals which are
the target of such policies.
Malthus: pessimistic scenario: population grows more rapidly than food supply
Boserup: positive: populations will over time adapt their environment and cultivation strategies
Lately, the world’s population has expanded enormously. Where and how (!) these people will live in the future is of
much interest and concern for development, since they will be by no means evenly distributed across the globe.
Families:




All households pass through a development cycle (four-stage per capita income cycle). – P.203
Age and gender differentiation: women often display greater concern for others, particularly children.
Whereas men gained independent incomes, many women produced individual crops and traded
commodities in from their homes or in local markets.
Children do important work in families, but the costs and benefits of children are frequently ignored.
Since the only productive asset of poor households is labour, all adults and many of the children are
needed to do some form of paid work.
It is extremely difficult to escape the cycle of poverty and malnutrition.
Health:
 A healthy population is more able to contribute to development efforts and health problems in developing
countries are frequently the result of poverty.
 Possibly the most serious threat to health in tropical regions is malaria, which weakens victims and lowers
their resistance to a wide range of other possible infections.
 Maternal health is an area of much concern.
 AIDS is a disease in which the body’s natural protection or immune system is damaged. The agent that
causes AIDS is HIV. In almost all cases, those infected by HIV develop AIDS, which is inevitably fatal  The
deadliest epidemic in contemporary history!
- The HIV/AIDS epidemic is having a significant effect on population structure in some countries.
 Although still more children die from malaria, diarrhoea and acute respiratory infections, the long-term
effect on economic and human development gives much concern.
- Orphanhood has doubled
- Spread of AIDS  demand for curative health increases pressure on poor countries and perhaps less
health care for the rest of the population.
Education:
 An entitlement to education and freedom of expression should be key elements in de development
process.
 Education systems are frequently a legacy of the colonial period.
 Providing everyone with basic primary education (especially literacy) should be the first priority of all
countries.
 Generally, fewer girls attend school, particularly in Muslim countries.
College: Armoede, voedsel en bevolkingsdynamiek
Centrale thema’s rondom bevolkingsproblematiek:






Demografie
Werkgelegenheid
Scholing en gezondheidszorg
Water en sanitair
Voeding en arbeidsproductiviteit
Inkomensverdeling
 Gevolgen voor armoede?
Human needs
Wat is armoede?






Te weinig hulpbronnen hebben voor een menswaardig bestaan.
Begin: Hoeveel calorieën heb je nodig om te leven?
Wereldbank:
- Diepste armoede: $1,25 per dag
- Armoede: $2 per dag
Amartya Sen: Entitlements: legitieme rechten en toegang tot/ controle over:
- Productiemiddelen (grond, arbeid, kapitaal, kennis)
- Uitwisseling (handel, ruil)
- Overdracht/ transfers
- Diensten (lenen, verzekeren)
Armoede is relatief, ligt er maar net aan wat je nodig hebt!
Moderne opvatting: kwetsbaarheid en risico zijn kernpunten
- Wereldbank: multidimensioneel:
Voedselveiligheid: Access by all people at all times to enough food to an active, healthy life.
1)
2)
3)
4)
Productie van voedsel
Koopkracht/ werkgelegenheid
Intake (undernourishment/ malnutrition)
Distributie
People at risk:
 Ondervoeding
 Overvoeding
 Zwangere vrouwen
 Jonge kinderen
 Migranten, vluchtelingen en etnische minderheden
Bevolking en ontwikkeling, twee visies:
1. Malthus: pessimisme: onvermijdelijke crisis ten gevolge van de toenemende voedselvraag
2. Boserup: optimisme: dynamische aanpassing: intensivering en innovaties
Tendensen:




Medische zorg: daling sterftecijfer (vaccinaties)
Sociale voorzieningen: daling geboortecijfer (rijkere bevolking krijgt vaak minder kinderen)
Emancipatie: daling fertility rate (vrouwen beslissen zelf of ze (meer) kinderen willen)
Welvaartsgroei: hogere levensverwachting
Bedreigingen:



Hoe oneerlijker de inkomens zijn verdeeld, hoe oneerlijker de hulpbronnen zijn verdeeld
Verdeling bevolking over de ruimte  migratie
Leeftijd, gender en opleiding in de samenstelling van de bevolking hebben invloed op de emancipatie
Demografische transitie (kunnen tekenen!)
1) Pre-industrieel: hoog geboortecijfer + hoog sterftecijfer
- Veel kinderen om te helen
- Velen van hen sterven
- Statisch
2) Vroege transitie: daling sterftecijfer + hoog geboortecijfer
- Minder kinderen gaan dood, want betere gezondheidszorg
3) Latere transitie: daling geboortecijfer
- Emancipatie
- Betere sociale voorzieningen
- Beter onderwijs
- Betere technologie
- Meer voorbehoedsmiddelen
 Leidt tot economische en sociale waardevermindering van kinderen
4) Consolidatie:
- Laagte geboortecijfer en hoogte sterftecijfer op hun hoogtepunt
- Statisch
5) Afname: laag geboortecijfer + vergrijzing
Bevolkingsbeleid:
1) Pro-natalist: kinderbijslag, gratis kinderopvang, belastingvoordelen, anti-abortus
2) Anti-natalist: geboortebeperking, gezinsplanning, geboortepermits, gezinsheffing
Beleid t.o.v. armoede:



Macrobeleid: sociale voorzieningen (‘inclusive growth’)
Mesobeleid: toegang tot instituties en markten, bijvoorbeeld bij banken voor een lening
Microbeleid: verzekeringen en directe armoedebestrijding (uitkeringen)
Beleid t.o.v. bevolkingsgroei:




Bevolkingsprogramma’s (voorlichting, verstrekken van voorbehoedsmiddelen)
Basisgezondheidszorg
Kinderbijslag of kinderbelasting
Eén-kind politiek
College: Hulpbronnen en ontwikkeling
Type huishoudens
 Nuclear: twee ouders en kinderen
 Extended: met grootouders en andere familieleden
 Female-headed: één ouder gezin (in ontwikkelingslanden: mannen vertrekken om geld bij te verdienen)
 Child-headed/ granny-headed: kinderen zonder ouders (vaak door aids)
Investeren in mensen: Gezondheid





Armoede- en welvaartsziektes
Armoedeziektes: malaria, tbc, diarree, ondervoeding, gevolgen van slecht water, HIV/aids (?)
Welvaartsziektes: hartaanval, bepaalde vormen van kanker, longproblemen (roken)
Leiden tot productieverlies en koopkrachtverlies
Bestrijding d.m.v. hygiëne, vaccinaties, PHC (primary health care -belangrijker dan ziekenhuizen)
Ziekten (WHO):




Ondervoeding  Kwetsbaarheid  Infectieziekten: Malaria, TBC (‘eenvoudige’ behandeling)
Obesitas begint ook een groot probleem te worden in ontwikkelingslanden
Preventief (!): drinkwater, klamboes, voorlichting
Curatief: ziekenhuizen, medicijnen
HIV/aids overdracht: Waarom zoveel slachtoffers in delen van Afrika?




Oorsprong: bushmeat (apenvlees eten), vuile naalden (vaccinaties, drugs), verstedelijking
Overdracht via verschillende soorten van lichaamsvocht (seksueel gedrag is daarbij van belang)
Politiek: Afrikaanse leiders kunnen zich inzetten voor campagnes en voorlichting
Maar: veel meer doden (vooral kinderen) door Malaria dan aan aids! Uitroeien niet heel moeilijk:
- veel klamboes uitdelen
- voorlichting geven
- minder stilstaand water
Waarin investeren???



Ziekenhuizen, PHC, voorlichting?
 Alma Ata 1978: ‘Health for All’: PHC en voorlichting (ziekenhuizen te duur)
Donoren: jaren ’70 en ’80:
1) Ziekenhuizen, maar: niet iedereen heeft toegang + de energiekosten stegen voor patiënten + dure
reparaties van gedoneerde apparatuur
2) Daarna PHC
3) Sector wide approaches: de regering van ontwikkelingslanden zet planning en programma op voor
vernieuwing gezondheidszorg  donoren nemen onderdelen voor zich of financieren (budget support).
Maar: opgeleide artsen en verplegers trekken liever naar de westerse wereld  te weinig goed opgeleid
personeel & te weinig middelen ter beschikking
Investeren in mensen: Onderwijs



Investeren in vrouwen (Human development): elk jaar meer opleiding levert meer (landbouw) productie op
‘Shared growth’: economische groei én investeren in onderwijs
Resultaten pas na langere tijd zichtbaar
Problemen onderwijs:




Verhoging schoolgang  vergroting klassen
Kwaliteit onderwijzers
Kwaliteit en beschikbaarheid lesmateriaal
Kosten voor de armen (schoolkostuum)
Conclusies



Investeren in mensen is essentieel voor ontwikkeling
Gezonde mensen produceren meer; zieke mensen kosten de samenleving veel geld
Goed opgeleide mensen produceren meer en beter; blijven langer gezond
Menselijke hulpbronnen:


Onderwijs
Gezondheid
Natuurlijke hulpbronnen:




De mens heeft altijd gebruik gemaakt van de hulpbronnen om zich heen, maar wanneer en hoe is situatieafhankelijk: ‘resources are not, they become’ (krijgen waarde door individueel en maatschappelijk handelen)
 Hulpbronnen kunnen ontwikkeling bepalen, maar worden ook bepaald door ontwikkeling.
Ontwikkelingslanden zijn niet arm omdat ze maar beperkte hulpbronnen hebben.
Hulpbronnen kunnen ook een vloek zijn!  Research curse
Armoede kan druk op hulpbronnen vergroten.
Research curse:
(situatie: overvloed aan natuurlijke hulpbronnen)
1) Rent-seeking: de politieke en maatschappelijke elite hebben geen oog voor investeringen, zij profiteren (als
enige) van inkomsten van wat gegeven is; hulpbronnen leiden slechts tot conflict en corruptie
2) Dutch disease: Inkomsten uit natuurlijke hulpbronnen zorgen voor inflatie/ hogere lonen  verzwakking
concurrentiepositie.
- Jaren ’60 in Nederland: aardgaswinning > hoger nationaal inkomen > NL niet meer concurrerend >
sluiting industrieën > stijging van de werkloosheid.
 Maar bestaat de ‘resource curse’ wel?: rent-seeking wel (de corruptie), Dutch disease waarschijnlijk niet,
want als je veel exporteert, leidt dat niet per se tot meer economische groei (je bent afhankelijker).
× Oliewinning  corruptie, civil war, slower economic growth, anti-democratic effects, lower education levels
× Massive increase in primary export revenue  temporary appreciation of the exchange rate  more export
× Bestrijden: investeren in andere winstgevende aspecten, onderwijs etc.
Maar het gaat in toenemende mate ook om ernstige tekorten (stresszones)





Tekorten doordat men niet voldoende kapitaal, technologie of vaardigheden bezit om grondstoffen te
krijgen
Tekort aan water: drinkwater, landbouw (regenwater)
Bepaalde belangrijke mineralen: uitputting landbouwproducten (toekomstig: fosfaat voor kunstmest)
Vissen: overbevissing
Tragedy of the Commons: mensen zorgen beter voor hun eigen bezit dan voor gemeenschappelijk bezit (bv.
overexploitatie) (op te lossen door afspraken te maken)
Conclusies:


Grondstoffen als ‘curse’: bewijs niet overtuigend: het gaat altijd in eerste instantie om goed beheer en goed
bestuur.
Tekorten dreigen: water, landbouwgrond, mineralen.
College: Ontwikkelingssamenwerking
Definities:






Ontwikkelingssamenwerking: De samenwerking vanuit ontwikkelde landen en ontwikkelingsorganisaties met
ontwikkelingslanden ten behoeve van de economische en sociale ontwikkeling van deze landen op de
terreinen van hulp, handel en politiek.
 Coherentie: the non-occurrence of effects which are contrary to the objectives of the social and economic
development of development countries.
Coherent: als je coherent bent, zorg je ervoor dat je doelstelling niet in de weg wordt gezeten door
doelstellingen op andere vlakken.
(Bv: ontwikkelingsbeleid kan tegen handelsbeleid werken of andersom)
Ontwikkelingshulp: De overdracht van middelen aan ontwikkelingslanden* in de vorm van geld, goederen of
diensten (met uitzondering van militaire activiteiten)* onder concessionele voorwaarden (zachte leningen)*
ten behoeve van de sociale en/of economische ontwikkeling* van deze landen.
Politieke hulp: Samenwerking met ontwikkelingslanden in internationale organisaties en bij internationale
conferenties  versterking van de stem van ontwikkelingslanden en capaciteitsversterking van ontwikkeling
bij internationale onderhandelingen.
Technische hulp: hulp in de vorm van de overdracht van kennis
- Mensen in het ontwikkelingslanden bijscholen
- Leraren naar het ontwikkelingsland sturen om daar bv. onderwijs te verzorgen
Financiële hulp: Hulp in de vorm van de overdracht van kapitaalmiddelen of kapitaalgoederen
- Leningen
- Giften
- Goederen
Binding: aan het doel (conditioneel) en aan de bron (aan besteding in het donorland)
Ontbinding: wel aan het doel, niet aan de bron.
Partiële ontbinding: aan meerdere bronnen.
Concessionele voorwaarden:
Zachte voorwaarden voor een lening (rente; looptijd; aflossingsvrije periode)
Of: 100% giftelement
Bilaterale hulp: hulp komt binnen in een ontwikkelingsland en wordt weer uitgegeven. Multilaterale hulp: hulp komt via
meerdere instellingen binnen in een ontwikkelingsland en wordt uitgegeven aan meerdere zaken.
Financiële stromen richting ontwikkelingslanden:







Bankleningen
Exportkredieten
Investeringen
Beleggingen
Officiële ontwikkelingshulp (ODA: Official Development Assistance)
Particuliere ontwikkelingshulp
Remittances
Motieven achter ontwikkelingssamenwerking: Aid Rationale


Politiek/strategische:
- Invloedssferen
- Controle
- Strijd tegen terrorisme (VS  Irak, Afghanistan, Pakistan)
- Toegang tot lokale autoriteiten (ambassadeurschap)
- Banden (vriendschap)
Economisch/commerciële
- Landingsrechten, toegang tot havens
- Exportbevordering
- Anticyclisch, recessie bestrijden
- Investeringen bevorderen
- Toegang tot grondstoffen

Ethisch/humanitair (religieus)  sterk Europees motief
- De naaste te drinken geven, te voeden, te kleden en van onderdak te voorzien
- Solidariteit met de verworpenen der aarde
- Mensenrechten: iedereen heeft recht op een menswaardig bestaan

Milieu
-

Milieuproblemen zijn grensoverschrijdend
Conferentie van Stockholm (1972): in rijke landen ontstaan milieuproblemen door overvloed, in ontwikkelingslanden door
gebrek aan middelen
Vluchtelingen
Tinbergen: grote verschillen in welvaart leiden tot migratie  verhoog hulp
Slechts enkele voorbeelden (Marokko, Haïti (VS))
Terugkeer mogelijk maken (Verdrag van Cotonou)
Indicatoren voor het gewicht van de verschillende motieven:
1) Politiek/strategisch:
Politiek/ strategisch
- Is er politieke spanning?
- Zijn er bepaalde belangen voor het donorland?
2) Economisch/strategisch:
- Back flow: Hoeveel hulp vloeit terug naar het donorland?
- Wat is het blijf-percentage?
3) Ethisch/humanitair:
- Landenselectie
Economisch/
- Sectorale verdeling (lokale ontwikkelingsorganisaties)
Ethisch/ humanitair
strategisch
- Hulp via NGO’s
Onderwijs en gezondheidssectoren kunnen economisch én ethisch zijn!
Na 2000: Millennium Development Goals:






De nieuwe ‘Global Compact’
Het steekwoord voor alle politici op dit terrein
Alle elementen aanwezig? (veiligheid, klimaatverandering)
Zonder verder beleid daarachter  technocratisch?
Niet alle donoren passen hun doelstellingen hieraan aan
Bijna allemaal behaald (grote invloed van China)
Nederlands beleid: Een korte geschiedenis van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking
Conclusies:

Eerste keerpunt: midden jaren 60: naar commercieel getint programma (Nederlandse werknemers klagen
dat Nederland geen hulpprogramma heeft, dit is slecht voor export  Nederland gaat financiële hulp geven
met als doel de eigen economie te verbeteren)
 Tweede keerpunt: 1973: armoedebestrijding gehinderd door binding van hulp
 Keerpunt: midden jaren 80? Jan Pronk weer terug > kleine verschuivingen (partiële ontbinding)
 Keerpunt eind jaren 80 onder Pronk? (nee, op papier wel maar in feite niet)
 Derde keerpunt: Eline Herfkens: rationalisering
 Tegenwoordig in de politiek veel kritiek op het huidige Nederlandse ontwikkelingshulpbeleid (vooral vanuit
de VVD).
Internationale instellingen van belang voor ontwikkelingssamenwerking:
 VN-instellingen:
 UNDP (United Nation Development Program)
- Geven niet veel per land, maar wel aan heel veel landen
 Gespecialiseerde instellingen
- FAO: Food and Agriculture Organization: landbouw, visserij, bosbouw
- WHO: World Health Organization
- UNICEF: haalt geld binnen via overheden en op particulier niveau
 Aan VN gelieerde instellingen: IMF, Wereldbank en WTO
- Amerikaanse macht zichtbaar: vestiging in Washington, grotendeels Amerikaanse staf
Internationaal Monetair Fonds:





Wisselt belangrijke valuta
Creëert monetaire stabiliteit
Stimuleert internationale handel
Internationale bank: Helpt lidstaten met financiële problemen d.m.v. structurele aanpassingsprogramma’s
(bezuinigingen)
Macht is niet ontleend aan de hoeveelheid geld, maar aan de centrale rol wanneer het om schulden gaat!
Wereldbanken belangrijk, want:



Veel geld: leningen verstrekken aan ontwikkelingslanden
Belangrijke coördinerende functie (van hulp)
Kennisproductie
Wereldbank en IMF:


Verdeling macht:
- IMF quota (West-Europa en Noord-Amerika meeste invloed, maar verder best rare verdeling (Japan
meer dan China))
- Wereldbank aandelen (degenen die het geld doneren hebben de macht – logisch!)
Kritiek:
- Structurele aanpassing (SAPs)
- Teveel vertrouwen dat landen het programma vast wel zullen volgen
- Te weinig oog voor sociale consequenties
- Geen oog voor milieueffecten
- Gender-aspecten niet daadwerkelijk meegewogen
- Te grote Amerikaanse macht in beide organisaties
- Maar: Wereldbank heeft wel een klachtenpanel, en is veranderbaar
Verschillen tussen de wereld bank en het IMF
 IMF is een soort bank voor de hele wereld
- Zorgen voor monetaire stabiliteit
- Muntkoersen stabiel houden
- Lidstaten die problemen hebben bijstaan
 De Wereldbank is een ontwikkelingsbank
- Belangrijkste taak: Ontwikkelingsfinanciering
- Belangrijke coördinator
- Kennisfabriek
World Trade Organization:




Opvolger van de GATT
Handelsoverleg vorm geven
Controle op faire handelspraktijken
Conflicten beslechten (internationaal handelsgerechtshof)
Andere belangrijke instellingen:


Particuliere ontwikkelingsorganisaties en –stichtingen: World Vision en Bill and Melinda Gates
‘(Newly) Emerging Dondors’: BRICs
Conclusies:


Ontwikkelingssamenwerking is één van de instrumenten van mondiaal bestuur
Die samenwerking is sterk verbeterd in het afgelopen decennium, maar verdere ontwikkeling internationale
organisaties is nodig
College: Overheid, democratisering en maatschappelijk middenveld
Paradigma:



Geheel van waarden, theorieën en assumpties waarbinnen kennis wordt verworven
‘Normaal’: binnen gevestigd paradigma kennis verwerven
‘Revolutionair’: poging van kennisverwerving om bestaand paradigma te verwerpen of verdringen
Theorie:


Systematische verklaring van een geheel van empirische gegevens, die gepresenteerd worden als
‘betrouwbare’ kennis
Theorieën zijn ‘waar’ (een gestructureerde visie)
Model:

‘Bruikbaar’ (zijn een ‘instrument’)
Wat is politiek?




De kunst van het besturen
Openbaar versus privé
- Staat vs. ‘civil society’
- Staat/werk/cultuur vs. familie/huiselijk leven
Als compromis en consensus: hoe komen beslissingen tot stand
Als machtsuitoefening: het vermogen om een gewenst resultaat te bereiken met welke middelen dan ook
Benaderingen van de politiek:
1) Filosofische: het stellen van ethische en normatieve vragen over de politiek
2) Empirische: beschrijving van de politiek
3) Wetenschappelijke: dialectisch materialisme (Marx), ‘behaviouralism’ (politiek gedrag)
Politieke ontwikkeling/modernisering


Opkomst van de ‘Political Development School’ (1960): kennisverwerving over politiek en politieke
systemen in ontwikkelingslanden
- David Easton’s input (pressie) – output (beleid) model:
- Walt Rostow’s fasen model van economische ontwikkeling
- Parsons sociologie van de moderniteit/sociologie van de
moderne mens
Contra-reactie: Revisionisme (herziende versie van de PDS)
Kritiek (Huntington):
1. Niet één maar vele definities van modernisering
2. Modernisering als ‘zero-sum game’: Door modernisering zouden traditionele aspecten van de
samenleving verdwijnen:
o Maar modernisering veroorzaakt het verdwijnen van traditionele vormen van politiek
o Zaken uit traditionele samenlevingen kunnen worden opgenomen in de moderne
samenleving
3. Dichotomie traditie vs. moderniteit: zijn alle traditionele systemen gelijk? Zijn traditionele
maatschappijen statisch?
- ‘Comparative politics’/’Political development’ problemen met:
1. Kasten (niet statisch, gemoderniseerd in democratisch stelsel)
2. Etniciteit: in gemoderniseerde politieke systemen blijft etniciteit een rol spelen
3. ‘Clientélisme’ (kleptocratie): ruil: politieke steun aan een politicus voor gunsten (toegang tot
land, baan, werk, schoolgeld) (geen corruptie, het is niet illegaal)
Functies van de staat en staatsapparaten:
1)
2)
3)
4)
Consensus
Productie
Integratie
Uitvoerend
Corporatisme: staat als autoritaire scheidsrechter en organisator (middenweg marxisme en kapitalisme)
Democratisering:



De invloed van burgers op de staat (breder dan alleen verkiezingen)
Mensenrechten: vaak juist in ontwikkelingslanden problematisch
‘Good governance’:
- Voorwaarde: om hulp te kunnen ontvangen moet een land de mensenrechten niet schenden
- Middel: bij ontwikkeling hoort dat er uiteindelijk goed bestuur is
- Doel: om armoede uit te bannen
Corruptie:



Het verrichten van een wettelijke taak op een onwettelijke wijze: iets doen waartoe je bevoegd bent, maar
tegen regelgeving en wetten in
Er zijn verschillende vormen van corruptie (meestal iets met contracten en vergunningen)
Is corruptie een fenomeen dat gelieerd is aan de ontwikkelingslanden? Nee, komt ook in hoogontwikkelde
democratieën voor!
Maatschappelijk middenveld/ Civil Society:






Deel van de samenleving dat de burgers toebehoort
Alle organisaties van burgers die niet bij de staat of overheid behoren
Het georganiseerde leven van burgers
Buffer tussen burgers en staat (bv vakbonden)
Steeds internationaal belangrijker
NGO’s en sociale bewegingen
Conclusie:




De staat in ontwikkelingslanden wordt steeds meer bekeken vanuit de hoek ‘good governance’ en de
handhaving van mensenrechten
Zwakke instituties kenmerken de staat in ontwikkelingslanden
Corruptie is een veelvoorkomend fenomeen, maar niet alleen in ontwikkelingslanden
Het maatschappelijk middenveld heeft zich in ontwikkelingslanden de laatste decennia stormachtig
ontwikkeld, maar blijft zwak in sommige landen; legitimiteit wordt ter discussie gesteld
College: Migratie en urbanisatie
Migratie als een uitdaging


Potentiële synergievoordelen (economische voordelen m.b.t. het samengaan)
- Voor het ontvangende land (nieuwe jonge ondernemers, culturele diversiteit)
- Voor het zendende land (remittances)
- Voor de migrant zelf (leereffecten, inkomen)
Tegenwerpingen
- Maatschappelijke en culturele integratie…
- Braindrain (bij het ontwikkelingsland) of braingain (als de migranten terugkeren –die kans is klein)?
- Risico overdracht ziektes (aids)
Harris & Todaro:
Economisch
Politiek-Cultureel
Milieu
Push-factoren
Pull-factoren
Armoede, werkloosheid, beperkte lokale
scholingsmogelijkheden, geen
vooruitzichten
Geweld tegen etnische groepen
(vervolging, discriminatie), religieuze
bedreiging, lokale conflicten en oorlog
Onveiligheid, onleefbaarheid
(overstromingen, droogte)
Toename communicatie, afname
vervoerskosten, betere baankansen
Vrijheid, veiligheid, geen vervolging,
gezinshereniging
Mooi klimaat, omgeving, veiligheid,
leefbaarheid
Remittances
 Er gaan 2,5 keer meer remittances naar ontwikkelingslanden dan ontwikkelingssamenwerking
 Grote armoede-multiplier (10% groei van remittances reduceert lokale armoede met 3.5%)
 Centraal probleem: kosten van verzending zijn erg groot
 Kleine bedragen, hoge frequentie
 Per mobiel geld overmaken
Migratie naar Nederland


Positieve welvaartseffecten
- Arbeidslonen (worden in NL uitgegeven)
- Arbeidsproductiviteit (werk dat Nederlanders niet willen doen)
- Samenstelling beroepsbevolking (migranten zijn vaak jong)
- Belasting en sociale premieafdracht
Spillover effecten (veroorzaakt door bovenstaande effecten):
- Additionele marktvraag
- Introductie nieuwe producten/diensten
- Sterke groei van etnisch ondernemerschap
Conclusies:








Migratie is van alle tijden
Mensen migreren uit keuze
Rond jaren 60 en 70 voerde Nederland een beleid om nieuwe werknemers te krijgen: laag opgeleide
bevolking (vaak analfabeet): deze mensen hebben moeite met integreren.
Internationale migratie moet deel uitmaken van globale ontwikkelingsstrategie (VN)
Het juridische systeem dient de fundamentele rechten van migranten te waarborgen
Illegale migratie dient te worden tegengegaan
Noodzaak van sociaal-culturele integratie van migranten in bestemmingslanden
Harmonisering van migratiestromen vereist beleidscoherentie
Problemen rond urbanisatie






Het ontstaan van sloppenwijken, concentratie van armoede en al wat daarbij hoort
Werkloosheid en moeten leren ‘overleven’
Het verdwijnen van sociale netwerken
Een dichtslibbende stad (verkeer, woonwijken)
Huisvesting en bijbehorende voorzieningen
Vervuiling, ziektes
Aanpakken problemen: stedelijke planning



Belangrijk voor verandering: politieke commitment (politieke inspanning)
Voorzieningen beter te plannen als iedereen in de stad woont (onderwijs, zorg)
Tactiek is vooral juist mensen op het plattenland ook voorzieningen te geven
Hoe een bestaande stad verbeteren?



Goedkoop en snel openbaar vervoer
Wijken scheiden: werken en wonen (mogelijk maken d.m.v. goed ov)
Kenniscentrum om de bevolking van kennishulpmiddelen te voorzien (educatie, internet, boeken)
College: Internationale handel
Inleiding:
 Handel: Iets wat de een niet heeft of produceert ruilen tegen iets wat de ander wel heeft of produceert
 Buitenlandse handel is zo oud als de mensheid
 Laatste 40 jaar: enorme geografische verschuiving in de handel (global shift)
Het belang van handel:
 Inkomsten genereren
 Anderen produceren goedkoper
 Strategieën:
 Importsubstitutie
- Eigen industrie opzetten om het zelf niet meer te hoeven produceren
- Vergt veel bescherming van de eigen industrie (protectionisme)  nadelig voor ontwikkelingslanden
- Grote binnenlandse markt nodig
- Beter mogelijk in combinatie met export
- Bv. auto-industrie (VS, VK)
 Autarkie: ontkoppeling
- Geen buitenlandse handel: ontkoppeling
- Je gaat ervan uit dat je alles kunt produceren in eigen land, maar heb je alles wat je nodig hebt?
- Combinatie nodig van grondstoffen, markt, kennis en technologie
- Rusland
 Exportgeleide groei
- Kleinere interne markt, productie voor de wereldmarkt
- Begonnen in de textiel en elektronica (Zuidoost Azië)
- Voortdurende concurrentie in lagere lonen en betere technologie
- Grote inzet staat, vorming van conglomeraten voor financiering (verzameling van bank,
verzekeringsmaatschappij etc.)
Protectionisme:
 Om eigen industrie op gang te brengen, daarna pas vrijhandel
 Voedsel is een basisbehoefte, dus het is belangrijk dat je daarin niet afhankelijk bent van de wereldmarkt
 Binnenlandse markt is te beschermen d.m.v.:
- Tarieven (belasting)
- Subsidies: landbouw, industrie, export
- Quota’s: slechts een bepaalde hoeveelheid producten toelaten
- Niet-tarifaire belemmeringen: het stellen van eisen aan producten
Handel in ontwikkelingslanden
 Ruilvoet: tegen welke waarde ruilt een land zijn goederen op de wereldmarkt
 Ruilvoetverslechtering: de waarde van te exporteren goederen van een land daalt tegenover de waarde van
te importeren goederen:
Gewogen index van geïmporteerde goederen / gewogen index van geëxporteerde goederen × 100
 Ongelijke ruil: op de wereldmarkt worden ongelijke hoeveelheden arbeid geruild
Regulering van internationale handel:
 GATT: General Agreement on Tariffs and Trade
 Internationaal handelsverdrag en de organisatie daaromheen
 Opzetten World Trade Organization: Intergouvernementele organisatie die toeziet op de naleving van
afspraken over de handel tussen landen (voordelig voor ontwikkelingslanden)
 Politieke beslissingen worden door Europa en Amerika genomen
 Basisprincipes:
1. Non-discriminatie: voor alle landen dezelfde handelsvoorwaarden!
2. Transparantieprincipe
3. Wederkerigheidsprincipe: tegenover elke dienst staat een wederdienst

Het verschil tussen de GATT en de WTO is vooral dat de WTO een groter internationaal secretariaat heeft;
het aantal sectoren waarover onderhandeld wordt (niet alleen goederen zoals bij GATT, maar ook diensten
en intellectuele eigendomsrechten); dat het binnen de WTO mogelijk is voor lidstaten om andere lidstaten
aan te klagen wegens het overtreden van WTO-regels.
Fair Trade
 Label begonnen in de jaren 1960 met suiker, daarna koffie en later nog meer producten
 Verschillende labels voorhanden
 Effect gemeten d.m.v. interviews en studies (elke paar jaar een survey) en die uitslag hiervan vergelijken met
boeren die niet op fair trade wijze werken.
 Slechts weinig goede studies.
 Training in GAP (manier van produceren) is belangrijker dan de hogere prijs die boeren krijgen
 Catch-up effecten: kennis verspreidt zich snel en andere boeren gaan ook een hogere prijs vragen
 Conclusie: boeren hebben niet veel voordeel aan een hogere prijs, maar wel aan alle andere aspecten
 Aandeel van de prijs die koffieboeren ontvangen BLIJFT klein (6-7%), keten verandert nog niet
Ethisch ondernemen:
 Ethisch ondernemen geldt zowel voor producenten, als opkopers, als importeurs
 Labels helpen, maar ‘advocacy’ werkt beter (advertising)
 Ondernemingen gaan slechts schoorvoetend over op beter sociaal gedrag
Conclusies:
 Elke natie zal met het buitenland moeten handelen (ook ontwikkelingslanden!)
 Maar: internationale handel levert niet noodzakelijkerwijs voordeel op voor beide spelers (grondstoffen)
 Veel van de internationale handel vindt plaats binnen grote ondernemingen
 Er is een geografische verschuiving gaande in de internationale handel
 Fair Trade is in opkomst, langzaam, maar wel gestaag
College: Landbouw en rurale ontwikkeling
Rurale armoede:




70% van de armen woont op het platteland
Geconcentreerd in de droogste gebieden
Armoedeprofiel: lage scholing, weinig land, grote gezinnen, ziektes
Mensen die op het platteland wonen hebben minder toegang tot: water, sanitair, scholen, gezondheidszorg
Functies van landbouw:
1) Voedselvoorziening
2) Exporten
- Deviezen genereren: Het verdienen van buitenlandse valuta door middel van export. Dit is nodig om te
kunnen importeren, want de eigen munt wordt meestal niet geaccepteerd.
- Handel drijven
3) Levering van grondstoffen voor de industrie
4) Arbeidskrachten
5) Afzetmarkt (productiemiddelen en consumptiegoederen)
6) Bron van (gedwongen) besparingen
Landbouw en ontwikkeling


Lewis: Agrarisch surplus is noodzakelijk om industriële vooruitgang te krijgen
 goedkoop voedsel en arbeid surplus
Chenery: Agrarische ontwikkeling nodig voor industriële ontwikkeling
 gebalanceerde groei
Verschillende ontwikkelingsstrategieën voor het oplossen van de Agrarische Kwestie:
a) Junker-road (Lenin): Het creëren van grote bedrijven zodat landbouwproductie toeneemt, om met het geld
daaruit te investeren in andere industrie.
b) Farmer road (Kautsky): Familie-landbouw moet versterkt worden, dan zorg je voor een agrarische
marktvraag en zorg je dat de boeren zelf gaan consumeren.
c) Walking on two legs (China): Rurale industrialisatie
Bij een structurele transformatie verkleint de primaire sector en groeien de secundaire en tertiaire sectoren.
 Primaire sector: Landbouw, veeteelt, bosbouw | Secundaire sector: Industrie | Tertiaire sector: Diensten
Productiesystemen:

Akkerbouw: Het geheel van economische activiteiten waarbij het natuurlijke milieu wordt aangepast ten
behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk gebruik
 Tuinbouw: Het geheel van economische activiteiten waarbij het natuurlijke milieu wordt aangepast ten
behoeve van de productie van planten voor menselijk gebruik
 Veeteelt
 Visserij
 Bosbouw
 Gemengde systemen
 Het hangt vaak van het klimaat af welke vormen van productiesystemen mogelijk zijn.
Overgangen tussen productiesystemen:





Sedentarisatie: van ‘jagers en verzamelaars’ naar permanente landbouw
Commercialisering: van ‘eigen consumptie’ naar marktlandbouw
Intensivering: gebruikmaken van externe inputs (water, mest, lastdieren, nieuwe materialen of technieken)
Schaalvergroting: van kleinbezit naar plantages of grote bedrijven
Diversiteit: verschillende compleze systemen naast elkaar, zijn productafhankelijk
Hervormingen van de landbouw
1. Technologische aanpak: Groene revolutie: technologische aanpak om hongersnood te voorkomen  verhoging
grondproductiviteit
 Fase 1: Technologie-gericht
- Vaak dure investeringen nodig (werden het eerste jaar meestal door overheid en organisaties
gefinancierd)
- Hoge inputs: Irrigatie systemen, kunstmest, kwestbare oogsten door droogte, ziektes
 Fase 2: Boer-gericht
- Boeren zijn bang zelf grote investeringen te doen vanwege de risico’s
- Daarom kwamen er gewassen die beter tegen droogte en ziektes kunnen
 Fase 3: GMO’s
- Genetische manipuleerde planten
2. Structurele aanpak: Landhervorming  verkleining en vergroting bedrijfsomvang
- Doel: landbouwgrond productiever te benutten: overgang van extensieve naar intensieve landbouw
(opbrengst per ha zo hoog mogelijk maken d.m.v. besproeiing en bemesting)
- Filosofie: hogere grondproductiviteit per ha in agrarisch kleinbedrijf (familie-landbouw)
- Faciliteiten: vaak hebben kleinere boeren geen toegang tot kennis en krediet
- Herverdeling van de grond: naar kleine boeren  naar coöperaties  naar collectieven
- Politieke betekenis: ontwapening conservatieve grootgrondbezittersklasse en creatie van een rurale
middenklasse
3. Integrale aanpak: Rurale ontwikkeling
- Toegang tot markten en diensten verbeteren
- Meer dan alleen landbouw  ontsluiting platteland met infrastructuur, sociale voorzieningen,
scholen, bewustwording
- Area Development Programmes: Brede programma’s, met accent op gemeenschapsontwikkeling
- Moeilijk om successen vast te leggen en aan te wijzen
Nieuwe inzichten:





Ruraal is niet hetzelfde als agrarisch (het gaat niet alleen om landbouwontwikkeling)
Rurale non-farm werkgelegenheid; contractteelt
Betere wegen nodig voor verbinding met stedelijke afzetmarkten (detailhandel en export)
Ruraal microkrediet is goed, probleem: schulden?
Diversificatie: meerdere gewassen produceren, of vee houden, of andere ambachten ernaast leren
College: De Duitse ontwikkelingssamenwerking
Geschiedenis:

Samenwerking met Frankrijk
Sinds 2000:




Ontwikkelingsbeleid = veiligheids- en vredesbeleid (rechts cabinet)
Nadruk op ACP-landen (Africa, Caribbean, Pacific) en MDG’s (Millennium Development Goals)
Jongerenprogramma’s (vrijwilligersactiviteiten in het buitenland)
Bilocatie ministerie
Begroting: 1/3 multilateraal (VN en in verhouding vanwege weinige hulp) en 2/3 bilateraal
Stopt weinig geld in particuliere ontwikkelingsorganisaties.
Streven: minder partnerlanden
Opmerkelijke partnerlanden: MIC’s: Brazilië, Zuid-Afrika, India, China
Het grote verschil met de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking:


Duitsland heeft een eigen ministerie, onderverdeeld in afdelingen
Duitsland heeft uitvoeringsorganisaties (in Nederland wordt dat door het ministerie geregeld) 
GIZ: Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit
Bundesländer:



Alle 16 actief
Veel beurzen voor studenten uit ontwikkelingslanden
Nordrhein-Westfalen en Baden-Württemberg het meest actief
Kritieken:



Is Duitsland een stiekeme kolonialisator?
Hulp of uitbuiting?
Of voert Duitsland haar hulpprogramma’s gewoon slecht uit en helpt het de rijken en juist niet de armen:
‘Tödliche Hilfe’?
En nu?



Huidige minister niet zo ‘lautstark’, heeft wel grote veranderingen aangekondigd
Wil meer aandacht voor Afrika, voedselveiligheid en vluchtelingen
SPD kwam verkiezingsprogramma niet na (0,7%)
Nederlandse vs. Duitse ontwikkelingssamenwerking:



Verschil in aid rationale door de tijd heen: Duitsland vanuit perspectief bedrijfsleven en Nederland vanuit
ethisch/ humanitair standpunt
Verschil in organisatie: Duitsland heeft een eigen ministerie en het GIZ; Nederland heeft geen eigen
ministerie maar een aparte afdeling  anders personeelsbeleid in bv. ambassades
Maatschappelijk debat
- VVD negatief
- Weinig antwoord vanuit ministerie of ontwikkelingsorganisaties