Nieuwsbrief Het Woordenboek van de Skepticus

Morgen, nee, overmorgen is het zover. Dan zullen al die dwaze believers merk
dat ze het kolossaal mis hadden met hun vrees en doemvoorspellingen. Maar
die dag zullen alle uitgelachen doemdenkers ook met de nodige en voorspelba
ad-hocargumenten op de proppen komen om toch maar hun gelijk te halen. E
zo gaat het altijd...
Voor één keer wil ik u vragen om deze nieuwsbrief achteraan te beginnen. In d
uitsmijter vindt u een link naar mijn eigen gastbijdrage voor de fantastische
videoblog Wetenschap101.nl. En die bijdrage gaat uiteraard over 21 december
wat had u gedacht?
In deze nieuwsbrief gaan we ook van start met een nieuwe reeks die -toeval o
niet- opnieuw "Het einde van de wereld" wordt genoemd. Maar in plaats van o
niets ernstigs gebaseerde doemvoorspellingen krijgt u te horen hoe de wereld
écht tot haar einde kan of zal komen. Niet altijd een opwekkend verhaal, maar
het is niet anders.
Toch veel leesplezier toegewenst!
Herman Boel
INHOUD VAN DEZE EDITIE
Het einde van de wereld
Tiens, Betelgeuse dan toch niet ontploft?
Divers skeptisch nieuws
Skeptisch citaat
HET EINDE VAN DE WERELD: INSLAG VAN EEN KOMEET
Het is geen geheim dat de aarde in het verleden al door kometen werden
getroffen. En dit weten we zeker: het zal nog gebeuren.
Als zo’n meteoor op de aarde inslaat, staat de atmosfeer in brand. Een gigantische
vuurzuil gaat kilometers de lucht in. Honderdduizenden sterven onmiddellijk.
Duizenden kilometers in het rond wordt iedereen ogenblikkelijk verbrand en
mensen vlakbij de impact verdampen gewoon. Een schokgolf gaat de wereld rond:
massale aardbevingen, gigantische tsoenami’s, vulkanen die openbarsten. Er zijn
miljoenen doden en hele steden gaan in het niets op.
Wie zich aan de andere kant van de wereld bevindt krijgt ook vernietigende
golven over zich heen; de aardkorsten wrijven tegen elkaar aan zodat in enkele
seconden tijd bergketens worden gevormd.
En dat is nog maar het begin. Wie dit alles toch overleeft, krijgt te maken met een
zwarte wolk van gruis die de hele aarde bedekt en lange tijd de zon blokkeert. De
temperatuur op aarde gaat de dieperik in, planten kunnen geen zuurstof meer
produceren en ook dieren die van planten leven gaan eraan. Wij die op zowel
dieren als planten leven, zitten dan met een serieus probleem.
Uiteindelijk zal de zon opnieuw tevoorschijn komen en stijgt de temperatuur
opnieuw, maar tegen dan zijn bacteriën en wat mossen het enige dat op aarde
nog leeft. Met een beetje geluk gaat het om wat insecten, ongedierte en vis. De
mensheid is niet meer.
De schrik voor meteoren is recent. Tot 1978 was niemand er mee bezig, maar
toen ontdekten enkele paleobiologen dat het mysterie van de plotse verdwijning
van de dinosauriërs op aarde kon worden verklaard door een meteoorinslag.
Die meteoor is 65 miljoen jaar geleden ingeslagen en het resultaat moet min of
meer zoals hierboven zijn geweest. Het leven op onze planeet was bijna volledig
uitgeroeid. Alle planten dieren groter dan een grassprietje stierven uit. In 1991
vond NASA de krater van die beruchte inslag onder het Mexicaanse schiereiland
Yucatán. Op basis van de omvang van de krater, werd berekend dat de meteoor
de omvang van een berg had.
Die meteoor was niet de eerste grote meteoor die op aarde insloeg. Toen de aarde
pas was gevormd sloeg een lichaam van aanzienlijke omvang op aarde in. Een
groot stuk van de aarde werd van onze planeet afgerukt en vormde de maan.
Een half miljard jaar later werd onze planeet door zovele asteroïden
gebombardeerd dat de hele korst smolt. Dat verklaart waarom de oudste rotsen op
aarde slechts 3,9 miljard jaar oud zijn terwijl de planeet zelf vijf miljard jaar oud
is.
En dan was er die apocalyptische gebeurtenis 590 miljoen jaar geleden. Op een
dag sloeg een ontzettend grote meteoor in op wat nu Zuid-Australië is, creëerde
een krater van vier kilometer diep en 40 kilometer breed. De impact was zo groot
dat er gigantische aardbevingen en tsoenami’s kwamen, zelfs op honderden
kilometer afstand.
En 360 miljoen jaar geleden was er een andere, ook al in Australië, die 85% van
alle diersoorten uitroeide. 150 miljoen jaar geleden was Noorwegen aan de beurt.
Maar ook toen de mensen al op de planeet liepen, regende het meteoren. Volgens
onderzoekers werden de legendarische overstromingen van Deucalion, het
Soemerische Gilgamesjepos en de Bijbelse zondvloed allemaal veroorzaakt door
een grote komeet die ergens in de zee viel.
In 1490 werd de Chinese stad Ch’ing Yang getroffen. Volgens kroniekschrijvers
regende het stenen en vuur. In 1908 was Midden-Siberië aan de beurt. De
vrijgekomen energie bij die inslag kwam overeen met 15 megaton aan TNT, ofwel
duizend atoombommen!
Een reconstructie én een echte foto van de ontploffing boven Siberië in 1908
Kortom, gemiddeld elke 300 jaar wordt de aarde getroffen door een meteoor van
enige omvang. Het gevolg van zo’n impact hangt uiteraard af van waar op aarde
de meteoor inslaat. Was de meteoor die de dinosauriërs uitroeide in zee
terechtgekomen in plaats van op land, dan hadden de dino’s het waarschijnlijk
overleefd. Als de meteoor van Siberië in bewoond gebied terechtkomt, dan
verdwijnt dat gebied volledig. Vermits ongeveer 10 procent van onze planeet is
bewoond, kan je statistisch aannemen dat elke 3000 jaar een meteoor een
bewoond gebied zal treffen.
Ondertussen geloven heel wat mensen dat als NASA een op de aarde afkomende
meteoor ontdekt, een team astronauten die met een space shuttle en wat
kernbommen kan tegenhouden. Niets is minder waar.
In maart 1998 was het bijna zover. Een grote komeet stevende op de aarde af
maar miste ons net. Omdat de komeet recht op ons afkwam, was het enkel als een
heel klein stipje in de hemel waarneembaar en niet als een object dat van links
naar rechts in de hemel te zien was. Niemand had de komeet gezien, tot die
letterlijk aan ons voorbij was gegaan.
Een deel van de kometen is bedekt met ijs en zijn pas zichtbaar als ze dicht bij de
zon komen en we hun staart zien. Maar volgens vele astronomen is het tegen dan
te laat.
In 2029 zal opnieuw een hele grote komeet rakelings naast de aarde scheren. De
baan van een komeet kan echter verschillen. De kans op een botsing is miniem,
maar niet nul…
TIENS, BETELGEUSE DAN TOCH NIET ONTPLOFT?
Vele journalisten hebben een kort geheugen en doen nog minder aan zelfkritiek. Begin 2011
namen een pak media waaronder een hoop Vlaamse en Nederlandse kranten klakkeloos en
zonder enige kritische zin het nieuws over dat de ster Betelgeuse ten laatste in 2012 zou
ontploffen en als tweede zon aan de hemel zou verschijnen. Nu 2012 zo goed als voorbij is
en er helemaal niets is gebeurd, is er uiteraard geen enkele journalist die z'n fout toegeeft,
laat staan de lezers excuus vraagt om zijn of haar onkritische houding.
Laten we even de zaken rationeel op een rijtje zetten.
De ster Betelgeuse vormt de linkerzijde van het sterrenstelsel Orion. In de winter is ze
zichtbaar als een heldere roodachtige ster. Die ster zal in de komende honderdduizend jaar
supernova worden, wat in het leven van een ster als heel binnenkort kan worden
bestempeld. Wanneer dat gebeurt zullen astronomen een prachtige kijk hebben op de
ontwikkeling van een supernova en de natuurkunde achter zo’n fenomeen. Een ontploffende
ster straalt immers massale hoeveelheden neutrino’s uit, een soort subatomisch partikel. In
normale omstandigheden zijn die neutrino’s moeilijk waarneembaar maar een supernova
zou de zaken heel wat vergemakkelijken.
Een ander interessant gegeven zou de vorm van het puin zijn rond de supernova. Ten slotte
stralen supernova’s ook X- en gammastralen uit die ons inzicht verschaffen over wat er in
het binnenste van een ster gebeurt.
Het probleem is echter dat het lang niet duidelijk is wanneer de supernova zal gebeuren. De
kans dat het volgend jaar al gebeurt is ontzettend klein. Het kan morgen al gebeuren maar
het kan evengoed nog 100.000 jaar duren.
De ontploffing zal geen gevolgen geven voor het leven op aarde. Daartoe moet een ster al
heel dicht staan, zo’n 25 lichtjaar. Betelgeuse is 600 lichtjaar van ons verwijderd.
Rechts ziet u Betelgeuse - onze zon staat linksonder, een klein puntje vergeleken met de
gigantische buur.
Een supernova komt voor aan het einde van het leven van een zware ster. Een ster schijnt
dankzij nucleaire fusie waarbij ze waterstof omzet in helium en nadien helium in koolstof en
zwaardere elementen. Op het einde begint de ster ijzer aan te maken. Wanneer dat gebeurt
is de hoeveelheid energie die vrijkomt door fusie kleiner dan wat nodig is om atomen te
splitsen. Het ijzer valt als het waren neer op het centrum van de ster.
Wanneer de ijzeren kern een bepaalde omvang bereikt, kan de ster niet langer voldoende
energie opwekken om de buitenste lagen (die bestaan uit waterstof, helium en andere
zware elementen) in stand te houden. In enkele seconden tijd valt de ster ineen en de
massa verwijdert zich van de kern met zoveel energie dat de ster helderder wordt dan het
sterrenstelsel waarin het zich bevindt. Wat overblijft is een neutronenster, een bal
neutronen die nauwelijks enkele kilometers groot is maar zo dicht is dat een kubieke
centimeter ervan een kubieke ton weegt.
Dit zal onze zon niet overkomen omdat ze niet zwaar genoeg is. Ze zal uitbreiden tot een
rode reus en dan haar buitenste lagen afwerpen om haar leven stilletjes te eindigen als een
witte dwergster. Maar Betelgeuse is een van de helderste sterren die we kennen en is veel
groter dan onze zon. Mocht ze zich in het midden van ons zonnestelsel bevinden, dan zou de
buitenkant reiken tot aan de asteroïdengordel, voorbij Mars.
Dergelijke grote sterren leven niet zo lang. Men vermoedt dat Betelgeuse zo’n 10 miljoen
jaar oud is. Hoe groter de ster, hoe korter haar leven. En net daarom denken astronomen
dat Betelgeuse aan haar einde zit.
De laatste keer dat een supernova zichtbaar was voor het blote oog was in 1987. Supernova
1987A bevond zich in de Maghelaense wolken op zo’n 168.000 lichtjaar van ons en werd
grondig bestudeerd. De helderheid was van derde magnitude, waardoor het zowat het
zwakst zichtbare ding was aan het firmament.
Eerder was er een zichtbare supernova in 1604. Die bevond zich dichter bij ons, op zo’n
20.000 lichtjaar. Het was ongeveer zo helder als Venus en werd de ster van Kepler
genoemd, naar Johannes Kepler die een van de eerste was om ze op te merken.
Arabische en Chinese astronomen zagen in 1054 de supernova die nu gekend staat als de
Krabnevel. Het overblijfsel van de ster kan door amateur-astronomen worden gezien in het
sterrenstelsel Taurus. De nova was zo helder dat ze gedurende drie weken overdag kon
worden gezien en twee jaar lang zichtbaar was voor het blote oog. De nevel bevindt zich op
zo’n 6.000 lichtjaar.
Wanneer Betelgeuse supernova wordt, zal ze gedurende een jaar lang ongeveer zo helder
worden als een volle maan.
DIVERS SKEPTISCH NIEUWS
Nederlanders mogen opnieuw God beledigen
Een van de eerste handelingen van het nieuwe kabinet Rutte II is het opheffen van de "Wet
inzake smalende godslastering" uit 1932. De wet werd de voorbije 50 jaar wel niet echt
meer toegepast. Deze handeling is uiteraard zeer tegen de zin van de orthodoxe partij SGP,
maar die verloor dan ook de verkiezingen en heeft niets meer in de pap te brokken.
Nieuwe VN-resolutie?
De Saoedische k oning Abdullah bi n Abdulaziz w il e en VN-resolutie di e het beledigen v an
godsdiensten v eroordeelt. Z ijn v raag v olgt o p de gl obale o nlusten di e in s eptember
ontstonden ten gevolge van een YouTubefilm, waarin de spot werd gedreven met de profeet
Mohammed. Tientallen mensen werden daarbij gedood.
Misschien m eteen e en r esolutie to evoegen w aarbij geweld, m oord, do odslag, vete,
terrorisme, ... o m go dsdienstredenen o ok w orden v erboden? Maar da t di e zaken
voorkomen, is voor de Saoedische koning ongetwijfeld geen probleem.
Kalender voor 2013
Natuurlijk vergaat de wereld morgen niet, er is immers als een Mayakalender voor 2013:
Homeopatische uitbuiting
U zult het misschien niet geloven, maar één van de eerste groepen mensen die reageerde
na de verschrikkelijke schietpartij in de basisschool van het Amerikaanse stadje Newtown,
waren d e homeopaten. Ze verklaarden do odleuk (ge en w oordspeling be doeld) d at h un
fantastisch w ater uitstekende e igenschappen heeft v oor be handeling te gen shock, a ngst,
terreur en verdriet. Qua lijkenpikkerij kan dat tellen...
SKEPTISCH CITAAT
Ook ons citaat houdt verband met morgen, 21 december en is al door diverse mensen,
inclusief mezelf, uitgesproken.
De Maya's hebben de ondergang van hun eigen rijk niet zien aankomen. Hoe
hadden ze dat dan voor onze wereld kunnen doen?
UITSMIJTER
Een uitsmijter van eigen hand. In dit filmpje op Wetenschap101 leg ik uit waarom je geen
schrik hoeft te hebben op een mogelijk vergaan van de wereld op 21 december 2012.
Wetenschap101: Het einde van de wereld
Copyright © 2012 Herman Boel, Alle rechten voorbehouden.
CONTACT: [email protected]