Lesbrief PO - CultuurClick Groningen

LESBRIEF
PROJECT SOUNDSCAPE
door
ERNESTO ARRENDELL
Informatie:
Ernesto Arrendell
Veldbies 6, 9302 AX Roden
Tel: 050-5029620/ 06-54664064
Site: Arrendell.nu
1
INLEIDING
Binnenkort gaat u met de leerlingen een workshop doen met de percussionist
Ernesto Arrendell. De workshop heet ‘Soundscape’.
Als u 10 minuten voor aanvang aanwezig bent heeft u voldoende tijd om de jassen
op te hangen en een toiletbezoek voor u de zaal in gaat.
De workshop duurt ongeveer 50 minuten. Na afloop zal Ernesto de leerlingen
gelegenheid geven om vragen te stellen. In totaal moet u dus minimaal een uur
uittrekken.
In dit lesmateriaal vindt u achtergrondinformatie over Ernesto Arrendell en zijn
muziek. Natuurlijk zijn er ook praktische lessuggesties opgenomen die u met de
kinderen in de klas kunt doen. De lessen kunt u zowel vóór als na afloop van de
workshop geven. Ik vond op het internet nog een mooie site over percussieinstrumenten: http://home.hccnet.nl/rw.verheul/ Een site met veel informatie en
foto’s. Deze site zullen de kinderen zeker leuk vinden om te bekijken. Op onze site
staat ook wat informatie over percussie-instrumenten en wat verwijzingen naar
andere sites
Voor u naar de workshop gaat is het belangrijk dat de kinderen weten wat hen te
wachten staat:
- Waar gaan ze naar toe, hoe lang duurt het, en welke houding verwacht u van
de kinderen tijdens de workshop
- Wat krijgen de kinderen te zien, waar gaat de workshop over.
- Informatie over Ernesto Arrendell
ACHTERGRONDINFORMATIE OVER PERCUSSIE
Ernesto Arrendell is percussionist. Onder percussie wordt meestal verstaan: de
kleinere slagwerkinstrumenten en een aantal die uit de wereldmuziek afkomstig zijn,
dat wil zeggen: uit andere dan de westerse klassiek muzikale traditie, zoals de
claves, conga's, bongo's en de guïro. Het podium zal vol staan met
slagwerkinstrumenten, uit alle windstreken. Alle instrumenten komen aan bod in de
voorstelling.
Slagwerk is een verzamelnaam. Onder slagwerk wordt in de muziek verstaan: de
muziekinstrumenten die men doorgaans door middel van een slagtechniek
bespeelt, zoals de diverse soorten trommels, bekkens en kleinere instrumenten
zonder specifieke toonhoogte. Er zijn ook slagwerkinstrumenten met een specifieke
toonhoogte, zoals de pauken en de gong. Tenslotte bestaan er
slagwerkinstrumenten, die duidelijk een melodie of harmonie (akkoorden) kunnen
voortbrengen, zoals de marimba, de vibrafoon, het klokkenspel, de xylofoon en de
crotales of cymbales antiques.
2
Slag/percussie-instrumenten worden doorgaans in twee groepen verdeeld op basis
van klankvoortbrenging:
Idiofoon: het geluid wordt door van nature klankrijk materiaal veroorzaakt zoals
hout en metaal (xylofoon, triangel)
Een deel van de idiofonen zijn geschikt voor melodiespel; ze hebben een
benoembare duidelijke toonhoogte: buisklokken, gamelan, jalatarang, klokkenspel,
marimba, steeldrum, splitdrum, templeblocks, vibrafoon en xylofoon.
De meeste instrumenten hebben echter geen benoembare toonhoogte.
Bijvoorbeeld: aambeeld, bekken, cabaza, castagnetten, claves , chocallo, gong, hihat, koe-bel,, maracas, ratel, rasp, knorrepot, tamtam, triangel, windklok en zweep.
Membranofonen: zijn muziekinstrumenten waarbij het geluid gemaakt wordt door
een gespannen vel wat in trilling te brengen. Dat kan door erop te slaan (trommels),
te wrijven (bijvoorbeeld de Foekepot) en door te blazen of zingen
( denk aan de kazoe).
Hoewel alle slagwerkinstrumenten d.m.v. een slagtechniek bespeeld kunnen
worden, zijn er ook variaties en alternatieven: met of zonder stok slaan (met de
hand). Sommige slagwerkinstrumenten, zoals de vibrafoon en crotales kunnen
bovendien met een strijkstok (meestal die van een contrabas) bespeeld worden.
Het aantal slagwerkinstrumenten is zo overweldigend groot, dat er feitelijk geen
compleet boek bestaat dat ze allemaal opsomt.
ERNESTO ARRENDELL EN ZIJN KLANKVERHALEN
ERNESTO
Hij is geboren op Aruba. Vanaf heel jong was hij steeds bezig om uit allerlei
voorwerpen geluiden te halen. Zijn grootvader was een bass-speler. In zijn
omgeving werd veel naar muziek geluisterd en muziek gespeeld. Muziek is met de
paplepel ingegoten. Ernesto heeft geen muziek-opleiding gevolgd. Door goed te
luisteren en te kijken hoe anderen muziek speelden heeft hij zich de technieken
eigen gemaakt danwel hij heeft zijn eigen manier van bespelen ontwikkeld. Zijn
grote voorbeelden zijn de percussionisten in de band van Carlos Santana.
In 1975 kwam hij in Nederland terecht en was hij voor het eerst in de gelegenheid
om zijn eigen muziekinstrumenten te kopen. Het fijnste aan muziek maken vindt
Ernesto dat je heel je ziel in je muziek kan leggen en dat over kan brengen naar je
publiek. Het is een manier om je te uiten. Ernesto speelt graag voor kinderen. Hij wil
laten zien dat je op een eenvoudige manier muziek kan maken en ervan kan
genieten. Hij speelt ook familieconcerten waarbij ouders en kinderen samen naar
hem luisteren.
3
KLANKVERHALEN:
Ernesto Arrendell maakt klankverhalen. In een klankverhaal probeer je een beeld of
sfeer op te roepen. De klankverhalen van Ernesto Arrendell hebben meestal een
relatie met de natuur. Zo zijn de volgende concerten ontstaan: Een dag in het
Tropische regenwoud, De Wetlanden, De droom van een klokkenmaker, Van Pool
tot Pool, De Trans-Siberien-Express, Het Universum, Ocean Dream en nu als
laatste concert ‘WaterMusic’.
Ik vroeg Ernesto waarom hij juist klankverhalen maakt. Hij zei: ‘Ik ben zelf geen
prater, maar via mijn instrumenten kan ik een verhaal vertellen. Het bijzondere
hiervan is dat iedereen met zijn/haar eigen fantasie iets uit de muziek kan halen
waar hij/zij op dat moment voor open staat. Mijn instrumenten lenen zich erg om een
bepaalde sfeer op te roepen’.
Inspiratie voor zijn concerten haalt Ernesto veelal uit de natuur. Advies voor de
kinderen: ‘Kijken op de TV naar National Geografic, Animal Planets, dit kan je
inspireren’.
Het maken van een concert/workshop begint bij het kiezen van een thema:
bijvoorbeeld Water. Daarna wordt bedacht welke onderwerpen rond dit thema
aanbod kunnen komen. Zoals de scènes in een toneelstuk. Vervolgens gaat Ernesto
nadenken met welke instrumenten hij het beste een bepaalde sfeer kan creëren die
bij de verschillende scènes past. Dan zoekt hij daar collega musici bij en gaan ze
samen aan de slag. Er staat niets op papier. Er wordt volledig op gehoor en gevoel
gewerkt. Alleen schrijft Ernesto in het begin op welke instrumenten bij welke scène
worden gebruikt. Er worden natuurlijk wel onderling afspraken gemaakt op welke
momenten door wie gespeeld wordt.
INSTRUMENTEN:
Ernesto heeft een passie voor slagwerkinstrumenten uit alle werelddelen. Hij koopt
ze in muziekwinkels of neemt ze mee na de vele reizen die hij maakt. Soms maakt
hij ook zelf instrumenten. Op het Internet is een site speciaal over
percussie/instrumenten. De kinderen kunnen
deze site zelfstandig verkennen en zo veel
verschillende instrumenten leren kennen die ze
tijdens het concert ook zullen zien. Het geeft een
goed beeld van percussie in het algemeen en
apart over de verschillende instrumenten
.
Hier zie je Ernesto aan de
slag op kalebassen gevuld
met water en op twee udu’s
(grote keramische vazen)
4
HOE KUNT U DE KINDEREN VOORBEREIDEN OP DE WORKSHOP
Uw voorbereiding is afhankelijk van de tijd die u heeft voordat u naar de workshop
gaat. De kinderen moeten in ieder geval weten:
- Dat ze naar een WORKSHOP gaan van Ernesto Arrendell
- Dat ze uitleg krijgen over een aantal bijzondere instrumenten
- Dat de kinderen zelf leren te spelen op een instrument en dat ze gezamenlijk
het thema gaan uitbeelden via de geluiden. Na afloop is tijd om vragen te
stellen over de instrumenten die zijn gebruikt.
- Dat de goede houding tijdens de workshop is: vooral jezelf zijn, genieten en
luisteren naar elkaar. Na afloop kun je met je vrienden napraten. Tijdens de
workshop stoort het teveel.
- Vertel de kinderen iets over Ernesto Arrendell en laat ze de foto’s in deze
handleiding zien.
Hebt u meer tijd, of werken de kinderen in uw groep regelmatig zelfstandig dan kunt
u de website van Rob Verheul (http://home.hccnet.nl/rw.verheul/) of Ernesto
Arrendell (www.arrendell.nu) in ‘favorieten’ op de computer zetten en de kinderen
zelfstandig op deze websites naar de verschillende instrumenten laten kijken ( knop:
‘zoeken op naam’) Als ze dan naar de workshop gaan zullen ze al veel instrumenten
herkennen.
WAT VERWACHT ERNESTO ARRENDELL VAN DE KINDEREN?
- Dat ze genieten van wat ze zien en horen en dat ze hun eigen fantasie mee
mogen nemen.
- Dat ze van tevoren naar de WC zijn geweest.
- Dat ze niet door elkaar praten tijdens de workshop. Dat ze lekker meebewegen
op een ritme,want dan kan je lekker genieten. Na afloop kun je er met je
vrienden over praten
LESSUGGESTIES NAAR AANLEIDING VAN DE WORKSHOP
1. KLASSENGESPREK OVER ´THEMA VAN DE WORKSHOP´.
Als u weer terug bent op school vertellen de kinderen over de workshop.
Mogelijke vragen zijn dan: Wat heeft je het meeste aangesprokenHeb je
instrumenten gezien die je al kent? Welk geluid vond je het mooist? Zou je zelf
een verhaal met instrumenten kunnen vertellen? Is dat moeilijk denk je? Hoe
zou je dat gaan aanpakken?
2. STILTESPEL
Benodigde tijd: 20 minuten
Uitgaande van de werkelijke geluiden in de omgeving maken de kinderen een
kort verhaaltje waarbij werkelijkheid en fantasie elkaar aanvullen om er een
mooi verhaal van te maken.
5
-
Sluit de ogen, wees zo stil mogelijk en luister ongeveer 15 seconden naar de
geluiden om je heen:
welke geluiden hoorde je?
welke hoge / lage geluiden hoorde je?
welke sterke / zachte geluiden hoorde je?
welke korte / lange geluiden hoorde je?
welke geluiden hoorde je: in de klas? in de school? buiten?
wat hoorde je eerst, later en laatst?
beschrijf eens wat de geluiden betekenden / zouden kunnen betekenen? Maak
er als het ware een verhaaltje van. Je mag er best wat bij fantaseren.
(Voorbeeld: de stem van meester Jan was even te horen, dan een tijd niet, dan
wel weer, enzovoort. We hoorden geen tweede stem. Waarschijnlijk was hij
aan het telefoneren. Hij praatte eerst gewoon, maar zijn stem werd steeds
sterker. Misschien werd hij wel boos op degene met wie hij sprak. )
3. MAAK ZELF EEN GELUIDENVERHAAL
Benodigde tijd: 2 x 45 minuten
Materiaal: cassetterecorder
Laat de kinderen eerst zoveel mogelijk woorden opnoemen waar een geluid in
zit en schrijf ze op het bord. Bijvoorbeeld: knisperen, ruisen, tikken, slaan,
zuchten, waaien, kraken, enz. Het hele bord moet vol!
Geef de kinderen het kader van het verhaal en schrijf de openingszin op bord.
Het kader van het verhaal kan bijvoorbeeld zijn: ‘We gaan op kamp met de
klas en na een gezellige dag zitten we ’s avonds bij het kampvuur’. De
openingszin kan zijn: ‘Het is heerlijk warm bij het kampvuur…’ Het eerste kind
begint met vertellen daarna gaat een volgend kind verder. Ze vullen elkaar
steeds aan zodat er tenslotte een mooi verhaal ontstaat met heel veel
geluiden. Het is belangrijk dat er zoveel mogelijk geluidswoorden worden
gebruikt. Bijvoorbeeld: In het knapperende kampvuur hoor je zo nu en het
natte hout sissen. Plotseling schiet er een verkoold stukje hout weg en klinkt er
een hoog gefluit. De jongens praten op zachte toon met elkaar. In de bomen
die om het veld staan ritselen de bladeren in de zachte avondbries. In de verte
klinkt een uil.
Probeer zelf het verloop van het verhaal en de geluidswoorden zo goed
mogelijk op te schrijven. Of neem het met een cassetterecorder op. Als het
verhaal klaar is vertelt u het in zijn geheel aan de klas of beluisterd u de band.
Waar nodig kunnen de kinderen het verhaal nog verbeteren of aanvullen.
Zet het verhaal voor een volgende les op papier. Lees het verhaal nu
klassikaal en laat de kinderen de geluidswoorden onderstrepen. Daarna
gaande kinderen in groepjes van ongeveer zes de geluiden bij het verhaal
maken. Ieder groepje heeft een verteller en een aantal geluidenmakers. De
geluidenmakers moeten de geluiden onderling verdelen. Geluid en verhaal
komen zo bij elkaar. Wijs de kinderen er vooraf op dat sommige geluiden heel
kort te horen zijn en dat andere geluiden juist langdurig op de achtergrond te
horen zijn. De geluiden kunnen met de stem gemaakt worden of met enkele
voorwerpen in de klas.
6
Als alle groepjes klaar zijn kunnen ze aan elkaar laten horen hoe het
klankverhaal geworden is. Neem de verhalen op een cassetterecorder op
zodat de kinderen zichzelf terug kunnen horen. Als je het weer zou doen wat
zou je dan nog willen verbeteren?
Idee:
Laat de groepjes naar andere klassen gaan om te vertellen welke voorstelling
ze gezien hebben en om hun klankverhaal te laten horen.
4. LUISTEREN NAAR HET VERHAAL IN DE MUZIEK
Benodigde tijd: afhankelijk van de gekozen muziek
Materiaal: CD’s en teken- of schildermateriaal
De kinderen luisteren naar het verhaal in de muziek van bekende
componisten. Praat samen over het verhaal in deze muziek en laat de
kinderen het beeld of de sfeer in de muziek verbeelden in een tekening of
schildering. De muziek vindt u in iedere openbare bibliotheek op CD..
- Luister naar muziek van componisten die naar aanleiding van een verhaal of
een beeld muziek gemaakt hebben. Bijvoorbeeld: in ‘de dans van de
kuikentjes’ uit ‘de Schilderijententoonstelling’ van de componist Modest
Moussorgsky, hoor je als het ware de kuikentjes door elkaar huppen. En als je
naar ‘De Poort van Kiev’ luistert, weet je hoe groot deze poort moet zijn. Op
‘de markt van Limoges’ is het druk, dat kun je horen.
- Luister ook naar kleine stukjes uit de 4 jaargetijden van Vivaldi, het onstuimige
weer in de herfst en de rust in de winter.
- Het klassieke stuk ‘De Moldau’ vertelt de kinderen het verhaal van het ontstaan
van een rivier vanaf de bron en de weg die de rivier aflegt.
- Debussy maakte prachtige korte pianostukjes: ‘Childrens corner’ waarin je
goed kunt horen wat er gebeurt in die kinderkamer.
7