Stop virussen

KOOPwijzer
Leren vernieuwen met ict
Juni 2007
Nummer 2
Ict op school KOOPwijzer
Vergelijkend onderzoek ict-producten en –diensten voor het onderwijs
Ict op school is onderdeel van Kennisnet Ict op school
Stop
virussen
In dit nummer:
5 Virussen, verspreiding en bestrijding
7 Antiviruspakketten in een netwerk
10 De pakkettentest
1
Voorwoord
Een virus op de (school)computer kan enorm veel schade aanrichten. Het is
daarom noodzakelijk een gedegen antivirusprogramma op de pc’s te installeren.
Maar voor welk pakket moet u kiezen? Met deze Koopwijzer willen wij u helpen
op deze vraag een antwoord te vinden. Deze koopwijzer is de eerste in een
reeks vergelijkelijkingen van ict-producten en -diensten voor het onderwijs.
De Koopwijzer van Kennisnet Ict op School
is bedoeld voor ict-coördinatoren en
eenieder die betrokken is bij de aanschaf
en gebruik van antivirussoftware voor het
onderwijs. Het doel is om inzicht te geven
in de werking van de verschillende pakketten zodat er – bij de aanschaf van een
nieuw pakket – een weloverwogen keuze
gemaakt kan worden. Onderwijsgevend
personeel wordt vaak niet betrokken bij
het nemen van deze beslissing. Toch zal
deze koopwijzer ook voor leraren en docenten interessante informatie bevatten.
Hoe is een virus te herkennen; wat doet
een virus met de computer; hoe verwijdert u een virus, en hoe houdt u een virus
tegen? Deze vragen worden in de inleiding
en het eerste hoofdstuk beantwoord. De
daarop volgende hoofdstukken zijn technischer van aard, maar bevatten voor elke
geïnteresseerde handige informatie.
Koopwijzers
Deze Koopwijzer is de eerste uit een
reeks (ict)productvergelijkingen voor het
onderwijs. De eerstvolgende Koopwijzer
zal gaan over digitale schoolborden.
De Koopwijzers zijn voor en door het
onderwijs ontwikkeld. Zie ook de verantwoording op pagina 14. Ervaringen
uit het onderwijs zijn het uitgangspunt.
Via het consumentenpanel verzamelen
we gebruikerservaringen. Ook peilen we
volgend schooljaar welke ict-producten
en –diensten nog meer in aanmerking
komen voor een vergelijking. Verder vragen we panelleden mee te doen aan het
zelf uitproberen van nieuwe producten.
Inhoud
3 Virussen herkennen
5 Virussen, verspreiding en bestrijding
Kortom, de Koopwijzers zijn voor
mensen uit het onderwijs. En daarom
krijgen we van u – de lezer uit het
onderwijs – graag feedback. Laat ons
weten wat u van deze uitgaven vindt via
onze info-mail [email protected].
7 Antiviruspakketten in een netwerk
10 De pakkettentest
14 Wat vindt u?
15 Voorkomen beter dan genezen
Ronald van Rooden,
Directeur belangenbehartiging
Kennisnet Ict op school
2
Virussen herkennen
Virussen herkennen
Een computer is tegenwoordig niet meer weg te denken. Bijna iedereen heeft
er thuis een staan en ook de meeste scholen zijn inmiddels voorzien van computernetwerken. Helaas zijn er met de komst van de pc ook virussen ontwikkeld. En dat betekent dat u tijdens het gebruik van de computer ook ‘gevaar’
zou kunnen lopen. Maar hoe is een virus te herkennen? Wat doet een virus
met de computer? En hoe krijgt u een virus weer van de computer af? In de
inleiding krijgt u informatie over computervirussen. Verderop leest u hoe
deze virussen zijn te stoppen.
Wat is een computervirus?
Een computervirus is een vorm van schadelijke software, die zich op diverse manieren in
een computer kan nestelen om zich vervolgens verder te verspreiden. Het blijft niet altijd
bij nestelen en verspreiden. In sommige gevallen kan het gebeuren dat uw computer blijvend beschadigd raakt, waardoor er niets anders op zit dan alles op uw computer opnieuw
te installeren. Zorg daarom voor een up-to-date back-up, zodat belangrijke informatie
niet verloren gaat. Per dag komen er tal van nieuwe virussen bij. Een aantal jaren geleden
werden de meeste virussen verspreid door diskettes. Nu zijn e-mail en internetgebruik
de grote boosdoeners. De meeste virussen worden gemaakt voor de Windowsomgeving. De
meeste mensen gebruiken computers met een versie van Windows (bijvoorbeeld XP, Vista)
als besturingsprogramma. Doorgaans hebben gebruikers van Linux, een alternatief besturingssysteem, en Apple-bezitters minder last van virussen. Over het waarom hiervan lopen
de meningen nogal uiteen. De een zegt dat het niet interessant is om voor een kleine groep
gebruikers een virus te schrijven, de ander zegt dat er virussen voor Microsoft worden
geschreven uit onvrede over de positie die deze marktgigant inneemt.
Een virus voorkomen
Om de kans op een virus zo klein mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat iedere computer en server wordt uitgerust met een virusscanner. Maar alleen het installeren van een
virusscanner is niet genoeg. Het updaten is net zo belangrijk. De meeste updates kunt u via
internet downloaden. Het makkelijkst is om de computer zo in te stellen dat er automatisch
en dagelijks wordt gekeken of er updates voor de virusscanner zijn. Als dat zo is, zullen
deze ook automatisch op uw computer worden geïnstalleerd. Er zijn twee manieren waarop
antivirussoftware (virusscanners) de virussen probeert te vinden en onschadelijk probeert
te maken.
Detectie door middel van virusdefinities
De antivirussoftware draait op de achtergrond constant mee en onderschept de bestanden
die het besturingssysteem probeert te openen, te sluiten of te e-mailen. De inhoud van de
bestanden wordt vervolgens nauwkeurig bekeken en vergeleken met de database waarin
bekende stukjes virale code staan. Als er een stukje code uit het bestand overeenkomt met
een code van een bekend virus, is het bestand mogelijk besmet. De gebruiker krijgt in de
meeste gevallen de keuze om het bestand te verwijderen, te repareren (dat lukt helaas
lang niet altijd) of in een aparte ‘ isoleercel’ te plaatsen waar het geen schade meer kan
aanrichten. Om deze aanpak goed te laten werken, is het van groot belang om constant de
laatste updates te hebben. Herkenningspatronen voor nieuwe virussen worden door de fabrikant van de antivirussoftware toegevoegd aan de bestaande virusdefinities en beschikbaar gesteld aan de gebruikers, zodat de software ook de nieuwe virussen kan herkennen.
Wildlist
De organisatie Wildlist
houdt een lijst bij van
virussen die nog in ‘het
wild’ worden gesignaleerd. Deze lijst wordt
bijgehouden door tachtig
virusspecialisten (werknemers van antivirus-organisaties).
Detectie door middel van ‘verdacht gedrag’
De antivirussoftware houdt draaiende programma’s in de gaten en kijkt of deze niet andere
bestanden of programmatuur proberen te benaderen en te modificeren. Voorbeeld: als u
in Microsoft Word een document aan het typen bent, is het verdacht als winword.exe (het
uitvoerbare bestand van Microsoft Word) probeert om notepad.exe te ‘veranderen’. Dit wordt
Zie: www.wildlist.org
Virussen herkennen
aangemerkt als verdacht gedrag en de virusscanner vraagt de gebruiker of dit wel of niet
geoorloofd is. Zodoende is het mogelijk om compleet nieuwe virussen – die dus nog niet in
de virusdefinities voorkomen – te kunnen tegenhouden.
Om infecties van virussen op een systeem te voorkomen, is het noodzakelijk dat er een goede
virusscanner op de computer is geïnstalleerd. Daarnaast is het van groot belang dat u als
gebruiker goed op de hoogte bent van wat wel en wat juist niet gevaarlijk is om te doen.
Het klakkeloos uitvoeren van een bestand dat binnenkomt van een onbekende afzender is
een voorbeeld van wat u beter niet kunt doen. Ook is het noodzakelijk het besturingsysteem
regelmatig te controleren op updates en patches, waardoor uw pc minder kwetsbaar wordt
voor virussen.
Moeilijk maken
Om het virusscanners lastiger te maken, worden er diverse camouflagetechnieken in virussen geprogrammeerd. Zo zijn er soorten die gebruik maken van encryptie, waardoor de
virale code wordt verborgen voor de antivirussoftware. Andere typen virussen proberen de
virusscanner een verkeerde positie door te geven, waardoor de antivirussoftware het virus
niet kan vinden. Een derde manier is dat een virus actief wordt wanneer er bepaalde handelingen zijn uitgevoerd. Bijvoorbeeld als een bepaald programma tien keer is opgestart,
slaat het virus zijn slag. En zo zijn er nog diverse andere manieren waarop een virus
probeert uw pc te infecteren.
Toch een virus
Het hangt van de situatie af wat de beste actie is na een besmetting. Soms is het zo dat bepaalde handelingen die noodzakelijk zijn om het virus onschadelijk te maken, juist worden
tegengehouden door het virus zelf. Als een virus bijvoorbeeld de virusscanner uitschakelt,
is het niet eenvoudig om de virusscanner alsnog het virus te laten vinden en de pc op te
schonen. In zo’n geval is het raadzaam om met een andere (virusvrije) computer op internet
op zoek te gaan naar informatie over hoe het virus kan worden aangepakt. Ook aanbieders
van antivirussoftware reageren vlot als er dergelijke virussen rondgaan, en verschaffen
vaak informatie over hoe u het virus kunt aanpakken.
Voorkomen is beter
Zowel thuis als op school is het zaak goed in de gaten te houden wat u nu eigenlijk uitvoert
op de computer. Software die u tijdens het surfen op internet tegenkomt, kunt u beter
niet klakkeloos installeren. Ook de bijlagen (attachments) van e-mails van bekenden – of
onbekenden – moet u niet zomaar openen. Zorg er voor dat uw antiviruspakket is voorzien
van de nieuwste updates. Het beste is natuurlijk om dit automatisch te laten uitvoeren.
Dit geldt overigens ook voor de updates van het besturingssysteem en de geïnstalleerde
software. Om de speelruimte van virussen te beperken kunt u een ‘gewone gebruiker’
(zonder beheerdersrechten) aanmaken op de computer, waarmee u de software alleen kunt
gebruiken. Voor het installeren of verwijderen van programma’s heeft u dan een apart
beheerdersaccount. Een goede firewall is bovendien aan te raden, omdat dit voorkomt dat
bepaalde poorten op de computer worden geopend waardoor kwaadwillenden mogelijk
toegang hebben tot uw pc.
De
virusscanner
testen
EICAR is een organisatie
die zich bezig houdt met
het testen van virusscanners. Dit bedrijf, dat
onafhankelijk onderzoek
doet, biedt op internet
verschillende variaties
van het EICAR testvirus
aan om de geïnstalleerde
virusscanner te testen.
Op verschillende manieren wordt het onschadelijke EICAR virus
aangeboden, zodat u kunt
controleren of de virusscanner hierop reageert.
Antivirus en ict-beleid op school
De meeste scholen hebben inmiddels een computernetwerk met een server (of meerdere
servers) en een groot aantal computers. Dat vereist veel onderhoud, hetgeen voor een
ICT-coördinator op een school niet meer te behappen is. Vaak wordt het onderhoud van
deze netwerken uitbesteed aan externe deskundigen of worden er netwerkbeheerders in
dienst genomen, die zich puur bezighouden met het onderhoud van het computernetwerk.
Leerkrachten en leerlingen moeten de computers probleemloos kunnen gebruiken. Zij willen zich geen zorgen maken over virussen. Wel moet beide groepen geleerd worden wat ze
kunnen doen bij twijfel en vreemde zaken kunnen herkennen die mogelijk het gevolg zijn
van een virus. Scholing en het maken van afspraken zijn hier op zijn plaats. Daarnaast moeten ze kunnen vertrouwen op de technische kennis van goed opgeleide netwerkbeheerders
of collega’s met verstand van zaken en uiteraard een goed werkend antiviruspakket.
Zie: www.eicar.org
Virussen, verspreiding en bestrijding
Virussen, verspreiding en bestrijding
Het gros van de computergebruikers weet dat het tegenwoordig verstandig is om een antivirusprogramma op de pc
te installeren. Maar waarvoor doet u dat eigenlijk? En hoe werken bepaalde pakketten in een netwerk, zoals u die
op school heeft?
Een virus op een computer kan ontzettend
schadelijk zijn, zeker als deze computer
zich in een netwerk bevindt. Het virus
kan zich dan nog sneller verspreiden en
het aantal bestanden dat hierdoor besmet
raakt is groot. Een virus kan bijvoorbeeld
zomaar teksten laten verschijnen op uw
scherm, e-mailberichten versturen aan
iedereen uit uw adresboek zonder dat u
hier weet van heeft en in het ergste geval
kan zelf de harde schijf gewist worden.
Overigens is het ook mogelijk dat u er
maar weinig van merkt wanneer de pc met
een virus is besmet.
Gelukkig bestaat er tegenwoordig een keur
aan software die u tegen kwaadwillenden
beschermen. Er is een keur aan antiviruspakketten en in de basis beloven ze allemaal
hetzelfde. Daarom hebben we een flink
aantal pakketten getest en bekijken we of er
ook nog andere mogelijkheden zijn om computervirussen buiten de deur te houden.
Virussen, verspreiding en bestrijding
Soorten virussen
Zoals je bij mensen allerlei virussen
hebt, zo is dat ook bij computervirussen. Wel zijn ze in een aantal hoofdtypen onder te verdelen.
Bootsectorvirussen
De bootsector is dat deel van een schijf
(meestal de harddisk) waarmee u de
computer laat opstarten. In deze sector
staat de programmatuur die de computer nodig heeft om het besturingssysteem in werking te laten treden. Een
Bootsectorvirus nestelt zich – zoals de
naam al aangeeft – in de bootsector
en wordt altijd uitgevoerd wanneer
u de computer aanzet. Tegenwoordig
komt dit type virus niet zo veel meer
voor, omdat het vrij eenvoudig met een
cd-rom omzeilt kan worden, waarna het
virus kan worden gewist.
Bestandsvirussen
Dit type virus kijkt naar de extensie
van een bestand en is de bekendste en
meest verspreide soort. Wanneer een
bestandstype overeenkomt met dat waar
het virus op ‘aast’, zal het virus zich
hier nestelen. Wanneer zo’n besmet bestand wordt geopend, kan het virus zich
in het geheugen nestelen en proberen
andere bestanden te besmetten.
Macrovirussen
Macro’s zijn een opeenvolging van handelingen en zijn eigenlijk echte programma’s in een applicatie. Ze komen
voor bij alle Office-toepassingen. Deze
vorm van virussen besmet op die manier
uw documenten. Meestal worden de oorspronkelijke macro’s vervangen door het
virusmacro, waardoor de totale Officeomgeving besmet raakt.
Stealth virussen
Deze virussen maken gebruik van een
groot arsenaal aan trucs om zich te
verschuilen voor de gebruiker en de
antiviruspakketten.
Polymorfe virussen
Dit soort virussen slaagt er in er steeds
anders uit te zien zodra het zichzelf kopieert. Het virus muteert als het ware.
Hoaxes
Hoaxes zijn misplaatste viruswaarschuwingen of grappen. Ze worden meestal
naar verschillende personen tegelijk via
e-mail verspreid. Als u melding krijgt
van een virus met de vraag om anderen
te waarschuwen, ga dan eerst na of het
geen hoax is.
Wormen
Wormen zijn programma’s met malafide bedoelingen, die zichzelf via
internet kunnen verplaatsen van de
ene computer naar de andere (bij een
zuiver virus is er hulp van ‘buitenaf’
nodig voor verspreiding naar een
andere computer). Een worm besmet
doorgaans geen bestanden, maar wil
zich verspreiden.
Trojan Horses
Een Trojan horse doet zichzelf voor
als nuttig programma, maar installeert
schadelijke software op de computer.
Met een dergelijk programma kunnen
derden meekijken op uw computer of
deze zelfs van afstand besturen. Zo kan
een hoop schade worden aangericht.
Een Trojan horse werkt alleen maar als
deze door de gebruiker is geïnstalleerd.
Verspreiding en bestrijding
Een virus komt natuurlijk niet zomaar
binnen, maar er zijn diverse manieren
om de computer te infecteren. Een belangrijke bron zijn de attachments bij
een e-mail bericht. Als u een mailtje
met een attachment van een onbekende
krijgt, is het raadzaam de bijlage
niet te openen. Nog beter is het om
dit bericht direct te verwijderen. Een
andere mogelijke besmettingshaard
zijn datadragers als usb-sticks en cdroms. U kunt het risico verminderen
door hier schijfbeveiliging op los te
laten. Natuurlijk moet u controleren
of de sites vanwaar u programma’s
downloadt betrouwbaar zijn. Ook kan
er via chatkanalen als MSN een virus
worden meegestuurd. Door op deze
manier alert te zijn, kan het risico op
een virus al flink verkleind worden.
Desondanks is een virusscanner geen
overbodige luxe.
Antiviruspakketten in een netwerk
Antiviruspakketten in een netwerk
Een antiviruspakket dat op scholen in een netwerk wordt geïnstalleerd, moet aan andere eisen voldoen dan een
pakket dat u thuis gebruikt. Immers, thuis hebt u doorgaans met één computer te maken terwijl u op school te
maken heeft met een netwerk dat in principe via een centrale server wordt beheerd. Een antiviruspakket moet daarom makkelijk van een centrale plek te besturen zijn. We zullen hier eerst wat dieper ingaan op netwerken.
In tegenstelling tot de thuissituatie, waar vaak maar een computer van een antiviruspakket hoeft te worden voorzien, heeft de school met meerdere pc’s in een netwerksituatie te
maken. Netwerken kunnen op diverse manieren worden opgebouwd en daardoor werken ze
ook allemaal net weer even anders. Zo kan er sprake zijn van een zogeheten Demilitarized
Zone (DMZ). In een dergelijke netwerksituatie is er een gedeelte dat zich bevindt tussen
het interne en externe netwerk. Het externe gedeelte is dan vaak internet. Zo hebben de
meeste netwerken een centrale mailserver die het in- en uitgaande e-mailverkeer in de
gaten houdt. Dit tussengebied is dan ook de plek waar er gecontroleerd moet worden op
virussen en andere kwaadwillende software. Het is in zo’n netwerk dan ook erg belangrijk
dat er geen internetverkeer is tussen losse pc’s en de ‘buitenwereld’, omdat er dan geen
goede controle op virussen kan plaatsvinden.
Een andere mogelijkheid is dat u in een netwerk gebruik maakt van een centrale proxyserver via welke al het internetverkeer verloopt. Het woord proxy betekent vrij vertaald
tussenpersoon en deze server – als het ware een intermediair – bevindt zich tussen de pc
van de gebruiker en de computer waar alle gegevens op staan. Het is dan noodzakelijk en
het veiligst om op deze centrale plek een virus-check te doen. Ook een controle op juiste
bestandstypes (denk aan downloads) is hier niet onverstandig.
Minder veilig is een doorgeefluik voor bepaald ip-verkeer. Via Network Address Translation (NAT) op de modem kunt u bijvoorbeeld een ftp-server opzetten of een webcam via
internet gebruiken. Heel handig en zinvol, maar het maakt uw netwerk veel kwetsbaarder. Simpel uitgelegd hebt u met NAT één adres naar buiten en vele adressen binnen het
netwerk, zodat meerdere computers via één modemrouter toch hun eigen internetverbinding kunnen hebben. Een NAT zit standaard in Linux en Windows 2003 Server, maar ook in
Internet Connection Sharing, een onderdeel van alle Windows XP-versies.
Antiviruspakketten in een netwerk
Waar controleren
De controle op spyware kan beperkt blijven tot het randgebied wanneer u gebruik maakt van een proxyserver die erg goed beveiligd
is. Gebruikt u geen proxy, maar alleen een netwerkrouter – zoals bij de meeste mensen thuis en in kleine netwerken gebruikelijk is
– dan is het zinvol om op elke pc een spywarechecker te installeren.
Een firewall op iedere gebruikers-pc is bij een netwerk zonder proxyserver noodzakelijk, maar hebt u een proxyserver in het netwerk opgenomen, dan kunnen er op de werkstations sowieso geen gevaarlijke acties via internet worden ondernomen. U hebt echter
ook nog te maken met mediadragers als usb-sticks en cd-roms. Hier staat vaak informatie op die is gekopieerd van een pc buiten het
netwerk en er is dan geen controle op de beveiliging van computers. Daarom is antivirussoftware per computer binnen het netwerk
eigenlijk altijd noodzakelijk. Behalve wanneer u alle risico’s voor honderd procent kunt uitsluiten, oftewel u gebruikt geen laptops,
pda’s, usb-sticks of andere draagbare media, u communiceert uitsluitend via een proxyserver en u hebt alles continu up-to-date.
Door alles via zo’n http-gateway te laten lopen bent u aardig veilig en bespaart u geld op antivirussoftware. Het nadeel hiervan is
dat het internet- en e-mailverkeer behoorlijk wordt vertraagd. Immers, die centrale proxyserver zal alle filmpjes, muziek, e-mails,
zipfiles, databases, plaatjes en dergelijke moeten checken, alvorens ze worden doorgestuurd van internet naar de gebruikers-pc. Ook
wordt alle verkeer naar het internet eerst gechecked. Gebruikers van realtime internettoepassingen als webcam’s, online audio of
video zullen u dit niet in dank afnemen. Zij krijgen namelijk een schokkerige verbinding. Doet u deze beveiliging op de gebruikerspc, dan kan er tijdens de handelingen gescand worden, iets wat aanzienlijk minder tijd kost.
Wensen
Voordat we gaan kijken naar de mogelijkheden op antivirusgebied dienen we eerst een aantal concrete wensen op papier te
zetten. Wat wilt u dat de antivirussoftware doet? Wij hebben alvast wat vragen op een rijtje gezet:
Biedt de softwareleverancier meerdere oplossingen, dus zowel voor de proxyserver als voor de lokale gebruikers-pc?
Biedt de leverancier ook software om spyware te checken?
Zit er een firewall bij de software?
Zijn er nog andere relevante producten, zoals spamfilters of speciale software voor proxyservers?
Biedt men eenvoudige bedieningspanelen om alle software goed te kunnen overzien en instellen?
Welke van deze punten in uw situatie van toepassing zijn, kunt u uiteraard alleen zelf bepalen.
In de tests geven we niet aan welk vangstpercentage of welke update-mogelijkheden de diverse pakketten hebben. Deze punten
zijn tegenwoordig bij het vergelijken van de software niet meer te onderscheiden en zijn daarom voor de uiteindelijke softwarekeuze niet meer van belang.
Leveranciers
Er is een aantal interessante leveranciers van antiviruspakketten. Bij het samenstellen van onze selectie keken we onder meer
naar technologische vernieuwing en naar de marktbekendheid. Bovendien wilden we een mix tonen van grote softwarepakketten met duizend-en-een mogelijkheden en ‘lichte’ producten. Het overzicht is daarom niet uitputtend.
Symantec
Symantec is een grote speler op de antivirusmarkt. Het bedrijf biedt totaaloplossingen op beveiligingsgebied en past uitstekend binnen deze test. Het pakket dat wij hebben gebruikt is de Corporate Edition van Symantec Antivirus. Deze editie heeft
onderdelen voor clients (de werkstations) en een serverpakket voor op de hoofdcomputer. Verder heeft Symantec Mail Security
voor een eventuele e-mail gateway en Antivirus Web Security en Caching Solution voor de http-server. Symantec wil elke klant
bij voorkeur een totaalpakket aanbieden, waarin voor de gebruikers-pc een Client Security wordt verkocht, inclusief spyware
en firewall. Voor uitgebreidere netwerken is er de Antivirus Gateway Solution, waar filters in zitten voor spyware en spam.
Ook levert Symantec nog steeds losse, maar vrij zware pakketten als bijvoorbeeld Norton Antivirus voor thuisgebruik. Inmiddels is deze producent ook klaar voor Windows Vista.
McAfee
McAfee richt zich vooral op het detecteren van indringers en de preventie hiertegen. Voor de gebruikers-pc heeft het bedrijf
een aantal producten als VirusScan, LinuxShield en Virex (voorMacOS). Ook voor de server voorziet McAfee bedrijven, instellingen en scholen van goede software, zoals Securityshield voor een ISA Server en WebShield SMTP voor de mailserver. Ook biedt
McAfee een hardwarematige gateway, genaamd Secure Web Gateway. Doordat McAfee veel gespecialiseerde pakketten biedt, is
er bij dit merk minder noodzaak om software te bundelen in complete sets. Door alles los te kopen hebt u, zonder enige vorm
van overlap of onderlinge tegenwerking, een compleet beveiligingspakket.
Norman
De Scandinavische software-ontwikkelaar Norman is producent van Norman Virus Control. Deze versie is er zowel voor werkstations als voor een mailserver. Norman detecteert virussen niet op een gangbare manier. Maar wat bedoelen we daar mee?
Wanneer we naar de werking kijken, wordt duidelijk dat de software steeds op een afgeschermd gedeelte van de pc bekijkt wat
Antiviruspakketten in een netwerk
een programma (of programmacode) van plan is. Als de antivirussoftware meent dat
dit een veilige handeling is, wordt de handeling doorgelaten. Naast de antiviruspakketten levert Norman ook producten tegen spyware en een firewall. De firewall is
geschikt voor de gebruikers-pc en er is een speciale plug voor een proxyserver.
CA eTrust
Het uit de Verenigde Staten stammende CA is met eTrust eveneens een grote speler
op de markt. CA is misschien beter bekend door zijn ontwikkel- en beheertools,
maar heeft al jaren terug de aandacht gericht op veiligheid. Het bedrijf is daarin
nog veel breder dan McAfee of Symantec. Wij richten ons voor de Koopwijzer op
eTrust Antivirus (versies voor desktops, fileservers, pda, plugins voor proxy- en
mailservers) en eTrust PestPatrol. De pakketten zijn niet voor iedereen gemakkelijk
in het gebruik.
Trend Micro
Trend Micro levert veel beveiligingsproducten dan de voor ons interessante pakketten. Alleen al voor desktops en server zijn er drie gereedschappen: Officescan,
een virus- en spywarechecker. Anti-Spyware, een gereedschap dat, zoals de naam
al aangeeft, speciaal is ingericht voor deze vorm van malware. Verder staat Trend
Micro er om bekend dat ze in hun producten veel nadruk leggen op centrale beheerbaarheid. Voorbeelden hiervan zijn de programma’s ScanMail en InterScan.
Eset/NOD32
Met NOD32 hebben we een erg goed all-in-one pakket in handen. We kunnen de
werking van het product vergelijken met die van Norman. Maar waar Norman de
tests uitvoert op een afgezonderde plek, doet NOD32 dat direct bij de uitvoering.
Virussen en spyware worden gelijktijdig aangepakt en ook de functionaliteit van
een firewall is ingebouwd.
Sophos
Sophos levert producten waarin antispyware is geïntegreerd. Het bedrijf levert
Sophos Antivirus, dat centraal te gebruiken is vanaf de server. Verder is er voor de
mail gateways nog PureMessage en Mailmonitor. Elk pakket heeft een eigen bedieningspaneel, maar zijn wel gezamenlijk centraal te bedienen via de Enterprise
Console. Ook biedt Sophos nog een losse cliënt Firewall.
BitDefender
Het Roemeense Softwin levert met hun product BitDefender een erg goed antivirusgereedschap dat zeer geschikt is voor LAN. De basismodule (beschikbaar voor
bijvoorbeeld desktop, fileservers en mailgateways die ook geschikt zijn voor Linux/
FreeBSD) doet een virusscan en bestrijdt spyware. Daarnaast wordt in de professionele versie ook een desktop firewall en spamfilter aangeboden. Er is een centraal
bedieningspaneel (Enterprise Managerconsole), maar anders dan bij Sophos gaat
hier de voorkeur uit naar bediening via de bedieningspanelen (consoles) van de
afzonderlijke producten.
Kaspersky
Het pakket van het Russische bedrijf Kaspersky is qua opzet vergelijkbaar met
BitDefender. Er is een apart antispamgereedschap met daarnaast een antivirustool (Kaspersky Antivirus). Verder is er de mogelijkheid te kiezen uit suites die ook
tegen spyware bescherming bieden en voorzien zijn van een een firewall (bijvoorbeeld: Internet Security suite en Corporate Suite). Deze suites zijn zowel te
bedienen via een centraal bedieningspaneel als via het bedieningspaneel van elk
afzonderlijk onderdeel.
Pakkettentest
De pakkettentest
Alle pakketten doen hun werk wat betreft het tegenhouden van virussen, maar er zijn meer zaken belangrijk. Daarom
hebben we ook gekeken naar het gebruikersgemak, de support en de kosten.
Het eerste dat ons in deze test zeer verbaasde, is het feit dat we ontzettend veel moeite
moesten doen om aan verkoopprijzen te komen. De meeste websites van de producenten
van antivirussoftware zijn niet voorzien van prijsopgaven. Hiervoor moet u in veel gevallen
bij de verkopende bedrijven zijn. Het kan geen kwaad om bij meerdere bedrijven een offerte op te vragen. Er valt bij sommige producten wel wat prijswinst te halen.
De testopzet
Het testnetwerk dat we hebben gebruikt, bestaat uit een Intel Celeron 2.4Ghz server met
hierop Windows 2003 Server (Enterprise). De drie werkstations zijn eveneens voorzien
van een Intel Celeron 2,4Ghz en Windows XP Professional. In alle computers zit 1GB
aan werkgeheugen en een 40GB harddisk. Het geheel werkt in een domein. We hebben
er bewust voor gekozen om een standaard-pc als server te gebruiken. Je merkt hierbij
namelijk sneller of de performance terugloopt na installatie van het antivirusprogramma
dan bij een zware fileserver. Op ons testnetwerk zijn weliswaar drie werkstations
aangesloten, maar voor het netwerkbeheer maakt het niet erg veel uit hoeveel pc’s dit in
de praktijk zijn, omdat het pakket vanaf een centrale server wordt beheerd. Meldingen
van virussen komen daarom ook allemaal binnen op deze centrale server. Wanneer er op
een werkstation een handeling moet worden verricht, dan komt deze duidelijk in beeld.
Maar in de meeste gevallen is het de systeembeheerder die de handelingen doet. Op de
werkstations is verder weinig te merken van de aanwezigheid van de pakketten. Er is
rechtsonder in de werkbalk bij het klokje een icoontje te zien, maar de prestaties van de
computers liep bij alle pakketten niet tot nauwelijks terug. Daarom kunnen we concluderen dat de pakketten in alle stilte functioneren en de snelheid van de computers niet
noemenswaardig vertragen.
McAfee Total Protection Enterprise
Wij hebben de cd-versie van McAfee Total Protection Enterprise bekeken. Het pakket wordt
op diverse manieren gedistribueerd: cd-pakket, downloadbare cd-versie of via de website
van McAfee. Het is een zeer uitgebreid pakket en om het correct te installeren is het verstandig om de installatieprocedure goed door te lezen en deze goed te volgen. De ‘Getting
started Guide’ is niet echt duidelijk, maar op de cd’s staan diverse goede handleidingen in PDF-formaat. Het pakket bevat zeven cd’s en de eerdergenoemde ‘guide’
geeft aan welke cd als eerste dient te worden gebruikt. Tip: nummer zelf de cd’s
met de handleiding als referentie.
De bijgeleverde, gedrukte handleiding is meertalig, maar jammer genoeg niet in
het Nederlands. Het eerste dat u installeert is de Orchestrator (ook niet in het
Nederlands waarna onze voorkeur uitging naar het Engels). Met dit product kunt
u beveiligingssoftware automatisch distribueren vanaf de server. Het is wel aan
te raden dat het pakket wordt bediend door een professional, want het pakket en de werking ervan zijn zeer uitgebreid. Het pakket wil trouwens niet
installeren als u Internet Explorer versie 5 of lager gebruikt. Onze ervaring is
dat Internet Explorer weinig op servers wordt gebruikt en daardoor vaak niet
wordt geüpdate naar een hogere versie. Wij deden een update naar versie 6
en de installatie verliep voorspoedig. Daarna installeert u de Nederlandstalige
VirusScan Enterprise. De stappen die uitgevoerd moeten worden, zijn niet voor iedereen
vanzelfsprekend. Ook hier is het goed lezen van de handleiding en het scherm noodzakelijk.
Het pakket geeft de mogelijkheid om software en updates centraal (dus vanaf de server) te
laten distribueren. Het pakket doet zijn werk bijna ongemerkt. En u hebt dan onder andere
een firewall, antivirus en e-mailscanner. McAfee levert een goed en zeer uitgebreid pakket,
maar de beheerderstaken zijn niet altijd even gemakkelijk te bedienen.
10
Pakkettentest
Symantec AntiVirus 10.2 Corporate Edition
Van Symantec ontvingen we AntiVirus 10.2 Corporate Edition. Deze versie is
ook geschikt voor Windows Vista. Het pakket dat wij ontvingen is Engelstalig
en staat op een cd. Ook dit pakket start bij het invoeren van de cd automatisch
met de set-up. Er verschijnt een duidelijk menu. We kiezen via de menu’s eerst
voor het installeren van de serverversie. De installatie verloopt erg soepel en
is ook zonder handleiding prima uit te voeren. Overigens zijn alle onderdelen
van het pakket makkelijk te installeren. Na de installatie op de server installeren we de Cliëntversie op de werkstations. Het menu heeft een dusdanige
opzet dat deze logisch werkt. Het pakket is naar onze mening erg gebruiksvriendelijk en te bedienen door iedereen met een gezonde dosis verstand.
Bovendien verricht deze versie van Symantec zijn werk zonder de systeemprestaties ver naar beneden te halen. Het pakket heeft de mogelijkheid om
centraal gedistribueerd te worden.
NOD32
Eset levert NOD32 Enterprise Edition (nog) niet in de Nederlandse taal. Dit is, zo bleek
ons, niet storend voor iemand met een redelijke kennis van het Engels. De eenvoudige
manier waarop het pakket is aan te schaffen, is al een eerste aanwijzing voor het
gebruiksgemak. Dat gaat overigens wel in het Nederlands. We ontvingen duidelijke
Nederlandstalige download- en installatie-instructies via de mail. Het downloaden is
beveiligd met een gebruikersnaam en wachtwoord. Na het invoeren van deze gegevens
ging het downloaden vlot, waarna het installeren van het gedownloade pakket snel
en eenvoudig ging. Wij waren (inclusief het downloaden) in een paar minuten klaar.
Dat wil zeggen dat we de op ons testdomein aangesloten computers hadden voorzien
van een antiviruspakket. Zelfs zonder de gebruiksaanwijzing te lezen is het pakket
eenvoudig te installeren en op vele manieren te distribueren, doordat er duidelijke
instructies en suggesties op het scherm verschijnen. Het pakket bekoorde ons zeer,
ook al omdat het pakket ongemerkt op de achtergrond zijn werk doet.
Kaspersky Corporate Edition
Kaspersky is een van oorsprong Russisch antivirus- en antimalwareleverancier die
pakketten levert die op elk populair besturingssysteem kunnen worden geïnstalleerd.
U kunt een pakket aanschaffen op een cd of het downloaden via de website. Wij
hebben de Corporate Edition versie 6.0 met de Administration Kit mogen testen.
De installatie ging eenvoudig, maar niet al te snel. Ook bij dit pakket zijn er
geen Nederlandstalige schermen te vinden. Kaspersky is echter voorzien van een
gebruiksvriendelijke interface, waarbij de schermen grotendeels voor zichzelf
spreken. Let er bij het configureren wel even op dat in het configuratiepaneel de
detectie van riskware en ‘hackergereedschappen’ staan aangevinkt. Op internet
wordt hier namelijk nog wel eens voor gewaarschuwd.
CA eTrust AntiVirus r8
Computer Associates levert met eTrust een wel erg eenvoudig en makkelijk te
bedienen Engelstalig pakket. Na het downloaden van de zip-file van de beveiligde
website kan het uitpakken beginnen. In de zipfile zit een compleet iso-bestand.
Deze kunt u met een brandpakket als Nero eenvoudig op een cd branden. Wilt u dit
niet, dan kunt u ook met het programma ‘Daemon Tool’ (te downloaden via http://
www.daemon-tools.cc/dtcc/download.php) het iso-bestand openen alsof het een cd
is. Daar gaan we nu niet verder op in. Ook zonder gebruiksaanwijzing is het zeer
eenvoudig om vanaf de server de antivirussoftware te distribueren op alle op het
netwerkdomein aangesloten werkstations. Dit gaat met behulp van het Remote Install
pakket. Het pakket doet waar het voor bedoeld is, zonder gebruikers lastig te vallen.
Het enige dat de gebruiker van de installatie merkt, is dat de computer na de installatie opnieuw opgestart dient te worden. En zelfs daarvoor wordt keurig gewaarschuwd. Dit geldt overigens voor alle pc’s in het netwerk. Al met al een gebruiksvriendelijk en ‘to the point’ pakket.
11
Pakkettentest
Sophos Endpoint Security (Enterprise Console)
SLBdiensten
en APS
IT-diensten
Sophos Endpoint Security is eenvoudig via internet te downloaden en nadat u het pakket geïnstalleerd hebt, is het een
kwestie van het achtereenvolgens doorklikken van de configuratie-onderdelen. Ook in dit pakket is er weer sprake
van een Engelstalige bediening. Een en ander spreekt redelijk voor zich, maar zonder kennis van zaken is het niet
in alle gevallen direct duidelijk welke actie er ondernomen moet worden. De installatie en configuratie vergt
de nodige tijd, vooral het updaten van de pakketten en
de libraries duurt lang. Het installeren van de pakketten
op de werkstation werkt goed, maar is niet vanzelfsprekend
genoeg om zonder gebruik van de handleiding uit te kunnen voeren.
Het is in financieel
opzicht zinvol om te
kijken of er SLB- of APS
IT-diensten voor de pakketten zijn. SLBdiensten
richt zich op het VO,
BVE en VMBO en APS IT
richt zich op het basisonderwijs. De diensten
werken nauw samen en
de pakketten die worden aangeboden komen
ook behoorlijk overeen.
Beiden hebben Symantec,
McAfee, Norman en NOD32
in het aanbod zitten. APS
IT biedt verder het hier
niet behandelde pakket
BlackIP en bij SLB kunt u
terecht voor CA eTrust.
Deze pakketten kunnen
scholen – doordat er
afspraken zijn gemaakt
– tegen een gereduceerd tarief kopen.
Scholen moeten wel een
overeenkomst met de
dienst hebben om er
gebruik van te kunnen
maken.
Bitdefender
Het pakket van Bitdefender is eenvoudig te downloaden. In eerste
instantie ontvingen we een standalone-versie, maar dankzij
de uitstekende website konden we de Bitdefender Network_
Protection_Standard als testversie downloaden. De installatie op de server ging snel en eenvoudig. Vanuit de managementconsole kunnen alle werkstations worden voorzien
van een cliëntversie. Alles kan dus centraal worden geregeld.
Bitdefender is Engelstalig, maar met enige kennis van deze
taal is het programma goed te bedienen. We hebben getracht
alles zonder handleiding te installeren en dit lukte ons prima.
Kijkende naar de prijs, is dit pakket een goede concurrent voor
de andere antivirusproducten.
Trend Micro ServerProtect 5 en
OfficeScan 7.3
Ook met Trend Micro hebben we te maken met
Engelstalige bedieningspanelen. ServerProtect
installeert erg eenvoudig en beschermt – zoals de
naam al zegt – de server. Het scant alle bestandstypen en scant ook op gevaarlijke virussen die zijn
opgebouwd uit macro’s. Zo kunnen ook nieuwe,
nog niet ondersteunde virussen worden gevonden. OfficeScan 7.3 is het pakket dat op afstand
de gebruikerscomputers kan scannen. Het pakket
is volledig webbased. Hierdoor worden wel eisen
gesteld aan de manier waarop het netwerkdomein
is ingericht. Voor dit pakket geldt dat het vooraf
doornemen van de handleiding een eerste vereiste is. Het is geen pakket dat uit de losse pols
geïnstalleerd kan worden.
Zie: www.slbdiensten.nl
en www.apsitdiensten.nl
Norman Virus Control Corporate 5.82
Van Norman ontvingen we in eerste instantie een
single user versie. Een telefoontje was genoeg om
het foutje te herstellen. Over support gesproken!
De installatie verliep erg snel, grotendeels automatisch en in het Nederlands. Het pakket bestaat uit een
aantal applicaties en tools om zowel de server als de
gebruikerscomputers te beschermen en deze werken
prima.
12
Pakkettentest
Support
Alle leveranciers hebben websites met goede support. E-mailondersteuning is
hierbij in alle gevallen aanwezig. Verschillende personen hebben dit getest. Alle
leveranciers hebben een vraag voorgeschoteld gekregen en alle aanbieders uit
onze test hebben binnen enkele dagen een antwoord gegeven.
Conclusie
Gezien de simpele installatie, de intuïtieve interface, de goede scanner en de
eenvoudige wijze waarop het pakket zich op een domein laat installeren en
centraal laat distribueren waren wij zeer gecharmeerd van NOD32. Qua aankoopadvies komt deze dan ook op de eerste plaats. Voor ons komen Kaspersky en CA
eTrust op een gedeelde tweede plaats, omdat deze pakketten ook een eenvoudig
en goed te bedienen zijn.
SOFTWARE
Installatiegemak
Gebruiksgemak
Kosten (bij
25-user licenties omgerekend
naar per
gebruiker
Support
1. online
CPUbelasting
SLBlicentie/
APS-licentie
2. e-mail
Andere
oplossingen
Uiteraard zijn er andere
mogelijkheden, zoals het
gebruik van gratis antiviruspakketten. Daar kleven
een aantal nadelen aan,
maar het belangrijkste
argument om geen gratis antivirussoftware te
gebruiken, is dat u dan
niet op een legale manier gebruik maakt van de
licentie. Bovendien is het
beheer veel tijdrovender
dan bij het gebruik van de
hier besproken pakketten.
Een andere optie is het gebruik van Live-cd’s als er
op internet gesurft moet
worden. Op deze manier
wordt er op de lokale pc
niets opgeslagen en kan
er ook niets in de instellingen veranderd worden.
Voor deze oplossing is er
echter wel gedegen ondersteuning nodig.
Het creëren van een dergelijke virtuele omgeving
geeft meer veiligheid.
Mocht er in de virtuele
omgeving iets fout gaan,
dan is het leed snel geleden door de oude omgeving te verwijderen en
een nieuwe omgeving te
installeren. Denk aan het
gebruik van VirtualPC van
Microsoft en/of Virtual
Machine van VMWare. In
beide gevallen is het pakket gratis te downloaden
op de websites.
3. telefoon
McAfee Total
Protection
Enterprise
+
+
e 100,- per
pc per jaar
123
+
ja/ja
Symantec
AntiVirus 10.2
Corporate
Edition
+
+
e 65,72 per
pc per jaar
123
+
ja/ja
NOD32
++
++
e 34,- per
pc per jaar
123
+
ja/ja
Kaspersky Corporate Edition
+
++
e 52,- per pc
per jaar
123
+
nee/nee
CA eTrust AntiVirus r8
++
++
e 28,09 per
pc per jaar
123
+
ja/nee
Sophos
Endpoint Security (Enterprise
Console)
++
+
e 54,- per
pc per jaar
123
+
nee/nee
Bitdefender
Network Protection Standard
++
+
e 27,60 per
pc per jaar
1 2 3 + chatsupport
+
nee/nee
Trend Micro
Serverprotect
5 en OfficeScan
7.3
+
+
e 100,- per
pc per jaar
123
+
nee/nee
Norman Virus
Control Corporate 5.82
+
+
e 35,28 per
pc per jaar
123
+
ja/ja
13
Testpanel
Wat vindt u?
Behalve dat we diverse antivirussoftwarepakketten door ons testteam hebben
laten testen, zijn we ook geïnteresseerd in de ervaringen van de gebruiker.
De vraag ‘Hoe ervaart u het antivirussoftwarepakket dat op uw school gebruik wordt?’, stond daarom centraal in de enquête die we hebben voorgelegd aan ons consumentenpanel.
Bijna de helft van de huidige leden van het consumentenpanel heeft de enquête
ingevuld en het pakket van Symantec wordt op bijna de helft van de scholen van
de ondervraagde personen gebruikt, op de voet gevolgd door McAfee. Norman
neemt de derde plaats in. Driekwart van de respondenten zegt tevreden tot heel erg
tevreden te zijn over de functionaliteit van het huidige softwarepakket.
Op de vraag of het pakket belastend is voor de computers lopen de antwoorden
uiteen maar de mate van belasting is niet bepalend voor het maken van een keuze.
Ruim de helft van de respondenten geeft te kennen dat het pakket zichtbaar aanwezig is op de pc. Slechts een kwart ervan zegt dat dit aspect meetelt bij de keuze
voor een bepaald type pakket. Daarnaast vond meer dan de helft van de respondenten het makkelijk tot heel erg makkelijk het pakket te installeren. Dit aspect wordt
wel belangrijk gevonden voor de keuze van een softwarepakket.
De vraag of het beheer (pakket updaten en settings werkstations) gemakkelijk in
het gebruik is, wordt bevestigend beantwoord. Ook dit aspect scoort hoog bij het
bepalen van de pakketkeuze. Over de vraag of men belang hecht aan een duidelijke
handleiding, lopen de meningen uiteen. Een derde vindt een goede handleiding
belangrijk, een derde niet en weer een derde laat het in het midden.
Verder is bijna de helft tevreden over de rapportagemogelijkheden van hun pakket.
In bijna driekwart van de gevallen heeft de ict-coördinator/netwerkbeheerder de
keuze van het type softwarepakket bepaald. Een kwart geeft verder te kennen (minimaal) één keer last te hebben gehad van een virus. Opvallend is dat de kosten van het pakket zeker niet de doorslaggevende factor is
om tot aanschaf over te gaan. Minder dan een kwart van de respondenten geeft aan
dat de prijs voor tachtig procent bepalend is in de aanschafkeuze.
Consumenten­
panel Ict op
school
Het Consumentenpanel
is in het leven geroepen
om de meningen uit het
onderwijsveld te peilen.
Ruim een half jaar geleden is dit panel gestart
en het telt nu zo’n vierhonderd leden. Nog
lang niet genoeg vindt
Ict op school! Toch willen
we u de resultaten van
deze vragenlijst – beantwoord door 180 panelleden – niet onthouden.
Ze geven namelijk een indruk van ervaringen van
gebruikers. De cijfers
zijn niet representatief
voor het hele onderwijs.
Ict op school hecht
waarde aan uw mening
over bepaalde ict-onderwerpen in het onderwijs
en denkt graag samen met
u mee over hoe ict in het
onderwijs geoptimaliseerd kan worden. Meldt
u daarom nu aan als panellid en deel uw mening
met Ict op school. Uw ervaringen worden gerapporteerd op onze website
en in diverse publicaties,
zoals deze KOOPwijzer,
die in samenwerking met
Vives is gemaakt.
Verantwoording
Bij de selectie van de verschillende antiviruspakketten hebben we onder meer gekeken naar technologische vernieuwing en marktbekendheid. Ook tonen we een mix
van grote softwarepakketten met duizend-en-een mogelijkheden en ‘lichte’ producten. Door de breedte van het aanbod van antiviruspakketten hebben wij niet alle
pakketten in deze Koopwijzer kunnen opnemen.
De pakketten hebben we laten testen door ervaren testers die als ICT-docent
werkzaam zijn in het middelbaar beroepsonderwijs. Daarnaast schrijven zij voor
diverse computerbladen. De lijst met punten waarop de pakketten zijn getest,
hebben we samengesteld met behulp van leraren, docenten en ict-coördinatoren,
werkzaam in het primair- en het voortgezet onderwijs. Aangezien deze koopwijzer
specifiek op het onderwijs is gericht, hebben we die punten meegenomen die juist
voor scholen van belang zijn.
14
Voorkomen beter dan genezen
Voorkomen beter dan genezen
colofon
KOOPwijzer is een publicatie
van Ict op school, onderdeel van
stichting Kennisnet Ict op school.
KOOPwijzer verschijnt 5x per
jaar als bijlage in de Vives.
Het spreekwoord voorkomen is beter dan genezen geldt zeker voor een computervirus. Zorg
dat de computergebruikers bij u op school goed op de hoogte worden gehouden van wat
wel en niet risicovol is om te doen. Om de kans op een virus zo klein mogelijk te maken, is
het beslist nodig dat iedere computer en server wordt uitgerust met een virusscanner die
up-to-date wordt gehouden.
Alle pakketten uit de test doen hun werk wat betreft het tegenhouden van virussen goed,
maar voor het onderwijs zijn vaak ook andere zaken van belang. In de checklist op deze
pagina vindt u een aantal punten die u kunnen helpen bij het maken van een weloverwogen
keuze voor een nieuw antivirussoftwarepakket.
Redactie
Loukie Levert
Harm Hoppentocht
Jeroen Rensema
Daniëlla Overbeek
Maaike Neuteboom
Leontien Watzema
Ict op school online
www.ictopschool.net
e-mail: [email protected]
Vormgeving
Vives Media B.V.,
Haarlem
Redactiesecretariaat
Ict op school
Paletsingel 32
2718 NT Zoetermeer
T 079-3296895
F 079-3212322
Verantwoording
De productvergelijkingen vallen
onder verantwoording van Vives
Media B.V.
De Ict op school KOOPwijzer is een
uitgave van Kennisnet Ict op school
De gebruiker mag het werk
kopiëren, verspreiden, tonen en
op- en uitvoeren onder de volgende
voorwaarden:
Checklist
Deze lijst bevat een aantal punten die
aangeven wat van belang kan zijn bij het
maken van een keuze. Bepaal voor uzelf wat
belangrijk is en wat niet en bekijk aan de
hand daarvan welk antiviruspakket voor u
de beste keuze is.
De gebruiker dient bij het werk
de naam van Kennisnet Ict op school
te vermelden.
Aanwezigheid op de computer
Installatiegemak
Rapportagemogelijkheid
Gebruiksvriendelijkheid/intuïtieve
werking
Kosten
Support en handleiding
(Nederlandstalig?)
SLB/APS licentie: ja/nee
Aanwezigheid aanverwante producten
als firewall/spamfilter
De gebruiker mag het werk niet
voor commerciële doeleinden
gebruiken.
De gebruiker mag het werk niet
bewerken. Het voorgaande laat de
wettelijke beperkingen op de
intellectuele eigendomsrechten
onverlet.
1
Consumentenpanelkaart
11-01-2007
17:02
Pagina 1
Ict op school
Consumentenpanel
Ict op school vraagt uw mening over actuele ict- en onderwijszaken. Daarvoor is een consumentenpanel opgericht dat snel wil peilen wat er binnen het onderwijs leeft op het gebied van ict.
Ict op school roept scholen – leraren, ict-coördinatoren, managers en ict-samenwerkingsverbanden –
op om deel te nemen aan het Ict op school Consumentenpanel. En om het nog aantrekkelijker te
maken om aan het panel mee te werken, maken de leden kans op mooie prijzen.
Uw stem willen we graag horen!
Aanmelden via: www.ictopschool.net/panel
16