Hoofdstuk 2. Het Geheugen

DAVIDSF0NDS
Niel
DE WEGEN VAN HET GEHEUGEN
&
HOE WE DIE TERUGVINDEN
21 APRIL 2015
Komt Vergeten
Werkelijk Voor ?
Géry van Outryve d’Ydewalle
Emeritus Hoogleraar KU Leuven
Gewezen Vast Secretaris Koninklijke Vlaamse
Academie van België
Structuur van de
Presentatie
•
•
•
•
•
Aanloop: illustraties voor het belang van het geheugen in dagdagelijks leven
Een snel overzicht (in vogelvlucht): 25 eeuwen gebabbel en /of
onwetenschappelijke benaderingen
Opkomst informatieverwerkingstheorieën binnen geheugen onderzoek:
• 2 breuken in het wetenschappelijk denken over het geheugen
1968: Eerste doorbraak met centraal het ZG, OG en PG
1972: Tweede doorbraak: continuïet tussen Perceptie,
geheugen & actie
• 2 stellingen waardoor credibiliteit aangetast werd
Nieuw sterk interdisciplinaire wetenschap: de cognitieve neurowetenschappen
• O.m. gebruik van scanners, hormonaal onderzoek, enz.
• Maar…….
En wat nu?
Structuur van de
Presentatie
•
Belang van het geheugen in dagdagelijks leven
•
25 eeuwen in vogelvlucht
•
Informatieverwerkingstheorieën maar……
•
Cognitieve neurowetenschappen maar…….
•
En wat nu?
Belang van het geheugen in
dagelijks leven
Klinisch:
Caveat:
antero- en retrograde amnesie
geval van Claparède
Geheugen in enge en ruime zin:
voorbijgestreefd?
Indirect geheugen
Episodisch, semantisch en proceduraal geheugen
Oudere theorieën, voorbijgestreefd?
3 fasen: verschillende theorieën

Philips

Pepsi

Keerpunt

Siemens

Jammer










P.il.ps
Zo..ag
P..si
Van..ag
Ke.rp.nt
Ke.s.mis
S.em.ns
Di.e.t
J.m.er
G.d.ag










P.il.ps  Philips
Zo..ag  Zondag
P..si  Pepsi
Van..ag  Vandaag
Ke.rp.nt  Keerpunt
Ke.s.mis  Kerstmis
S.em.ns  Siemens
Di.e.t  Direct
J.m.er  Jammer
G.d.ag  Gedrag
Proceduraal geheugen
Toren van Hanoi
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele cognitieve psychologie
consolidatie
spoorverval
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele cognitieve psychologie
Dieptepsychologie
Verdringingshypothese
Droomanalyse
Het “Normaal” vergeten
Ik maakte met een vreemde
een tocht per koets van
Ragusa in Dalmatië naar een
halteplaats in Herzegowina;
we kwamen te spreken over
het reizen in Italië, en ik
vroeg mijn reisgenoot of hij
al eens in Orvieto was
geweest en daar de
beroemde fresco’s van ?????
had bezichtigd.
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele cognitieve psychologie
Wulf
>
+
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele cognitieve psychologie
Kurt Lewin
Centrale notie: TAAKSPANING
Onderzoek van
Zeigarnik & Ovsiankina
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele ognitieve psychologie
25 eeuwen in vogelvlucht
Oude Griekse Filosofische traditie (zie Plato
met vogelkooi)
Consolidatie- en Spoorvervaltheorie
Dieptepsychologie
Gestaltpsychologie & Kurt Lewin
Behaviorisme & Functionalistische
psychologie
Oudere, traditionele cognitieve psychologie
Ausubel
C. Jean Piaget
Bartlett
Piaget
Elisabeth LOFTUS
Verklaringen voor Effecten van
Misleidende Informatie

“VACANT SLOT” hypothese: origineel gebeuren
nooit opgenomen; nieuwe misleidende informatie
vult “slot” gewoon in

COEXISTENTIE hypothese: origineel gebeuren
en misleidende informatie blijven naast mekaar
bestaan in geheugen

VRAAG-kenmerken: persoon laat zich door

SUBSTITUTIE-hypothese: het origineel gebeuren

ANTWOORD-BIAS: persoon steunt op de meest
proefleider beïnvloeden
wordt vervaagd door misleidende informatie
recent gegeven informatie
Opkomst van de
informatieverwerkingstheorieen
1968: Eerste doorbraak met centraal het ZG, OG en PG:
,
ZG met o.m. de proeven van Sperling: bijblijven minder dan een sec.
:praktisch belang, zie oogknipperen, dyslexie, subliminale perceptie
(Coca Cola experiment), selectieve aandacht
OG
Tweede doorbraak: continuïet tussen Perceptie,
actie
• 2 stellingen waardoor credibiliteit aangetast werd
geheugen &
M
F
V
D
T
G
X
Z
H
C
W
B
§ 7. Informatie-verwerkingstheorieën
A. Theoretische Uitbouw
theorieën met drie systemen

Zintuiglijk Geheugen

Onmiddellijk Geheugen

Permanent Geheugen
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4. Werkgeheugen
5. Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
6. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
7. Zoekprocessen
8. Supervisory Attentional System
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
.Evidenties
• Retro- & anterograde amnesie
• Psychofarmacologie
• Experimentele Psychologie
• Seriële-positie curve
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4. Werkgeheugen
5. Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
6. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
7. Zoekprocessen
8. Supervisory Attentional System
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
•
•
•
•
telefoonnummers
Braille-schrift
weerberichten
schaakspelen
Verwachting van vanavond tot morgenavond. In de
avond in het zuiden van het land nog veel bewolking
met in het zuidoosten tijdelijk enige regen, overigens
enkele verspreide opklaringen, maar morgenmiddag
vooral in het noorden en westen plaatselijk enkele
buien. Matige tot krachtige, aan de kust nu en dan
harde of stormachtige wind, eerst zuidwesterlijk, later
ruimend naar noordwesten. Minimum temperaturen
omstreeks tien graden, op de Wadden enkele graden
hoger. Maxima van 16 graden in het noordwesten tot
22 graden in het zuidwesten van het land.
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4. Werkgeheugen
5. Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
6. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
7. Zoekprocessen
8. Supervisory Attentional System
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
• duration-lengthening repetition process
• BBC-proef
• muntstukken vs. postzegels
• Polsuurwerk
• “change blindness”
• maintenance vs. elaborative rehearsal
• kegelmetafoor
?????
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
• duration-lengthening repetition process
• BBC-proef
• muntstukken vs. postzegels
• Polsuurwerk
• “change blindness”
• maintenance vs. elaborative rehearsal
• kegelmetafoor
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
• duration-lengthening repetition process
• BBC-proef
• muntstukken vs. postzegels
• Polsuurwerk
• “change blindness”
• maintenance vs. elaborative rehearsal
• kegelmetafoor
kegelmetafoor
Elaborative
rehearsal
Maintenance
rehearsal
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4.Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
5. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
6. Zoekprocessen en Supervisory
Attentional System
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
4. Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
• moeilijkheden bij het probleem
• RT = beste intelligentie-meting?
• Taxonomie van mentale operaties
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4.Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
5. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
6. Zoekprocessen en Supervisory
Attentional System
Onmiddellijke toets:
RIDDER
Uitgestelde toets::
HELPER
ONMIDDELLIJK
GEHEUGEN
1. Evidenties
2. Beperkte Capaciteit
3. Herhaling
4.Onmiddellijk Geheugen &
Intelligentie
5. Onmiddellijk Geheugen: akoestisch
6. Zoekprocessen en Supervisory
Attentional System
Theories of Action Slips
Permanent geheugen

Zintuiglijk Geheugen

Onmiddellijk Geheugen

Permanent Geheugen
PERMANENT
GEHEUGEN
Evidenties voor het permanent
zijn
• schoolvrienden + taalkennis
• Loftus & Loftus:
• studies van Penfield
• verdringing & hypnose
• spontaan terugvinden
SAMENVATTING
ZINTUIGL.
ONMIDDELLIJK PERMANENT
HOELANG
<1s
< 1 min

HOEVEEL
bepaald
7

NATUUR
bepaald
akoestisch?
4
VERGETEN?
maskering
verdwijnen of
overdracht
onbestaand
2 niet houdbare
stellingen bij het PG
1. Afwezigheid van beperkingen
het opslaan van informatie
2. Vergeten komt niet voor –
hoogstens vindt men iets niet
terug
LEVELS OF
PROCESSING





Afwijzen van drie geheugensystemen
Ontwikkeling
Kritieken:
• kringredenering
• aard van de geheugentoets
Toepassing: Onthouden van
advertenties
Verzoening met drie-systemen
theorie?
LEVELS OF
PROCESSING

Structurele/oppervlakkige
verwerking
• PAARD
• “Rijmt het woord met BAARD?”

Semantische/diepe verwerking
• BISDOM
• “Heeft het woord iets te maken
met GODSDIENST?”
LEVELS OF
PROCESSING





Afwijzen van drie geheugensystemen
Ontwikkeling
Kritieken:
• kringredenering
• aard van de geheugentoets
Toepassing: Onthouden van
advertenties
Verzoening met drie-systemen
theorie?
LEVELS OF
PROCESSING





Afwijzen van drie geheugensystemen
Ontwikkeling
Kritieken:
• kringredenering
• aard van de geheugentoets
Toepassing: Onthouden van
advertenties
Verzoening met drie-systemen
theorie?
Opomst & Inbreng van
Cognitieve
Neurowetenschappen


Bevindingen uit
neurobeeldvorming: HERA
model
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol
HERA : Hemispheric
encoding/retrieval
assymmetry

Left prefrontal cortex:
• Episodic encoding
• Semantic retrieval

Right prefrontal cortex:
• Episodic retrieval
Nyberg, L., Cabeza, R., & Tulving, E. (1996). PET studies of encoding and retrieval: The HERA model. Psychonomic Bulletin &
Review, 3, 135-148.
Buckner, R. L. (1996). Beyond HERA: Contributions of specific prefrontal brain areas to long-term retrieval. Psychonomic Bulletin &
Review, 3, 149-158.
§ 8. Inbreng van cognitieve
neurowetenschappen


Bevindingen uit
neurobeeldvorming: HERA
model
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol


Invloed van stress
Toepassingen:
• PTSS
• VERDRINGING VAN TRAUMATISCHE
GEBEURTENISSEN
• EERSTE GESLACHTSGEMEENSCHAP
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol

Invloed van stress:
• Adrenaline → amygdala: snel +
positief effect
• Cortisol → hippocampus: traag +
negatief effect

Experimenten:
• Lichtbeelden
• bètablokkers
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol


Invloed van stress
Toepassingen:
• PTSS
• VERDRINGING VAN TRAUMATISCHE
GEBEURTENISSEN
• EERSTE GESLACHTSGEMEENSCHAP
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol


Invloed van stress
Toepassingen:
• PTSS
• VERDRINGING VAN TRAUMATISCHE
GEBEURTENISSEN
• EERSTE GESLACHTSGEMEENSCHAP
Hormonale invloeden:
adrenaline + cortisol


Invloed van stress
Toepassingen:
• PTSS
• VERDRINGING VAN TRAUMATISCHE
GEBEURTENISSEN
• EERSTE GESLACHTSGEMEENSCHAP
CONCLUSIE
Waqu,