Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Oriëntatie Kunstmatige
Intelligentie
Taalverwerving
Petra Hendriks - Orientatie
Kunstmatige Intelligentie '03/'04
1
Taalverwervingsparadox
Het leren van een taal:
• Makkelijk voor kinderen
• Maar moeilijk voor volwassenen en
computers
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
2
Hoe leren kinderen hun
moedertaal?
• Empiricisme (o.a. Rumelhart & McClelland):
– Door een algemeen leermechanisme.
• Neuro-constructivisme (o.a. Elman, KarmiloffSmith):
– Door interactie tussen taalverwerving en cognitieve
ontwikkeling.
• Nativisme (o.a. Chomsky, Pinker):
– Door aangeboren taalspecifieke kennis.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
3
Argumenten voor empiricisme
• Default verklaring: Waarom zou taal anders
zijn dan andere cognitieve vaardigheden?
• Geen extra aannames nodig.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
4
Nativisme
• Aangeboren Universele Grammatica (UG):
– Universele principes
– Taalspecifieke parameter-settings
•
•
•
•
UG geldt voor alle talen ter wereld
Taalverwerving = Parameter-setting
Oneindigheid van taal  Recursieve regels
Kritische periode  Parameter-setting
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
5
Voorbeeld: Hoofdparameter
PP
P
van
PP
NP
NP
het boek
sono hon kara
de
boek van
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
P
6
Proces van taalverwerving
•
•
•
•
•
Taalverwerving = Parameter-setting.
‘Triggering’ door bepaalde input data.
Passief: Je kunt niet weigeren taal te leren.
Motivatie speelt vrijwel geen rol.
Onbewust: Kinderen krijgen geen expliciete
instructies.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
7
Herschrijfregels
• NP ==> NP, PP (recursief)
– de kaft van het boek van Chomsky over
taalkunde ...
• PP ==> P, NP (niet recursief)
– van het boek
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
8
Kritische periode
Leren is ook: geen voor de moedertaal
irrelevante verschillen meer kunnen
waarnemen:
• Nederlands: l + r  Kantonees
• Welsh: l + ll
 Nederlands: l
• Engels: pen + pan  Nederlands: pen
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
9
Argumenten voor nativisme
•
•
•
•
•
•
Poverty of the stimulus
Snelheid van taalverwerving
Vast patroon in taalverwerving
Diversiteit van het taalaanbod
Het ontstaan van creooltalen
Dubbele dissociaties
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
10
Het logische probleem van de
taalverwerving
Taalaanbod
?
Grammatica
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
11
Poverty of the stimulus
Het taalaanbod bevat te weinig informatie:
• Beperkt aantal zinnen/constructies
• Ook ongrammaticale zinnen
• Geen negatieve evidentie
Moedertaal
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
12
Ineffectiviteit negatieve evidentie
(Frijn & De Haan, 1994)
Eva:
Moeder:
Eva:
Moeder:
Eva:
Moeder:
Eva:
mag ik de bord?
het bord.
mag ik de bord?
nee, je zegt het bord.
mag ik de bord?
het bord.
het bord. mag ik nou de bord?
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
13
Snelheid van taalverwerving
Taalverwerving onwaarschijnlijk snel:
• Baby’s van 2 dagen oud herkennen hun
moedertaal al.
• Wanneer kinderen een jaar of 6 à 7 oud zijn,
beheersen ze hun moedertaal vrijwel
volledig.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
14
Vast patroon in taalverwerving
Kinderen gaan door dezelfde fasen:
• Voortalige fase (0-12 mnd)
– Egocentrische brabbelfase (4-6 mnd)
– Sociale brabbelfase (7-12 mnd)
• Vroegtalige fase (12-30 mnd)
• Differentiatiefase (2;6 - 5 jaar)
• Voltooiingsfase (5 jaar en ouder)
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
15
Gelijksoortige ‘fouten’ in
taalverwerving
Kinderen maken dezelfde soort fouten:
• tinotono i.p.v. Martinitoren
• fluit i.p.v. fruit
• loopte i.p.v. liep / een kleer (e.v. van kleren)
• taartjes bakken i.p.v. ik ga taartjes bakken
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
16
Diversiteit van het taalaanbod
Heel verschillend taalaanbod
 Toch dezelfde moedertaal
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
17
De rol van Motherese
Motherese zou taalverwerving kunnen helpen:
• Taal van verzorger tegen kind
• Nadrukkelijkere articulatie
• Simpele woorden
• Eenvoudige zinstructuur
Echter: Motherese niet in alle culturen
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
18
Voorbeeld Motherese (1)
nou, moet je goed wassen
ja, goed
goed je armen
goed zo
en je nek
in je nek ook
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
19
Voorbeeld Motherese (2)
nee! is van mij
geel is van mij
blauw en rood is van jou
nee
is van mamma, ja
is niet van jou
niet van Laura
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
20
Het ontstaan van creooltalen
Creooltalen ontstaan vrijwel uit het niets:
Verschillende talen  Pidgin-taal 
Creooltaal
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
21
Pidgin-talen
• Gesproken door sprekers die andere
moedertaal bezitten
• Gereduceerde woordenschat, veel
leenwoorden
• Variabele woordvolgorde, betekenis
context-afhankelijk
• Vrijwel geen grammaticale structuur
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
22
Creooltalen
• Gesproken door kinderen van sprekers van
pidgin-taal
• Gestandariseerde woordvolgorde
• Grammaticale structuur
Voorbeeld recent ontstane creooltaal:
gebarentaal in Nicaragua (zie Pinker, 1994)
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
23
Dubbele dissociaties
Het leren van taal is relatief onafhankelijk van
IQ:
• Gevallen waarin taalvermogen beschadigd,
maar algemene cognitieve vermogens
intact.
• Gevallen waarin algemene cognitieve
vermogens beschadigd, maar taalvermogen
intact.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
24
Linguïstische idiot-savant
• Christopher (Smith & Tsimpli, 1995)
• Stoornis van het centrale systeem (IQ van ±
50)
• Taalvermogen intact
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
25
Het verschijnsel pro-drop
Italiaans
(io) parlo
(tu) parli
(lei) parla
(noi) parliamo
(voi) parlate
(loro) parlano
Nederlands
ik spreek
jij spreekt
zij spreekt
wij spreken
jullie spreken
zij spreken
*Nederlands
*spreek
*spreekt
*spreekt
*spreken
*spreken
*spreken
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
26
Experiment Smith & Tsimpli
Aanleren van diverse grammatica’s:
• Niet-pro-drop-talen
• Pro-drop-taal (Berber)
• Verzonnen taal die strijdig is met principes
van UG (Eppon)
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
27
Resultaten experiment
• Christopher heeft geen problemen met nietpro-drop-talen en pro-drop-taal.
• Echter, Christopher is niet in staat om taal te
leren die strijdig is met principes van UG.
 UG aangeboren?
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
28
Conclusie
• Aantal argumenten voor nativisme.
• Voor sommige argumenten is alternatieve
verklaring mogelijk / waarschijnlijker.
• Voor andere argumenten lijkt nativisme tot
nu toe de beste oplossing.
• Neuro-constructivisten dienen alternatieve
verklaringen te vinden voor deze
argumenten.
Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04
29