Voeding na transplantatie

info voor patiënten
Voeding na
transplantatie
Inhoud
01 Inleiding....................................................... 04
02 Een gezond gewicht draagt bij tot
een goede gezondheid................................ 05
03 Gezonde voeding........................................ 06
04 Hygiëne in de keuken ................................. 12
12
Voedingsadviezen in de eerste 3 maanden na transplantatie Hygiënerichtlijnen bij aankoop, bereiding en bewaring van voedingsmiddelen
14
05 Invloed van voeding op medicatie vermijden van pompelmoessap................... 15
06 Voedingsadviezen bij mogelijke
neveneffecten van de medicatie.................. 16
07 Alcohol........................................................ 20
08 Gezonde voeding hoeft niet duur,
ingewikkeld of tijdrovend te zijn .................. 21
09 Op restaurant.............................................. 22
10 Nuttige telefoonnummers............................ 23
11 Persoonlijke nota´s....................................... 24
12 Kruiden en specerijen.................................. 26
13 Recepten..................................................... 32
01.Inleiding
Een transplantatie is ingrijpend voor jou en je familie, maar het betekent ook een
nieuw begin. Het orgaan dat je ontvangen hebt, verdient dus een goede behandeling.
Om na de transplantatie een optimale gezondheid te bereiken en/of te bewaren, is
het niet alleen belangrijk de voorgeschreven medicatie nauwkeurig in te nemen maar
ook om gezond te eten.
Waarschijnlijk heb je heel wat vragen bij deze nieuwe fase in je leven. Misschien zijn
daar ook vragen over voeding bij. Of je hebt vóór de transplantatie je voedingsgewoonten moeten aanpassen en je vraagt je af of je deze richtlijnen al dan niet verder
moet volgen.
In deze voedingsbrochure proberen we op de meeste voedingsvragen een antwoord
te geven:
Wat is een gezond gewicht?
Wat is gezonde voeding na transplantatie?
02. Een gezond gewicht
draagt bij tot een goede
gezondheid
Voor een vlot herstel na de operatie zijn een goede voedingstoestand en een gezond
gewicht van groot belang.
Het gewicht beoordelen
Een gezond lichaamsgewicht verschilt van persoon tot persoon. Het normale
lichaamsgewicht wordt bepaald door de lichaamslengte, maar ook de leeftijd en de
lichaamsbouw spelen een rol. Om het gewicht op een snelle en eenvoudige manier
te beoordelen, gebruiken we vooral de Body Mass Index (BMI). De BMI geeft de
verhouding weer tussen het gewicht en de lichaamslengte.
De BMI wordt als volgt berekend:
Heeft de medicatie een invloed op mijn voeding?
Waar moet ik op letten bij de bereiding van mijn maaltijden?
Kan ik op restaurant gaan?
…
BMI = gewicht (kg) / lengte (m)²
Deze waarde geeft je een idee of je al dan niet een gezond gewicht hebt.
Beoordeling van de BMI:
De sleutelwoorden voor gezonde voeding na een transplantatie willen we je alvast
meegeven: een evenwichtige, gevarieerde voeding, lekker en hygiënisch bereid.
We hopen dat deze brochure je hierbij kan helpen en wensen je een spoedig herstel toe.
Het diëtistenteam
Een BMI lager dan 18,5 =
Een BMI tussen 18,5 en 25 = Een BMI tussen 25 en 30 = Een BMI groter dan 30
=
Een BMI groter dan 40 =
ondergewicht, te mager;
geeft gezondheidsrisico´s
normaal gewicht
overgewicht; geeft een licht tot matig
verhoogd gezondheidsrisico
obesitas; geeft een verhoogd tot sterk verhoogd gezondheidsrisico
morbide obesitas; geeft een zeer sterk verhoogd gezondheidsrisico
Enkele voorbeelden:
Een vrouw met een lengte van 1,60 m en een gewicht van 67 kg
BMI = 67/ 1,60 x 1,60 = 26
Beoordeling: overgewicht
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Daarnaast geven we ook een aantal zeer praktische voedingstips.
5
Een man met een lengte van 1,85 m en een gewicht van 63 kg
BMI = 63/1,85 x 1,85 = 18,4
Beoordeling: ondergewicht
Ondergewicht, een probleem?
Mensen die een transplantatie (hebben) ondergaan, hebben dikwijls ondergewicht, zowel
vóór de transplantatie als erna. Vaak eten ze immers minder. Ondervoeding kan bijdragen
tot tragere wondheling, een langere opnameduur, het optreden van complicaties … Het is
belangrijk dat je de voedingsadviezen die de diëtist(e) je tijdens de opname geeft ook thuis
verder opvolgt tot je gewicht genormaliseerd is. Daarna is het belangrijk om gezond te eten.
Blijft het moeilijk om een gezond gewicht te bereiken, dan kan je een beroep doen op
de diëtist(e).
Overgewicht, een probleem?
Heb je overgewicht of ontstaat overgewicht na de transplantatie, dan kan de diëtist(e) je
adviezen geven over gezond vermageren.
03. Gezonde voeding
Goede voeding speelt een belangrijke rol na de transplantatie. Deze rol is duidelijk anders dan
vóór de transplantatie, toen je misschien een dieet moest volgen met bepaalde beperkingen.
Na de transplantatie gelden de algemene principes voor gezonde voeding volgens de
actieve voedingsdriehoek, net zoals voor alle gezonde Belgen die geen dieet moeten volgen.
Omdat je afweeronderdrukkende medicijnen neemt, houd je best wel rekening met
enkele algemene hygiënerichtlijnen (zie blz. 12). Op blz. 16 gaan we dieper in op andere
voedingsadviezen die van toepassing kunnen zijn bij de medicatie die je moet innemen.
Gezonde voeding volgens de actieve
voedingsdriehoek
Gezonde voeding levert alle noodzakelijke voedingsstoffen die nodig zijn voor een
optimale werking van het lichaam. Gezond eten helpt bij het voorkomen van zwaarlijvigheid, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, enz. Maar wat en hoeveel moet je eten?
De actieve voedingsdriehoek (©VIGeZ) is een hulpmiddel om dagelijks gezond en
gevarieerd te eten. Deze driehoek bestaat uit een bewegingslaag met daarboven
acht groepen voedingsmiddelen, die samen alle nodige voedingsstoffen aanbrengen.
Zowel evenwichtig eten als dagelijks bewegen is belangrijk voor de gezondheid.
De actieve voedingsdriehoek steunt op drie principes:
Evenwicht
Voor een evenwichtige voeding eet je best dagelijks voedingsmiddelen uit elk vak.
Hou wel rekening met de grootte van de vakken: eet in verhouding meer uit de
grote vakken en minder uit de kleine.
Variatie
Niet alleen variatie tussen de verschillende groepen is belangrijk maar ook afwisseling binnen dezelfde groep. Elke groep bevat een enorme keuze aan voedingsmiddelen. Eet elke dag uit ieder vak en zorg voor variatie binnen elk vak. Dit is
belangrijk omdat elke groente een verschillende vitamineaanbreng heeft. Bloemkool,
bijvoorbeeld, bevat meer vitamine C dan wortelen, maar die bevatten dan weer
meer bètacaroteen (= pro-vitamine A).
Matigheid Respecteer de aanbevolen hoeveelheden binnen de verschillende groepen. Spring
vooral spaarzaam om met de producten uit de top.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Uit onderzoek blijkt dat overgewicht het risico op ziekten, zoals hart- en vaatziekten, hoge
bloeddruk, suikerziekte … doet toenemen. Het is belangrijk om overgewicht en obesitas
te voorkomen. Dit kan door gezond te eten en voldoende te bewegen.
7
Er zijn geen goede of slechte voedingsmiddelen, wel goede of minder goede voedingspatronen. De actieve voedingsdriehoek laat zien van welke voedingsmiddelen je
meer moet eten en van welke je minder moet ‘snoepen’. De totale voedingsinname
gespreid over de hele dag is hierbij belangrijk.
Spreid de aanbevolen inname van 300 gram groenten over de verschillende maaltijden.
Gebruik niet teveel zout, bouillonblokjes, vet, room of saus bij de bereiding en voeg
ook aan tafel geen extra zout toe. Gebruik bij de bereiding van soep maximum 1 bouillonblokje per liter water.
De voedingsdriehoek is opgedeeld in de volgende vakken:
Fruit
Lichaamsbeweging is naast gezond eten een belangrijk element voor een goede
gezondheid. Een volwassene zou elke dag minstens 30 minuten matig intensief
moeten bewegen (of elke dag 10.000 stappen zetten of minstens drie keer per
week 20 minuten intensief bewegen). Kies activiteiten die passen in je dagelijkse
bezigheden zoals fietsen naar je werk, de trap nemen i.p.v. de lift, stevig doorstappen,
zwemmen, dansen … Ben je al lange tijd inactief of heb je gezondheidsproblemen,
raadpleeg dan eerst je arts voor je intensief begint te sporten.
Water
Water of vocht is een essentieel deel van ons lichaam. In normale omstandigheden
zou je minstens 1,5 liter per dag moeten drinken. Drink bij voorkeur minstens
1 liter water en vul eventueel aan met andere dranken uit deze groep. Bij
intensief sporten, zwaar werk of als het erg warm is, drink je best meer. Dranken
die tot deze groep behoren zijn water, koffie, thee. Light frisdranken behoren ook tot
deze groep, maar worden best beperkt tot maximum 0,5 liter per dag. Ook andere
voedingsmiddelen kunnen bijdragen tot je dagelijkse vochtinname, maar zij behoren
niet tot dit vak, bijvoorbeeld soep, melk, vruchtensappen, groentesappen.
Graanproducten en aardappelen
Graanproducten (granen, bloem, brood, rijst, deegwaren, couscous, ontbijtgranen …)
en aardappelen zijn een bron van meervoudige (complexe) koolhydraten, plantaardige
eiwitten, voedingsvezels, vitamines en mineralen.
Kies zoveel mogelijk voor de volkoren/vezelrijke soorten zoals: bruin of
volkorenbrood, muesli, gekookte aardappelen, volkoren pasta. Matig de
toevoeging van vet en suiker.
Groenten
Groenten zijn een bron van voedingsvezels, vitamines en mineralen. Dagelijks gebruik
en afwisseling binnen de groentesoorten is belangrijk omdat niet alle groentesoorten
dezelfde vitamines en mineralen bevatten.
Kies bij voorkeur voor verse en diepvriesgroenten zonder toevoegingen. Ook
soep en groenten uit blik behoren tot deze groep, maar brengen soms veel zout aan.
Fruit is een bron van enkelvoudige koolhydraten, voedingsvezels, vitamines en mineralen.
Groenten en fruit bevatten andere soorten en hoeveelheden vitamines en mineralen,
daarom kunnen ze elkaar niet vervangen. Je eet dus best dagelijks zowel fruit als groenten.
Binnen de fruitgroep vind je alle soorten vers, diepvries- en gedroogd fruit, fruit uit blik
of glas, vruchtenmoes en vruchtensappen. Fruit is een ideaal tussendoortje of dessert
maar kan zeker ook als broodbeleg gebruikt worden. Vers fruit heeft de absolute
voorkeur en diepvriesfruit zonder toevoegingen is een goed alternatief.
Melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten
Melkproducten (melk, yoghurt, kaas en karnemelk) en calciumverrijkte sojaproducten
(sojadrank, sojadessert en sojayoghurt) zijn bronnen van eiwitten, calcium en de
B-vitamines. Kies bij voorkeur halfvolle of magere melkproducten.
Vlees, vis, eieren en vervangproducten
Vlees, vis, eieren en vervangproducten (droge peulvruchten, noten en plantaardige
vleesvervangers) zijn bronnen van eiwitten, vitamines en mineralen. De totale hoeveelheid eiwitten die we per dag nodig hebben, is beperkt (± 10% van de energie).
De dierlijke producten binnen deze groep zijn belangrijke, goed opneembare ijzerbronnen. Kies bij voorkeur magere vleessoorten en vervang vlees 1 à 2 maal
per week door vis, ook door vette vis. Vette vis brengt onverzadigde vetzuren
(de zogenaamde EPA) aan die o.a. positief zijn voor de hart- en bloedvaten. De
vervangproducten kunnen ook als alternatief voor vlees gebruikt worden. Eet
je uitsluitend vegetarisch dan is het wel belangrijk dat je deze voedingsmiddelen combineert of samen met eieren of melkproducten gebruikt.
Smeer- en bereidingsvet
Naast energiebron zijn smeer- en bereidingsvetten belangrijk voor de aanbreng van
essentiële vetzuren (de omega 3- en 6-vetzuren) en vetoplosbare vitamines (A, D, E en K).
Bij vetten maken we een onderscheid tussen verzadigde en onverzadigde
vetzuren. Je kiest best voor producten rijk aan onverzadigde vetzuren.
Vetstoffen die zacht en vloeibaar zijn als ze uit de koelkast komen, zijn rijk
aan onverzadigde vetzuren. Verzadigde vetten daarentegen zijn hard en
moeilijker smeerbaar op koelkasttemperatuur.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Lichaamsbeweging
9
Restgroep
In deze groep zitten de producten die je niet echt nodig hebt omdat ze geen of nauwelijks
essentiële voedingsstoffen aanbrengen, maar wel veel vet en/of suiker en/of alcohol. Deze
groep bevat o.a. suiker en suikerwaren, gebak, gesuikerde dranken en alcohol. Gebruik
deze met mate of slechts uitzonderlijk, bijvoorbeeld bij een feestelijke gelegenheid.
Praktische dagelijkse aanbevelingen voor volwassenen per groep van de actieve
voedingsdriehoek.
De actieve voedingsdriehoek,
groepen
volwassenen
19-59 jaar
ouderen, 60 jaar
en ouder
Lichaamsbeweging
bv. stevig doorstappen, fietsen,
zwemmen
30 minuten
30 minuten
1,5 liter
1,5 liter
Watergroep
waarvan minstens 1 liter water
5g vetstof op snede brood van 30g
200g gekookte wortelen
75g salade
100g kip bereid
15g boter/bereidingsvet
20g smeerkaas op snede brood
van 30g
Graanproducten en aardappelen
5-9 sneden
Groot brood, bruin (1 snede = 30-35 g) 7-12 sneden
3-5 stuks (210-350 g) 3-4 stuks (210-280 g)
Aardappelen (gekookt, 1 = 70 g)
300 g
Fruit, vers
2-3 stuks (250-375 g) 2-3 stuks (250-375 g)
Melkproducten en calciumverrijkte
sojaproducten (1 glas = 150 ml)
450 ml = 3 glazen
Melk, halfvol
van 150 ml
20 g of 1 sneetje
Kaas, mager
600 ml = 4 glazen van
150 ml
20-40 g of 1-2 sneetjes
100 g bereid
Vlees, vis, eieren en
vervangproducten, bereid gewogen gewogen = 125 g
rauw gewicht
100 g bereid
gewogen = 125 g
rauw gewicht
Smeer- en bereidingsvet
Smeervet
Bereidingsvet
5 g per sneetje
10 tot 15 g
Restgroep:
beperken tot maximaal 10% van de
totale energieconsumptie
(= maximum 10%)
5 g per sneetje
10 tot 15 g
Niet nodig
Maximum 10%
Niet nodig
Maximum 10%
200g gekookte aardappelen
(in twee verschillende snijvormen)
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
300 g
Groenten, rauw of bereid
11
Als je een donororgaan krijgt, moet je afweeronderdrukkende medicatie innemen.
Hierdoor word je vatbaarder voor ziekteverwekkende kiemen die aanwezig kunnen
zijn in onze voedingsmiddelen. Maar het is niet alleen belangrijk wat je eet, ook hoe
je je voedsel bereidt speelt een rol. Hygiëne is hierbij essentieel.
De eerste 3 maanden na transplantatie moet je vooral op de volgende
voedingsadviezen letten:
Sommige voedingsmiddelen kunnen schadelijke kiemen en/of schimmels bevatten.
Deze voedingsmiddelen vermijd je daarom best de eerste 3 maanden na de
transplantatie:
Rauw of onvoldoende verhit vlees, bv. biefstuk, gevogelte, gehakt …
Rauwe of onvoldoende verhitte vleeswaren, onvoldoende doorbakken vleesbereidingen, bv. rosbief, filet americain …
Rauwe of onvoldoende verhitte vis bv. haring, sushi, schaal- of schelpdieren
(oesters) …
Voorverpakte gerookte vis in vacuümverpakking, bv. gerookte makreel, zalm of
paling …
Rauwe eieren en gekookte of gebakken eieren waarbij dooier en eiwit niet helemaal
gestold zijn
Gerechten waarin rauwe eieren verwerkt zijn die daarna niet verhit worden, bv.
bavarois, zelfgemaakte mayonaise, mousse, tiramisu …
Maaltijden die door thuisbezorgdiensten zoals het OCMW, mutualiteiten,
Solidariteit van het Gezin … geleverd worden en die voldoen aan eventuele
dieetrichtlijnen die u moet volgen, zijn veilig te gebruiken.
Hou wel rekening met volgende aandachtspunten:
Eet de maaltijd zo snel mogelijk op en vries (overschotten) niet in.
Afhaalmaaltijden type Chinees, pizza, frituur… zijn te vermijden in deze fase
na de transplantatie.
Kant-en-klare maaltijden vb. van slager of traiteur: let op houdbaarheids-datum,
transporteer en bewaar gekoeld, verwarm zeer goed voor gebruik, vries niet
in. Vermijd koude schotels.
Alle soorten onverpakt ijs, milkshake, softijs
Gerechten uit de automaat, van marktkramen …
Beschadigd, ongewassen fruit (rotte plekjes)
Beschadigde, ongewassen groenten
Onverpakte slaatjes, lang bewaarde rauwkostsalades
Enkele voorbeelden van kazen die bereid kunnen zijn van rauwe melk (“au lait cru”)
Hygiënerichtlijnen bij aankoop, bereiding en bewaring van voedingsmiddelen
Je moet bepaalde voedingsmiddelen achterwege laten, maar ook goede hygiëne
is belangrijk. Hieronder enkele aandachtspunten die belangrijk zijn bij de aankoop,
bereiding en bewaring van voeding.
Brie, Camembert, Roquefort, Gorgonzola, Pas De Rouge, Reblochon De Savoie,
Gruyere, Emmental, Comté, Entremont, Pecorino …
Algemeen
Rauwe melk en producten bereid van rauwe melk:
Bekijk steeds de verpakking of het etiket van het product. Als er rauwe melk gebruikt
werd, eet u de kaas best niet. Kazen met als ingrediënt gepasteuriseerde melk zijn
veilig. Bij aankoop in een kaaswinkel of –kraam vraagt u dit best aan de verkoper.
In voedingsmiddelen kunnen schadelijke kiemen aanwezig zijn als ze onvoldoende
zijn gewassen, onvoldoende zijn verhit, niet goed zijn bewaard, niet hygiënisch zijn
bereid, niet op de juiste manier zijn vervoerd of niet hygiënisch zijn verstrekt.
Gebruik best elke dag schone vaatdoeken (wassen op 60°C).
Vaatdoeken/sponsjes zijn broeihaarden van kiemen. Koop regelmatig een nieuwe
afwasborstel.
Verschoon de baby niet in de keuken.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
04. Hygiëne in de keuken
13
Koop geen voedingsmiddelen met een gescheurde, gedeukte of op een andere
manier beschadigde verpakking. Koop geen blikken met blutsen of blikken die bol
staan.
Controleer de houdbaarheidsdatum.
Neem gekoelde en diepvriesproducten als laatste uit de rekken.
Vervoer gekoelde producten in een koeltas. Neem de kortste weg naar huis, maak
geen ommetje.
Producten die in de supermarkt gekoeld of bevroren bewaard worden, moeten
ook thuis zo snel mogelijk weer terug in de koelkast of diepvriezer.
Eten klaarmaken
Was je handen vóór, tijdens en na de bereiding met warm water en zeep. Droog
ze goed af. Was ook telkens je handen na het aanraken van rauw vlees/vis, na het
gebruik van het toilet, na het snuiten van de neus en na contact met huisdieren.
Gebruik proper keukengerei, gereinigd met heet water en een afwasmiddel.
Ontdooi diepgevroren producten op een bord in de koelkast of microgolfoven. Laat
ze nooit op kamertemperatuur ontdooien.
Was groenten en fruit goed. Schil en versnij ze vlak voor gebruik.
Gebruik geen snijplank en borden van hout en kunststof, maar bij voorkeur van
glas of aardewerk.
Vermijd contact tussen rauw en bereid voedsel. Gebruik bijvoorbeeld niet dezelfde
snijplank voor een rauwe kip en een gebakken kip als je ze tussendoor niet grondig
hebt gereinigd.
Ruim afval meteen op, zet eventuele restjes meteen in de koelkast en hou de vuile
vaat apart.
Let erop dat de voedingsmiddelen voldoende verhit worden (min 75°C tot in de
kern). Dit geldt zeker voor voedingsmiddelen die je opwarmt in de microgolfoven.
Roer deze regelmatig om bij het opwarmen. Handig hulpmiddel is een keukenthermometer. Je kan ook een “spies” in een stuk vlees of gerecht prikken om de
gaarheid en temperatuur (op pols) te evalueren. Als het vlees nog bloederig is of
lauw aanvoelt, moet het zeker nog langer garen. De temperatuur van het bord (of
een ander recipiënt) is geen garantie voor een goed verwarmd gerecht.
Houd voedsel niet onnodig warm; dien het na bereiding zo snel mogelijk op.
Laat een koud buffet niet langer dan één uur op tafel staan, zeker niet bij zomerse
temperaturen.
Bewaren van voeding
Controleer regelmatig de temperatuur van je koelkast en diepvries. De koelkasttemperatuur wordt best ingesteld op 2°C; de diepvriestemperatuur moet -18°C of
lager zijn. Invriezen moet gebeuren bij -24°C.
Maak de koelkast en diepvriezer regelmatig schoon.
Verwijder vervallen producten.
Koel de gerechten die koud worden gegeten zo snel mogelijk af door de pan in een
bak met koud water te zetten en af en toe te roeren. Als je het eten wil bewaren,
zet het dan onmiddellijk in de koelkast als het voldoende afgekoeld is.
Bewaar restjes niet langer dan 2 dagen in de koelkast en 3 maanden in de diepvries.
Dek producten goed af in de koelkast.
Bewaar rauwe producten gescheiden van bereide producten.
Bewaar eieren ook in de koelkast.
Bewaar open verpakkingen altijd in de koelkast en zo kort mogelijk. Bij twijfel altijd
weggooien.
05. Invloed van voeding op
de medicatie - vermijden
van pompelmoessap
In pompelmoes zitten stoffen die de goede werking van je medicatie verstoren. Je
mag dus geen pompelmoes, granaatappel en ‘Sevilla’/wijnappelsienen eten en het
sap van deze vruchten ook niet drinken.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Aankopen van voeding
15
Door gebruik van afweeronderdrukkende medicatie kunnen er verschillende bijwerkingen optreden. Een aantal van deze bijwerkingen kunnen voor jouw voeding van
belang zijn en worden hieronder beschreven. Dit kan echter van persoon tot persoon
verschillen: individuele aanpassingen zijn hierbij nodig. Je diëtist(e) kan helpen.
Wat bij hypertensie of hoge bloeddruk?
Een hoge bloeddruk heeft een negatief effect op het hart, de bloedvaten en de nieren.
Volg daarom je bloeddruk goed op.
Naast medicatie kan ook een te hoge zoutinname leiden tot een hoge bloeddruk.
Beperk daarom best de inname van zout. Zout zit van nature in vrijwel alle voedingsmiddelen, maar bij veel producten wordt extra zout toegevoegd tijdens het productieproces. Onze dagelijkse voeding bevat normaal voldoende zout om aan de behoeftes
van ons lichaam te voldoen. Het zout dat je extra toevoegt bij het koken is eigenlijk
overbodig en kan nadelig zijn.
Volgende tips kunnen helpen om je zoutverbruik te verminderen:
Voeg geen zout, zeezout of kruidenzout toe tijdens het bereiden van de maaltijd of
aan tafel.
- Je kan extra smaak toevoegen door creatief te zijn met verse en gedroogde
kruiden en specerijen, bv. peper, nootmuskaat, kerrie, peterselie, bieslook, look,
ui, citroen … Een overzicht van courante kruiden en specerijen en hun toepassingsmogelijkheden vind je terug in de bijlage.
- Geef de voorkeur aan kooktechnieken waarbij de smaak goed bewaard blijft
zoals bereidingen in papillot, roosteren, grillen, braden, stomen…
- Zelfgemaakte marinades kunnen een goede smaak geven aan bereidingen.
- Zet geen zout, zeezout of kruidenzout op tafel. Ook vervangzout, te verkrijgen bij
de apotheek, vermijd je best gezien dit het verlangen naar zout op lange termijn
niet doet afnemen.
Beperk het gebruik van voedingsmiddelen die veel zout bevatten zoals:
- conserven (uitzondering: blikfruit)
- kant-en-klare producten, zowel vers als diepvries bv. kant-en-klare maaltijden,
pizza, kant-en-klare soepen …
- gerookte en gezouten vleeswaren bv. rookvlees, salami …
- gerookte en gepekelde of opgelegde vis bv. gerookte zalm, rolmops …
- smeerkaas, vaste kazen, Franse en schimmelkazen en feta. Deze bevatten meer
zout dan kazen zoals witte kaas, cottage cheese, ricotta, mozzarella, verse
geitenkaas…
- instant soep, saus, kant-en-klare vlees- en visextracten, kant-en-klare tapenades …
- bouillonblokjes. Bereid daarom liever zelf een bouillon met vlees, vis of groenten
als basis voor soepen en sauzen
- mosterd, ketchup, tomatenpuree, pickles, augurken, zilveruitjes, sojasaus,
worcestersaus, sambal … Gebruik eventueel de zoutarme variant. Deze zijn
echter kaliumrijk, raadpleeg een diëtist(e) als je een niertransplantatie kreeg.
- kruidenmengsels zoals spaghettikruiden, kippenkruiden, viskruiden, barbecuekruiden …
- zoute snacks zoals chips, aperitiefkoekjes, gezouten nootjes, hartige snacks
- smeer- en bereidingsvet in gezouten vorm. Gebruik de zoutarme varianten
- zoutrijke waters zoals Vichy en Appolinaris
- groentesappen
Soms moet een zoutbeperkt dieet voorgeschreven worden. Je behandelende arts
beslist hierover. Bij dit dieet wordt de hoeveelheid zout in je voeding beperkt. De
diëtist(e) kan je verder begeleiden bij het maken van goede keuzes.
Ook lichaamsbeweging en op je gewicht letten kunnen je helpen om je bloeddruk
onder controle te houden.
Wat bij een verhoogde cholesterolwaarde?
Cholesterol is een vetachtige stof die ons lichaam nodig heeft als bouwstof voor onze
lichaamscellen, de productie van hormonen en galzuren en voor de werking van de
hersenen en het zenuwstelsel. We hebben cholesterol dus nodig om ons lichaam
goed te laten functioneren. Een teveel aan cholesterol is echter schadelijk voor hart
en bloedvaten.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
06. Voedingsadviezen bij
neveneffecten van de
medicatie
17
Onze voeding bevat verschillende soorten vetten: verzadigd vet, onverzadigd vet en
transvetzuren.
De cholesterolwaarde in ons bloed stijgt onder invloed van de hoeveelheid verzadigde
vetten in onze voeding: zij komen voornamelijk voor in dierlijke producten zoals vlees,
vleeswaren, kaas, volle melk en melkproducten zoals volle yoghurt, pudding, room,
boter… Kies bij voorkeur de magere soorten van deze producten. Een uitzondering
zijn visvetten, deze brengen wel goede vetten aan.
Onverzadigd vet verlaagt het cholesterolgehalte. Dit is te vinden in plantaardige vetten
zoals olie, vloeibare margarine, sommige minarines en margarines, noten, avocado
en in vette vis.
Gebruik een minarine of margarine met een goede vetsamenstelling, m.a.w. met
overwegend onverzadigde vetten. Goede minarines en margarines zijn vloeibaar of
goed smeerbaar als ze uit de koelkast komen. Gebruik liever niet de harde soorten,
want bij het harden van vetten ontstaan transvetzuren die ook het cholesterolgehalte
doen stijgen. Transvet wordt ook vaak verwerkt in gebak en koekjes, kant-en-klare
producten … Probeer deze te beperken.
Eet niet te vaak vetrijke tussendoortjes zoals chocolade, gebak, koekjes, chips, ijs …
Kokosvet en -olie, palmvet en -olie en cacaoboter zijn evenmin geschikte vetten en
doen de cholesterol stijgen.
Voedingsmiddelen die van nature rijk zijn aan cholesterol eet je best met mate:
Eieren: maximum twee per week
Orgaanvlees: gebruik beperken tot 1 maal om de 2 weken
Schelp- en schaaldieren zoals garnalen, sint-jakobsschelpen, krab en kreeft.
Opmerking: Bereide mosselen en oesters brengen wel goede cholesterol aan en
zijn vrij te gebruiken (let wel: rauwe mosselen/oesters blijven te vermijden de eerste
drie maanden na transplantatie).
Ook beweging is goed om het cholesterolgehalte te verbeteren en voorkomt
overgewicht. Een te hoog gewicht heeft immers ook een negatief effect op het
cholesterolgehalte.
Als uitgebreide adviezen voor cholesterolarme voeding nodig zijn, zal de diëtist(e) u
verder adviseren en begeleiden om goede keuzes te maken.
Wat kan ik doen bij botontkalking of
osteoporose?
Bij het ouder worden verliest het bot langzaamaan steeds meer mineralen, voornamelijk kalk. Het botweefsel wordt hierdoor minder sterk waardoor de botten geen grote
belasting meer kunnen verdragen, vlug breken (vooral pols en heup) en inzakken (de
ruggenwervels). Dit wordt osteoporose of botontkalking genoemd.
Als gevolg van de lange ziekteperiode voorafgaand aan de transplantatie waarbij je
vaak weinig beweging en eetlust had, kan botontkalking ontstaan. Ook bij het gebruik
van bepaalde medicatie na de transplantatie is de kans op botontkalking verhoogd.
Met een botmeting of botdensitometrie kan de botmassa beoordeeld worden.
Om de botten te beschermen tegen verdere verzwakking is het belangrijk om
voldoende calcium (of kalk) en vitamine D in te nemen.
De belangrijkste bronnen van calcium zijn melk, melkproducten en kaas. Het advies
is om dagelijks minimaal ½ l melk of melkproducten en 1 plak kaas (25 gram) te
gebruiken.
Vitamine D verbetert de opname van calcium in het lichaam. Ons lichaam maakt
vitamine D voor het grootste deel zelf aan met behulp van zonlicht. De belangrijkste
bronnen van vitamine D in de voeding zijn minarine, margarine en bak- en braadvet
(met uitzondering van olie).
Ook lichaamsbeweging is belangrijk aangezien dit de botafbraak vertraagt.
Regelmatig worden er ook calcium- en/of vitamine D-supplementen voorgeschreven
om de botontkalking te remmen en de botvorming te stimuleren.
Maak je je zorgen om je calciuminname, dan kan de diëtist(e) je helpen.
Diabetes Mellitus of suikerziekte
Bij diabetes is de hoeveelheid glucose in het bloed (bloedsuiker of glycemie) te hoog
omdat het lichaam onvoldoende insuline aanmaakt of omdat het lichaam ongevoelig
is geworden voor het effect van insuline. Hierdoor kunnen de lichaamscellen de suiker
uit de voeding onvoldoende opnemen om daar te gebruiken als energiebron.
Wanneer bij jou diabetes wordt vastgesteld, krijg je een verwijzing naar de diëtist(e)
voor uitleg en begeleiding van het dieet. Soms is dit dieet slechts tijdelijk. Ook hier zal
het vermijden van overgewicht en het onderhouden van lichaamsbeweging onderdeel
uitmaken van de behandeling.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Het overgrote deel van de hoeveelheid cholesterol in ons lichaam maken we zelf aan
(70 à 80%), het andere deel komt uit onze voeding. Er wordt een onderscheid gemaakt
tussen goede (HDL) en slechte cholesterol (LDL). Bij een verhoogde cholesterol gaat
het voornamelijk om de slechte cholesterol (LDL).
19
Alcohol levert heel wat kilocalorieën aan. Het wordt beschouwd als een “lege caloriebron” aangezien er geen noodzakelijke voedingsstoffen en/of vitaminen geleverd
worden.
Alcohol is nadelig voor de bloeddruk, verhoogt het lichaamsgewicht en is schadelijk
voor de lever- en pancreascellen. Bovendien kan alcohol reageren met bepaalde
medicatie.
Overmatig gebruik van alcohol is belastend voor de lever.
Ná een lever- of pancreastransplantatie geldt een absoluut alcoholverbod!
Ná een hart- of niertransplantatie spring je best matig met alcohol om d.w.z. dat
bij bijzondere gelegenheden een glas wijn, bier of schuimwijn best kan, maar
maximum 1 consumptie/dag voor vrouwen en maximum 2 consumpties/dag
voor mannen.
Alcoholvrije wijnen en alcoholvrije bieren bevatten weinig of geen alcohol, maar zijn
vaak rijker aan suikers. Bij diabetes of overgewicht drink je bij voorkeur alcoholische dranken met een lager alcohol- en suikergehalte bv. droge wijn, droge sherry,
champagne, bier (type pils)… i.p.v. de alcoholvrije versies.
Wanneer je diabetes hebt en bloedsuikerverlagende medicatie of insuline gebruikt,
denk er dan aan dat alcohol de werking van deze medicatie versterkt zodat je een
plotse bloedsuikerdaling kan krijgen. Alcohol kan tot 36 uur na gebruik de bloedsuiker
doen dalen. Eet daarom een extra hapje dat koolhydraten bevat (bv. toastje, broodje,
kaaskoekje…) wanneer je alcohol los van een maaltijd drinkt. Blokjes kaas, salami,
vis, dipgroenten … vullen wel de maag maar doen de bloedsuikerwaarde niet stijgen
en kunnen dus geen plotse bloedsuikerval als gevolg van alcohol opvangen.
Overleg steeds met de arts of diëtist(e) of alcohol in jouw persoonlijk geval kan.
08. Gezonde voeding hoeft
helemaal niet duur,
ingewikkeld en
tijdrovend te zijn
Het aanbod aan voedingsmiddelen is de laatste jaren sterk toegenomen. Meer variatie
is dus mogelijk. Met verse, betaalbare voedingsmiddelen kan iedereen heerlijke
gerechten op tafel zetten.
Gezond koken hoeft helemaal niet duur, ingewikkeld en tijdrovend te zijn.
Enkele tips om gezond, gevarieerd en budgetvriendelijk te koken:
Vergelijk prijs/kwaliteit per eetbaar gewicht in de verschillende warenhuizen/winkels.
De prijzen kunnen sterk verschillen tussen een grootwarenhuis en een buurtnachtwinkel of tussen een winkel in de stad of een landelijk gelegen winkel.
Kies producten in bulk (niet voorverpakt). Deze zijn meestal goedkoper dan voorverpakte producten en je kan de portiegrootte zelf bepalen. Vergelijk de prijs van
voedingsmiddelen per kilogram of per liter bij je aankopen. In bepaalde winkels
wordt deze eenheidsprijs ook in de rayon aangebracht. Los verkochte wortelen,
bv., kosten per kilo meestal minder dan een voorverpakt pak van 1 kg.
Let op de kwaliteit: het goedkope voedingsmiddel mag op termijn niet duurder
uitvallen, bv. te rijp aangekocht fruit.
Ga naar de markt: soms zijn er op de markt koopjes te doen. Op de markt heb
je een aanbod van seizoensproducten en tegen sluiting worden soms kortingen
gegeven. Opgelet dit gaat soms over grote hoeveelheden, schat je verbruik in voor
de aankoop.
Verse basisvoedingsmiddelen zijn rijk aan essentiële voedingsstoffen en doorgaans
goedkoper dan bereide producten en kant-en-klare maaltijden. Voorbeeld: zelf
aardappelen schillen en bereiden is goedkoper dan bijvoorbeeld pureepoeders.
Groenten en fruit kennen periodes van grote aanvoer en periodes waarin ze minder
voorradig zijn. Koop op het juiste moment en vries de groenten en het fruit in. Dit is
interessant en de kwaliteit blijft behouden. Respecteer wel de invriestechniek en de
invriesperiode. Diepvriesgroenten en -fruit kunnen interessant zijn omdat ze onmiddellijk consumeerbaar zijn en dus niet meer geschild of schoongemaakt hoeven te
worden. Kiezen voor seizoensproducten geeft ook automatisch variatie aan je menu.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
07. Kan ik nog een glas
alcohol drinken?
21
Je hoeft niet altijd dure merkartikelen te kopen. De samenstelling is belangrijk (bv.
natriumarm water). In elke voedingsgroep is er een ruim aanbod aan goedkopere
producten.
Producten die op ooghoogte staan in de winkel zijn veelal duurder dan de producten
die op de laagste rekken worden geplaatst. Kijk dus ook eens op deze rekken bij
je aankopen.
Producten met speciale verpakkingen zijn meestal duurder maar niet beter dan de
basisproducten.
Ook minder dure vleessoorten/vleeswaren (bv. varkenshaasje, varkenslapje,
gekookte ham) passen in een gezonde voeding.
Maak een weekplanning op. Een goede planning helpt om goed te variëren en om
overschotten te vermijden.
Gebruik je budget doordacht. Dikwijls gaat nogal wat geld naar voedingsmiddelen
uit de restgroep bv. snoep, gebak, alcohol. Een boodschappenlijstje is een handig
hulpmiddel als je je niet wil laten verleiden tot onnodige aankopen.
Verzamel kortingsbonnen van producten in aanbieding die je echt nodig hebt en
die passen in jouw weekplanning. Dit kan je aankoopbudget doen dalen. Doe mee
aan promoties, voornamelijk voor minder seizoensgebonden voedingsmiddelen.
09. Mag ik na de
transplantatie op
restaurant?
Ja, maar enkel in betrouwbare restaurants met een goede reputatie. Je weerstand is
verlaagd en daarom ben je extra gevoelig voor schadelijke kiemen in voeding.
Praktische tips:
Restaurants met een moderne uitrusting bieden meer garanties. Hou je echter
steeds aan de tips om elk risico op voedselvergiftiging te beperken.
Let erop dat warme maaltijden altijd heet geserveerd worden.
Vraag dranken zonder ijsblokjes.
Vermijd in de mate van het mogelijke:
- Rauwkost.
- Rauw fruit dat je niet zelf gewassen en geschild hebt.
- Eet geen kazen van rauwe melk (kunnen onderdeel zijn van een kaasschotel)
(informeer je goed bij de uitbater/kok).
- Rauw vlees, rauwe vis of onvoldoende doorbakken vlees- en visgerechten.
- Rauwe of onvoldoende gekookte zeevruchten.
Als u ondanks alle maatregelen toch diarree krijgt, probeer dan in ieder geval voldoende
te drinken (2 tot 3 liter per dag) om uitdroging te vermijden. Gebruik wat extra zout
onder de vorm van bouillon, soep, zout flessenwater type Vichy of zoute koekjes.
Raadpleeg zo snel mogelijk een arts, zeker als u uitdrogingsverschijnselen opmerkt:
niet of nauwelijks plassen, diepliggende ogen, droge mond, lusteloosheid, niet meer
willen drinken, een droog aanvoelende huid zonder veerkracht.
10. Nuttige telefoonnummers
Wanneer je na het lezen van deze brochure, nog vragen hebt, aarzel dan niet een
diëtist(e) te contacteren. Een diëtist(e) kan ook helpen om het voedingsadvies individueel aan te passen.
Transplantatiecentrum, tel. 09 332 32 94
Harttransplantatie
Diëtiste: Linda Deschacht, [email protected], tel. 09 332 65 73
Verpleegkundig specialist: Yasmina De Block, [email protected],
tel. 09 332 69 76
Levertransplantatie
Diëtiste: Marleen Genetello, [email protected], tel. 09 332 28 42
Diëtiste: Jemina Van Loo, [email protected], tel. 09 332 48 01
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Gezonde voedingsmiddelen zoals groenten en fruit hebben een hoge voedingswaarde, ze bevatten veel vitaminen en mineralen. Gezonde voedingsmiddelen zijn niet
duurder dan minder gezonde voedingsmiddelen want op lange termijn hebben ze een
beter gezondheidseffect en zorgen ze voor minder kosten voor de gezondheidszorg.
23
Niertransplantatie
Diëtiste: Bea Moeykens, [email protected], tel. 09 332 25 77
Vragen? Noteer ze hier
Centrum voor Gezonde Voeding & Diëtiek
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
[email protected], tel. 09 332 49 32 (enkel tussen 12u en 13u30)
25
Kruiden en specerijen zijn ideaal om extra smaak te geven aan onze voeding. Zeker als
we onze zoutinname willen beperken, is het gebruik van smaakmakers aangewezen.
Kruiden kunnen alleen gebruikt worden in een gerecht of gecombineerd worden met
andere kruiden. Denk maar aan een bouquet garnie (laurier, tijm en bladpeterselie)
dat gebruikt wordt om bouillon en sauzen meer smaak te geven en aan Provençaalse
kruiden (tijm, oregano en rozemarijn).
Hieronder geven we een overzicht van enkele courante en enkele minder gebruikelijke
kruiden en specerijen en hun toepassingsmogelijkheden.
Anijs
Lekker bij
Broden, cakes en koeken, (fruit)salades
Gebruiken in
Soepen, stoofschotels, vis, gevogelte en groenten
Gebruikte delen Zaden, blad, bloemetjes en stengels
Basilicum
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Gebruik
Lamsvlees, kalfsvlees, kip, salades, tomaten-,
groente- en kippensoep
Combineert goed met knoflook
Mediterrane gerechten zoals pesto; azijn op smaak brengen
Gestrooid over salades en gesneden tomaten
Blad
Op einde toevoegen aan gekookte gerechten
Bieslook
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Bewaring
Gebruik
Salades, kruidenboter, ragouts, sauzen, dressing
Combineert goed met peterselie
Gerechten waarbij mayonaise wordt gebruikt zoals
gevulde eieren of dipsausje
Stengels, blad, bloem
Invriezen is een goede bewaarmethode
Op einde toevoegen aan gekookte gerechten
Bonenkruid
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Gebruik
Vinaigrettes en schapenkaas - bonen, vlees en wild
Combineert goed met kervel en dragon
Salades, ragouts
Vers, gedroogd
Mag mee bakken, braden en sudderen
Cayennepeper
Gebruiken in
Gebruik
Wordt gebruikt in tabasco, chilisaus en kerriepoeder
Een klein snufje is meestal genoeg
Citroenmelisse
Lekker bij
Gebruiken in
Visgerechten, soep, sauzen en omeletten
Thee van verse of gedroogde bladeren
Citroengras
Lekker bij
Aziatische keuken zoals Thaise, Indische en
Indonesische gerechten
Gebruikte delen Bladeren
Gebruik
Niet rauw
Stukken meekoken of stoven en vóór consumptie verwijderen
Dille
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruik
Soepen en sauzen
Bijzonder lekker bij zalm en andere vis
Wordt niet gecombineerd met andere kruiden
Gedroogd dillezaad wordt gebruikt voor het inleggen van
komkommers en augurken en om azijn te aromatiseren
Niet meekoken
Dragon
Lekker bij
Sauzen zoals bearnaise; vinaigrettes en mosterd
Gebruiken in
Onderdeel van kruidencombinatie “fines herbes”
Gebruikte delen Blaadjes en bloemen
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
12. Kruiden en specerijen
27
Gember
Kruidnagel
Lekker bij
Koek en gebak zoals ontbijtkoek en speculaas
Gebruiken in
Indonesische en Joodse keuken
Gebruikte delen Wortel, poeder
Lekker bij
Vruchtencompotes, marinades en koffie
Gebruiken in
Vleesgerechten, gehaktbrood, desserts, kruidkoek, glühwein
Gebruikte delen Hele gedroogde bloemknopjes of gemalen
Kaneel
Kurkuma
Lekker bij
Zoete gerechten zoals appelmoes, stoofperen; desserten,
snoep
Indische gerechten
Gebruiken in
Smaakmaker in koffie of thee
Gebruikte delen Gedroogde stokjes of poeder
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Lekker bij
In koek (speculaas), gebak, desserten en curry’s
Gebruikte delen Zaden en zaaddozen
Kervel
Lekker bij
Gebruiken in
Soepen, vinaigrettes, sauzen, salades, groenten, rauwkost,
koude gerechten en vis
Onderdeel van kruidencombinatie “fines herbes”
Knoflook
Lekker bij
Aioli, rouille, tapenade, pesto, knoflookboter
Gebruiken in
Lamsbout
Gebruikte delen Vers en poedervorm
Komijn
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Soepen, ragouts, groenten, bonen, rijst, rundvlees,
marinades en gebak
Gerechten waarbij mayonaise wordt gebruikt zoals
gevulde eieren of dipsausje
Onderdeel van kerriepoeder en ras-el-hanout
Koriander
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Zeevruchten, vis, rijst, curry, marinades, chutneys en gebak
Combineert goed bij peterselie, citroen en gember
Aziatische soepen en sauzen
Blaadjes, wortel, zaad
Laurier
Lekker bij
Gebruikte delen
Gebruik
In stoofpotten en soepen
Bladeren
Blad is niet eetbaar
Mag mee bakken, braden en sudderen
Lavas
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Bewaring
Kruidenmayonaises, sauzen, ragouts en salades
Soepen, bouillons en marinades
Vers of gedroogd
Kan goed ingevroren worden
Mierikswortel
Lekker bij
Aardappelen, bieten, selderij, vleeswaren, eieren, room en yoghurt
Gebruiken in
Sauzen, vinaigrettes, sandwiches, ragouts,
gerookte vis en schaal- en schelpdieren
Gebruikte delen Wortel: kan rauw, ingemaakt of gekookt gegeten worden
Munt
Lekker bij
Gebruiken in
Garneren van drankjes, fruitsalades en groenten - muntthee
In soepen en gehakt
Nootmuskaat
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Sauzen, compotes en desserts
Zuivelproducten, gerechten op basis van aardappelen,
eieren en kaas
Hele noot: raspen indien nodig (poeder)
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Kardemom
Aziatische gerechten
Soepen, sauzen, salades, linzen, rijst, eieren, vis en
schaal- en schelpdieren
Wortel die gekookt wordt en tot poeder gemalen
29
Oregano of wilde marjolein
Thaise (zoete) Basilicum
Lekker bij
Gebruiken in
Lekker bij
Thaise curies en roerbakgerechten
Gebruikte delen Blaadjes
Gebruik
Versnijden en op laatste moment bij bereiding voegen
Italiaanse en Provençaalse keuken - chili con carne
Onderdeel van Provençaalse kruiden en pizzakruiden
Tomaten, groenten, vis, peulvruchten, eieren,
vlees en gevogelte, dressings
Paprikapoeder
Lekker bij
Gebruiken in
Onmisbaar in Hongaarse goulash
Eieren, gevogelte, zeevruchten, mayonaise en verse kaas
Peterselie • Bladpeterselie
Lekker bij
Tabbouleh - onderdeel van combinatie “bouquet garni”
Gebruiken in
Garnering van soepen en ragout
Gebruikte delen Blaadjes
Peterselie • Wortelpeterselie
Gebruikte delen Penwortel
Bewaring
Gedroogd, geblancheerd en ingevroren
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Gebruik
Sauzen, eieren, groenten, vlees en gegrilde vis
Ragouts, soepen, cassoulets, gesmoord en gestoofd vlees,
tomatensaus en court bouillon - kruiden van azijn
Vers, gedroogd
Geschikt om te bakken, braden en sudderen
Vanille
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruikte delen
Gebruik
Tapioca, ijs, yoghurt en pudding
Stokje, in lengte open gesneden, in vloeistof laten weken zoals
melk en siroop
Gedroogde vrucht, (poeder), (vloeibaar)
Na gebruik stukje afspoelen = meerdere malen te gebruiken
Zuring “zurkel”
Rozemarijn
Lekker bij
Gebruiken in
Gebruik
Tijm
Wild en rood vlees
Slaatjes en sauzen
Mag mee bakken, braden en sudderen
Lekker bij
Gebruiken in
In salades en paling in ‘t groen
Soep of saus
Saffraan
Salie
Lekker bij
Italiaanse gerechten: saltimbocca, osso bucco
Ook frequent gebruikt in Franse, Engelse, Duitse en
Chinese keuken
Gebruiken in
Wit vlees, geroosterd varkensvlees, soepen en groenten,
geroosterd lamsvlees en thee
Gebruik
Mag mee bakken, braden en sudderen
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Lekker bij
Bouillabaisse en paella
Gebruiken in
Soep, ragout, rijst, curry, couscous, risotto en gebak
Gebruikte delen Meeldraden van de saffraan, (poeder)
31
13.Recepten
Onderstaande recepten kunnen u inspireren om gezonde, lekkere en kruidige
gerechten te bereiden.
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
Bron: Lekker Slank koken – Centrum voor Voedings- en dieetadvies
Universitair Ziekenhuis Gent.
33
Vragen? Noteer ze hier
Bronnen:
Brochure Harttransplantatie UZ Gent: osteoporose
www. Osteoporosestichting.nl
Nutrinews, maart 2012: gezonde voeding hoeft niet duur te zijn
www.vigez.be: gezonde voeding, vernieuwde voedingsdriehoek
Recepturen Lekker Slank koken, Centrum voor Voedings- en dieetadvies
Kruiden in boek Levensmiddelen, Könemann 1999
Kruiden in Ons Kookboek Kvlv 9e druk 2007
Foto’s porties, Epic-Soft Fotoboek – België
V O E D I NG N A TR ANSPLANTAT IE
www.nice-info.be: gezonde voeding hoeft niet duur te zijn
35
Verpleegkundig specialist:
Yasmina De Block,
[email protected], tel. 09 332 69 76
Levertransplantatie
Diëtiste: Marleen Genetello,
[email protected], tel.09 332 28 42
Diëtiste: Jemina Van Loo,
[email protected], tel.09 332 48 01
Niertransplantatie
Diëtiste: Bea Moeykens,
[email protected], tel. 09 332 25 77
Centrum voor Gezonde Voeding & Diëtiek
[email protected], tel. 09 332 49 32
(enkel tussen 12u en 13u30)
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ
Gent. Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.
MODULO.be - 338092 - mei 2014 (338)
Harttransplantatie
Diëtiste: Linda Deschacht,
[email protected], tel. 09 332 65 73
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
Transplantatiecentrum: tel. 09 332 32 94
UZ Gent
De Pintelaan 185
B 9000 Gent
T: +32 (0)9 332 21 11
[email protected]
www.uzgent.be