Projectvoorstel Douanehuisje en directe

Projectvoorstel Douanehuisje en directe omgeving
door Geertrui van de Craats
1
Inhoud
Inleiding
pag. 3
Visie op brede benutting Douanehuisje in relatie tot zijn omgeving
pag. 4
Opzet voor de realisatie van een herdenkingsmonument
pag. 6
Douanehuisje als aanleiding voor een educatief project
pag. 8
Conclusie
pag. 9
Het project is in fasen opgesplitst
pag. 10
2
Inleiding
Binnenkort zal het rechtzetten van het karakteristieke Douanehuisje op het Havenhoofd te Maassluis zijn voltooid. Daarmee is weer een belangrijke historische plek in
Maassluis in ere hersteld.
Intussen spelen er diverse initatieven rond het Douanehuisje en het gebied daar
omheen. De gemeente heeft beeldend kunstenaar Geertrui van de Craats gevraagd
deze te stroomlijnen. In het nu voor u liggende “Projectvoorstel douanehuisje en
directe omgeving” heeft zij de drie initiatieven die momenteel spelen geschetst en in
aparte voorstellen uitgewerkt.
De in dit voorstel verwerkte punten zijn geformuleerd n.a.v. het door haar najaar 2004
geschreven en 14 februari 2005 met de wethouder besproken startdocument “Plan ter
ontwikkeling van het gebied “havenhoofd/douanehuisje” als historische gedenkplaats”
en het door Ruud Mank maart 2005 geschreven “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving”.
Het Douanehuisje als historische gedenkplaats en culturele ontmoetingsruimte
Maassluis is een stad met een rijk maritiem verleden. Het Havenhoofd waarop het
Douanehuisje staat, is als geen andere plaats in Maassluis daarvan getuige geweest.
Als de vissersvloten binnenkwamen verdrongen de vrouwen en kinderen zich op “het
Hoofd” om daar alvast een glimp van de bemanning op te vangen. Nadat
eind 19e eeuw de Nieuwe Waterweg was aangelegd, nam het scheepvaartverkeer
naar Rotterdam, dat behalve uit visserij ook uit allerlei handelswaar bestond gestaag
toe. Het Douanekantoortje werd, al tijdens de hoogtijdagen van de visserij, als
controlepost op het havenhoofd geplaatst. Vanuit het douanehuisje, kon de douane
het scheepvaartverkeer in de haven en op de rivier goed observeren.
Het karakteristieke douanehuisje op het havenhoofd, is bij uitstek dé plaats om de
diverse initaitieven m.b.t. het maritieme verleden van Maassluis samen te laten
komen. Het huisje moet een culturele ontmoetingsplek worden waar jong en oud,
verleden, heden en toekomst elkaar ontmoeten. Een plek waar al de lagen van
Maassluise burgerij met het huisje, het maritieme verleden van Maassluis en de
presentaties die er worden gehouden in contact kunnen komen.
Zoals hierboven al wordt aangegeven bestaan bij de gemeente en andere geledingen
binnen Maassluis de behoefte om drie initiatieven voor deze plek verder uit te werken.
Deze zullen hier verder worden besproken.
3
1. Visie op brede benutting Douanehuisje in relatie tot zijn omgeving en stroomlijnen
van diverse initiatieven rond dit stukje Maassluis en hetgeen reeds in de meest
directe omgeving aanwezig is1.
Het stenen douanekantoortje zoals dat in Maassluis staat is uniek in zijn soort. Nadat
in de jaren 70 van de vorige eeuw de douane haar activiteiten daar had beëindigd is
het in handen van de gemeente Maassluis gekomen.
Het huisje is tussen 1900 en 1919, gelijk met enkele andere douanehuisjes in het
havengebied van Rotterdam, gebouwd. Het gebied werd in secties verdeeld met
eigen douanekantoortjes, zogenaamde sectiegebouwtjes. Deze gebouwtjes die zich
op diverse locaties bevonden, waren grotendeels van hout. Aan de parkkade in
Rotterdam staat nog een dergelijk gebouwtje dat als erfgoed bewaard is gebleven.
Stenen gebouwtjes zoals we dat in Maassluis kennen hebben echter geen navolging
gevonden meer gevonden.
Nadat het gebouwtje niet meer in gebruik was als douanehuisje en was aangekocht
door de gemeente, heeft het nog enige tijd dienst gedaan als havenkantoor voor de
havenmeester, daarna heeft het enige jaren leeggestaan en is enigszins in verval
geraakt.
De afgelopen jaren is het Douanehuisje en het gebied daaromheen, met het prachtige
uitzicht op de Waterweg en de haven steeds meer een ontmoetingsplek geworden
van mensen van allerlei pluimage, varens gezellen uit het sleepvaartwezen, oud
werknemers van de pontdienst, oud Shell en Unilever medewerkers die, daar gelijkgezinden ontmoeten. Daarnaast is het Douanehuisje de afgelopen drie jaar inspiratiebron geweest van Maassluise kunstenaars. Eerst heeft de heer Solleveld er gewerkt
en daarna de Maassluise Kunstenaars, zij gebruikten het bij tourbeurt om er projecten
te doen of gewoon een periode te schilderen en tekenen.
1
Citaat : “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” van Ruud Mank
4
Nu het gebouwtje een opknapbeurt heeft ondergaan heeft het College de wens
uitgesproken het Douanehuisje een brede culturele bestemming te geven. Daarnaast
hebben de Maassluise Kunstenaars gevraagd of zij na het herstel van het huisje, er
weer gebruik van mogen maken. Zowel de gemeente als Maassluise Kunstenaars
hebben de Culturele Raad Maassluis gevraagd na te denken over de toekomst van
het huisje. De Maassluise Kunstenaars hebben te kennen gegeven daar graag over
mee te denken.
Het douanehuisje is door zijn bijzondere ligging en karakteristieke uitstraling zeer
geschikt om de functie van culturele ontmoetingsplaats te krijgen, een mini cultureel
centrum. Een plek waarvan de historie behouden blijft, maar waar ook nieuwe
impulsen vorm krijgen, waar jong, oud, verleden, heden en toekomst elkaar
ontmoeten. Waar al de geledingen van Maassluise burgerij met het huisje en de
presentaties aldaar in contact kunnen komen.
Het is verstandig om in eerste instantie een programmering samen te stellen waarbij
op uitnodiging of inschrijving een breed cultureel veld van Maassluis betrokken wordt.
Later kunnen ook kunstenaars en organisaties uit de regio het huisje als inspiratiebron gebruiken. In principe is er ruimte voor kleinschalige presentaties en projecten
uit allerlei disciplines zoals beeldende kunst, dichters, schrijvers, fotografen en
muziekanten.
Items waarmee rekening moet worden gehouden2:
® het Douanehuisje op zich, haar verleden en haar vroegere functie vragen de
aandacht
® College wenst voor Douanehuisje een brede culturele bestemming
® Het douanehuisje op zich, haar verleden en haar vroegere functie vragen de
aandacht
® Invloed plannen werkgroep Boeiende Route waarin fiets/wandelroute ook langs
douanehuisje moeten gaan lopen
® het betrekken van andere disciplines met name de cultureel erfgoedinstellingen,
maar ook verrassende/vernieuwende combinaties is gewenst
Voorstel werkwijze brede benutting Douanehuisje:
Vanuit de Culturele Raad Maassluis wordt een werkgroep geformeerd waarin naast
leden van de CRM mensen uit diverse culturele geledingen van Maassluis zitting
hebben b.v. kunstenaars, koren, orkesten, theater en multiculturele groeperingen. In
samenwerking met deze werkgroep komt Geertrui van de Craats tot een “voorstel
voor programmering voor de aankomende periode”. Daarnaast zal door van de
Craats i.s.m. de werkgroep, een visie worden ontwikkeld voor de invulling van de
programmering in de toekomst. In deze werkgroep zullen in ieder geval leden van de
Maassluise Kunstenaars worden gevraagd omdat zij de afgelopen periode het
programma voor het Douanekantoortje hebben verzorgd.
2
citaat: “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” door Ruud Mank
5
2. Opzet voor de realisatie van een herdenkingsmonument voor de Maassluizers die
in de loop der eeuwen hun leven op zee verloren3.
Maassluis heeft in meerdere opzichten een maritiem verleden. Door de ligging vlak bij
zee, is het water altijd een belangrijke bron van inkomsten voor de “Sluizer” geweest.
Naast sluiswachter was visser geruime tijd de enige beroepstak voor de bewoners
van de kleine nederzetting rond de Maeslant Sluys, zoals Maassluis in het begin van
zijn ontstaansgeschiedenis heeft geheten. De eeuwen daarna bevaarde Maassluise
vissers de gehele Noordzee. In de 17e en 18e eeuw werd er door de beugvaart (zoute
schelvis en kabeljouw) op IJsland gevaren en van de haringvloot uit een latere
periode liggen er zelfs vissers in Lerwick op de Shetland eilanden ten Noorden van
Schotland begraven.
Behalve door de visserij bracht in het verleden ook de vaart naar het verre oosten
veel inkomsten mee. Maassluise schippers voeren in de 17e eeuw mee op de
schepen van de Oost Indische compagnie en maakte verre tochten over de gehele
wereld
Na het gereedkomen van de toen nog Nieuwe of Rotterdamse Waterweg (van 1866
tot 1872 ) werd het mogelijk met grotere schepen op Rotterdam te varen, waardoor
daaraan verwante industrieën en beroepstakken zich in Maassluis vestigden.
Hierdoor was er vanaf halfverwege de 18e eeuw een loodsdienst in Maassluis
gevestigd en vestigde in 1886 L. Smit & Co’s internationale Sleepdiensten in de
Maasluise haven zijn hoofdstation.
De hoogtijdagen van de scheepvaart zijn voor Maassluis verleden tijd. De haven die
eeuwen lang vol lag met loggers en bommers en standplaats is geweest van de
roemruchte vloot van Smit & Co’s internationale Sleepdiensten (later Smit Tak) krijgt
voor altijd een ander gezicht. Het ziet er naar uit dat een deel van de binnenhaven
van Maassluis naast de zandboten en de klanten van de werf een jachthaven voor
pasanten gaat worden. Daarnaast zijn er initiatieven om van de buitenhaven een
historische sleepboothaven te maken. Als opmaat hiertoe is onlangs het toekomstige
museumschip de Elbe in de haven van Maassluis komen te liggen.
Daarom is dit hét moment waarop Maassluis, zijn scheepvaartverleden zichtbaar moet
maken, want zoals het oud Hollands spreekwoord zegt: “de zee die geeft en de zee die
neemt” en daarover kan ook het Maassluise verleden meepraten. Niet voor niets was
er in Maassluis een weeshuis en in de kalender voor 2005, van de Historische
Vereniging wordt vermeld dat in 1915 op dat moment 166 weduwen in Maassluis
woonden, van wie hun man dood of geheel niet meer teruggekomen is van zee. Is het
daarom niet meer dan billijk dat ook de “gevallenen op zee” een gedenkplaats krijgen in
het moderne Maassluis? Gedachte locatie voor dit monument is het gedeelte van het
Havenhoofd waarop ook het Douanehuisje staat.
Items waarmee rekening gehouden moet worden4 :
® Douanehuisje en haar meest directe omgeveing vormt uitgangspunt
® De vraag van de VSB op 20 januari 2004 voor een herdenkingsmonument
® N.a.v. de Wegwijsdag van het Albedacollege op 3-2-2005 heeft het college van
tevoren toegezegd het winnende idee te zullen uitvoeren. Het winnende idee werd
het plaatsen van een panoramakijker op een locatie bij het Douanehuisje. Aan de
3
citaat: “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” door Ruud Mank
4
citaat: “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” door Ruud Mank
6
initiatiefnemers is meegedeeld dat de uitwerking hiervan zal worden betrokken in
dit totaalproject
® In de omgeving van het Douanehuisje ligt/staat een herdenkingsplaat voor Philips
van Marnix, heer van Sint Aldegonde
® Maarten ’t Hart komt met boek over verleden van Maassluis. Op enigerlei wijze een
moment om daaraan activiteiten te koppelen?
Voorstel werkwijze realisatie herdenkingsmonument:
Bij de totstandkoming van het monument zal een werkgroep met enkele deskundigen
en betrokkenen worden geformeerd. Deze werkgroep zal in het totale proces, van
ideevorming tot keuze van de kunstenaar en opdrachtformulering aan de kunstenaar,
worden geadviseerd en begeleid door Geertrui van de Craats. Daarnaast zal Van de
Craats, in nauw overleg met de gemeente en de werkgroep het totale proces van de
ideevorming tot de uitwerking van het kunstwerk begeleiden.
7
3. Douanehuisje als aanleiding voor een (regionaal) educatief project (vooral ook
voor de scholen) met gebruikmaking van de disciplines kunst, cultuur en cultureel
erfgoed5.
Wanneer het douanehuisje en het gebied er omheen, een bijzondere culturele plek
worden in Maassluis is het een zeer geschikte plaats om de Maassluise burger maar
vooral ook jongeren bij het (maritieme) verleden van de stad te betrekken. Het is goed
hierbij het onderwijs te betrekken voor het ontwikkelen van een meerjarig cultuureducatief lesprogramma. Dit lesprogramma kan in overleg met de scholen, de musea
en eventueel andere culturele geledingen (b.v Historische Vereninging) in Maassluis,
ontwikkeld worden. Te denken valt aan een lesprogramma waarin meerdere disciplines kunst, cultuur en cultureel erfgoed aan de orde komen.
Bij de ontwikkeling van dit educatieve programma is het verstandig de mogelijkheden
van interactieve media; internet, CD-rom’s of DVD’s te onderzoeken zodat de aangeboden informatie op een voor jongeren aantrekkelijke manier en in het geval van
het gebruik van internet laagdrempelig, wordt aangeboden.
Item waarmee rekening moet worden gehouden:
® project kan aanzet betekenen tot regionale samenwerking op cultuureducatief
gebied en dan vooral met Vlaardingen en Schiedam.
Voorstel werkwijze educatief project:
In nauw overleg met de diverse bij het onderwijs betrokken groeperingen zoals de
werkgroep kunstzinnige vorming van de gemeente, educatieve afdeling gemeente
museum (sleepvaartmuseum ) komt Geertrui van de Craats tot een voorstel voor een
(structureel) meerjarig cultuureducatief lesprogramma. Zij onderzoekt hierbij de
mogelijkheden voor het gebruik van interactieve media zoals internet, CD-rom en
DVD.
5
citaat: “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” door Ruud Mank
8
Conclusie
Het karakteristieke Maassluise douanehuisje met haar bijzondere ligging op het
havenhoofd is uitermate geschikt om de functie te krijgen van een mini cultureelcentrum. Een plek waarvan de historie behouden blijft, maar waar ook nieuwe
impulsen vorm krijgen, waar jong, oud, verleden, heden en toekomst elkaar ontmoeten. De kracht van het project ligt juist in de combinatie van de verschillende
onderdelen. Door de plaatsing van het monument in de directe omgeving, krijgt het
maritieme verleden van Maassluis een plaats. De activiteiten uit de verschillende
geledingen van het Maassluise culturele veld zullen steeds weer andere groepen
geïnteresseerde naar het huisje trekken. Daarnaast zullen door educatieve projecten
ook jongeren met het huisje, haar verleden en de activiteiten die er plaatsvinden,
in contact komen. Een plek voor en door de Maassluise burger.
Overige items die in de planvorming moeten worden meegenomen6:
® locatie ter plekke is entree van Maassluis over het water
® overkant ervan is start/eindpunt Boeiende Route
® Douanehuisje ligt ook aan Kustkunstfietsroute van Den Haag naar Rotterdam v.v.;
zie hiervoor www.kunstenfietswerk.nl/windmee
® i.h.k.v. mogelijke subsidievraag aan provincie is het van belang dat er een relatie is
tussen cultureel erfgoed en cultuur/kunst en voorts dat er samenwerkingsvormen
zijn met (instellingen uit) vooral Vlaardingen en Schiedam.
® ten aanzien van het totale (museum-)havengebied zijn andere instellingen,
waaronder (St.Prom.Maassluis) actief, mogelijk toekomstige museumhaven.
6
citaat: “uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” door Ruud Mank
9
Het project is in fasen opgesplitst
Eerste fase: globaal startdocument van Geertrui v.d. Craats met mogelijke richting om
hoeveelheid aan ‘ideeën’ te stroomlijnen. Startdocument is op 14 februari 2005
besproken met wethouder en daaruit zijn aanbevelingen gedaan voor een definitief
projectvoorstel. Dit is geschreven aan de hand van het door Ruud Mank geschreven
“uitgangspunten project Douanehuisje en directe omgeving” geformuleerde
uitgangspunten en voedingspunten. Het projectvoorstel bestaat naast een algemeen
verbindend gedeelte uit drie voorstellen zoals in de door Ruud Mank geschreven notitie
aangegeven onder het kopje ‘Opdracht aan G. v. d. Craats’.
Er is een offerte bijgevoegd van de kosten die de uitwerking van het project met zich
mee brengt. Ook afzonderlijke offertes per onderdeel indien het college prioriteiten
wenst te stellen.
Het college zal besluit nemen over projectvoorstel(len) met bijbehorende kosten voordat
projectvoorstel(len) kunnen worden uitgewerkt. Er dient immers nog geld vrij te worden
gemaakt.
Het Projectvoorstel zoals dat hierboven is beschreven is ligt voor u en is door Geertrui
van de Craats geleverd aan de gemeente Maassluis d.d. 15 april.
Tweede fase: Afhankelijk van collegebesluit gaat Geertrui v.d. Craats onderzoek doen
en plan(nen) uitschrijven en voorziet deze van kostenplaatjes en eventuele
subsidiemogelijkheden.
Derde fase: het college zal besluit nemen over (mogelijk fasegewijs) uitvoeren, c.q.
implementeren, van de in het plan opgenomen projecten en activiteiten.
Per fase worden afspraken met Geertrui gemaakt. Dus het kan dat alleen project
één wordt aangegaan. Maar ook b.v. de eerste twee of alle drie de projecten. De
mogelijkheid bestaat dus dat niet al haar voorstellen daadwerkelijk zullen worden
uitgevoerd.
Geertrui van de Craats, april en juli 2005. Nadat de eerste versie in april is aangeboden
aan de gemeente heb ik nog een aantal kleine wijzigingen aan gebracht.
10
11