Hoofdstuk 15: Neoclassicisme en de
advertisement
HOOFDSTUK 15: NEOCLASSICISME EN DE REVOLUTIONAIREN ......................................................................... 4 HISTORISCHE SCHETS: VERLICHTING EN ROMANTIEK ....................................................................................................... 4 DE REVOLUTIONAIREN (EIND 18E EEUW) ...................................................................................................................... 5 Etienne Louis Boullée (1728 – 1799) .............................................................................................................. 5 Claude Nicolas Ledoux (1736 – 1806) ............................................................................................................ 5 NEOCLASSICISME ..................................................................................................................................................... 6 Neoclassicisme in Frankrijk: ‘La Gloire’ .......................................................................................................... 6 Giovanni Battista Piranese (1720 – 1778) ..................................................................................................... 6 Neoclassicisme in Gent: Louis Roelandt ......................................................................................................... 7 HOOFDSTUK 16: NEOSTIJLEN EN ECLECTICISME ............................................................................................... 8 HISTORISCHE SCHETS ................................................................................................................................................ 8 ECLECTICISME EN ANDERE NEOSTIJLEN ......................................................................................................................... 8 Opera van Parijs (1861) – Charles Garnier .................................................................................................... 8 Justitiepaleis te Brussel (186é) – Joseph Poelaert .......................................................................................... 8 Villa Maritza, Oostende (1885) ...................................................................................................................... 8 Victor Emanuel II-monument, Rome (1885) - Sacconi ................................................................................... 8 NEOGOTIEK ............................................................................................................................................................ 8 Het paleis van Westminster, Engeland .......................................................................................................... 8 John Ruskin .................................................................................................................................................... 9 Eugène-Emanuel Viollet-le-Duc ..................................................................................................................... 9 Neogotiek in België ........................................................................................................................................ 9 AMBACHTELIJK RATIONALISME IN NEDERLAND ............................................................................................................ 10 HOOFDSTUK 17: VROEGE ARCHITECTUUR VAN IJZER EN GLAS ....................................................................... 11 KORTE HISTORISCHE SCHETS: DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE (1750 - …) .............................................................................. 11 DE VROEGE BRUGGEN IN IJZER.................................................................................................................................. 11 Gietijzeren brug, Coalbrookdale (1779) – Th. Farnolls Pritchard (ingenieur) .............................................. 11 Menaï-brug (1819 – 1826) - Thomas Telford en Britannia spoorbrug (1846 – 1850) – Robert Stephenson 11 Clifton-brug, Bristol (1831 – 1864) – Isambard Kingdom Brunel ................................................................. 11 Royal Albert-brug (1855 – 1859) - Isambard Kingdom Brunel ..................................................................... 12 De Firth of Forth Bridge bij Edinburgh (1883 – 1890) .................................................................................. 12 DE VROEGE ARCHITECTUUR VAN IJZER EN GLAS ............................................................................................................ 12 De hallen en galerijen of passages .............................................................................................................. 12 De stations ................................................................................................................................................... 12 De realisaties van de wereldtentoonstellingen ............................................................................................ 13 De fabrieken ................................................................................................................................................ 13 HOOFDSTUK 18: ART NOUVEAU (JUGENDSTIL) .............................................................................................. 14 KORTE HISTORISCHE SCHETS .................................................................................................................................... 14 ART NOUVEAU IN BELGIË ........................................................................................................................................ 14 De Koninklijke serres van Laken – Alphonse Balat en Maquet (1870) ......................................................... 14 Victor Horta ................................................................................................................................................. 14 Henry Van de Velde ..................................................................................................................................... 15 Gustave Strauven ......................................................................................................................................... 15 Paul Hankar (1859-1901) ............................................................................................................................. 15 Art Nouveau in Gent .................................................................................................................................... 15 ART NOUVEAU IN FRANKRIJK, HECTOR GUIMARD ........................................................................................................ 15 CHARLES RENNIE MACKINTOSH................................................................................................................................ 16 ANTONI GAUDI EN MODERNISMO ............................................................................................................................ 16 Antoni Gaudì (1852 – 1926) ......................................................................................................................... 17 Palau de la Musica Catalana (1905 – 1908) ................................................................................................ 18 Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 1. HOOFDSTUK 19: DE WEENSE «SEZESSION» .................................................................................................... 19 KORTE HISTORISCHE SCHETS .................................................................................................................................... 19 OTTO WAGNER (1841 – 1918) .............................................................................................................................. 19 JOSEPH MARIA OLBRICH (1867 – 1908) .................................................................................................................. 20 Sezessiongebouw, Wenen – Olbrich (1898) ................................................................................................. 20 JOSEF HOFFMANN (1870 – 1956) .......................................................................................................................... 20 ADOLF LOOS (1870 – 1933) .................................................................................................................................. 21 HOOFDSTUK 20: FRANK LLOYD WRIGHT (1867-.............................................................................................. 22 HISTORISCHE SCHETS .............................................................................................................................................. 22 PRAIRIE HOUSES (1900 – 1920) ............................................................................................................................. 22 De “Prairie Style” ......................................................................................................................................... 22 Frederick C. Robie House in Oak Park, Chicago (1909) ................................................................................ 22 Unity Temple in Oak Park, Chicago (1906) .................................................................................................. 23 Midway Gardens in Chicago (1914 – afgebroken 1929) .............................................................................. 23 Imperial Hotel in Tokio (1915 – 1922, afgebroken 1967) ............................................................................ 23 ‘Hollyhock House’ of A. Barnsdall House in Los Angeles, Californië (1919-1922) ........................................ 23 TALIESIN .............................................................................................................................................................. 23 WRIGHT VANAF DE TWEEDE HELFT VAN DE JAREN DERTIG .............................................................................................. 23 Fallingwater of het Kaufmann House in Bear Run, Pennsylvania (1935 – 1939) ......................................... 24 Administration Building van S.C. Johnson Wax Company in Racine, Winsconsin (1936) ............................ 24 V.C. Morris Gift Show in San Fransisco (1948 – 1950) ................................................................................. 24 Solomon R. Guggenheim Museum in New York (ontworpen 1943, gebouwd 1957 – 1960) ....................... 24 HOOFDSTUK 21: « DE STIJL » (1917-1931) ...................................................................................................... 25 HISTORISCHE SCHETS .............................................................................................................................................. 25 INVLOEDEN EN KENMERKEN VAN DE STIJL .................................................................................................................. 25 VILLA HENNY, HUIS TER HEIDE, 1915, ROBERT VAN ‘T HOFF......................................................................................... 26 SCHRÖDERHUIS, UTRECHT, 1924, GERRIT RIETVELD .................................................................................................... 26 CAFÉ DE UNIE, ROTTERDAM, 1925, J.J.P. OUD ......................................................................................................... 26 SONSBEEK-PAVILJOEN TE ARNHEM, 1954, RIETVELD ................................................................................................... 26 HOOFDSTUK 22: LE CORBUSIER (1887-1965) .................................................................................................. 27 HISTORISCHE SCHETS .............................................................................................................................................. 27 MAISON DOM-INO EN MAISON CITROHAN, 1920 ...................................................................................................... 28 Maison Dom-Ino : ........................................................................................................................................ 28 Maison Citrohan: ......................................................................................................................................... 28 DE VILLE CONTEMPORAINE EN HET PAVILJOEN « L’ESPRIT NOUVEAU » OP DE INTERNATIONALE TENTOONSTELLING IN PARIJS, 1925 .................................................................................................................................................................. 29 VILLA DE MONZIE (MAISON STEIN), GARCHES, 1927 .................................................................................................. 29 VILLA SAVOIE, POISSY, 1921 - 1931 ........................................................................................................................ 29 UNITE D’HABITATION, MARSEILLE, 1947 – 1952 ....................................................................................................... 30 BEDEVAARTKAPEL NOTRE-DAME-DU-HAUT, RONCHAMP (1950 – 1954) ....................................................................... 30 KLOOSTER LA TOURETTE, 1960 ............................................................................................................................... 31 REGERINGSGEBOUWEN CHANDIGARH, INDIA (1952 – 1964)........................................................................................ 31 MAISON GUIETTE, ANTWERPEN, 1926 ..................................................................................................................... 31 Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 2. HOOFDSTUK 23: BAUHAUS ............................................................................................................................ 32 ONTSTAAN VAN BAUHAUS ...................................................................................................................................... 32 PROGRAMM DES STAATLICHES BAUHAUS IN WEIMAR (1919) ....................................................................................... 32 HET BAUHAUS TE WEIMAR (1919 – 1925) ............................................................................................................... 33 Kenmerken van de opleiding ....................................................................................................................... 33 Docenten en onderwijsvormen .................................................................................................................... 33 Projecten en Realisaties: .............................................................................................................................. 33 BAUHAUS IN DESSAU (1925 – 1930) ....................................................................................................................... 34 Het Dessauer Bauhaus, Gropius (1925) ....................................................................................................... 34 Programma van het Bauhaus in Dessau ...................................................................................................... 34 BAUHAUS ONDER HANNES MEYER (1928 – 1930) ..................................................................................................... 35 BAUHAUS ONDER LUDWIG MIES VAN DER ROHE (1930 - 1932) ................................................................................... 35 WALTER GROPIUS (1883 – 1969) EN MARCEL LAJOS BREUER (1902 – 1981) ............................................................... 36 Walter Gropius :........................................................................................................................................... 36 Marcel Breuer .............................................................................................................................................. 37 LUDWIG MIES VAN DER ROHE (1886 – 1969)........................................................................................................... 38 Weissenhofsiedlung nabij Stuttgart (1927) ................................................................................................. 38 “Less is more” – het Barcelonapaviljoen (1929) .......................................................................................... 38 Seagram Building te New York .................................................................................................................... 38 Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 3. Hoofdstuk 15: Neoclassicisme en de Revolutionairen Historische schets: Verlichting en Romantiek 18de eeuw Monarchie en Kerk alle macht in Europa Frankrijk: stabiel politiek leven onder ‘ancien régime’ Weerspiegeld in behoudsgezinde classicistische architectuur Barok en rococo blijven sterk aanwezig in paleizen en paleistuinen Filosofen van de Verlichting: Vb. Voltaire en Immanuel Kant Geloven dat het heelal beantwoordt aan rationele wetmatigheden, die ontdekt en beschreven kunnen worden door de menselijke ratio en de toepassing van nauwkeurige onderzoekmethodes Bekendste realisaties: o Natuurwetten van Isaac Newton o ‘Encyclopédie’ van Diderot en D’Alembert Verlichting: Hernieuwd vertrouwen in de mogelijkheden van de mens Na bevrijding van Kerkelijke dogma’s en Goddelijk toeval: zelf in staat de natuur te controleren Filosofen, politici, kunstenaars en ingenieurs: uittekenen van betere wereld met hogere levensstandaard Romantische beweging: Tegengewicht voor rationele aanpak Verlichting Vb. Goethe en Humes Nieuwe subjectieve ervaringen zoeken die het oude absolute godsbeeld moeten vervangen Onbekend, duister en mysterieus Herontdekking van archeologische sites: belangstelling Klassieke Oudheid (Helleense cultuur) Deze bouwstijlen als voorbeeld voor neoclassicisme Groots opgezette projecten voor verhoging levenskwaliteit: kanalen, fabrieken, bruggen, wegen.. ‘Revolutionaire architectuur’: Poëtische, haast modernistische architectuur gebaseerd op de nieuwe utopische samenlevingsideeën van de Verlichting Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 4. De revolutionairen (eind 18e eeuw) Architectuurtheoretici Gedachte : Bouwwerken dienden de grootsheid van de mens weer te geven Gebouwen verheven: groots, eenvoudig, somber, spelonkachtig en geheimzinnig Gebouwen moesten gestalte geven aan een nieuwe, ideale wereld Staat dicht bij neoclassicisme, hecht echter evenveel belang aan de emotionele ervaring van architectuur als aan de rationele regels van de classicistische bouwkunst Opgebouwd uit zuivere geometrische volumes die strakke en vaak symmetrische composities vormen Decoratie: sober, ontleend aan Klassieke bouwstijlen uit het verleden en de natuur Monumentale indruk: gigantische proporties Thema’s sluiten aan bij revolutionaire ideeën revolutionaire architectuur ook wel ‘Utopische Architectuur’ genoemd vormgeving vaak figuratief en steeds symbolisch. ‘Architecture Parlante’: Vorm verraad de functie van de gebouwen Utopisten: Boullée, Ledoux en Leque Etienne Louis Boullée (1728 – 1799) Enorme, ontzagwekkende gebouwen Vb. Cenotaaf van Newton (1784) Grote holle bol : heelal Buitenhuis geperforeerd: sterrenhemel Kenmerken revolutionairen: Groots, monumentaal, overspanningen soms zelfs TE groot Toepassing Carthesiaanse volumes (bol, kubus, cilinder, piramide..) die elkaar overlappen en classicistische stijlelementen Figuratieve vormgeving: ‘architectuur parlante’ Gebouwen als instrumenten voor uitvoering principes Verlichting Ontwerpen zijn theoretisch, als model voor toenmalige architecten Claude Nicolas Ledoux (1736 – 1806) Werkte uitsluitend voor de aristocratie Vb. Zoutwinningfabriek bij Besançon (1775) en tolhuisjes rond Parijs Tijdens Franse Revolutie model voor onderdrukking van bevolking tijdens ancien régime Model industriestad: Welzijn en comfort arbeiders Plomp en opzettelijk primitief Toepassing van Toscaanse Zuilenreeksen Muren voorzien van zwaar rustiek werk Figuratieve detaillering: waterspuwers met versteende zoutkristallen Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 5. Neoclassicisme Reactie tegen de buitensporige constructieve toepassingen van de voorbije periodes (barok en Rococo) Inspireerde zich op de architectuur van de Klassieken: grote eenvoud en rechtlijnigheid in compositie en kopiëren Klassieke decoratieve elementen Kenmerken Neoclassicisme: Sobere, strenge geometrische volumes Herneming Klassieke bouwordes: Ionische en Dorische zuilenordes Symmetrische composities en strenge gevels met zuilenrijen Naar het model van de Helleense Tempels Blijft tot midden 20ste eeuw Vooral bij gebouwen die macht moeten uitstralen Neoclassicisme in Frankrijk: ‘La Gloire’ Na Franse Revolutie (1789) Uitdrukking nationalistische en idologische gevoelens Napoleontische keizerrijk : Parijs het nieuwe Rome Romeinse triomfboog Pantheon – Parijs (1755-1792) – Jacques Germaine Soufflot Kerk van Sainte Geneviève Grondplan: Grieks kruis Voorhal: voorhal Pantheon Rome Koepel boven porticus, met tamboer, buitenkoepel en lantaarn Samenstellende gedelen contrasteren Later mausoleum voor nationale beroemdheden La Madeleine – Parijs (1807) – Pierre Vignon Kerk ‘temple de la Gloire de la Grande Armée’ Exterieur : o Griekse Peripterostempel op hoog podium o Cella omgeven door zuilen o Reliefs Arc-de-Triomphe – Parijs (1806 – 1836) Ontworpen naar de Romeinse Titusboog, maar vergroot Reliëfs 1854: o Haussmann: o cirkelrond plein rond triomfboog o centrum 12 samenkomende straten Giovanni Battista Piranese (1720 – 1778) ‘Antichitta Roma’ (1765): Etsen gebundeld: o Perspectiefvervorming en dramatische schaduweffecten: imposante gebouwen Handleiding voor neoclassicistische architecten Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 6. Kerk van Santa Maria del Priorato (1764) – Rome Neoclassicistische architectuur Neoclassicisme in Gent: Louis Roelandt Aula van de Universiteit van Gent (1817) – L. Roelandt Inspireerde zich op Romeinse prostylostempel Justitipaleis (1836-1846) – L. Roelandt Italiaanse renaissance en neoclassicisme verenigd Koninklijke opera te Gent – L. Roelandt Door rijke Gentse Industrieën begin 19de eeuw Uithangbord verworven rijkdom L-vorm met langwerpige ruimtes Decoratie primeert op functionaliteit Interieur: invloeden Franse Seconde-Empirestijl: minder statig Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 7. Hoofdstuk 16: Neostijlen en Eclecticisme Historische schets 19de eeuw Na de Industriële revolutie Eclecticisme en andere neostijlen Opera van Parijs (1861) – Charles Garnier Accentueert de burgerlijke welvaart van het ‘Seconde Empire’ Rijke Neorenaissancestijl: luchthartig en lichtzinnig Hoge decortoren: decorwissels Zaal: groot en rijk aan ornament Entreehal: groot, nog rijkelijker versierd Justitiepaleis te Brussel (186é) – Joseph Poelaert Neobarok Grootste gebouw in 19e eeuw gerealiseerd Zuilenorde: verwijzing naar architectuur van Brits India Symbool voor majesteit van rechtspraak Villa Maritza, Oostende (1885) Belle Epoque Feestjes voor de toenmalige beau monde Voorbeeld van eclecticisme Victor Emanuel II-monument, Rome (1885) - Sacconi Nationalisme aanwakkeren Nabij Forum Romanum Volledig woonwijk voor afgebroken Inspiratie uit Hellinistische Zeusaltaar in Pergammon, Klein-Azië Neogotiek Het paleis van Westminster, Engeland Brandde af in 1834 Heropbouw (1836-1868) in gotische stijl Architect Charles Barry Grondplan: Classicistisch, symmetrisch 8-hoekige centrale hal Klokkentoren: ‘Big Ben’ Aanpassing naar gotiek door August Pugin Romantisch silhouet en rijke, gotische ornamentiek Grote invloed op ontwikkeling van Arts & Crafts en neogotiek Europa Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 8. John Ruskin Eén van de belangrijkste vertegenwoordigers van Arts & Crafts beweging in Engeland Ideeën over vormgeving ontwikkeld vanuit een sociale bekommernis Opwaardering werkomstandigheden en arbeid zelf ‘The seven lamps of architecture ‘ (1849): Uiteenzetting over hoofdeisen goede architectuur o Eerlijkheid tov material o Voorkeur voor schoonheid van natuurlijke vormen o Voorkeur voor ambachtelijke handarbeid Hij zag dit in de vroege gotiek. Aanhangers Arts & Crafts: prerafaelieten: affectie met kunstproductie vóór de tijd van de renaissanceschilder Rafael Eugène-Emanuel Viollet-le-Duc Franse ingenieur Architectuur diende steeds een constructieve logica te volgen Bekritiseerde classicistische architectuur ‘Dictionnaire raisonné de l’architecture Française du XIe au XVe siécle’ (1868) : o Gotische bouwkunst gehoorzaamde aan deze rationele structurele wetten Toepassing ijzer en technische mogelijkheden Navolging: Vb. Gaudi Theorie uitgewerkt bij reconstructie Carcassone (Z-Frankrijk) Pleiten voor neogotische stijl: Ruskin: Sociale overwegingen, via ambachtelijk proces arbeiderssituatie verbeteren Viollet-le-Duc: Onderzoekt vooral de structurele en bouwtechnische aspecten van gebouwen, om richtlijnen op te stellen voor een eigentijdse architectuur Neogotiek in België Onder impuls van St.-Lucasscholen neogotiek ook in België gepropagandeerd Hoogste vorm van christelijke kunst Biscchoppelijk paleis te Gent (1841) – M.J. Wolters Prille spitsbogenstijl: door onmiddelijke nabijheid van de kathedraal Benedenvensters: drielobvorm Bovenvensters: spitsboogvorm Beiden: laatgotisch maaswerk Voormalig burgerlijk hospitaal “De Bijloke” – A. Pauli Rationele en vooruitstrevende aanleg 3secties: Centrale vleugel met kapel, operatiekwartier, apotheek, consultatieruimten en 4, haaks op de straat ingeplante vleugels voor administratie en centrale diensten Ten westen: 2rijen van 4paviljoenen opgetrokken met vrouwen- en kinderafdelingen Ten oosten: 4gelijkaardige vleugels voorzien voor de mannenafdeling Binnentuinen tussen paviljoenen Onderlinge verbinding: lange gang Langste gebouw van gent Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 9. Postgebouw te Gent – Cloquet en Mortier 1895: pakhuis gesloopt Brabantse gotiek, met renaissance-elementen Vooruitstrevende glas- en staalconstructies Ambachtelijk rationalisme in Nederland Meer democratische en minder hoogdravende opvatting Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) Spaarzaamheid, functionaliteit, schoonheid, soberheid en eenvoud Thema: bakstenen muur Koopmansbeurs Amsterdam (1898-1903) Ruw, onversierd metselwerk: nieuwe stijl Één van de belangrijkste architecten uit de moderne Nederlandse architectuurgeschiedenis Internationale Stijl Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 10. Hoofdstuk 17: Vroege architectuur van ijzer en glas Korte historische schets: de industriële revolutie (1750 - …) Engeland Wisselwerking tussen opeenvolgende technologische vernieuwingen en een stijgende vraag naar industriële producten, gekoppeld aan een exponentiële toename van de bevolking Efficiëntere landbouwmethodes: verbetering levensstandaard en bevolkingstoename Industriële weefgetouwen: productie textielnijverheid stijgt Stoommotor: nieuw transportsysteem Overbevolking Nieuwe materialen: ijzer en glas: nieuwe verschijningsvormen Ijzer vrij duur tot in eerste helft 19de eeuw Nieuwe massaproductie vraag nieuw type van constructies De vroege bruggen in ijzer Noodzaak om vlakke en rechte verkeerswegen te bouwen, geschikt voor zwaar transport Tunnels en bruggen Gietijzer: grotere overspanningen mogelijk Gietijzeren brug, Coalbrookdale (1779) – Th. Farnolls Pritchard (ingenieur) Opdrachtgever: Abraham Darby Eerste ijzeren brug Rivier: Severn Gebied van bedrijvige industrie: steenkool en ijzererts 5gietijzeren boogspanten die ongeveer een halve cirkel beschrijven Dwarse verbindingen dragen het wegdek Ijzerverbindingen nog uit de houtbouw(zwaluwstaarten, wiggen..) gewoon in ijzer gegoten Menaï-brug (1819 – 1826) - Thomas Telford en Britannia spoorbrug (1846 – 1850) – Robert Stephenson Menaï-brug Nood aan snelle verbindingsweg tussen Dublin en Londen Hangbrug over Menaï zeestraat: eerste wegverbinding Britannia spoorbrug Later 2de brug: spoorverbinding Nieuw: kokerprofielen Brandde in 1970 af Clifton-brug, Bristol (1831 – 1864) – Isambard Kingdom Brunel Spoorwegingenieur en scheepsbouwer Smeedijzeren hangbrug over het dal van Avon bij Clifton Elegant, ondanks grote overspanning Oorspronkelijke ontworpen voor paard en kar, nu nog steeds voor autoverkeer Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 11. Royal Albert-brug (1855 – 1859) - Isambard Kingdom Brunel Geïnspireerd door kokerconstructies van Stephenson Grote overspanning: in het midden van de rivier Tamar een centrale pijler Overspanningen: gebogen smeedijzeren buizen, verbonden en verstijfd door vakwerken, waaraan het brugdek onderaan opgehangen werd. Later naast de spoorwegbrug een moderne hangbrug voor autoverkeer De Firth of Forth Bridge bij Edinburgh (1883 – 1890) Vantilever-principe: uitkragingsprincipe beeld de zittende ontwerper baker zelf uit in een didactisch mensenmodel Uitgevoerd met ronde buisprofielen (doorsnede 3,6m) Een van de eerste bruggen waarbij ipv ijzer staal werd gebruikt De vroege architectuur van ijzer en glas De hallen en galerijen of passages Galleria Vittorio Emanuele II te Milaan (1829) – Guiseppe Mengoni 2elkaar kruisende straten voor voetgangers Ononderbroken tongewelf van ijzer en glas Kruisvormig grondplan en overkoepelde viering: suggestie kathedraal, maar sfeer klopt niet De Hallen van Parijs – Victor Baltard Afgebroken in 1971 Belangrijke stadsmarkt Uitgebreid complex van in ijzer uitgevoerde paviljoenen, gescheiden door aan- en afvoerwegen Bijna geheel met glas overdekt Koninklijke Galerijen Sint Hubertus te Brussel – J.P. Cluysenaar Eerste complex van passages dat doelbewust als monument werd ontworpen Vanderdoncktdoorgang te Gent, “glazen straatje” - L Eyckens (1850) Op aanvraag van P.J. Vanderdonckt Nieuwe stadsontwikkeling rond het Zuidstation De stations Opkomst spoorwegwezen sinds 1825 Station Paddington te Londen – Brunel en Digby (1852) Smeedijzeren boogspanten Transparante driebeukige ijzer- en glashal met een historiserende personenhal 15m breed transept dwarst deze hal: viering in structureel ijzerskelet Sint Pancrassstation (1867) Gehele hal in één enkele overspanning Spanten: platte spitsbogen: gotisch effect Stationshal door Barlow Façade door Blowfield: neo-gotisch, herbergt een hotel Centraal station Antwerpen Glazen hal Geïnspireerd op Franse en Engelse modellen Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 12. De realisaties van de wereldtentoonstellingen 1851: Londen – Cristal Palace: Internationale tentoonstelling industrieproducten Cristal Palace: volledig uit ijzer, hout en glas: belangrijk in geschiedenis modern bouwen 1889: Parijs: Eiffeltoren, Galerie des Machines De fabrieken Charles Fourier: complexe theorie rond een totaal nieuwe structurering van de samenleving op basis van de coöperatie Basiskern: Phalanstère: commune waarin fabriek, theater, school en woning één sluitend geheel vormen Ontvoogding van arbeider centraal Vóór het socialisme, utopisch karakter Robert Owen: gelijkaardige theorieën: Le Grand Hornu te Bergen - Bruno Renard België: naar ideeën van utopisten : ideale werkstad: imperiaal classicistische stijl Noisiel-sur)Marne bij Parijs – Jules Saulnier (1870) Autonoom ijzeren binnenskelet met diagonale trekkers verstevigd Gevel: bakstenen gevelwanden enkel invulling Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 13. Hoofdstuk 18: Art Nouveau (Jugendstil) Korte historische schets ‘Stijl’: reproduceren van stijlen uit het verleden 1890: eigen hedendaagse stijl Ruskin en Viollet-le-Duc: voorlopers Eind 19de eeuw: Art Nouveau Naam ontleend aan winkel Parijs 1895: moderne artikelen verkocht Zachte, golvende krommingen: leken op ranken opschietende planten & wervelende vlammen Beïnvloed door liefde voor ijzer en glas ‘Gesammtkunstwerk’: samen met de woning ook interieur, meubilair en huisraad ontwerpt Kenmerken: Volledig nieuwe, eigen esthetiek, die duidelijk afwijkt van de voorbeelden uit het verleden Integratie van regionale tradities van bouwmaterialen, reactie op neoclassicistische architectuur die universeel van opvatting was Toepassing en verdere ontwikkeling van nieuwe constructietechnieken met moderne bouwmaterialen ijzer en glas Nastreven constructieve logica Breken met alle neoclassicistische stijlrichtingen Art Nouveau in België De Koninklijke serres van Laken – Alphonse Balat en Maquet (1870) Leopold II ‘Grote Wintertuin’: 1872-1976 Serre: glazen koepel die rust op een enorm metalen gebinte (diameter 60m, hoogte 30m) Gewicht koepel gedragen door cirkelvormige zuilenreeks binnen de serre die verder doorloopt in de zijvleugel Ook nog de kapelserre (‘ijzeren kerk’), ‘Paviljoen der Palmen’, de ‘Congoserre’, de ‘Embarcadère’, het ‘Narcispaviljoen’, de ‘Dianaserre’, de ‘Azaleaserre’, de ‘Palmserre’.. Victor Horta Werkte een tijd bij Alphonse Balat Belangrijk figuur Art Nouveau Invloed van Henry van de Velde, Berlage en Hollandse school o meer rationele en functionele opvatting overdadig gedecoreerde interieurs volledig nieuw planconcept voor burgerwoningen: ‘hôtels’: trappenhal centraal: nieuwe ruimtelijke relatie tussen verschillende kamers (‘salons’): nieuwe architecturale expressie Hotel Tassel, Brussel, 1893 Woning Edmond Van Eetvelde, Brussel, 1898 Hotel Solvay, Brussel, 1900 Maison du Peuple, Brussel, 1900 Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 14. Henry Van de Velde Villa Bloemenwerf, eigen woning te ukkel ‘gesammtkunstwerk’ Rond binnenplaats Latere fase: neolithische (prehistorische) elementen Sombere vormgeving, abstract (niet meer echt art nouveau) Boekentoren van Gent: Abstracte architectuur, art nouveau in detaillering en interieur Gustave Strauven Woning voor kunstschilder Georges de Saint-Cyr te Brussel Uitbundige vormentaal van leermeester Horta overgenomen. Gevel: rijkelijk versierd met ingewikkeld smeedwerk van balustrades Typisch: Ronde raam Paul Hankar (1859-1901) Leerde bij Henri Beyaert: neorenaissance stijl Art Nouveau Architectuur: synthese van de beeldende kunsten Ontwierp voor meeste van zijn huizen ook het gehele interieur Eigen woning in de Defacqzstraat te brussel (1893) Samen met woning Tassel van Horta een van de vroegste Art Nouveau verwezenlijkingen te Brussel Art Nouveau in Gent Eigen woning van architect Van Hoecke-Dessel op de Kunstlaan Asymmetrisch uitgebalanceerde gevel Traditioneel plan Ingangspartij vernieuwend Hoekwoning Verniers (1904) – Geo Henderick Decoratieve vormentaal: eigen interpretatie van Art Nouveau Kleurafwerking Vooruit – Ferdinand Dierkens Mengeling van stijlen Eclectisch gebouw met verwijzingen naar Art Nouveau: smalle achtergevel langs de Schelde Art Nouveau in Frankrijk, Hector Guimard Guimard: leidend architect Art Nouveau in Frankrijk Vormgeving: vormentaal Belgische Art Nouveau Hecht belang aan plaatselijke regionale tradities Ingangen metro Parijs: plantenmotieven Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 15. Charles Rennie Mackintosh Schotland Internationale faam Ontwerpen en inrichten van interieurs Vanaf 1893: grafische ontwerpen, affiches, decoratieve panelen en gedreven ijzerwerk in art nouveau stijl, afgeleid van de Arts & Crafts Later ook architect Nieuwe kunstacademie van Glasgow (1896) Beheerst Strak geordend Streng Elementen van luchthartigheid: Art Nouveau Gevels: Uitgesproken massieve indruk: Arts & Crafts traditie Ateliers: Indrukwekkende raampartijen in glas en staal Interieur en meubilair: Frisse, zeer persoonlijke stijl: strakke abstracte lijnen Bibliotheek: gedomineerd door houten elementen: oosterse indruk Latere werk: Zacht kleurgebruik (wit en violet) Geometrische patronen Diverse tearooms voor Miss Cranston in Glasgow Willow Tea Rooms (1903-1904) Mooist Grote ruimtelijke complexiteit Ontwierp zowel gebouw als interieur, tot bestek toe Antoni Gaudi en Modernismo Spanje Art Nouveau = ‘Modernismo’ Verbonden met culturele en politieke opleving vanaf ’80 vorige eeuw in Catalonië Grootste bloei: 1888-1906 Barcelona: belangrijk centra Antoni Gaudì, LIuis Domèneg i Montaner en Josep Puig i Cadafalch Volledig nieuwe stijl : radicale breuk met het verleden Kenmerken: Krullende lijnen Gestileerde plantenmotieven en dierenvormen Nieuwe bouwmaterialen Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 16. Antoni Gaudì (1852 – 1926) Diep gelovig Sociaal geëngageerd Actief in de nationalistische beweging die ijverde voor Catalaanse onafhankelijkheid Kenmerken: Flamboyante plastische vormentaal Overdadige kleurrijke ornamentiek Verwerken van verrassende materialen Inventieve constructieve oplossingen: nieuwe gewelfvormen uit gekende gotische gewelven Voorbeeld: Toepassing gewelven in vorm van ‘kettinglijn’: Boogvorm die een ketting enkel onder invloed van zwaartekracht aanneemt wanneer de opgehangen wordt aan haar twee uiteinden. Belasting op een gewelf van deze vorm: resulteren in verticale krachten => Geen steunberen meer nodig Vormentaal: thema’s: Woeste, bergachtige natuur van Catalonië: grillige vormen Sprookjesachtig: legendes, mythologie, exotische landschappen, sterke verbeelding Nationalistische thema’s: onafhankelijkheidsstrijd Catalonië Regionale bouwtradities (Moorse en Catalaanse): op een eclectische manier in zn werk verweven: overdadige keramiek, diverse dakvormen, torentjes, raamlijsten.. Constructieve oplossingen geïnspireerd op Catalaanse gotiek: invloed regionale bouwstijlen en invloed werk Viollet-le-Duc Heeft de gotische bouwstijl verder ontwikkeld Uitgesproken moderne architectuur Alle invloeden samen gebracht en geïntegreerd in nieuwe planconcepten Voorbeelden: Casa Vicens (1885) Vakantiehuis Eerste belangrijke opdracht Gevoel voor compositie en oprecht gebruik materialen Invloed Moorse architectuur: o veelkleurige keramische tegels o planopbouw rond centrale binnenplaats Gotische elementen: o loggia o vorm raamopeningen o trapsgewijs verspringende verticale traveeën in de gevel smeedwerk in en rond woning overdadig gedecoreerd Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 17. Palau Guëll (1886-1888) Scheepsmagnaat Ausebio Guëll Verbeterd gotisch stadspaleis, incl. loggia en spitse toren in voorgevel Toegang: 2 enorme parabolisch gewelfde poorten met roosters die smeedwerk in weelderige Art Nouveau stijl bevatten Dak: Abstracte, beeldende compositie van schoorsteenpotten en ventilatoren in gekleurd glas, tegels en mozaïek Interieur: Opgebouwd rond centrale hal tot boven in gebouw, verlicht met koepel Decoratie is betoverend Park Guëll, Barcelona (1900-1914) Aanvankelijk bedoeld als woonwijk, naar Engels model Arbeiderswoningen nooit bebouwd Wel bizarre verzameling grotten en portieken Centraal: overdekte markthal: Dak ondersteund door massieve Dorische zuilen, buitenste rij schuin geplaatst Gewelven: parabolisch en volledig uitbekleed met keramiek Theater op dak: ontmoetingsplaats serpentinevormige randen: doorlopende zitbank spelonkachtige rustplaatsen en gewelven verspreid in het park opgebouwd uit parabolische welfsels met schuin geplaatste zuilen. Opgebouwd uit fragmenten ruwe steen. Zuilen sculpturaal uitgewerkt Ingang: 2gebouwtjes: typische kenmerken Casa Batlló (1904-1906) Casa Milá (1905-1910) ‘la Pedrera’ = de steengroeve La Sagrada Familia (1883- ) Neogotische kerk Meesterwerk ‘de onvoltooide’ Enkel bekostigd met donaties Palau de la Musica Catalana (1905 – 1908) Montaner Overdadige decoratie : kleurrijke mozaïek, gekleurd glas en imposant beeldhouwwerk Thema’s: minder exotisch en fantasierijk Motieven: natuur Beelden: uitbeelding nationale volkslied Catalonië Gevel: bustebeelden van o.m. Bach en Beethoven Enige concertzaal in Europa die via omgekeerde koepel van gekleurd klas belicht wordt met natuurlijk licht Recent uitgebreid Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 18. Hoofdstuk 19: De Weense «Sezession» Korte historische schets Eind 19de eeuw Oostenrijk Economisch en politiek stabiele periode onder keizerlijke monarchie Stijl Oostenrijkse burgerij: conservatief 1886-1912: artistieke beweging Kunstenaars deze beweging: ‘Sezessionisten’ (Sezession = afscheiding) Onverzoenlijke vernieuwingsmentaliteit Architecten: Otto Wagner, Josef Maria Olbrich, Josef Hoffman Schilders: Gustav Klimt en Koloman Moser Ook Peter Behrens Kenmerken: Subjectieve benadering decoratieve elementen, ipv historische ornamentiek Stijl decoratie: Gustav Klimt Subtiele vormentaal met verfijnde accenten, gebaseerd op geabstraheerde plantenmotieven en exotische thema’s Rijke materialen Individualistische creatieve inbreng ontwerpen Streng geometrische volumes, verrijkt met verfijnde detaillering (exotische en abstracte thema’s) Otto Wagner (1841 – 1918) Hoogleraar Weense Academie Invloed op: Olbrich, Hoffman en Loos Opleiding bij Duitse classicistische architect Schinkel Conservatief 1899: choqueerde: gevel gedecoreerd met gestileerd bloemenmotief Kenmerk: Verfijnd samengaan van Art Nouveau ornamentiek en constructieve eenvoud Realisaties: Station Karlsplatz, Wenen (1899) Telegraafkantoor ‘Die Zeit’, Wenen (1902) Postspaarbank, Wenen, (1902) Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 19. Joseph Maria Olbrich (1867 – 1908) Invloed van Otto Wagner Kenmerken: Samengaan harde, strakke vlakken met organische, symbolische vormen (vb. geperforeerde metalen koepel op Sezessiongebouw) Totaalontwerp Vanaf 1908: Opnieuw meer klassieke vormen Sezessiongebouw, Wenen – Olbrich (1898) Expositieruimte voor de Sezession Kenmerken Sezession architectuur: Geometrische figuren Strakke witte gevelvlakken op subtiele manier verrijkt door fantasievolle elementen Strakke geometrie doorbroken door teruggetrokken inkompartij, rijkelijk gedecoreerd Gevels: Lopen naar boven toe schuin op Bekroond door rechthoekige zuilen en geperforeerde koepel in bladgoud Contouren en weinige ramen: sierlijke lijnen, geïnspireerd op de natuur “Der Zeit ihre Kunst – Der Kunst ihre Freiheit” = iedere tijd zijn kunst, aan de kunst haar vrijheid Andere realisaties Olbrich: Kunstenaarskolonie Mathildenhöhe, Darmstadt (1901) Ontwerp voor theesalon op de International tentoonstelling van moderne decoratieve kunst, Turijn (1920) Ernst Ludwig Haus, Darmstadt (1899) Inrichting slot Von Hessen, Darmstadt (1906) Josef Hoffmann (1870 – 1956) Invloed van Otto Wagner Mede oprichter Weense Sezession in 1897 1900: Architect van de elitaire voorstad Hohe Warte, Wenen 1902: Meer gedisciplineerd, klassiek 1903: Richt samen met Moser de Wiener Werkstätte op Tot 1932 artistiek leider 1905: Meesterwerk: Het Palais Stoclet, Brussel: spaarzame, klassieke decoratie 1907-1912: Voorzitter Oostenrijkse Werkbund Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 20. Belangrijke realisaties: Villa Spitzer, Hohe Warte (1903) Sanatorium Punkersdorf, Wenen (1903) Palais Stoclet, Brussel (1905) Adolf Loos (1870 – 1933) Invloed van Otto Wagner Harde kritiek op zijn collega architecten uit Sezession Vooral het concept van Gesammtkunstwerk, in Sezession massaal toegepast Boek: ‘Ornament und Verbrechen’ (ornament is diefstal) (1908) Kenmerken: Strakke geometrische volumes zonder decoratie Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 21. Hoofdstuk 20: Frank Lloyd Wright (1867Historische schets Geïnspireerd door de natuur Streeft naar architectuur in harmonie met de natuur en het Amerikaans model van een democratische samenleving 19e eeuw: massale emigratie uit Europa en Azië: invloeden andere culturen Binnen deze context een moderne architectuur creëren Kenmerken Amerikaanse architectuur 19de eeuw Overheersende stijl: neo-classicisme, overgenomen uit Europa Particuliere woningen vaak in ‘Shingle Style’: landhuis gekenmerkt door dominante dakvlakken, bekleed met houten dakplaten (‘Shingles’) Verdere innovaties ijzerskeletbouw: wolkenkrabber: nieuwe technieken en nieuwe formele concepten Kenmerken Frank Lloyd Wright: Ornamentiek en vormgeving gebaseerd op natuurlijke elementen en op pre-Columbiaanse thema’s Prairie Houses (1900 – 1920) Woonhuizen in de voorsteden van Chicago Compositie woningen gekenmerkt door lange, lage, horizontale lijnen die harmonisch overgaan in het vlakke landschap (prairie) Combinatie van Shingle Style met zeer sterk gevoel voor geometrie De “Prairie Style” Kenmerken : Vertrekkend uit een centrale kern Middelpunt woning: open haard: symbolische functie Familie als hoeksteen van de samenleving Geometrische opbouw: functionele ruimteblokken Shingle style: verschillende ruimteblokken onder 1 prominent en sterk uitkragend dak Openbreken van de doos: traditionele architectuurtaal doorbreken Harmonieuze integratie van zijn woningen in het open landschap van de prairie o Horizontaliteit Voorbeelden: Winslow House in River Forest, Illinois (1893) Avery Coonley House in Riverside, Illinois (1908) Frederick C. Robie House in Oak Park, Chicago (1909) Alle kenmerken Prairie Style aanwezig Gesammtkunstwerk Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 22. Unity Temple in Oak Park, Chicago (1906) Geen overkragend dak met shingles Uitzicht gedomineerd door betonnen schalen: massieve indruk Volledig gebroken met neoclassicistische architectuur Houten vormen volgegoten met massief stortbeton Beperkt aantal ramen Glazen plafond Interieur: ultieme voltooiing van ‘openbreken van de doos’ Midway Gardens in Chicago (1914 – afgebroken 1929) Gesammtkunstwerk. Voorloper van het Imperial Hotel Imperial Hotel in Tokio (1915 – 1922, afgebroken 1967) Opdracht van Japanse keizerlijke familie Voor het stijgende aantal Westerse toeristen Rekening houden met aardbevingen Samen met Paul Muller Dak: dunne koperplaten Complex uit gewapend beton, steen en baksteen : brandvrij ‘Hollyhock House’ of A. Barnsdall House in Los Angeles, Californië (1919-1922) Olive Hill Introvert, afgesloten vanaf de straat, maar opengewerkt rond diverse patio’s en terrassen Zonnekant: zo weinig mogelijk ramen Indruk pre-Columbiaanse Maya-architectuur Herhaalde abstracte hollyhock-motieven (hulst) Taliesin 1909: Schandaal: affaire met vrouw vroegere werkgever 1911: Terugtrekken op een boerderij bij Spring Green in Wisconsin Woonruimte: ‘Taliesin’ (= onder de kruin) = geborgenheid o Organische structuur o Respect voor materialen Taliesin Fellowship: ‘sekte’ onder leiding van Wright Wright vanaf de tweede helft van de jaren dertig Verzet tegen toenmalige architectuurwereld Gedroeg zicht als een hoogmoedige goeroe Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 23. Fallingwater of het Kaufmann House in Bear Run, Pennsylvania (1935 – 1939) Luxueus weekendhuis voor Edgar Kaufmann Organische architectuur Natuursteen Middenin bos, gekanteld over waterval Relatie tussen mens en natuur Administration Building van S.C. Johnson Wax Company in Racine, Winsconsin (1936) Exterieur: naar binnen gekeerde sfeer => Gemeenschapsgevoel personeel bevorderen Gewapend beton op organisch manier V.C. Morris Gift Show in San Fransisco (1948 – 1950) Circulaire vormen, zowel interieur als exterieur Deurgewelf reflecteert naar Romaanse architectuur Interieur: circulaire wandelgang als verbinding tussen gelijkvloers en eerste verdieping Voorloper Guggenheim Museum Solomon R. Guggenheim Museum in New York (ontworpen 1943, gebouwd 1957 – 1960) Strijd: mensen anti Wright Stijl: sciencefiction-architectuur Shoqueren Aflopende spiraal binnenstebuiten: tentoonstelling van bovenste verdiep naar beneden Gewaagde kleur en geometrische vorm Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 24. Hoofdstuk 21: « De Stijl » (1917-1931) Historische schets Nederlandse beweging Kunstschilders: Piet Mondriaan en Theo van Doesburg Meubelmaker en architect: Gerrit Rietveld Nieuw evenwicht tussen het individuele en het universele Bevrijding van de kunst uit de banden van de traditie en de cultus van de individualiteit “het object van de natuur is de mens, het object van de mens is de stijl” Aanvankelijke een beweging binnen de plastische kunsten Belangrijke invloed op architectuur, interieur, typografie, literatuur en muziek Invloeden en kenmerken van De Stijl Invloeden: Neo-platoonse filosofie van wiskunde M.H.J. Schoenmaecker o Plato: zuivere vormen stimuleren de mens tot een meer harmonisch leven Architectuur van Frank Lloyd Wright en Berlage o Rationeel, opgebouwd uit zuivere geometrische volumes Mondriaan: eerste postkubistische composities: gebroken horizontale en verticale lijnen primaire kleuren overgenomen van Schoenmaeckers theorie over de nieuwe beelding architectuur: stellingen van de schilderkunst gelden, maar ze worden geïntroduceerd en aangevuld probleem: ‘kleur en ruimte’ of kleur als ruimtegevend elemen Van Doesburg: 1923: eerste grote De Stijl-tentoonstelling in Parijs 16 stellingen voor architectuur (zie blz 3) Grote invloed op werk van het Bauhaus, Gropius, Mies van der Rohe en Le Corbusier 1931: Overlijden van Van Doesburg + einde van De Stijl Ideeën van ‘De Stijl’ leven verder in het werk van de beweging ‘Abstraction – Création’ Van Tongerloo leider tot 1957 Kunstenaars uit De Stijn, het Konstruktivisme, het Expressionisme en het Surrealisme (Calder, Giacometti, Gabo) Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 25. Villa Henny, Huis ter Heide, 1915, Robert van ‘t Hoff Invloed van Frank Lloyd Wright Gewapend beton Abstracte, rechthoekige vormen Terrassen en overkragend dak Schröderhuis, Utrecht, 1924, Gerrit Rietveld Rietveld: eerst meubelmaker “Berlijn-stoel” en “Rood-blauwe stoel” Eisen: Groot contrast tussen binnen- en buitenruimtes Open en vrije indeling van ruimtes Grote flexibiliteit: schuifwanden Voldoet aan de voorschriften van Van Doesburg Concept is elementair, economische en functioneel Anti-decoratieve kleurgebruik Zeer dynamisch Niet-monumentaal Ruimtelijke continuïteit Traditionele constructie: prijs Café De Unie, Rotterdam, 1925, J.J.P. Oud Belangrijkste werk van Oud Invloeden van Mondriaan: hoofdkleuren Later: strakke, minder vormelijke, functionalistische gebouwen: “Nieuwe Zakelijkheid” Sonsbeek-paviljoen te Arnhem, 1954, Rietveld Tuinen van Kröller-Müllermuseum te Otterloo: paviljoen opnieuw opgetrokken De Stijl: dynamiek en ontbreken massa Open en gesloten, binnen en buiten overlappen en kruisen Sober ontwerp en economisch van materiaal Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 26. Hoofdstuk 22: Le Corbusier (1887-1965) Historische schets Charles-Edouard Jeanneret Zwitserland Later Le Corbusier Grondlegger van de moderne architectuur 1905 : eerste ontwerp woning (Villa Fallet) : Jugendstil-elementen 1907: Wenen: o Sympathie voor een utopisch socialisme en de “nieuwe” architectuur o Sociaal-fysieke model: Kartuizerklooster van Emma in Toscane: gemeenschappelijk leven hand in hand met individuele leven 1908: Parijs: o Werkt bij Auguste Perret o Kennis van gewapend beton o Kwaliteit: duurzaamheid en lage kostprijs 1910: Duitsland o Contacten met de Deutsche Werkbund (Behrens en Tessenov) o Moderne constructietechnieken: auto-,scheeps- en vliegtuigbouw Aangesteld als docent in Chaux-de-Fonds 1913: Vestigt zich in Chaux-de-Fonds als zelfstandig architect Via publicaties in aanraking met rationalistische architectuur (Nederlander Berlage) Een gebouw samenstellen volgens een ‘module’ (Koopmansbeurs van Amsterdam) 1915: Maison Dom-Ino o Principe: welbepaald betonskelet: grondslag van al zijn huizen tot 1935 1916: architectenpraktijk in Parijs o Komt in aanraking met het Kubisme (Picasso, Braque) o Schilderkunst: vormen meer en meer herleid tot geometrische grondvormen Amedée Ozenfant: schilder o Universele machine-esthetiek van het Purisme o Purisme = allesomvattende civilisatietheorie o Kubisme schiet tekort: exacte geest nodig o Enkele jaren analyse verbreden naar de vormentaal in het algemeen “machine à habiter” Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 27. Grote bouwwerken en –stijlen zijn de spiegel van de technologie van hun tijd Le Corbusier sluit zich aan bij ‘De Stijl’, tijdschrift van de avant-garde post-kubisten Mondriaan en Van Doesburg 1920: ‘L’esprit Nouveau’ o Theorie over esthetica in artikel ‘Vers une Architecture’ (1921) o Schilderkunst bestaat, net als fysica, uit wetten Kenmerken: Alle gestileerd ornamentiek wordt uit zijn architectuur geweerd Gebouwen worden compromisloos gereduceerd tot basisvormen Geometrische vormen getransponeerd uit puristische composities in de schilderkunst 1922: Nieuwe architectenpraktijk samen met zijn broer Meer meubels ontwerpen Tot 1930: Ontwikkeling Purisme oiv Le Corbusier Materialen: metaal en beton CIAM: thematiek van de moderne stad Vanaf 1930: Plastischer en poëtischer Vanaf 1942: De ‘Modulor’: maatvoeringsysteem gebaseerd op de ideale menselijke verhoudingen Maison Dom-Ino en Maison Citrohan, 1920 Maison Dom-Ino : Bouwblok, module, waarbinnen hedendaagse en kwalitatieve, moderne architectuur kan ontwikkeld worden 2 bouwlagen, gesteund door kolommen: vrije inrichting gevels en onderverdeling binnenruimte Eerste aanzet stapelbare architectuur (later in Structuralisme) Constructieve toepassing van gewapend beton Maison Citrohan: ‘doos’ op ‘pilotis’ gezet Kolommen: essentiële elementen structuurskelet Betonskelet lijkt overgenomen van Perret Bewegingsruimte onder gebouw mogelijk Openingen in de wanden volgens exacte geometrische discipline Ornamenten geweerd Doet denken aan de traditionele woonvorm Middellandse-Zeegebied Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 28. Voor het eerst twee verdiepingen hoge woonruimte, tussenverdiep voor slaapkamers en kinderslaapkamers op het dak ‘Citrohan’: woordspeling op citroën: dit type huis ook standaardiseren. Weissenhofseidlung: modelwijk in 1927 nabij Stuttgart: gelegenheid om deze typewoning te realiseren De Ville Contemporaine en het Paviljoen « L’Esprit Nouveau » op de internationale tentoonstelling in Parijs, 1925 Le Corbusier hechtte veel waarde aan de stedelijke betekenis van zijn architectuur. Plan voor een nieuwe stad voor 3miljoen inwoners Woonblokken van 10 tot 12 verdiepingen hoog Centraal gelegen kantoortorens van 60 verdiepingen hoog. Rondom: pittoresk park Wooneenheid ‘Immeuble-Villa’: Aanpassing van het Maison Citrohan aan hoogbouw en grote woningdichtheid Duplex-woningen met tuinterras Op elkaar gestapeld Centrale binnentuin Één module in detail uitgewerkt en als prototype in de vorm van het ‘Pavillon de l’Esprit Nouveau’ gebouwd Villa de Monzie (Maison Stein), Garches, 1927 Comfortabele en ongedwongen karakter van landelijke villa gecombineerd met strenge geometrische vormen Verhoudingen: Weloverwogen Herinneren aan het werk van Palladio (modulatie van kolomskelet) Gevelcompositie: ‘Traçées régulatrices’: lijnen en richtingen die de onderlinge verhoudingen en positie van de gevelelementen bepalen, o waardoor een evenwichtige en rationele compositie ontstaat Villa Savoie, Poissy, 1921 - 1931 Steunen op 5 punten : De pilotis die de bouwmassa van de grond tillen De vrije plattegrond die bereikt wordt door de scheiding van de dragende kolommen en de vrijstaande binnenwanden De vrije gevel, gescheiden van de dragende kolommen Het lange, horizontale bandvenster of ‘fenêtre de longueur’ De daktuin, die de door het huis zelf in beslag genomen grond weer ter beschikking moest stellen Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 29. Uitdrukking van zuiver rationalisme: Nauwkeurig, geometrisch en op menselijke maat: relatie van mens tot natuur beheerst Techniek en beweging: Auto krijgt plaats op het gelijkvloers Circulatieruimtes geïntegreerd in de leefruimtes, vormen een parcours langs de verschillende binnen en buitenruimtes (‘Promenade architectural’) Unité d’habitation, Marseille, 1947 – 1952 18 verdiepingen Metaforen : Wooneenheden uit tweeverdiepingen nemen de volle breedte van het blok in beslag. Als onafhankelijke elementen geconstrueerd en worden in het betonnen geraamte ‘opgehangen’ als flessen in een flessenrek. De woonboot: vorm van het gebouw doet denken aan een schip. Schip = model voor een moderne, functionele vormgeving met de daarmee gepaard gaande esthetiek Naast 337 woningen, ook een winkelgalerij, hotel, dakterras, sintelbaan, zwembad, kleuterschool en gymnastieklokaal Alle maatvoeringen zijn gebaseerd op de ‘modulor’ Bedevaartkapel Nôtre-Dame-du-Haut, Ronchamp (1950 – 1954) Zoekt naar een meer persoonlijke omgeving Combinatie functioneel bouwen en zuivere beeldhouwkunst Kapel doet denken aan de taal van de plastische kunstenaars Gabo en Pevsner, rond 1925 experimenteren met dubbele krommingen Vormen: Expressief en suggestief: o Eend, schip, biddende handen.. 3 hoofdmotieven: Torens Wanden Dak Verhoudingen: Persoonlijk antwoord van Le Corbusier op het landschap, de bouwplaats Vorm van de hoog opgetrokken muur: geïnspireerd op de contouren van de heuveltop de dakvorm licht: koepels in 3torens Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 30. Klooster La Tourette, 1960 Voorbeeld van de combinatie van een individueel en een collectief leven dat vertaald wordt in twee verschillende delen van het gebouw Materialen: Ruw (beton) Ruimtes: Eenvoudig Lichtinval: Sterk bestudeerd Volgens wiskundige verhoudingen gebaseerd op aleatorische muziek Gebouw gaat dialoog aan met de helling waarop het gebouwd is en staat gedeeltelijk op pilotis Regeringsgebouwen Chandigarh, India (1952 – 1964) Ontwerp geordend volgens een raster Monumentaal resultaat zonder beroep te doen op de traditionele vormentaal uit het Westen. Gebouwen niet door de structuur van het terrein met elkaar verbonden, maar door abstracte zichtlijnen Betonnen luifels: o warm klimaat o doen denken aan de hoorns van een stier stad ontworpen voor auto’s. Maison Guiette, Antwerpen, 1926 Het enige van Le Corbusier in België Woning van kunstschilder René Giuette Brede trap overbrugt 2 verdiepingen Atelier = duplexruimte daktuintje Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 31. Hoofdstuk 23: Bauhaus Ontstaan van Bauhaus 1901: Belgische architect Henry Van de Velde Stichting eerste academie voor Toegepaste Kunst “grossherzogliche Sächsische Kunstgewerbeschule” En de “grossherzogliche Sächsische Hochschule für Bildende Kunst” Van de Velde directeur van beide scholen Onderwijsvisie: Vorm is schoon, als hij helemaal beantwoordt aan zijn functie, zonder versieringen 1915: Walter Gropius directeur van beide scholen 1919: Scholen verenigd “Das Staatliches Bauhaus Weimar” DE belangrijkste kunstschool van de 20ste eeuw Staat voor zuiver artistiek en cultuurpolitiek programma waarin het strenge onderscheid tussen de verschillende kunstdisciplines en tussen kunst en kunstambacht verdwijnt Programma Gericht op de ‘Bouw’ van alles wat in de moderne maatschappij om vorm vraagt. ‘licht’, ‘kleur’ en ‘ruimte’: systematisch onderzocht Invloed van het Bauhaus doorslaggevend Programm des Staatliches Bauhaus in Weimar (1919) Revolutionaire ideeën vastgelegd in manifest Bevatte ook een indrukwekkende houtsnede van lyonel feiniger: gotische kathedraal die stijl opreist naar een sterrenhemel Belangrijkste voorwaarden waaraan de moderne kunst en de hedendaagse kunstenaar moeten voldoen: Kunst en vormgeving moeten ten dienste staan van de mens, dus een ergonomisch en praktisch doel Geen onderscheid tussen kunst en ambachten: ontwerper zelf in staat om de voorwerpen te maken. Grondige kennis van Materialen en productietechnieken Alle kunstdisciplines moeten elkaar versterken in functie van het uiteindelijke gemeenschappelijke doel: realiseren van ‘het gebouw’ in zijn geheel. Vormgeving beantwoordt aan de functie, zonder ornamenten Prototypes op ambachtelijke wijze vervaardigd, maar concept moet massaproductie toelaten Het Bauhaus is ontstaan met de steun van de staat, en kreeg financiële steun van de overheid. Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 32. Het Bauhaus te Weimar (1919 – 1925) Revolutie in het kunstonderwijs Nu nog volgens die methode in kunstopleidingen Vrije opleiding Vrouwen toegelaten Moderne kunststudent: niet-conformistisch, radicaal en progressief Kenmerken van de opleiding Nadruk op het ambachtelijke Alle disciplines nauwgezet samenwerken Onderzoek naar de betekenis en de vorm van gebruiksvoorwerpen: zuivere vorm Traditionele onderscheid tussen artiest en vakman moest verdwijnen Elke kunstenaar zou binnen zijn discipline moeten bijdragen tot de realisatie, ‘het bouwwerk’ Prototype met de hand vervaardigd Uit heel Europa: smeltkroes van avant-gardistische en revolutionaire ideeën uit de jaren ‘20 Docenten en onderwijsvormen Onderwezen door meesterambachtslieden Aandacht voor natuurlijke vormen, geometrie, principe van de bouw, compositie en theorie van volume, kleur en design-ontwerp Johannes Itten: Vernieuwingen: Vorlehre: 6maanden voorbereidingscursus o Exploratie van vormen en materialen o Mogelijkheden aftasten Eerste jaar: herneming en opsomming van de voorbije traditionele kunststromingen Gevolgd door de Werklehre: o Dubbele gelijktijdige scholing onder leiding van een vakman (productie) en artiest (vormgeving Derde fase: studie van architectuur en bouwkunst o “Bau” als synthese van de verschillende disciplines Projecten en Realisaties: Textielontwerpen: o Margarete Leischner, Lena Bergner en Hilde Reindl Producten in serie gemaakt en verkochten goed o Schaakspel, Bauhaus-wieg, Houten speelgoed Gebruiksvoorwerpen van Marianne Brandt o Huishoudelijke voorwerpen van koper en andere metalen o Prototypes voor industriële elegante, eenvoudige producten o Exacte basisvormen o Oog voor functie en mogelijkheid massaproductie Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 33. Haus am Horn o 1923: eerste Bauhaustentoonstelling: “Kunst en techniek, een nieuwe eenheid” o Modelwoning ‘Haus am Horn’ Beantwoord aan alle uitganspunten van het Bauhaus en het thema van de tentoonstelling Economische prefabconstructie Nagedacht over materialen: vooral natuurlijke Vormgeving: functioneel en ergonomisch Alle werkplaatsen werkten mee Verschillende kamers rond een centrale vierkante ruimte Enige in zijn soort Bauhaus in Dessau (1925 – 1930) In Weimar was het Bauhaus nooit echt geliefd geweest bij de plaatselijke bevolking 1925: verhuizen naar Dessau Dessau: liberaler, onmiddelijke nabijheid van machinefabrieken Groot nieuw gebouw door Gropius ontworpen Het Dessauer Bauhaus, Gropius (1925) Glas, staal, beton Werkplaatsen, kantoren, kantines en studentenwoningen 3vleugels: o De designschool o De workshops o Studentenkamers Glasgevel, uitgestrekt over 3verdiepen o Kristallen kathedraal van functionalisme o Directheid en eenvoud Meest zichtbare kenmerken van de Neue Sachlichkeit en de International style Bouwtechnisch: enorm modern Profileren als groot laboratorium voor onderzoek naar functionele en efficiënte vormgeving Programma van het Bauhaus in Dessau Klemtoon: bieden van een opleiding in design, techniek en vakmanschap voor allerlei creatief werk, maar in hoofdzaak bouw Werklehre: opleiding door één meester Studeren uit de beginperiode nu docenten Elegant, sober en uiterst rationeel Nieuwe materialen Handwerk volledig verdrongen door industriële vormgeving Fotografie: kunstvorm en visuele communicatie 1927: oprichting afdeling bouwkunde, olv Hannes Meyer o Communist: bouwen geen kunst maar wetenschap Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 34. Ontwerp van arbeiderswijk in voorstad van Dessau o Antwoord op nijpend woningtekort o Praktische woningen met plat dak o Standaard geprefabriceerde onderdelen o Huur of koopwoningen o Opvallend goedkoop o Makkelijk in onderhoud Bauhaus onder Hannes Meyer (1928 – 1930) 1928: Walter Gropius ontslag Collectivistische visie Nadruk op volksbehoeften ipv luxegoederen 1927: tweede tentoonstelling in Stuttgart Dagblad ‘Bauhaus’ (1926-1931) en serie Bauhaus-boeken propageerden de ideeën van Bauhaus Opkomend nationaal socialisme in Duitsland: Steeds meer kritiek Toestand voor Bauhaus politiek onleefbaar Trachten rechthouden door opeenvolgende institutionele hervormingen 1930: gedwongen ontslag Ludwig Mies Van der Rohe 3de directeur van het Bauhaus Bauhaus onder Ludwig Mies Van der Rohe (1930 - 1932) Nadruk op bouwkundig onderzoek Alle politieke activiteiten gestaakt Herstelde de orde Blijvende pesterijen door Nationaal Socialistische regering en Nazi’s bovenhand in Dessau Bauhaus gesloten Omgevormd tot opleidingscentrum voor partijfunctionarissen 1932: Bauhaus verhuisde naar Berlijn Verlaten telefoon fabriek 11april 1933: Nazi’s ook daar Bauhaus opgedoekt Docenten en studenten zwermden uit over heel de wereld Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 35. Walter Gropius (1883 – 1969) en Marcel Lajos Breuer (1902 – 1981) Walter Gropius : 1908-1910 : In kantoor van Peter Behrens te Berlijn Startte daarna een eigen praktijk op 1913: Meubelen voor Karl Hertzfeld in een van decoratie ontdane neo-klassieke stijl 1919-1928: Directeur van Bauhaus Na zijn ontslag: nieuwe praktijk in Berlijn: aanbouwmeubelen voor Feder grootwarenhuizen 1929: Vice-president van CIAM 1930: Ontwierp koetswerk voor de Adler Cabriolet Tentoonstelling Duitse Arbeidersvereniging te Parijs 1934: Emigreerde naar Engeland Tot 1937 Londen Publiceerde “De Nieuwe Architectuur” en ‘Het Bauhaus’ Ontwierp meubelen voor Isokon 1936: Hoofd van Designafdeling van Isokon 1937: Verhuisde naar Amerika Professor aan de ‘Hogeschool voor Design’ te Harvard Onderwees er Architectuur tot 1952 1938-1941: Geassocieerd met Marcel Breuer 1945: Stichtte ‘The Architects Collaborative’ Ontwerpen: Modelfabriek voor tentoonstelling Deutsche werkbund (1911) Fagusgebouw, Hannover (AEG-Fabriek) (1911) Dessauer Bauhaus (1925) Sommerfeld-huis, in samenwerking met de Bauhausstudenten (1920) The Graduate Centre, Harvard (1926) Eigen woning in Lincoln, Massachussets (1938) Amerikaanse ambassade, Athene (1953) Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 36. Marcel Breuer 1920: Student Weimar Bauhaus Gespecialiseerd in ontwikkelen van meubelen Puurheid van de vorm 1922: armstoel 1925-1928: Hoofd afdeling meubelmakerij aan het Dessauer Bauhaus 1925: ‘Wassily’-chair Eerste verschroomde buisvormige stalen stoel met gesponnen zwaar linnen of leder als bekleding: geïnspireerd door constructivistische ideeën Vanaf 1926: Verschillende stoelen 1928: ontslag Bauhaus Richtte zich volledig op architectuur 1934: Volgde Gropius naar Engeland Ook ontwerpopdrachten voor Isokon 1937: Volgde Gropius op als hoofd van de Designafdeling 1937: Volgde Gropius naar Amerika Werkt als architect samen met Gropius 1941-1947: Docent aan harvard Ontwerpen: Eigen woning in Lincoln, Massachussets (1939) Eigen woning in New Canaan, Connecticut (1947) Bijenkorf, Rotterdam (1935) Unesco-gebouwen, Parijs (1935-1977) Whitney-museum, New York (1966) Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 37. Ludwig Mies Van der Rohe (1886 – 1969) 1908-1911: Assistent bij Peter Behrens in Berlijn Vanaf 1919: Eigen architectenbureau in Berlijn Sloot zich aan bij de ‘Novembergruppe’, een revolutionaire kunstenaarsgroepering Trok aandacht met een concept voor glazen wolkenkrabber in Berlijn 1926: Vice-president Deutsche Werkbund Bouw modelwijk voor het modernisme, de Weissenhofsiedlung nabij Stuttgart samen met de beste architecten (Le Corbusier, Gropius,..) Vanaf 1927: Meubelontwerpen Vrijdragende staalbuizen stoelen Voortzettingen van Mart Stams vroege ontwerpen 1930: Derde directeur Bauhaus 1938: Emigreerde naar Amerika Leiding over architectuurafdeling van het Armour Institute, later het Illinois Institute of Technology (ITT) in Chicago Weissenhofsiedlung nabij Stuttgart (1927) Stuwende kracht achter realisatie van modelwijk moderne architectuur Zelf tekende hij voor een appartementsgebouw Le Corbusier realiseerde hier een versie van zijn Maison Citrohan, samen met een dubbelwoonst Geometrische, witgepleisterde bouwvolumes “Less is more” – het Barcelonapaviljoen (1929) Less is more: Architectuur ontdaan van alle overbodigheden: meer kwaliteit Zuivere vorm Vlak, ruimte, licht, ontsluiting.. Paviljoen = mooi voorbeeld hiervan Seagram Building te New York Structurele elementen die in de gevel ingewerkt zitten, bepalen het uitzicht van deze wolkenkrabber: elegantie Inplanting: Iets teruggetrokken tov de aanpalende gebouwen: buitenruimte voor de ingang Typisch open grondplan Volledig beglaasde gevels Marmeren vloertegels: effect van ruimte vergroten: licht weerkaatst Architectuurtypologie deel 2 Marjolein Van Lancker 38.
