Gezond omgaan met de menopauze

Gezond omgaan
met de menopauze
20 vragen, 20 antwoorden
over hormoongebruik
In deze brochure leest u antwoorden
op de meest gestelde vragen over hormoongebruik
tijdens de menopauze.
Als voorbereiding op deze brochure organiseerde
de Vlaamse Liga tegen Kanker
een gesprekstafel met een brede groep van
wetenschappers en deskundigen.
Specialisten uit de medische oncologie,
de radiotherapie, de gynaecologie, de radiologie,
de endocrinologie en de borstkankerscreening,
kwamen samen met vertegenwoordigers van
de huisartsen, de apothekers, de ziekenfondsen en
de vrouwenorganisaties tot een consensus
over deze tekst.
Deze brochure is vooral bedoeld voor vrouwen in,
net voor of na de menopauze.
De brochure wil hen helpen om eventuele vragen
waarmee ze zitten met hun arts te bespreken.
20 vragen en antwoorden over
hormoongebruik tijdens de
menopauze
1. Wat is de menopauze?
De menopauze is de periode in uw leven waarin het maandelijks bloedverlies (de menstruatie) stopt. Dit is ook de
periode waarin u uw vruchtbaarheid verliest. Dit natuurlijke proces verloopt geleidelijk omdat uw lichaam steeds
minder de twee vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron produceert. Als uw menstruatie gedurende 1 jaar
volledig is uitgebleven, heeft u de menopauze bereikt. Dit
gebeurt meestal tussen de leeftijd van 45 en 55 jaar.
Een vrouw kan ook op vroegere leeftijd de menopauze
bereiken doordat haar eierstokken chirurgisch verwijderd
werden. Hierdoor stopt de menstruatie ook.
2. Wat zijn mogelijke klachten tijdens de
menopauze?
De menopauze is de overgang van vruchtbaarheid naar
onvruchtbaarheid. Deze overgang verloopt geleidelijk en
kan klachten van lichamelijke, seksuele en/of emotionele
aard met zich meebrengen. Deze klachten beginnen
geleidelijk aan en zijn voor iedere vrouw anders: elke
vrouw ervaart dit proces op haar eigen manier.
In deze periode vinden ook nog andere veranderingen in
uw leven plaats. De kinderen gaan het huis uit, u wordt
ouder en misschien oma of u stopt met werken en krijgt
meer vrije tijd.
Er bestaan twee
vrouwelijke hormonen:
oestrogeen en progesteron.
3
In deze periode moet dus niet alleen uw lichaam zich aanpassen aan de hormonale veranderingen, u moet leren
omgaan met deze nieuwe fase in uw leven en er een
evenwicht in vinden. De lichamelijke veranderingen en
klachten die u in de menopauze kan ervaren, zijn:
op korte termijn
• onregelmatige menstruatie die uiteindelijk wegblijft
• warmteopwellingen
• nachtelijk zweten
• slapeloosheid
• droge huid
• vaginale droogte
• pijnlijk seksuele betrekkingen
• urinaire klachten
• gewichtstoename
op lange termijn
• botontkalking (osteoporose)
Andere klachten die u kan ervaren, zijn
• vermoeidheid
• prikkelbaarheid
• emotionele labiliteit
• verminderd libido
3. Wat kan ik zelf doen om in deze nieuwe
levensfase mijn gezondheid optimaal te
houden?
Deze nieuwe fase in uw leven is geen fase van korte duur.
Door onze goede gezondheidszorg is de levensverwachting gestegen en heeft u bij het ingaan van de menopauze
Een behandeling met
vrouwelijke hormonen
tijdens de menopauze wordt
hormoonsubstitutie genoemd.
4
nog een derde van uw leven voor u. Daarom is het belangrijk dat u zelf zorg draagt voor uw gezondheid.
Dit kan door
• niet te roken
• gezond te eten
• op uw gewicht te letten
• voldoende beweging te nemen (om fit en gezond te
blijven moet u minstens 5 keer per week 30 minuten
matig bewegen)
• samen met uw arts een preventieschema op te stellen,
spreek hem/haar hierover aan
• om de 2 jaar deel te nemen aan de gratis borstkankerscreening die wordt georganiseerd voor vrouwen in de
leeftijdsgroep van 50 tot 69 jaar
4. Welke vragen kan ik aan mijn arts stellen?
U kan de volgende vragen aan uw arts stellen. Een antwoord op een aantal van deze vragen vindt u ook verder in
deze tekst.
• Kunnen hormonen mijn klachten voorkomen?
• Welke hormonen neem ik juist?
• Wat zijn de voor- en nadelen?
• Hoe lang kan en mag ik hormonen gebruiken tijdens
de menopauze?
• Wat is de laagste dosis die ik kan nemen?
• Wat zijn de nevenwerkingen?
• Als ik met hormonen wil stoppen, hoe doe ik dat het
best?
• Zijn er alternatieve behandelingen voor
menopauzeklachten of kan ik andere dingen doen?
• Zijn hormonen van plantaardige oorsprong
(fyto-oestrogenen) veilig?
• Wanneer moet ik me laten controleren op
- bloeddruk
- botontkalking (osteoporose)
- borstkanker
5
- baarmoederhalskanker
- dikkedarmkanker
- cholesterol
- diabetes
- oogaandoeningen (glaucoma)
- tandverzorging
• Kan u mij advies geven om
- meer te bewegen
- te stoppen met roken
- gezond te eten
- beter te slapen
- stress te verminderen
Uw gezondheidstoestand kan veranderen met de tijd.
Daarom is het belangrijk dat u deze vragen regelmatig met
uw arts bespreekt.
5. Kunnen hormonen helpen om menopauzeklachten te voorkomen?
Doordat uw lichaam in de menopauze veel minder vrouwelijke hormonen produceert, kan u klachten ervaren. Een
van de mogelijkheden om deze klachten tegen te gaan, is
een behandeling waarbij vrouwelijke hormonen worden
voorgeschreven. Er kunnen oestrogenen worden gegeven
of een combinatie van oestrogenen en progesteron. Deze
behandeling met vrouwelijke hormonen wordt hormoonsubstitutie genoemd.
6. Wie heeft er nood aan behandeling?
De nood aan behandeling kan variëren van vrouw tot
vrouw. Elke vrouw is uniek. Sommige vrouwen hebben
Er zijn twee types van behandeling:
alleen oestrogenen en
een combinatie van
oestrogenen en progesteron.
6
geen klachten, anderen hebben lichte klachten die kunnen
voorbijgaan zonder behandeling. Maar vrouwen met sterke menopauzeklachten kunnen hun levenskwaliteit verhogen door tijdelijk vrouwelijke hormonen te gebruiken.
Of u hormonen wenst te gebruiken of niet,is een afweging
die u moet maken samen met uw arts, rekening houdend
met de klachten die u ervaart en met de voor- en de nadelen van deze behandeling.
7. Wat zijn de voor- en nadelen van het
gebruik van hormonen tijdens de menopauze?
Het gebruik van vrouwelijke hormonen kan de menopauzeklachten verlichten. Ook het risico op dikkedarmkanker
verkleint. Langdurig gebruik van vrouwelijke hormonen
vertraagt de botontkalking, waardoor er minder heup-,
pols- en wervelbreuken optreden.
Naast voordelen heeft het gebruik van vrouwelijke hormonen tijdens de menopauze ook nadelen. Afhankelijk van
het type behandeling, de dosis en de duur verhoogt het
risico op bloedklonters, hartaanvallen, beroertes, borstkanker en kanker van het baarmoederslijmvlies.
8. Verhoogt het gebruik van hormonen het
risico op borstkanker?
Ja, de combinatie van oestrogeen met progesteron verhoogt de kans op borstkanker. Vijf jaar na het stopzetten
van deze behandeling is er geen verhoogd risico meer.
De inname van oestrogenen alleen verhoogt het risico op
borstkanker niet. Maar deze behandeling verhoogt wel
het risico op kanker van het baarmoederslijmvlies.
De combinatie van oestrogeen met progesteron tijdens
de menopauze bemoeilijkt ook het opsporen van borstkanker door het nemen van een mammografie. De foto’s
zijn dan moeilijker te beoordelen omdat het borstweefsel
‘vaster’wordt en eventuele kwaadaardige gezwellen minder opvallen.
7
9. Verhoogt het gebruik van hormonen het
risico op kanker van het baarmoederslijmvlies?
Ja, het gebruik van oestrogenen alleen verhoogt het risico
op kanker van het baarmoederslijmvlies. Door progesteron
toe te voegen aan de oestrogenen verdwijnt dit risico, maar
deze combinatie verhoogt dan weer de kans op borstkanker.
10. Mag ik, als ik kanker heb gehad, hormonen nemen?
Als u borstkanker of kanker van het baarmoederslijmvlies
heeft gehad, dan mag u geen vrouwelijke hormonen
nemen.
11. Kunnen hormonen gebruikt worden om
hart- en vaatziekten te voorkomen?
Neen, hormonen kunnen niet gebruikt worden om harten vaatziekten te voorkomen. Integendeel. Het gebruik
van vrouwelijke hormonen in een te hoge dosis tijdens de
menopauze verhoogt zelfs de kans op bepaalde hart- en
vaataandoeningen.
12. Kunnen hormonen gebruikt worden om
geheugenverlies of dementie te voorkomen?
Neen, hormonen kunnen niet gebruikt worden om geheugenverlies of dementie te voorkomen.
Niet iedereen heeft nood aan een
behandeling met vrouwelijke hormonen.
Elke vrouw is uniek.
Praat erover met uw arts.
8
13. Kunnen hormonen gebruikt worden om
botontkalking (osteoporose) te vertragen?
Ja, vrouwelijke hormonen kunnen tijdens de menopauze
botontkalking vertragen. Maar deze vrouwelijke hormonen
zouden dan wel over een lange periode gebruikt moeten
worden. Het gebruik van vrouwelijke hormonen over een
korte periode heeft geen enkel effect op botontkalking.
Het nadeel van dit langdurig gebruik van vrouwelijke hormonen is wel dat de kans op borstkanker toeneemt.
Er zijn andere behandelingen met minder of geen risico
aangewezen om botontkalking tegen te gaan of te vertragen (zie vraag 19). Bespreek dit met uw arts.
14. Beschermen hormonen tegen rimpels?
Neen. Vrouwelijke hormonen worden beter niet gebruikt
tegen rimpels.
15. Is het blijven nemen van de pil na 50 jaar
ook een vorm van hormoonsubstitutie?
Ja, dit is ook een vorm van hormoonsubstitutie, maar geen
correcte vorm.
Wie de pil gebruikt, zal alleen in de stopweek iets merken
van mogelijke menopauzeklachten. In de pil zitten immers
ook vrouwelijke hormonen. De hoeveelheid hormonen in
de pil is echter veel groter dan nodig om menopauzeklachten tegen te gaan.Het is daarom aangewezen dat de vrouw
alleen de pil gebruikt met het oog op anticonceptie. Indien
dit niet zo is,bespreekt ze het best met haar arts of ze al dan
niet een behandeling met hormonen nodig heeft.
16. Hoe lang mag ik hormonen gebruiken
tijdens de menopauze?
U bespreekt dit het best met uw arts. Indien hormonen
worden voorgeschreven, dan wordt de dosis best zo
9
laag mogelijk gehouden en de duur van de behandeling
zo kort mogelijk.
17. Moet ik, als ik al meer dan vijf jaar hormoonsubstitutie neem, ermee stoppen?
Hormoonsubstitutie vereist een regelmatige opvolging
door een arts. Indien u al meer dan vijf jaar hormoonsubstitutie neemt, dan bespreekt u best samen met uw arts
wat de voor- en nadelen van deze behandeling voor u zijn.
Indien uw arts hormoonsubstitutie verder voorschrijft, dan
wordt de dosis best zo laag mogelijk gehouden en wordt
het verdere nut van deze behandeling na een bepaalde tijd
opnieuw geëvalueerd.
Een regelmatige controle bij de arts en een tweejaarlijkse
mammografie blijven alleszins aan te raden.
18. Is de manier van toedienen belangrijk?
Hormonen kunnen toegediend worden via pillen, pleisters,
neussprays, inplanten, vaginale crèmes en gels. Alle toedieningsvormen zijn effectief om menopauzeklachten tegen
te gaan.
Voor vaginale droogte kan best een vaginale crème
gebruikt worden.
Welke toedieningsvorm het meest geschikt is voor u,
bespreekt u het best met uw arts.
19. Zijn er alternatieven voor vrouwen die
niet voor hormoonsubstitutie kiezen?
Een gezonde levensstijl (niet roken, veel bewegen, gezond
eten en een gezond lichaamsgewicht houden) kan de
menopauzeklachten verlichten, het risico op borstkanker
verminderen en botontkalking vertragen.
Botontkalking kan ook vertraagd worden door het innemen van supplementen met calcium en vitamine D en/of
andere geneesmiddelen. Bespreek dit met uw arts.
10
Het is op dit moment nog niet bewezen of het gebruik van
oestrogenen van plantaardige oorsprong (fyto-oestrogenen) uit soja en hop effect heeft en veilig is.
20. Kan ik een tweede mening vragen aan
een andere arts?
Elke patiënt heeft altijd recht op een tweede mening. Voor
een tweede opinie steunt u het best niet op informatie
die u telefonisch verkrijgt of leest op het internet. Een
tweede opinie vereist een lichamelijk onderzoek. Daarbij is
het niet nodig dat de tweede geraadpleegde dokter alle
onderzoeken opnieuw doet. Dat zouden onnodige kosten
zijn voor u en voor de ziekteverzekering.
Een gezonde levensstijl kan
de menopauzeklachten verlichten,
het risico op borstkanker verminderen en
botontkalking vertragen.
11
Redactie: Katelijne Lauwers en
Hedwig Verhaegen
Foto:
The Image Bank
Grafische vormgeving en druk: exemplaar
© VLK juni 2004
Is deze folder ouder dan 2 jaar, informeer
dan of er een nieuwe uitgave bestaat.
Vlaamse Liga tegen Kanker
Koningsstraat 217 – 1210 Brussel
Tel. 02/227.69.69 – Fax 02/223.22.00
E-mail: [email protected]
Website: www.tegenkanker.be
Rekeningnummer 488-6666666-84
Verantwoordelijke uitgever: Leo Leys, Koningsstraat 217, 1210 Brussel
Vragen over gezond leven en
de preventie van kanker