lesidee - Malmberg

LESIDEE, december 2012
Het geheime wapen van een
kikker
OVER HET LESIDEE
Samenvatting
In het zuiden van Japan is een kikker gevonden met vijf in plaats van vier vingers. Volgens de
onderzoekers is dit een evolutionair mysterie. Wat zouden de voordelen van deze vijfde vinger
kunnen zijn?
Hoort bij
4 havo; 4 vwo; 5 vwo
Trefwoorden
ademhaling, amfibieën, evolutie, generatio spontanea, kikker, ordening, pad, rudimentair
LESIDEE
Brontekst
Deze zeldzame kikker houdt er wel hele bijzondere verdedigingstechnieken op na: wanneer hij
zich bedreigd voelt, schiet een scherpe punt uit zijn duim. Slecht nieuws voor de dames: hij
gebruikt die duimen en doornen ook tijdens het paren.
Het draait allemaal om de kikker Babina subaspera. Hij leeft in het zuiden van Japan en heeft
in tegenstelling tot veel andere kikkers geen vier, maar vijf vingers. 'Waarom deze vijfde
vinger in sommige soorten voorkomt, blijft een evolutionair mysterie, maar de extra vinger van
deze kikker is in feite een pseudo-duim,' vertelt onderzoeker Noriko Iwai. 'In de duim zit een
scherpe doorn die uit de huid kan komen.'
Zowel mannetjes als vrouwtjes beschikken over die doorn, maar alleen de mannetjes
gebruiken deze ook. Uit experimenten van Iwai blijkt dat de heren de stekel gebruiken tijdens
gevechten en het paren. Voor dat laatste zijn ze waarschijnlijk ontstaan: de mannetjes kunnen
zich met de stekels aan het vrouwtje vastklemmen.
'Hoewel de pseudo-duimen wellicht ontstaan zijn voor het paren, is het duidelijk dat ze nu
gebruikt worden voor gevechten.' Zodra Iwai een kikker oppakte, gebruikte de kikker zijn duim
en stekel. En andere mannetjes vertoonden meerdere beschadigingen aan hun huid die
duidelijk door de stekels veroorzaakt zijn, zo is te lezen in het blad Journal of Zoology. 'Meer
onderzoek is nodig om te achterhalen hoe de pseudo-duim geëvolueerd is en hoe het komt dat
deze voor gevechten wordt gebruikt,' concludeert Iwai.
1
© Uitgeverij Malmberg
LESIDEE, december 2012
Bron: www.scientias.nl/geheim-wapen-van-een-kikker-ontdekt-doornen-die-uit-zijn-duimenschieten/74325 (19-10-2012)
Links



Foto van de nagel van de Babina subaspera:
www.reptilechannel.com/images/reptile-news/ottonfrog-spiked600.jpg
Foto's en tekeningen van de extra duim:
http://sbl.royalsocietypublishing.org/content/early/2010/02/04/rsbl.2009.1038/F1.expa
nsion.html
Zelf een kikker digitaal ontleden:
http://mariemarie0000.free.fr/fichiers/images/frog.swf
Vragen
Kikkers hebben normaal gesproken vijf tenen en vier vingers. De kikker die nu is gevonden is
dus een uitzondering op die regel. Er worden bij kikkers vaker soorten gevonden die niet
helemaal voldoen aan de standaard kikker. Zo werd in 2008 ontdekt dat een bepaalde kikker
(Barbourula kalimantanensis) op het Indonesische eiland Borneo geen longen heeft. Dit werd
pas dertig jaar na de beschrijving van de soort vastgesteld door een aantal exemplaren open te
snijden.
1
2
3
4
5
6
7
8
Hoe krijgt een kikker zonder longen de zuurstof binnen die hij nodig heeft voor zijn
verbranding?
Kikkers behoren net als de padden tot de amfibieën.
Noem zoveel mogelijk kenmerken waardoor biologen de kikker tot de amfibieën rekenen.
Er is een aantal verschillen tussen kikkers en padden.
Welke verschillen ken je? Gebruik hiervoor eventueel een naslagwerk of internet.
Er waren al wel kikkers bekend met nagels, maar die nagels komen alleen voor op de
achterpoten van de klauwkikkers. Een nagel op de voorpoten was niet eerder
waargenomen.
Wat is het voordeel voor de mannelijke kikker om een nagel op zijn voorpoten te hebben?
Alle kikkers hebben zowel aan hun voor- als achterpoten een rudimentaire teen of vinger.
Wat zijn rudimentaire organen? Noem enkele voorbeelden uit het dierenrijk.
In de brontekst staat dat de onderzoekers niet weten waarom deze kikkers een vijfde
vinger hebben.
Welke twee evolutionaire voordelen zou de extra vinger voor deze kikker hebben gehad?
In het oude Egypte waren alle kikkers heilig. De oude Egyptenaren dachten namelijk dat de
kikkers vanzelf uit de modder waren ontstaan en dus de geheimen van het leven kenden.
Oergoden werden dan ook vaak als mannen met een kikkerkop afgebeeld. Later werd deze
theorie generatio spontanea genoemd.
Wat is de Nederlandse betekenis van het begrip 'generatio spontanea'?
Leg uit wat de theorie van de generatio spontanea inhoudt.
2
© Uitgeverij Malmberg
LESIDEE, december 2012
Antwoorden
1
2
De kikker neemt alle zuurstof direct door zijn huid op.
De kikker behoort tot het rijk der dieren omdat zijn cellen geen celwand hebben en geen
bladgroenkorrels, maar wel een celkern. De kikker behoort tot de gewervelde dieren omdat
zijn lichaam tweezijdig symmetrisch is en een inwendig skelet heeft. De kikker behoort tot
de amfibieën omdat het vrouwtje eieren legt zonder schaal, de kikker koudbloedig is, als
jong dier ademhaalt door middel van kieuwen en de huid en als volwassen dier ademhaalt
door middel van longen en de huid.
3
Kikkers
hebben een gladde vochtige huid
hebben een slanke lichaamsbouw
hebben lange achterpoten met zwemvliezen
waarmee ze goed kunnen springen en snel
kunnen zwemmen
leggen hun eieren in een groep
in de bovenkaak zitten tanden
4
5
6
7
8
Padden
hebben een droge wrattige huid
hebben een lompe lichaamsbouw
hebben korte achterpoten waarmee ze
hoofdzakelijk lopen in plaats van springen
leggen hun eieren in lange snoeren
hebben geen tanden
Met deze extra stekel kan de mannelijke kikker zich tijdens het paren beter aan het
vrouwtje vastklemmen.
Rudimentaire organen zijn organen die door de aanpassing aan het milieu hun functie zijn
verloren. Bekende voorbeelden zijn achterpoten bij de walvis, poten bij de slang en
wormvormig aanhangsel en staartwervels bij de mens.
De kikker met de nagel kon zijn vrouwtjes beter vasthouden tijdens het paren en zichzelf
met de doorn beter verdedigen. Hij had dus een grotere kans op nakomelingen. Deze
nakomelingen hadden een grote kans om ook de extra nagel te hebben.
De Nederlandse naam voor generatio spontanea is 'spontane generatie'.
De theorie houdt in dat organismen vrij plotseling kunnen ontstaan uit levenloze of dode
materie.
3
© Uitgeverij Malmberg