Sara Willems, UGent

Studiedag “Hoe vergroot je de veerkracht
van je medewerkers?”
Leuven, 14/01/2016
Prof. dr. Sara Willems
Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg
[email protected]
De levensverwachting van de Belgen neemt toe …
2013
Belgen
♂
♀
80.4 jaar
77.8 jaar
82.9 jaar
De kindersterfte (< 5 jaar, per 1000 baby’s) is minimaal
Maar … niet iedereen geniet in dezelfde mate
van de vooruitgang
Maar … niet iedereen geniet in dezelfde mate
van de vooruitgang
Levensverwachting voor mannen van 25 jaar volgens opleidingsniveau
56
54
52
50
Aantal nog te
leven jaren op de
leeftijd van 25 48
jaar
46
44
42
Higher
education
Higher
secondary
education
Lower
secondary
education
Opleidingsniveau
Primary
school
degree
No degree
Source: Van Oyen et al, 2010
Maar … niet iedereen geniet in dezelfde mate
van de vooruitgang
Levensverwachting voor mannen van 25 jaar volgens opleidingsniveau
56
54
52
Sociale gradiënt
50
Aantal nog te
leven jaren op de
leeftijd van 25 48
jaar
46
44
42
Higher
education
Higher
secondary
education
Lower
secondary
education
Opleidingsniveau
Primary
school
degree
No degree
Source: Van Oyen et al, 2010
Verhogen pensioenleeftijd heeft
wellicht een verschillend effect
op verschillende sociale klassen
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
Waarom deze voordracht?
Waarom deze voordracht?
Werknemers in de sociale economie: verhoogd risico op ziekte
• Welke groepen zijn meest « at risk »?
• Hoe groot zijn de sociale verschillen in gezondheid?
• Wat met de psychische gezondheid?
• Hoe kunnen deze verschillen verklaard worden?
• Wat kan er aan gebeuren?
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
?
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
opleidingsniveau
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
opleidingsniveau
Chronisch longlijden (%)
6,20%
4,60%
3,60%
1,70%
lager/geen lager
hoger
hoger
diploma secundair secundair onderwijs
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
opleidingsniveau
inkomensniveau
% Vlaamse jongeren met BMI 25-30
volgens gezinswelvaart
9,20%
11,20%
7,30%
Hoog
Medium
Laag
Bron: Studie Jongeren en Gezondheid; Maes L, Vereecken C, Hublet A., Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidszorg, Universiteit Gent,
cijfers van 2006
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
opleidingsniveau
inkomensniveau
ethnische achtergrond
35
30
25
20
15
Belgen
10
Turken en Marrokanen
5
0
ernstige
depressie
ernstige angst
ernstige
somatische
klachten
ernstige
slaapstoornis
Bron: Leveque et al. Gezondheid en gezondheidszorg bij allochtonen in Vlaanderen (2006)
VASTSTELLING 1:
Belangrijke verschillen in gezondheid
tussen sociale groepen in de maatschappij
en dit zowel voor fysieke als geestelijke gezondheid
Gemiddelde score op vitaliteitsschaal
64
62
60
58
56
54
52
Primary or no degree Lower secondary
Higher secondary
Higher education
Totaal
Bron: HIS (2013)
45%
Aandeel van bevolking met psychisch
onwelbevinden
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Primary or no degree Lower secondary
Higher secondary
Higher education
Totaal
Bron: HIS (2013)
Aandeel van bevolking met slaapstoornis
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Primary or no degree Lower secondary
Higher secondary
Higher education
Totaal
Bron: HIS (2013)
Aandeel van bevolking met symptomen van
angststoornis
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Primary or no degree Lower secondary
Higher secondary
Higher education
Totaal
Bron: HIS (2013)
Aandeel van bevolking met symptomen van
depressiestoornis
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Primary or no degree Lower secondary
Higher secondary
Higher education
Totaal
Bron: HIS (2013)
Socio-economische verschillen in
zelfmoordgedachten
16%
14%
12%
10%
Primary or no degree
Lower secondary
8%
Higher secondary
Higher education
6%
Totaal
4%
2%
0%
Zelfmoordgedachten ooit
Zelfmoordgedachten in laatste 12 maanden
Bron: HIS (2013)
VASTSTELLING 2:
De groep kwetsbare patiënten is aanzienlijk
VASTSTELLING 2:
De groep kwetsbare patiënten is aanzienlijk
(en neemt toe)
Hoger risico voor:
- vrouwen (16% versus 14.6%)
- Waals gewest (9.8% in VG, 19.2% in WG)
- bejaarden (20.2%)
- kinderen en jongeren
- werklozen (37.8% versus 4.2% bij werkenden)
- lage werkintensiteit (31.9%)
- alleenstaanden (21.4%)
- éénoudergezinnen (38.5%)
cumulatieve effecten!
Vb. lage werkintensiteit + kinderen (77.9% !)
Bron: Jaarboek Armoede, 2011
Werkloosheid (Arr. Leuven)
9%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
Vlaams Gewest Vlaams-Brabant
Leuven
Tienen
Aarschot
Bierbeek
Bron: Lokale statistiek (2013)
Werkloosheid (Arr. Halle-Vilvoorde)
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
Vlaams Gewest
Vlaams-Brabant
Halle
Vilvoorde
Asse
Bron: Lokale statistiek (2013)
VASTSTELLING 3:
Sociale verschillen in gezondheid beginnen al van
voor de geboorte
Geboortegewicht volgens opleidingsniveau van de moeder
% kinderen met een gewicht 1500g-2500g
12,00%
10,00%
8,00%
6,00%
4,00%
2,00%
0,00%
Hoog (N=86.169)
Medium (N=74.552)
Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2007.
Laag (N=13.774)
Evolutie aantal kinderen geboren in een KA gezin in Vl.
Aandeel kinderen geboren in een kansarm gezin
(Arr. Leuven)
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
Vlaams Gewest Vlaams-Brabant
Leuven
Tienen
Aarschot
Bierbeek
Bron: Kind & Gezin (2014)
Aandeel kinderen geboren in een kansarm gezin
(Arr. Halle-Vilvoorde)
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
Vlaams Gewest
Vlaams-Brabant
Halle
Vilvoorde
Asse
Bron: Kind & Gezin (2014)
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
in tegenstelling tot genetische oorzaken, individuele leefstijlkeuzes, …
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• ongelijke verdeling middelen en macht / stigmatisering
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• ongelijke verdeling middelen en macht / stigmatisering
Risico op een aanrijding van voetgangers of fietsers
volgens kenmerken van de buurt
2,5
2
1,5
odds ratio
1
0,5
0
Materiële armoede
Hoge conc. etn.
minderheden
Veel
verhuisbewegingen
Source: Jordan D. Silverman, Michael G. Hutchison, Michael D. Cusimano. Association Between Neighbourhood Marginalization and
Pedestrian and Cyclist Collisions in Toronto Intersections. Can J Public Health 2013;104(5):e405-e409.
Wat met het sociaal kapitaal?
Wat met het sociaal kapitaal?
Net als andere hulpbronnen (bv. financieel kapitaal,
opleidingsniveau) is sociaal kapitaal niet gelijk verdeeld
Reden:
- structurele processen in maatschappij
bv. racisme, seksisme, …
 sociale uitsluiting
- homophily-principe
Ongelijkheid in sociaal kapitaal
Ongelijkheid in sociaal kapitaal
50
45
40
35
30
25
Achtergestelde buurt
20
Niet-achtergestelde buurt
15
10
5
0
Veralgemeend
vertrouwen
Gepercipieerde
sociale steun
Gepercipieerd
engagement in
sociale relaties
Hulpbronnen in
netwerken
Heeft dit gevolgen voor de gezondheid?
-
Meestal heeft sociaal kapitaal een (zwakke) relatie met
gezondheid
-
Toch: Negatieve associatie sociaal kapitaal en
gezondheid enkel bij groepen in sociaal kwetsbare
positie
– => sociaal kapitaal speelt een rol in het ontstaan en
het in stand houden van sociaal-economische
gezondheidsverschillen
Heeft dit gevolgen voor de gezondheid?
-
Meestal heeft sociaal kapitaal een (zwakke) positieve
relatie met gezondheid
-
MAAR: Negatieve associatie sociaal kapitaal en
gezondheid bij groepen in sociaal kwetsbare positie!
=> sociaal kapitaal speelt een rol in het ontstaan en het
in stand houden van sociaal-economische
gezondheidsverschillen
Hoe deze keerzijde van sociaal kapitaal verklaren? (Portes, 1998)
(1) Exclusie van ‘outsiders’
(2) ‘Druk’ door sociale netwerken: conflict, stress, overvraging
(3) Mogelijke beperking individuele vrijheid/autonomie
(4) (Gezondheids)schadende normen
Gedepriveerde buurt: 38,4% rokers
Niet-gedepriveerde buurt: 21,6% rokers
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• inkomensongelijkheid / stigmatisering / minderwaardigheid
Source: Cakmak, S., et al., The risk of dying on days of higher air pollution among the socially disadvantaged elderly.
Environ. Res. (2011)
Source: Cakmak, S., et al., The risk of dying on days of higher air pollution among the socially disadvantaged elderly.
Environ. Res. (2011)
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• ongelijke verdeling middelen en macht / stigmatisering
evidentie voor het effect van voeding, psychosociale
stress en blootstelling aan toxische stoffen in de
omgeving (roken, luchtvervuiling, …)
een geheugen voor het individu, maar ook voor
toekomstige generaties!
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• ongelijke verdeling middelen en macht / stigmatisering
Gini-coefficient of national income distribution
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
• meer blootstelling aan gezondheidsrisico’s
• eenzelfde blootstelling leidt tot meer gezondheidsproblemen
• levensloopeffecten
• ongelijke verdeling middelen en macht / stigmatisering
VASTSTELLING 4:
Een aantal van de verschillen in gezondheid tussen
sociale groepen wordt veroorzaakt door sociale
mechanismen
Wat met de individuele (leefstijl) keuze van de
patiënt?
Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2000
Aanpak van deze sociale mechanismen is
kwestie van sociale rechtvaardigheid
Waarom deze voordracht?
Werknemers in de sociale economie: verhoogd risico op ziekte
• Welke groepen zijn meest « at risk »?
• Hoe groot zijn de sociale verschillen in gezondheid?
• Wat met de psychische gezondheid?
• Hoe kunnen deze verschillen verklaard worden?
• Wat kan er aan gebeuren?
Tackling all the upstream causes of ill health …
multilevel governance
mét professionals en het middenveld
≠ beleidsdomeinen, ≠ beleidsniveaus
Centrale begrippen:
engagement van alle niveau’s
betrekken en afstemmen van alle niveau’s
bottom-up
maar binnen een algemeen kader (richting, taken, …)
afstemmen
gecoördineerde expertiseopbouw
netwerkvorming
Wat melden?
Proportionate universalism
“actions must be proportionate to the degree of
disadvantage, and hence applied in some degree to
all people, rather than applied solely to the most
disadvantaged”
Contact:
Sara Willems, [email protected]