PWO-project 1BI-WO1101 Functionele biodiversiteit van de

Geïntegreerde gewasbescherming in
de boomkwekerij
Functionele biodiversiteit van de
Arthropoda
Joachim Moens
Overzicht
Inleiding
Waarom en hoe?
Bloemenranden
•
•
•
•
•
nut
aandachtspunten
aanleg en beheer
voor- en nadelen
subsidies?
Bloemenranden in sierteelt
Resultaten PWO-project
(Overzicht natuurlijke vijanden)
2
Functionele biodiversiteit
“IPM”?
Integrated Pest Management ≈ Europese richtlijn 2009/128/EG
o
alle mogelijke gewasbeschermingstechnieken
•
ontwikkeling plaagorganismen bemoeilijkt
•
gebruik gewasbeschermingsmiddelen economisch aanvaardbare grenzen
•
risico’s → menselijke gezondheid en milieu ↓
o
groei van een gezond gewas
o
verstoring agroecosysteem ↓
o
natuurlijke controle van plaagorganismen ↑
→ 01/01/2014
3
Functionele biodiversiteit
“IPM” → 8 basisprincipes
1. Preventie van schadelijke organismen
2. Continue waarnemingen
3. Beslissing nemen
4. Voorkeur voor niet-chemische middelen
5. Correct gebruik van het bestrijdingsmiddel
6. Minimale hoeveelheid
7. Gebruik van anti-resistentie-maatregelen
8. Succes controleren en noteren
4
Functionele biodiversiteit
“IPM” → 8 basisprincipes
1. Preventie van schadelijke organismen
•
optimale teeltrotatie
•
goede teelttechnieken
•
resistente/tolerante rassen en gestandardiseerd/gecertificeerd
zaai en plantmateriaal
•
uitgebalanceerde bemesting
•
hygiënemaatregelen
•
bescherming en bevorderen van nuttige insecten
5
Functionele biodiversiteit
Waarom beschermen en bevorderen?
Ecosysteemdiensten
•
bestuiving
•
natuurlijke plaagbeheersing
•
bodemleven
Bedrijfsmanagement
= Nuttige functie van de natuur
≈ Functionele biodiversiteit
steeds aanwezig en gratis
natuurlijke weerstand
6
Functionele biodiversiteit
Overzicht natuurlijke vijanden
Lieveheersbeestjes
Kevers
• loopkevers
• kortschildkevers
• weekschildkevers
Wantsen
Zweefvliegen
Sluipwespen
Gaasvliegen
Spinnen
7
Functionele biodiversiteit
Natuurlijke plaagbeheersing
•
•
spinnen
kevers
•
•
•
•
•
sluipwespen
zweefvliegen
lieveheersbeestjes
Gaasvliegen
wantsen
eerste bladluiskolonies en
rupsenplagen
onderdrukking late voorjaar
en zomer
8
Functionele biodiversiteit
Natuurlijke plaagbeheersing
9
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Natuurlijke plaagbeheersing
→ voldoende hoge populatiedichtheden
o uitblijven/beperken van bepaalde handelingen
o overwinteringsplaatsen
o brongebieden → voedsel
o verbindingsaders
10
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Uitblijven/beperken van bepaalde handelingen
•
gebruik van gewasbeschermingsmiddelen
breedwerkend ↔ selectief
•
bodembewerkingen
11
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
overwinteringsplaatsen
vliegende fauna
houtige beplantingen
≈
bosjes en hagen
kale percelen
lopende fauna
gras/kruidenvegetatie
≈
bermen, slootkanten en
akkerranden
12
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Brongebieden → voedsel
plaaginsecten → niet altijd in voldoende mate aanwezig
volwassen stadium → stuifmeel en nectar
alternatief voedsel ≈ bloemenranden/hagen
13
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Verbindingsaders
→ verspreiding in landschap
•
vliegende fauna → pendelen
•
lopende fauna → max. 150 m
→ bloedvernieuwing
14
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Voorwaarden → stimuleren natuurlijke vijanden
Gangbare teeltactiviteiten
15
Functionele biodiversiteit
Hoe beschermen en bevorderen?
Mogelijkheden
o hagen
o kruidenstroken
•
•
•
grasstroken
spontane vegetatie
bloemenranden/akkers (één of meerjarig)
o schuil/nestkastjes
o combinatie
Landschappelijke kenmerken in omgeving
16
Functionele biodiversiteit
Bloemenranden
17
Bloemenranden
Bron van stuifmeel en nectar
18
Functionele biodiversiteit
Bloemenranden
Waardplant voor bladluizen en andere insecten
19
Functionele biodiversiteit
Bloemenranden
Bron van stuifmeel en nectar
Waardplant voor bladluizen en andere insecten
Beschutting en overwinteringsplaats
Kweekplaats voor en
voorraadkamer aan nuttige insecten
20
Functionele biodiversiteit
Welke bloemen in bloemenrand
Plaaginsecten in teelt?
levencyclus
waardplanten
Aantrekking nuttige insecten
Groeikracht
•
•
•
•
open en ondiepe bloeiwijzen
extraflorale nectariën
nectarsamenstelling
alternatieve prooi
aggressieve ↔ zwakke
Bloeiboog
Commercieel mengsel ↔ eigen samenstelling
Eenjarig ↔ meerjarig
21
Functionele biodiversiteit
Eenjarig versus meerjarig
Eenjarig
Meerjarig
+
bloei in het eerste jaar
+
+
vroegere bloei
overwinteringsplaats
-
vorstgevoelig
bloei mei-juni
-
tragere kieming en groei
bloei in 2de jaar
sterkere concurrentie van gras
Combinatie
22
Functionele biodiversiteit
Aanleg bloemenranden
Zaaibed → onkruidvrij ← vals zaaibed
Breedte
•
•
2 tot 5 m
afhankelijk werkbreedte
Oppervlakkig zaaien
•
•
éénjarig → voorjaar
meerjarig → najaar (eind aug.-begin september)
Grond aanrollen → contact grond met zaden
23
Functionele biodiversiteit
Zaaien in slechte
omstandigheden
• vals zaaibed?
• droogte
• te vroeg
24
Beheer bloemenranden
Geen gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen
Ongewenste kruiden → wieden
Maaien
•
•
•
•
soorten in stand te houden
verwildering te vermijden
concurrentie grassen
bloeiboog vergroten
25
Functionele biodiversiteit
Beheer bloemenranden
Maaien
na bloei (1 maal) ↔ eerste helft juni + na bloei (2 maal)
10 cm hoogte
maaisel → afvoeren
grassen → net voor bloei
Eénjarigen
heruitzaai → oppervlakkige bodembewerking (gemengde samenstelling)
26
Functionele biodiversiteit
Bloemenranden: + en Biodiversiteit ↑
•
bestuiving
•
natuurlijke plaagbeheersing
Landschapswaarde
•
landschapsverfraaiing
•
imago
Slechte keuze → plaaginsecten
Aanleg en onderhoud → kosten en arbeid
Vermindering van productiecapaciteit
27
Functionele biodiversiteit
Bloemenranden
tussen de rijen
28
Functionele biodiversiteit
Beheersovereenkomsten/subsidies
Bloemenrand → voorlopig niet
Samenspraak VLM
o
o
perceelsrandenbeheer
akkervogelbeheer
Wildbeheereenheden
o
o
perceelsranden met het oog op jacht
i.s.m. regionaal landschap
Initiatieven
o
o
o
regionale landschappen, proefcentra, …
projecten
geen echte subsidieregeling
29
Functionele biodiversiteit
Bloemenrand in sierteelt
Boomkwekerij
grondgebonden teelt in openlucht
≠ akkerbouw
•
meerjarig ↔ eenjarig
•
geen nultolerantie
weinig onderzoek
30
Functionele biodiversiteit
Bloemenrand in sierteelt
Containerteelt
Niet grondgebonden teelt in openlucht
Onderzoek in Frankrijk
ganzerik in pot → ≠ plaatsen in perceel
effecten waarneembaar → radius 5 m
bloei voordat cultuurgewas in bloei is
ganzerik onderhouden!!!
31
Functionele biodiversiteit
Bloemenrand in sierteelt
Containerteelt
32
Functionele biodiversiteit
PWO-project 1BI-WO1101
Functionele biodiversiteit van de
Arthropoda, als basis voor de
geïntegreerde
gewasbescherming in de
laanboomteelt
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Biodiversiteit op laanboomsoorten
Invloed Bloemenrand (BR) en Gemengde Haag (GH)
fenologie plaag en nuttige insecten/mijten
bloei bloemenrand
Diversiteit in bloemenranden
34
Functionele biodiversiteit
Biodiversiteit op laanboomsoorten: werkwijze
Kloppingen
• laanboomkwekerij Dierick en Steven Dewulf
• Acer campestre
Fagus sylvatica
Fraxinus excelsior
Tilia cordata
Quercus robur
Determinaties → studenten
35
Functionele biodiversiteit
Biodiversiteit op laanboomsoorten: resultaten
1,4
a
1,2
1
ab
a*
ab
ab
ab
b
ab*
0,8
b
H'
b
Dewulf
Dierick
0,6
0,4
0,2
0
Acer campestre
Fagus sylvatica
Fraxinus excelsior
Tilia cordata
Quercus robur
36
Functionele biodiversiteit
Biodiversiteit op laanboomsoorten: besluit
Diversiteit
• boomsoort
Tilia cordata → laagste H’
Acer campestre → hoogste H’
• boomkwekerij → bedrijfsvoering?
• weersomstandigheden
• omgeving
37
Functionele biodiversiteit
Invloed BR en GH: werkwijze
2-wekelijks → tellingen en bemonsteringen
• lindebomen
 3 objecten: BR, GH en Co
 5 afstanden: 1,5; 4,5; 7,5; 15 en 21 m
• gemengde haag
• insecten, mijten en spinnen
Wekelijks → vangbakken
• elke afstand van ieder object
• bloemenrand, gemengde haag en Co-rand
38
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Invloed BR en GH: resultaten T. cordata
gemiddeld % aangetaste scheuten / boom
Bladluizen → lindebladluis (Eucallipterus tiliae L.)
80
70
a
a
60
a
a
a
b
a
a
a
ab
a
50
a
b
b
20
10
ab
a
a
a
a
b
BR
a
40
30
a
a
a
a
a
GH
a
ab
b
a
a
a
Co
a
0
39
Functionele biodiversiteit
Invloed BR en GH: resultaten T. cordata
Bladluizen → lindebladluis (Eucallipterus tiliae L.)
16
gemiddeld # / blad
14
a
12
ab
a
a
10
8
b
BR
a
4
2
0
GH
a
6
a
a
a
a
a
a
b
b
a
a
a
b
b
b
a
a
a
a
a
a
Co
a
a
a
a
a
a
40
Functionele biodiversiteit
Invloed BR en GH: resultaten T. cordata
Mijten → Aculus ballei (Nal.).
12000
Gemiddeld # / 10 bladeren
10000
a
a
8000
a
a
a
6000
a
a
a
a
BR
a
GH
a
a
4000
2000
0
a
a
a
a
a
b
a
a
a
Co
ab
a
b
a
a
a
a
a
a
a
a
a
41
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Invloed BR en GH: bloei bloemenrand
Vicia sativa
Silene latifolia alba
Papaver rhoeas
Malva moschata
Leucanthemum vulgare
Coriandrum sativum
Chrysanthemum segetum
Centaurea thuillieri
Centaurea cyanus
Anthriscus sylvestris
Agrostemma githago
Achillea mellifolium
20
25
30
weeknummer
35
40
Bloeiboog ≈ groeiseizoen
Volgend seizoen → meerjarigen
42
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Invloed BR en GH: resultaten gemengde haag
Bladluisaanwezigheid
10/5/11 24/5/11
Corylus
avellana
bladluis
7/6/11
21/6/11
5/7/11
19/7/11
2/8/11
16/8/11 30/8/11 13/9/11 27/9/11
•
•
•
•
parasitering
Rosa canina bladluis
parasitering
Euonymus
europaeus
bladluis
Viburnum
opulus
bladluis
Cornus
sanguinea
bladluis
Rhamnus
frangula
bladluis
Salix aurita
bladluis
parasitering
parasitering
parasitering
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
parasitering
parasitering
•
•
•
•
•
43
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Invloed BR en GH: resultaten gemengde haag
Mijten
1,8
gemiddeld # / 20 bladeren
1,6
1,4
C. avellana
1,2
R. canina
1
E. europaeus
V. opulus
0,8
C. sanguinea
0,6
R. frangula
S. aurita
0,4
0,2
0
Phytoseiidae
Tydeidae
Tetranychidae
48 mijten
44
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Invloed BR en GH: besluit
Fenologie
• plaaginsecten/mijten
T. cordata
• nuttige insecten/mijten
Invloed BR en GH → ?
Bloemenrand en gemengde haag
• plaaginsecten/mijten
• nuttige insecten/mijten
• pollen en nectar
voedselbron
schuilplaats
1ste jaar → startfase
45
Functionele biodiversiteit in de laanboomteelt
Overzicht natuurlijke vijanden
46
Lieveheersbeestjes
47
Functionele biodiversiteit
Lieveheersbeestjes
eitjes
larve
n
adult
pop
48
Functionele biodiversiteit
Lieveheersbeestjes
larven en adulten → carnivoor
• bladluizen, schildluizen, bladvlooien,
keverlarven, mijten, (schimmels en pollen)
april tot oktober
bloemenrand → bladluizen, pollen, nectar, …
49
Functionele biodiversiteit
Wantsen
eitjes
adult
nimfen
50
Functionele biodiversiteit
Wantsen
schadelijke ↔ nuttige (bloemen- en roofwantsen)
nimfen en adulten → carnivoor
• insecteneieren, bladvlooien, bladluizen, galmuggen, rupsen,
roestmijten, …
vanaf maart actief
bloemenrand → bladluizen en pollen
51
Functionele biodiversiteit
Zweefvliegen
52
Functionele biodiversiteit
Zweefvliegen
adult
larven
pop
53
Functionele biodiversiteit
Zweefvliegen
adulten → pollen en nectar
aphidofage larven → carnivoor
• bladluizen → 200 tot 600
april tot oktober
bloemenrand → pollen en nectar
54
Functionele biodiversiteit
Sluipwespen
55
Functionele biodiversiteit
Sluipwespen
eitjes
larven
adult
cocon
56
Functionele biodiversiteit
Sluipwespen
adulten → pollen, nectar en honingdauw
larven → carnivoor → gastheer
specifiek
bloemenrand → pollen en nectar
57
Functionele biodiversiteit
Gaasvliegen
58
Functionele biodiversiteit
Gaasvliegen
eitjes
larve
n
adult
cocon
59
Functionele biodiversiteit
Gaasvliegen
adulten → pollen, nectar en honingdauw/ (carnivoor)
larven → carnivoor
• bladluizen, bladvlooien, schildluizen,
eitjes van vlinders, mijten, …
• gemiddeld 200 – 300 bladluizen
april tot oktober
bloemenrand → pollen en nectar
60
Functionele biodiversiteit
Bronnen
Functionele biodiversiteit en ecologische maatregelen voor een duurzame landbouw
pcfruit vzw-Diensten aan Telers/ [email protected]
Boeren voor bijen (Europese Interreg IV-project ‘Solabio; soorten en landschappen als
dragers van biodiversiteit) [email protected] / www.inagro.be
Bloemenranden voor een duurzame gewasbescherming (Leader+ project)
[email protected]
Agrobiodiversiteit, kansen voor een duurzamen landbouw
Wageningen, Plant Research International B.V./ [email protected]
Hoe werkt natuurlijke plaagbeheersing?
WUR Onderwijsaanbod gewasbescherming 2007; [email protected]
61
Functionele biodiversiteit
Bedankt
voor jullie aandacht !
62