Grondslagen Milieukunde Opdracht 3

BEHOORT JAMES REDFIELD TOT DE ECOCENTRISTEN?
Essay cursus Grondslagen van de Milieukunde (Milieufilosofie), Februari 2000
1. Inleiding
In dit essay behandel ik de boeken ‘De Celestijnse Belofte’ en ‘Het Celestijnse werkboek’ wat
hierop volgde en dezelfde theorie bevat, van James Redfield. Omdat in de colleges bleek dat de
mening van dhr. Duintjer als ecocentrist, enigszins vergelijkbaar is met de mening van James
Redfield kwam ik tot de keuze van dit onderwerp. In 1996 was ‘De Celestijnse Belofte’ namelijk
het meest verkochte boek ter wereld. Daar ik geinteresseerd ben in een zo snel mogelijke oplossing
van het milieuprobleem, vroeg ik me af of deze schrijver valt onder de milieufilosofen. Als dit zo
zou zijn zou de theorie uit deze bestseller misschien in de toekomst wetenschappelijk verantwoord
worden.
Ik heb het boek in eerste instantie vergeleken met twee artikelen van Duintjer. Hierna heb ik een
vergelijking gemaakt met de theorie over ecocentrisme zoals die in het college Grondslagen is
behandeld. Vervolgens heb ik drie artikelen die ik via Internet verkregen heb behandeld. Een artikel
van Jim Schilder over de huidige stand van zaken in het gebruik van New Age-theorieën in de USA,
een artikel van Joost Niemöller die James Redfield zeer kritisch benaderd en een artikel van Erik
Krebbers die scherpe kritiek uit op de biologisch-dynamische landbouw en daarmee de New Age
beweging. Ik beëindig mijn essay met de conclusies.
2. De Celestijnse Belofte (DCB 1994) – Het Celestijnse Werkboek (HCW 1995)
Redfield propageert een nieuwe wereldvisie via negen inzichten, die vooral op intuïtie en ervaring
is gebaseerd in plaats van op een samenstel van intellectuele feiten met voor- en tegenstanders. De
belangrijkste onderdelen van deze visie (op sociaal en milieugebied) zijn:
 1e en 7e inzicht Je moet je geboortevisie zien te achterhalen; het doel waarmee je op aarde
kwam. Je moet afgaan op voorgevoelens, intuïties, (dag)dromen en toevallige ontmoetingen en
kansen; steeds weer moet je proberen te achterhalen wat de boodschap is die iedereen die je
ontmoet voor je heeft. Hierdoor worden de (deel)vragen die je hebt beantwoord, op weg naar je
levensdoel.
 De mensheid heeft een bepaalde bestemming, die bereikt wordt via een evolutie van het
menselijk bewustzijn in de tijd.
 In zijn 2e inzicht plaats hij zijn nieuwe visie, met onder andere de waarneming van
geheimzinnige toevalligheden in een historische context.
“ Met
de ondergang van de middeleeuwse wereldopvatting raakten we een belangrijke zekerheid
kwijt: de kerkelijke uitleg van het universum. Daarom besloten we ons 500 jaar geleden te gaan
wijden aan de verovering van de natuur en het gebruik van wetenschap en technologie om een
veilig plekje op de wereld te vinden. We gingen een wereldlijke veiligheid scheppen ter
vervanging van de spirituele die we niet meer bezaten. Om ons veiliger te voelen verdrongen en
negeerden we systematisch de geheimzinnige aspecten van het leven op deze planeet. We
schiepen de illusie van een universum dat volledig verklaarbaar en voorspelbaar was en waar
toevallige gebeurtenissen betekenisloos waren. Om die illusie te handhaven, ontkenden we
graag elk bewijs van het tegendeel, beperkten we het onderzoek naar paranormale
gebeurtenissen en namen we een houding van absolute scepsis aan. Het onderzoek naar de
mystieke dimensie van het leven werd bijna taboe. Maar langzamerhand zijn mensen gaan
ontwaken, en dat betekent niets minder dan een bevrijding uit de wereldlijke obsessie van onze
moderne tijd; men stelt zich open voor een nieuwe, betrouwbaardere wereldopvatting.” (p. 42
1







HCW) Hierbij combineren we “datgene wat op het psychospirituele terrein waardevol bleek,
met wat we op wetenschappelijk terrein ontdekt hebben.” (p. 37 HCW)
De start van dit proces gebeurde in de jaren 50 en 60 door onder andere de eerste onthullingen
over “de schade die de ontginningen van de aardse hulpbronnen aan het milieu toebrachten.
Vervuiling vergiftigde gestaag de systemen die het leven in staat moeten houden. Kennelijk
waren we de wereld die we met onze vooruitgang hoopten te verbeteren aan het vernietigen.”
(p. 35 HCW)
Redfield pleit er voor dat mensen elkaar niet kunnen dwingen tot veranderingen, maar dat
iedereen naar binnen moet kijken, innerlijk veranderen en dan collectief de samenleving
veranderen. In de jaren 70 ontstond een grote interesse voor introspectieve zelfanalyse zich
uitend in belangstelling oosterse godsdiensten en vechtsporten, meditatie en yoga. Hierdoor
probeerden we ons te bevrijden van de materialistische obsessie. “We waren uitsluitend gericht
op de technologische, economische kant van het leven, en dat had een breed spectrum van
ervaringen buitengesloten. Schoonheidservaren werden bedorven door een op geld en nut
gerichte blik, zodat een boom bijvoorbeeld niet bewonderd werd om zijn intrinsieke schoonheid,
maar om zijn waarde als timmerhout. Emoties als verdriet, liefde, rouw en medeleven raakten
afgestompt of onderdrukt.” Door de zelfanalyse kwamen we tot de conclusie dat we een
innerlijke samenhang met het goddelijke wilden herstellen. Maar nu niet meer perse via de
traditionele godsdiensten maar via “individueel ontdekte spirituele benaderingen; meestal
combinaties van bepaalde godsdienstige waarheden, vaak gemengd met mystieke
beschrijvingen van allerlei zieners uit het Oosten – een beweging met een losse term New Age
genoemd.” (p. 36 HCW)
3e inzicht “Door ons denken, zijn we medescheppers. Alle dingen zijn letterlijk één en hangen
dus onderling samen. Omdat alle energie samenhangt, kan het menselijk bewustzijn die al naar
gelang zijn intenties plooien. De uitstraling van onze gedachten en gevoelens zorgt ervoor dat
onze energie naar de wereld stroomt en andere energiesystemen (inclusief die van andere
levende wezens) beïnvloed.” (p.65 HCW). Zo kunnen we door het met veel liefde en aandacht
verzorgen van voedingsgewassen, de opbrengst, snelheid van groei en de voedzaamheid
vergroten van deze gewassen. Andersom kunnen we energie opdoen die planten uitstralen, door
ons te begeven in de natuur en vooral oerbossen versterken het effect. (p.54 + 70 DCB). Enkele
andere citaten: “In India bestaat het geloof dat met één heilige persoon in een dorp iedereen in
dat dorp van zijn of haar verlichting profiteert” (p.70 HCW) “…honderden andere
experimenten die bewezen dat planten kunnen ‘denken’. Planten zijn normaal gesproken
afgestemd op elkaar, maar blijken de bewegingen van mensen en dieren in de buurt op
celniveau te kunnen volgen.” (p.67 HCW)
4e en 6e inzicht: Er bestaat dus een universele energie, maar omdat de meesten zich hiervan
hebben afgesneden, proberen we energie te verkrijgen via de manipulatie van andere mensen.
Door gebruik te maken van de zogenaamde beheersingsdrama’s krijgen we energie via de
aandacht die zij ons schenken. “De ander blijft echter verzwakt achter en verzet zich vaak tegen
dit aftappen van zijn kracht. Dan ontstaat een machtstrijd.” Deze onbewuste concurrentie om
energie ligt ten grondslag aan alle menselijke conflicten ter wereld. (p.71- DCB / p.92 HCW)
5e inzicht Een moment dat je verbonden met deze universele energie kan zich uiten in: “ Het
voelen van liefde voor alles. Dit gevoel van vervoering komt overeen met de extase van veel
christelijke mystici en de verslagen van mensen die bijna dood waren en zich toen bewust
werden van de alomtegenwoordigheid van het goddelijke in alle levende dingen. (p.108 HCW)
“Het samengaan van de Oosterse gerichtheid op de stroom van het universum (zijn) en het
Westerse vermogen tot handelen op grond van nieuwe informatie (doen) is een belangrijk aspect
van de ontwikkeling tot heelheid, die zo’n centrale factor van de opkomende spiritualiteit is. De
harmonie van denken en handelen voert naar nieuwe evolutieniveau’s. (p.114 WCH)
“Ik -de Aarde- was onbetwistbaar een levend organisme.(...) Ik voelde in mijn lichaam de pijn
van industriële aanslagen als bovengrondse mijnbouw, verstedelijking, giftig en radioactief
afval en de vervuiling van lucht en water. Het vreemdste van de sessie was dat ik me bewust
2



werd van de rituelen van allerlei inheemse volkeren en ze als volstrekt onmisbaar voor mezelf
ervoer…tijdens mijn ervaring raakte ik er absoluut van overtuigd dat rituelen belangrijk zijn
voor de Aarde. (p.114-115 WCH, leerling van Stanislav Grof).
7e inzicht Je moet je niet laten leiden door angsten of negatieve gevoelens, maar door je
levensvraag en optimisme, van hieruit komen vanzelf antwoorden die je verder helpen. Dus je
durven afvragen “Wat zou je doen als je wist dat je niet kon falen?” “Het belangrijkste obstakel
bij de oplossing van problemen in ons leven is dat we ermee omgaan alsof ze iets buiten onszelf
zijn. Maar elk probleem is de uiterlijke manifestatie van de staat waarin ons bewustzijn verkeert.
Als ons bewustzijn helder en vredig is, verdwijnt het probleem. (p.170-171 WCH/ Arnold
Patent-You can have it all).
8e inzicht Om boodschappen van anderen te kunnen krijgen, moeten we ze zonder
beheersingsdrama tegemoet treden, concentreren op hun innerlijke schoonheid, en de diepere
glorie van hun wezen zien. Dit werkt bijzonder goed in groepsinteracties. Elk kind moet de
liefde en aandacht van minimaal 1 volwassene hebben, en op een gelijkwaardige manier
benaderd worden. “In romantische relaties moeten we er zorgen dat de euforische liefdesband
niet de plaats inneemt van de band met onze innerlijke, mystieke energie.” (p.203-204 HCW)
9e inzicht Redfield verwacht dat de menselijke cultuur en levenswijze in de loop van dit
millennium als gevolg van onze bewuste evolutie veranderen. Zo zullen we bewust ons aantal
inperken, vaker van beroep veranderen om te kunnen blijven groeien, oerwouden beschermen
en aanplanten en hier dichterbij gaan wonen, produktie van voedsel en andere basisbehoeften
zullen volledig geautomatiseerd en voor iedereen beschikbaar worden, “niemand consumeert
overdreven omdat geen bezit en beheersing meer nodig zijn om ons veilig te voelen. Er is een
mensenwereld waar iedereen tot rust is gekomen en open staat, altijd uitkijkend naar een nieuwe
ontmoeting.” “Dan gaan we begrijpen hoe mooi en spiritueel de wereld van de natuur eigenlijk
is. We gaan bomen en rivieren en bergen als tempels van grote macht beschouwen waar we met
eerbied en ontzag naar kijken. We eisen dat economische activiteiten die die schat bedreigen,
gestaakt worden.” “Iets geven (van informatie en geld) is een universeel steunprincipe voor
iedereen. Als we eenmaal voortdurend beginnen te geven, krijgen we altijd meer inkomsten dan
we mogelijkerwijs zouden kunnen weggeven.” Door deze alternatieve levensopvatting kunnen
we ons bevrijden van onze vrees voor schaarste en de behoefte aan beheersing en dingen aan
anderen geven. Hierdoor kunnen we het milieu redden, de armen voeden en de planeet
democratiseren. (p.217-221 DCB) Wanneer de evolutie voortschrijdt kunnen we de dimensie
van het leven na de dood bereiken; de beide dimensies versmelten met elkaar, waarmee de
cyclus van leven en dood eindigt. (p.236 HCW)
3. James Redfield versus het ecocentrisme
3. 1 Otto Duintjer
Duintjer uit kritiek op het heersende rationeel-empirisch bewustzijn. Hij noemt in dit bewustzijn
twee varianten, die beiden zowel betrekking hebben op gedachtes uit het verleden als projecties op
de toekomst, maar niet alert en onbevangen aanwezig zijn in het heden. Beide zorgen ervoor dat we
de stem van de stilte, en dus ook de stem van de aarde, nauwelijks kunnen worden opgevangen door
onze als maar door gaande gedachtes.
Dit zijn de heldere variant waar de wetenschap en techniek uit zijn voortgekomen, en de duistere
variant die bestaat uit het dagdromen. Dit bewustzijn bestaat naast denken, willen en arbeiden uit
ordenen van materiaal volgens een bepaald gezichtspunt. (Duintjer, Hints voor een diagnose. P.33,
1998).
Hierdoor ontstond als bezwaar dat deze ‘ratelende breinen’ het nodig hadden om op ongekende
schaal te gaan ingrijpen in het leven op aarde en deze om te vormen naar hun ‘autonoom’ bedachte
modellen. Met alle nadelige gevolgen voor aarde, water, vuur en lucht.
3
(Duintjer, Hints voor een diagnose. P.29-32-33, 1998). Verder dragen deze bij aan onze innerlijke
vervreemding, waardoor het niet-menselijke leven ernstig wordt bedreigd en de fysieke en sociale
voorwaarden verdwijnen voor een hernieuwde ervaring van verbondenheid met het leven. Verder
staan we door het ordenen niet meer open voor nieuwe gezichtspunten en materiaal. (Duintjer, Hints
voor een diagnose. P.33, 1998).
Het alternatief is wel in het heden zijn, waardoor men niet beheersend en controlerend ten opzichte
van de natuur buiten en binnen de mens zal staan, maar hier deelnemend aan is. De mens maakt dan
deel uit van het stromende heden om ons en in ons, waarbij ons kennen, handelen en ervaren het
karakter heeft van gemeenschap met de natuur, ons lijf en andere mensen. (Duintjer, Hints voor een
diagnose. P.29-30, 1998). Hierdoor ontstaat er een grotere eerbied voor alle levende wezens. Ook
ontstaan er mogelijkheden tot creatieve vernieuwingen in het rationele denken zelf. (Duintjer, Hints
voor een diagnose. P.32-34, 1998).
In een ander artikel noemt Duintjer het mentaal referentiekader, dat bestaat uit begrippen en criteria,
dat leiding geeft aan ons denken en waarnemen, spreken en bestaan, en doen en laten.
Wij moeten ons hiervan eerst bewust worden, om hieruit los te kunnen komen en spirituele
ervaringen te kunnen beleven. (Duintjer, Het belang van nieuwe spiritualiteit in een expansieve
maatschappij, p.18, 1988). Hierdoor komen we weer in contact met de binnenkant van alle leven, en
kunnen hiermee mede-lijden en mede-genieten. (Duintjer, Het belang van nieuwe spiritualiteit in
een expansieve maatschappij, p.23 1988).
Verder overheerst in ons dominante bewustzijn de alsmaar expanderende cirkel van wetenschap,
technologie en economie, onder andere als gevolg van het instellen van rente op geleend geld, iets
wat in het verleden ‘verboden’ was. Hierdoor wordt ‘werkelijkheid genomen als materiaal om
wetenschappelijk te berekenen (verklaren, voorspellen, beheersen) om technisch te manipuleren en
om economisch te exploiteren. Marx zegt hierover dat ‘in de moderne wereld produktie het doel van
de mens en rijkdom het doel van de produktie geworden is.’ Dit veroorzaakt via de behoeften en
driften van de mens (zoals geldingsdrang, heerszucht en machtswil) een wil tot overheersen van de
krachten in de natuur. ’ (Duintjer, Het belang van nieuwe spiritualiteit in een expansieve
maatschappij, p.36-37 1988).
Dit kunnen we oplossen door ons te herinneren aan ‘de primaire Werkelijkheid: elke wijze van
produceren, evenals iedere andere manier van menselijke omgang met de dingen, speelt zich af
onder de hemel en op de aarde.’ Dit verbindt ons met alle andere levende wezens op aarde, in plaats
van vast te houden aan een concurrentie- en produktiegezichtspunt die ten koste gaat van de natuur
en de derde wereld. (Duintjer, Het belang van nieuwe spiritualiteit in een expansieve maatschappij,
p.40-42 1988).
3.2 Vergelijking James Redfield – Otto Duintjer
Zowel Redfield als Duintjer uiten kritiek op de manier waarop vooral de westerse mens de aarde en
haar levende wezens misbruiken ten dienste van de mens. Redfield roemt vooral de natuur als
universele (dus niet fysieke) energieleverancier aan de mens, terwijl Duintjer het een morele
verbondenheid met andere levende wezens noemt. Dit valt echter beide onder een spirituele
verbondenheid met de natuur in tegenstelling tot de gewetenloze omgang met de natuur gedurende
de laatste eeuwen. Het niet in het heden leven wat Duintjer noemt, heeft sterke overeenkomsten met
het Boeddhisme, wat ook een sterke inspiratiebron voor Redfield was, samen met andere oosterse
religies. Beiden adviseren dan ook meditaties, om het bewustzijn te trainen. De ‘ratelende breinen’
die Duintjer noemt zouden veroorzaakt kunnen zijn door de afnemende invloed van de christelijke
kerk sinds de middeleeuwen, die Redfield als oorzaak noemt voor de toenemende invloed van
wetenschap, technologie en economie. Beiden zien de ontwikkeling van deze drie factoren ook als
oorzaak van het huidige misbruik van de natuur. Overigens doet Vermeersch dit in de ‘Ogen van de
Panda’ ook, hij noemt dit dan het Wetenschap-Techniek-Kapitaal bestel.
4
Beiden zijn verder niet alleen bezorgd om de relatie tussen mens en natuur, maar tevens over de
relatie tussen mensen onderling. Redfield gaat echter veel verder op de psychologie in dan Duintjer.
3.3 Vergelijking James Redfield met het college ecocentrisme
Redfield is evenals de ecocentristen voor een respiritualisering van de natuur, de mens
maakt deel uit van de natuur. De mens is verbonden met en afhankelijk van een groter
geheel, de natuur of kosmos; een holistische kijk op de wereld dus. Een overeenkomst
is verder de erkenning van de intrinsieke waarde van de natuur en dus andere levende
wezens. De natuur moet dus met moreel respect bejegend worden. Redfield zegt zelfs
dat het met extra liefde en aandacht tegemoet komen van de natuur of landbouw ten
goede komt aan de plantaardige produktie door die natuur. In het college werden de
ideeën van Achterhuis uit zijn boek ‘Het rijk van de schaarste’ besproken. Zijn
kenmerken van het ecocentrisme:
- de mens en natuur zijn partners, vergelijkbaar met een huwelijk,
- de natuur is als een goede vrouw, een bron van leven,
- de natuur is vruchtbaar en schenkt goede gaven,
- de natuur is overvloedig,
- mijnbouw is verwerpelijk en een verkrachting van de natuur,
- de natuur is een organisme, waar we ons in bevinden en van leven,
komen allen overeen met de visie van Redfield.
Ook de theorie van Naess komt overeen op alle punten met Redfield.
4. Jim Schilder
Uit het artikel “Celestijnse politiek”van Jim Schilder in de Groene Amsterdammer van 7-10-98 dat
het spirituele gedachtengoed steeds meer terrein begint te winnen in de Amerikaanse politiek. “Het
is een trend in Amerika: New New Age, voor een politieke nieuwe tijd. Goed voor vele bestsellers,
lezingen voor duizenden mensen, en burgersalons voor meditatie & actie. Voorbij links en rechts.
'Niet naar het politieke centrum maar naar de ruimte tussen alle dingen.”
“'Binnen de New Age-beweging is er een duidelijke tendens om het niet alleen meer te hebben
over individuele groei maar ook over gemeenschappelijk bewustzijn', zegt Neale Walsch, auteur
van Een ongewoon gesprek met God. Thom Hartmann, auteur van The Last Hours of Ancient
Sunlight: 'Het terrein wordt volwassener, zou je kunnen zeggen. Het is natuurlijk mooi om veel van
elkaar te houden, maar als intussen overal mensen voortijdig overlijden, moet er ook iets worden
gedaan.' New Age ging tot voor kort over het individu, over mediteren, verlichting, chakra's en
karma's. In de verte ging het ook over een betere wereld maar dat was iets voor later, misschien,
ooit. Het ging zeker niet over taaie alledaagse onderwerpen als economie en politiek. Dat is aan het
veranderen. In de Verenigde Staten tenminste.
In vrij korte tijd verschenen vier boeken van populaire Amerikanen die pleiten voor een spirituele
aanpak van de wereldproblemen.” Waaronder “De Celestijnse visie van James Redfield, auteur van
De Celestijnse belofte. In de Visie gaat het over wereldse zaken als armoede, criminaliteit en
milieu.
Voor een verklaring van de nieuwe New Age verwijst Hartmann naar de spirituele vernieuwing
in de jaren zestig. 'Dat was de tijd dat de Beatles bij de Maharishi op bezoek gingen, dat men
liederen uit het Tibetaanse Dodenboek zong, high werd en de liefde bedreef. Vervolgens gingen er
in Vietnam veel Amerikanen dood en dat veroorzaakte een schok. De overheid, zoveel was
duidelijk, probeerde ons te vermoorden. We begonnen een politieke strijd met gereedschappen van
de spirituele vernieuwing: gemeenschapszin, bewustzijn, een bereidheid het oude los te laten.
5
De afgelopen tien jaar is iets dergelijks gebeurd. Eerst was er sprake van een spirituele
renaissance, en een jaar of vijf geleden begon het te dagen dat ons leven wordt bedreigd. Er waren
onthullingen over chemisch afval, problemen met atoomcentrales, groeihormonen in vlees, kikkers
met drie poten dankzij vervuild water, en je denkt: waar was de overheid toen bedrijven hiermee
bezig waren, en waar is ze nu? Opnieuw probeert de overheid ons te doden. En opnieuw neemt
men de gereedschappen ter hand van spiritualiteit, geloof, bewustzijn. Nu wordt de schijnwerper op
de politieke arena gericht om dit proces van verval te keren. Vrolijk word je niet van zijn laatste
boek. Het bevat passages als: 'In de afgelopen 24 uur is 800 miljoen vierkante meter regenwoud
vernietigd. Twaalf miljard kilo giftige stoffen zijn op het milieu losgelaten. Meer dan 45-duizend
mensen zijn van honger gestorven, van wie 38-duizend kinderen. En meer dan 130 plant- of
diersoorten zijn verdwenen door toedoen van de mens.'”
Schrijfster Williamson zegt “'We moeten weer deelnemen aan het politieke proces. Kennedy zei
ooit dat hij een "idealist zonder illusies" was en dat moeten wij ook zijn.' Ze stelt overigens dat het
niet de bedoeling is 'het systeem' om zeep te helpen. 'Er is niks moois aan een samenleving waar het
geld niet meer rouleert. Het gaat er niet om het kapitalisme te vernietigen maar het heersende ethos
te veranderen. Het gaat er niet om een bedrijf op een kinderachtige manier te demoniseren maar om
het belang van een bewustzijn en de positieve resultaten die dat heeft voor iedereen.'
Over links en rechts gaat het niet meer en het is niet makkelijk te zeggen wat er voor in de plaats
komt. Hartmann is na jaren van links activisme naar het centrum opgeschoven. 'Niet naar het
politieke centrum maar naar de ruimte tussen alle dingen.'
Alle auteurs menen dat verbetering van de wereld nog steeds 'bij jezelf' begint en dat het verbeterde
zelf op een andere manier in de wereld komt te staan. Ze voorzien, of hopen op, een spirituele groei
die de mens in contact brengt met zijn 'hoger zelf', met het intuïtieve weten. Dan verdwijnen
alledaagse angsten ('ik kan die rotbaan niet opzeggen wegens de hypotheek') en de behoefte om een
algemeen ongenoegen te bestrijden met eindeloze consumptie. Dan maakt strijd om de macht plaats
voor een zoeken naar overeenkomsten in de tegenstellingen.
Hartmann: 'Als je vecht met de wapens van je tegenstander, dan word je die tegenstander. Kijk
naar de Russische revolutie die in het begin succesvol was maar faalde. Mensen als Gandhi en
Martin Luther King hadden een veel beter model: je bestrijdt de macht niet, je loopt ervan weg. Als
de mensen eenmaal beseffen dat je niet gelukkiger wordt naarmate je meer koopt, als ze doorhebben
dat die religie van het consumentisme een leugen is, dan zullen ze er voor weglopen. De kracht ligt
in het doen ontwaken van de mensen. De New Age-beweging verandert zichzelf van een lieve,
zachte stem in de wekker.'
Er is echter geen tijd om te wachten tot iedereen wakker is alvorens over te gaan tot actie, vindt
Williamson. Ze ziet enerzijds veel heil in gebed want, luidt de gedachte, er zijn wonderen mogelijk
als genoeg mensen de geest op hetzelfde doel richten. (…)
Williamson bestrijdt de notie dat de gewone mens in Washington niks te vertellen heeft en bepleit
herstel van de politieke betrokkenheid. Ze noemt organisaties die politiek en spiritueel actief zijn,
en geeft kantooradressen en -telefoonnummers van politici zodat een kiezer zijn ongenoegen kan
uiten over bijvoorbeeld de jaarlijkse subsidie van 265 miljard dollar aan welvarende bedrijven. Met
Neale Walsch heeft ze de American Renaissance Alliance opgericht die is bedoeld, vertelt Walsch,
'om een opleving te bewerkstelligen in de manier waarop Amerika zichzelf beleeft. Die moet het
beste combineren van onze spirituele en politieke tradities, zonder de scheiding tussen staat en kerk
in gevaar te brengen.' Een van de gedachten van de Alliance is dat het tijd wordt voor een
wereldregering, gemodelleerd naar de bestuursstructuur van de Verenigde Staten: staten die tot op
zekere hoogte zelfstandig zijn en voor de gemeenschappelijke kwesties een overkoepelende
regering gebruiken. Hartmann heeft het niet zo op politici. 'De macht ligt bij de bedrijven die het de
politici mogelijk maken politicus te zijn. In dit land kan een politicus op staats- of landelijk niveau
alleen maar gekozen worden als hij heel veel geld heeft. Dat geld komt meestal van bedrijven, die
meer invloed hebben op het politieke proces dan de mensen.' Maar de mensen kunnen wel wat
doen. Het vlees voor de hamburgers van grote Amerikaanse ketens komt uit Latijns-Amerikaanse
6
landen, zegt Hartmann. Om aan grond voor veeteelt te komen, worden regenwouden gekapt. 'Je
kunt wel tegen de hamburgerketens zeggen dat het beleid verkeerd is maar dat helpt niet. We
moeten niet langer hun producten kopen. Als genoeg mensen het belang inzien van zulke kleine
daden, dan kunnen de gevolgen enorm zijn.'
Nu zijn er al jarenlang talloze organisaties in de weer voor een beter milieu, maar de ene is de
andere niet. Hartmann: 'Ik zie een scheuring tussen de diverse organisaties. De ene stroming
waardeert het milieu uit esthetische overwegingen en zegt: we moeten de bossen bewaren en de
beren beschermen zodat onze kinderen er nog van kunnen genieten, we moeten zuinig zijn op de
regenwouden omdat er medicijnen vandaan komen die levens kunnen redden. Dat is hetzelfde
argument als de overtuiging dat een regenwoud gekapt moet worden omdat het hout mooi
meubilair oplevert. De achterliggende visie is dat de wereld er is voor de mens, dat het tot de
basisrechten van de mens behoort de wereld naar zijn hand te zetten. De andere stroming handelt
vanuit een besef dat alle soorten leven onderling verbonden zijn. Als je de ene soort iets aandoet,
doe je alle andere ook iets aan. Als je overal de stem van het leven hoort, neem je andere
beslissingen.'
Corinne McLaughlin is medeoprichtster van de alternatieve gemeenschap Sirius in
Massachusetts. Ze doet haar best het nieuwe denken onder de aandacht van beleidsmakers te
brengen. Ze was coördinator van een door president Clinton ingestelde onderzoeksgroep voor
alternatieve gemeenschappen, en is in haar huidige baan betrokken bij trainingen voor politici en
rijksambtenaren waarbij regelmatig spirituele waarden langskomen. Niet dat alle leden van het
Amerikaanse Congres nu De Celestijnse belofte op het nachtkastje hebben liggen, maar sommigen
kennen het.
'Op het werk wordt nu meer dan ooit over spiritualiteit gepraat. Tijdens mijn spreekbeurten, vaak
voor zo'n duizend tot 1500 gasten, worden de mensen laaiend enthousiast zodra ik begin over die
integratie, over het toepassen van spirituele principes om de wereld te veranderen', zegt Neale
Walsch. Het menselijke ras heeft geen geduld meer met zichzelf. Politieke instituten en
economische constructies functioneren niet zoals we hadden gehoopt. Onze religieuze en spirituele
overtuigingen blijken afgezien van een aantal wijze lessen vrijwel zinloos te zijn geweest voor de
verandering van de basisinstincten van de mens inzake geweld en rechtvaardigheid. De bereidheid
tot actie bereikt nu hetzelfde niveau als het besef van het probleem.'
5. Joost Niemöller
In tegenstelling tot Jim Schilder heeft Joost Niemöller in zijn artikel “Het egocentrisch universum”
in De Groene Amsterdammer van 12 maart 1997, veel kritiek op James Redfield. “Zijn softe
verhaaltjes beloven de spirituele hemel op aarde, maar mega-seller James Redfield streeft slechts kil
eigenbelang en een megalomane wereldheerschappij na. 'De Celestijnse belofte' gapend herlezen:
'Er komt een moment dat je het denken opgeeft. Dan ben je besmet geraakt.”
Enkele citaten:
“De crux van het bewustwordingsschema van James Redfield schuilt in de exploitatie van het
toeval, gebaseerd op het even omstreden als populaire synchroniciteitsidee van Carl Jung, waarin
diepe betekenis wordt gehecht aan het gelijktijdig voorkomen van verschijnselen. Het toeval zou
dezer dagen steeds vaker voorkomen. (..) Waar het dus altijd op neer komt bij Redfield, is: neem
jezelf heel serieus. Jij bent het begin en het eindpunt. Jij bent het heelal. Zo is De Celestijnse belofte
de quasi-religieuze viering van ver doorgevoerd, zeer eigentijds egocentrisme.”
“Zoals altijd onthoudt hij zich ook hier van iedere bronvermelding of zelfs maar van
argumentatie. Bij Inzichten is dat ook nergens voor nodig. De grootste leuterkoek, de ultieme
nietszeggendheid, het wordt door Redfield doorverkocht met een aplomb waar je koud van wordt.”
“Alle ideeën over het toeval worden zo subjectivistisch geformuleerd dat ze bij nadere lezing
zichzelf totaal ondergraven.”
7
“Op zich zou iedereen natuurlijk zoveel into Redfield mogen zijn als hij of zij dat wenst te
ervaren. Maar er zitten nogal wat addertjes onder het gras. Maatschappelijke ambities bijvoorbeeld.
Redfield is een stuk gevaarlijker dan hij zich voordoet. Neem de bovengenoemde kritische massa.
In De Celestijnse belofte valt het volgende te lezen '… dat het aantal mensen dat zich van dit soort
toeval bewust is, in het zesde decennium van de twintigste eeuw dramatisch zou stijgen. Hij zei dat
de groei zou doorgaan tot ongeveer het begin van de volgende eeuw, als een percentage van die
mensen een bepaald niveau bereikt - een niveau dat ik als een kritische massa beschouw. Het
Manuscript voorspelt (...) dat onze hele cultuur bij het bereiken van deze kritische massa die
toevallige ervaringen serieus begint te nemen.' Lees hier dus: onze hele cultuur onder de Redfieldvlag. Dat is zoiets als wereldcommunisme.
En het schiet op met de kritische massa. Volgens de uitgever zijn er in Nederland inmiddels al
een half miljoen boeken van James Redfield verkocht. Nog even misschien en de grote omslag
volgt. Een angstig idee. Maar in de ogen van Redfield vertegenwoordig ik dan ook de Angst
waarover hij in Het Tiende Inzicht rept. Deze wordt uitgebeeld in de allegorische figuur van een
roodharige journalist met kritische ideeën over de lijdende samenleving die volgens hem gebukt
gaat onder overbevolking, milieuverontreiniging en meer van dat soort toestanden waarover je wel
eens in kranten leest. Later zal deze journalist gelukkig zelf ook wel inzien dat het allemaal een
kwestie van spirituele groei is, waardoor de problemen vanzelf wel verdwijnen. Puur door
geestelijke kracht.”
“Het is trouwens voor Redfield maar te hopen dat de hogere journalisten het snel voor het zeggen
krijgen in de wereld, want er dreigt nu een polarisatie te ontstaan tussen de Redfieldse spirituelen en
de aanhangers van de Angst die denken dat de menselijke beschaving juist aan het degenereren is:
'De menselijke beschaving kan zich niet verder ontwikkelen totdat die polarisatie ten einde is
gekomen.' Integreren dus die Angst-hap. De ontwikkeling van de menselijke beschaving staat op
het spel. Het Celestijnse denken, hoe zachtmoedig het zich ook manifesteert, is uiteindelijk het
streven naar een niet-pluriforme samenleving, de dictatuur van het trillingsgetal. Zoals Redfield met
zachte hand zijn tegenstanders het zwijgen op wil leggen, zo spreekt hij aan het einde van Het
Tiende Inzicht doodleuk de wens uit alle bestaande godsdiensten te desintegreren en de losse delen
in een eenheidssoep op te lossen om daarna nota bene in Jeruzalem een nieuwe tempel te bouwen
ter meerdere eer en glorie van de profeet Redfield. Alle godsdiensten laten zich tenslotte met gemak
in het amorfe Redfield-jargon gieten: 'Is het verhaal van het Nieuwe Testament (...) niet het verhaal
van een groep mensen die zodanig overliepen van energie dat ze veranderden?'”
“Zo wollig als Redfield zijn spirituele avontuur aan de man brengt, zo kil is zijn onderliggende
mensbeeld. Net als in de alledaagse, kapitalistische samenleving gaat het er in de met energie
uitstralende wonderplanten en heilige watervallen gestoffeerde wonderwereld van Redfield om dat
je scoort. In dit geval gaat het erom te scoren in bewustzijn; hoe hoger je trillingsgetal of je
energieniveau, hoe meer succes. Het Achtste In zicht vertelt letterlijk: 'We mogen onze innerlijke
band niet verliezen in een romantische relatie.' De centrale stelling in Het Achtste Inzicht luidt:
'Door de schoonheid in ieders gezicht te zien, verheffen we anderen tot hun meest wijze niveau en
vergroten we de kans dat ons bovendien een boodschap bereikt.' Dat laatste in te pikken, that's the
name of the game. Het is dezelfde kilheid die je bij de Bhagwan aantreft en in de wereld van de
transcendente meditatie: blijf bij alles gericht op je eigen verlichting. Verlies je niet in de ander.
Doe nooit iets onbaatzuchtigs waar je zelf geestelijk geen voordeel aan zult beleven. Of, in de taal
van Redfield: 'Je hele leven zul je zoeken naar een spiritualiteit die zelfversterkend is.'
Je kunt zeggen dat dit streven zich niet onderscheidt van de traditionele godsdiensten, waarbij het
er uiteindelijk ook om gaat door goede daden een plaatsje in de hemel te veroveren. Maar zo
praktisch, zo uitgekookt calculerend als bij Redfield, waarbij iedere handeling slim met
psychologisch jargon ingekleed is (soms met subtiele woordveranderingen: trauma wordt tot
drama), dat tref je zelfs onder de katholieken niet.
8
6. Erik Krebbers
Erik Krebbers gaat in zijn artikel op internet “Dynamische landbouw geen aanwinst
voor milieubeweging” van januari 1997 in op de verschillen tussen de benaderingen
achter de biologisch-dynamische (bd) landbouw en de biologische en veganistische
landbouw. Ik heb delen uit dit artikel opgenomen omdat hij scherpe kritiek heeft op de
New Age, waartoe ik James Redfield ook toe reken.
Onderdelen van zijn kritiek:
Biologisch-dynamische landbouw versus biologisch/veganistische landbouw
“De biologisch-dynamische (bd) landbouw is een van de gebieden waar de
antroposofen hun ideeën in de praktijk brengen. Hun goeroe Steiner propageerde een
kleinschalige milieu- en diervriendelijker landbouw. Op het eerste gezicht iets dat de
steun van de milieubeweging verdient. Een nadere kennismaking laat zien dat het hier,
in tegenstelling tot de gewone biologische landbouw, gaat om een rechtse beweging
met een irrationele wereldbeschouwing.” Deze heeft volgens Krebbers zelfs een naziverleden.
Dit in tegenstelling tot normale biologische landbouw. “Uitgangspunt is het
kleinschalig en in eigen beheer verkopen van biologische en veganistische producten
tegen betaalbare prijzen. Op alle prijzen zit een percentage voor de actiepot waarmee
b.v. de voko (een milieucoöperatie in Leiden) linkse milieu-acties steunt. Want
alternatieven opbouwen en bewust consumeren is niet voldoende om op termijn de
natuur en onszelf redden. Daar is een sterke milieubeweging voor nodig. Een beweging
die inziet dat de natuurvernietiging en het huidige politieke en economische systeem
intens vervlochten zijn. De milieubeweging moet strijd leveren tegen overheden en de
Europese Unie, multinationals en banken, de WTO en het IMF. Kortom, een
milieubeweging moet links en radicaal zijn, de problemen bij de wortels aanpakken.
New Age en antroposofie versus een linkse visie
Net zoals vele andere New Age-stromingen gaat de antroposofie ervan uit dat er een
nieuw en beter tijdperk aanbreekt, dat van Aquarius1. Dat idee vond eind vorige eeuw,
lang voor het begrip New Age in zwang raakte, breed ingang door het werk van de
theosofe Blavatsky2. De opeenvolging van de tijdperken zou volgens haar
samenhangen met de stand van de sterren en worden veroorzaakt door kosmische
wetten en natuurlijke krachten. Elk nieuw tijdperk zou een hoger menselijk "ras" en
een nieuwe maatschappelijke ordening met zich meebrengen. Het idee dat de
maatschappelijke ordening bepaald wordt door natuurwetten is niet progressief. Zulke
opvattingen over een "natuurlijke orde" zijn door de eeuwen heen ingezet door
machthebbers om hun positie te rechtvaardigen.
Een linkse visie gaat daarentegen per definitie uit van de maakbaarheid van de
samenleving. De ordening van de samenleving is het historische product van een
continue machtsstrijd tussen mensen, tussen rijken en armen, rechts en links, mannen
en vrouwen, witten en zwarten, enzovoorts. Een betere samenleving komt dan ook niet
voort uit natuurlijke krachten, maar uit maatschappelijke strijd. Een ideologie die een
betere wereld voor staat, moet mensen aanzetten tot maatschappelijk handelen. New
Age-opvattingen maken mensen echter passief. Ze worden ervan overtuigd dat een
betere samenleving er vanzelf wel komt en dat het in de tussentijd meer loont je zo
goed mogelijk "te ontplooien" en "te leven naar de natuurwetten" die het heelal en de
samenleving zouden bepalen.
9
Milieucrisis
Bd-producten zijn duurder dan gewone biologische producten. Om de milieubewuste
klant over te halen toch antroposofisch te consumeren zijn de bd-producenten een
promotiecampagne begonnen. De bd heeft meer te bieden
en "beperkt zich nu eenmaal niet tot teelttechnische vraagstukken. Het gaat om de
totale kijk op natuur en mens", aldus medewerker Pieter Geluk van het bdstudiecentrum Kraaybekerhof4. Ook de milieubeweging zou van de
achterliggende ideeën kunnen profiteren, volgens het antroposofische onderzoeksinstituut Louis Bolk, want "voor echte samenhangende oplossingen kan een spirituele
achtergrond niet ontbreken."5
Antroposofen denken dan aan oplossingen zoals "het herstel van de verbinding met de
kosmische of bovennatuurlijke rijken" en "het opnieuw activeren van de etherkrachten
via de planeetritmes en sterrenbeelden."6 Over maatschappelijke strijd geen woord. De
antroposofen gaan de natuurvernietiging liever te lijf door "een verbinding te maken
met het wezenlijke in onszelf, in de natuur en in de mensen om ons heen."7
Extreem-rechts
“De antroposofie heeft nooit veel op gehad met links, klassenstrijd en vakbonden en is
altijd een regentenbeweging geweest11. De antroposofische ideologie heeft ook altijd
een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op extreem-rechtse
kringen. En dat geldt ook voor de bd-landbouw. Hitlers landbouwminister Darré
introduceerde tussen 1933 en 1942 op grote schaal Steiners landbouw. Op hun beurt
worden bd-boeren soms weer gefascineerd door fascistische idealen. Pas in de jaren 80
wisten linkse activisten na een intensieve campagne een einde te maken aan haar
stroom extreem-rechtse geschriften in de bekendere occulte bladen.”
Uitbuiting
“Het antroposofische bd-ideeëngoed laat zich makkelijk inzetten door rechtse en
racistische of simpelweg paternalistische types. Vooral in de praktijk van antroposofen
in de ‘Derde Wereld' wordt dat goed zichtbaar.”
Krebbers noemt vervolgens voorbeelden van:
- Paternalisme door een Zweedse antroposofische organisatie die al 15 jaar de export
voor 26 kleine plaatselijke bd-koffieboeren in de Dominicaanse Republiek regelt.
Zij hebben er alles in handen: “van de school en de opvoeding van de kinderen tot
de marketing van de koffie, de boeren hebben nog nooit een contract gezien14.”
- “Op de Mexicaanse bd-koffieplantage Finca Irlanda heersen zelfs toestanden die
sterk aan de tijd van de slavernij doen denken15.” Dit blijkt uit zeer lage lonen en
kinderarbeid. Ook journalisten zijn hier niet welkom.
Dieren
De antroposofen streven naar gemengde bedrijven. Men wil de landbouw zoveel
mogelijk combineren met veeteelt (echter niet via de bio-industrie). Daar heeft de voko
vanuit veganistisch oogpunt problemen mee. De mens heeft in de loop van zijn
geschiedenis een reeks diersoorten tot vleesfabrieken en dwangarbeiders gemaakt. Met
name de vrouwelijke helft was in trek vanwege hun eieren en melk. Veganisten zijn
tegen het opsluiten, uitbuiten en doden van dieren en vóór dierenrechten. Alle dieren
moeten vrij rond kunnen lopen en zijn er niet voor de mens, maar voor zichzelf. De
antroposofen van de Groene Weg-slagerijen kijken daar anders tegenaan.
"Dienstbaarheid en offer betekenen dat het dier er voor de mens is en dat die er op een
fatsoenlijke manier mee om zal gaan."23
10
Rationaliteit versus spiritualiteit
In 1924 heeft Steiner met een landbouwcursus de basis gelegd voor de bd-landbouw.
Volgens Krebbers zette Steiner met het via “kosmische ritmen bepalen van tijdstippen
van zaaien en oogsten de klok echter weer terug naar de middeleeuwen.27 Als het aan
de antroposofen ligt, zijn de Renaissance en de Verlichting voor niets geweest en heeft
de wetenschap voor niets gestreden tegen de onderdrukking door religie en bijgeloof.”
“De milieucrisis is dermate ernstig en gecompliceerd dat de milieubeweging juist een
enorme behoefte heeft aan rationeel denken. Aan een progressieve wetenschap die
zoekt naar ecologisch verantwoorde en kleinschalige
landbouwtechnieken en streeft naar een menswaardig bestaan voor iedereen. Dat de
huidige wetenschap naar de pijpen van het bedrijfsleven danst en vrijwel uitsluitend
mens- en milieuvijandige technologieën ontwikkelt zoals de
genetische manipulatie, wil niet zeggen dat dan de rationaliteit an sich bij het grof vuil
kan. De antroposofen spelen in op de wijdverbreide angst voor de moderne wetenschap
en pleiten voor irrationaliteit. "Een ander denkkader", noemt directeur Rietveld van
Kraaybekerhof dat28. Hij meent dat de antroposofie een boer meer houvast geeft dan
een "natuurwetenschappelijk begrippenkader." Toch was er vanaf de jaren 50 onder
bd-boeren veel twijfel gerezen over de zin van het navolgen van Steiners adviezen.
Onderzoek wees keer op keer uit dat het volstrekt nutteloos was. In de jaren 90 werd de
twijfel aan "ziener" Steiner weer uitgebannen. Je moet het gewoon geloven, is nu de
boodschap29. Maar erg productief en effectief is de zienerij niet.” Zoals bleek uit de
volledig fout voorspelde antroposofische zaaikalender uit 1995.
7. Conclusies
Bij de vergelijking van de theorie van Redfield in zijn twee boeken ‘De Celestijnse Belofte’ en ‘Het
Celestijnse Werkboek’ met de theorie over het ecocentrisme, blijkt dat deze veel overeenkomsten
vertonen. Al heeft elke schrijver een andere manier van benaderen.
Ook blijkt uit het artikel van Jim Schilder dat voor al in Amerika de spiritualiteit een steeds grotere
invloed op vooral de politiek gaat krijgen, door een beweging die bottum-up gaat, dus vanuit de
bevolking. Joost Niemöller is in zijn artikel heel sceptisch tegenover het paranormale in het
algemeen, en tegenover James Redfield in het bijzonder. Hij beschuldigt hem toch min of meer van
zakkenvullerij. Erik Krebbers tenslotte levert geen directe kritiek op James Redfield, maar op de
New Age waar Redfield wel een exponent van is. Hij legt een verband tussen de biologischdynamische landbouw en New Age, wat naar mijn mening terecht is. Grote vraagtekens zet ik
echter met de koppeling van de b.d.-landbouw, en dus indirect van de New Age, met het rechsextremisme. Verder vind ik dat het volgen van de ‘linkse’ weg via maakbaarheid en protest, goed
samen kan gaan met de weg die James Redfield voorstaat. Beide hebben immers hetzelfde doel: het
behoud van de natuur met al haar levende wezens, in het belang van de mens maar zeker ook in het
belang van die niet-menselijke wezens zelf.
11
Noten bij het artikel van Erik Krebbers
1.Zie mijn "New Age: de meeste dromen zijn bedrog" in Lokaal Kabaal nr. 15, februari
1996.
2.Zie mijn "Theosofen hunkeren naar een geestelijke aristocratie" in Lokaal Kabaal nr.
17, april 1996.
4.In "Werken aan kwaliteit in een groeiende markt", in Cursusnieuws ‘91-'92
studiecentrum Kraaybekerhof.
5.In "Louis Bolk Instituut...", Jan Bokhorst, Verenigingsnieuws, september-oktober
1994.
6.In "Georg Wilhelm Schmidt over zaadteelt en zaaitijden", Hellen Schnek, in
Verenigingsnieuws, januari-februari 1995.
7.Vraagstelling bij het symposium "Hoe scheppen wij samen een beter milieu?" op de
Vrije Hogeschool, november 1994.
11.Zie mijn "Steiner ook goeroe van slavendrijvers en rechtse bankiers" in Lokaal
Kabaal nr. 16, maart 1996.
14.Uit Vrij Nederland, 16 november 1996.
15.Zie mijn "Antroposofische koffie met Indianenbloed" in Kleintje Muurkrant nr.
297, mei 1996.
23.In "De moeizame opmars van de ‘groene' slager", Chris van Alem, in het Brabants
Dagblad, 22 juni 1994.
27.Zie "Zo simpel dat je je nauwelijks kunt voorstellen dat het werkt ", Frans Olofsen,
in Jonas, september 1995.
28.Zie noot 4.
29.Zie noot 27.
12