Staar - Orion huisartsen

Staar, glaucoom en macula-degeneratie
Ik belde mijn broer, die gepensioneerd legerarts is, en volgens hem heb ik of staar, of ‘macula
degeneratie’. Ik heb al een afspraak met de oogarts. Maar wat is staar precies?
Staar is het troebel worden van de ooglens. Die zit voor in het oog en zorgt ervoor dat er een
beeld wordt geprojecteerd op het netvlies. Die lens kan van vorm veranderen zodat je zowel
dichtbij als veraf scherp kan zien. Als dat aanpassen niet voldoende kan, dan heb je een bril
nodig. Als de lens troebel wordt helpt de bril niet.
Hoe kom ik daar aan?
Het kan aangeboren zijn of optreden na een oogziekte, maar meestal komt die staar door
ouder worden. Het begint vaak al op je veertigste , maar het kan later pas last gaan geven. Je
gaat dan minder scherp zien.
En wat houdt macula degeneratie precies in?
Macula degeneratie is heel wat anders. Dat is een ziekte van het netvlies of de retina. Dat is
de lichtgevoelige plaat achter in het oog, waar het beeld wordt doorgeseind naar de
hersenen. Die lichtgevoeligheid is niet overal op het netvlies gelijk: met een bepaald stukje
ervan kun je veel scherper zien dan met de omgeving. Dat stukje noemen we de gele vlek, in
het Latijn macula lutea. Die kan door veroudering slijten en dan ga je dus minder scherp zien,
je kunt minder details onderscheiden. Dan zie je niet zozeer wazig maar juist een donkere
plek in het midden van het gezichtsveld.
Ik kan met één oog geen gezichten meer zien of de cijfers op de wekker lezen. Met twee gaat
het prima.
Dan heeft u waarschijnlijk macula degeneratie aan één oog. Het andere oog is dan nog
redelijk goed. Vaak ontstaat macula degeneratie sluipend aan één oog en dan heb je dat
nauwelijks in de gaten. Pas als beide ogen aangedaan raken, raak je echt visueel
gehandicapt. Lezen wordt moeilijk, je herkent mensen niet meer aan hun gezicht, je kunt
niet goed Tv-kijken en de borden niet meer goed lezen. Je wordt gelukkig niet echt blind,
want je kunt met de rest van het netvlies nog wat zien. Er ontstaat een soort sociale
blindheid, waardoor je erg geïsoleerd wordt.
Is het erfelijk?
Er bestaat een erfelijke vorm die jong kan ontstaan. Het meest voorkomend is echter de
ouderdomsvorm en die is ook gedeeltelijk erfelijk bepaald. Daar zijn twee types van: de
zogenaamde droge vorm die heel langzaam ontstaat en een natte vorm, die vrij snel kan
ontstaan. Mensen gaan dan plotseling slechter zien. Rechte lijnen worden opeens kronkelig.
Daar is een testje voor ontwikkeld [maculadegenartie amsler.jpg].
Het lichaam probeert de slijtageplekken in het netvlies te repareren met nieuwe
bloedvaatjes. Die kunnen echter gemakkelijk lekken en dan ontstaat een vochtplek in het
netvlies, waardoor je juist minder gaat zien. Dat komt overigens bij diabetes ook vaak voor.
Wat is er aan te doen?
Tegen die droge vorm is helaas nog weinig te doen. De natte vorm kan vaak behandeld
worden. Je kunt met een laser die bloedvaatjes dichtbranden. Of een klein beetje van een
medicijn in het oog spuiten. Dat medicijn, bijvoorbeeld Lucentis, gaat de vorming van
bloedvaatjes tegen. Dat stofje is eigenlijk ontdekt als een middel om kankergezwellen
minder snel te laten groeien maar het bleek ook met deze oogziekte goed te helpen. Je moet
dat dan enkele keren achter elkaar inspuiten, om de vier weken. Dat klinkt eng, maar het
valt best mee. Veel ouderen hebben al een staaroperatie meegemaakt en die draaien hun
hand er niet meer voor om. Met zo’n serie prikken kun je verdere achteruitgang vaak
voorkomen en sommige mensen gaan zelfs weer wat beter zien.
Zijn het vooral ouderen die met deze kwaal kampen?
Ja, dat klopt. Er zijn een half miljoen mensen in Nederland die daar last van hebben en
100.000 in ernstige mate. Boven de 75 jaar heeft wel een derde van de mensen er last van.
Vrouwen twee keer zo vaak als mannen. Maar het begint vaak al veel jonger. Waarschijnlijk
kun je het iets vertragen door niet te roken en gezond te eten. Sommige
voedingssupplementen zouden de verslechtering wat kunnen tegen gaan. En tenslotte
kunnen allerlei hulpmiddelen te pas komen als het zien toch ernstig is verslechterd.
Wanneer moet je dus naar de dokter gaan?
Als je merkt dat je slechter gaat zien en een andere bril niet meer helpt, dan kun je dat beter
goed laten nakijken. En vooral al je rechte lijnen krom gaat zien of als de verslechtering snel
optreedt. Dan kun je beter snel een afspraak maken, wat u al gedaan heeft.
En wat is het verschil tussen macula degeneratie en staar?
Staar is een vertroebeling van de ooglens. In de doorsnede van het oog [staar oog
colour.png] is goed te zien hoe het oog in elkaar zit.
Het is ongeveer 2,4 cm in doorsnede. Aan de buitenkant zitten de oogspieren aan de harde
oogrok vast die het oog laten draaien. Aan de voorzijde, bij nummer 5, zit het hoornvlies,
een doorzichtige structuur waar het licht doorheen valt op de iris (nummer 6). Door een
gaatje, de pupil (nummer 7) gaat het licht naar binnen, door de ooglens (11) heen. Die
ooglens kan meer of minder bol worden, waardoor je kunt scherpstellen en kan zien op
korte afstand, bij lezen bijvoorbeeld. Boven de 45 jaar wordt dat vermogen om bol te
worden minder, vooral omdat de lens starder wordt. Dan heb je dus een leesbril nodig. Als
de lens troebeler wordt, heet het staar. Achter de lens zit het glasvocht, een doorzichtige
gelei (nummer 12). De lens projecteert een beeld op het netvlies (13) met de staafjes en
kegeltjes. Die zetten het licht om in stroompjes die via de oogzenuw naar de hersenen gaan.
Daar maken de hersenen dan als een soort computer een beeld van en dat zie je dan. De
vertroebeling wordt medisch cataract genoemd.
En dan had mijn broer het nog over glaucoom...
Glaucoom wordt ook wel eens groene staar genoemd, maar is wat anders dan cataract.
Boven de 45 jaar heeft een tot twee procent van de mensen daar last van. De oogarts kan
het meteen zien als hij in je oog kijkt. Het probleem is de druk in het oog. Die is verhoogd,
doordat er meer kamervocht in het oog gemaakt wordt dan dat er wordt afgevoerd. Die
oogdruk is ook eenvoudig te checken bij de opticien. Als die druk lang verhoogd blijft, raakt
de oogzenuw (nummer 14) in de knel en gaat kapot. Dan ga je minder zien. Dat is dan niet
meer te herstellen. Vooral aan de buitenkant van je gezichtveld valt het zien weg, dus
aanvankelijk blijf je wel scherp zien waar je naar kijkt en valt het niet op. Glaucoom kan
erfelijk zijn, dus als je gevallen in de familie hebt, kun je beter je oogdruk zo nu en dan laten
opmeten boven je veertigste. Want ben je er op tijd bij, dan kan de oogzenuw gespaard
blijven.
Hoe kom ik er achter wat ik heb?
U heeft een afspraak bij de oogarts, vaak gaan mensen die minder gaan zien ook eerst naar
de opticien om hun bril aan te laten passen. Bij staar lukt het niet om het met een bril
scherper te krijgen. Je ziet alles wazig, alsof je door matglas heen kijkt. De kleuren worden
grauwer. Cataract wordt daarom ook wel grauwe staar genoemd. Door de verstrooiing van
het licht in de troebele lens, kun je ook last krijgen van schitteringen, bijvoorbeeld van
autolampen. Je ziet dan een soort stralenkrans om de lichtvlek heen. Dat is dus lastig met
autorijden in het donker; je wordt gemakkelijk verblind. Soms krijg je dubbelbeelden. Die
heb je ook als je scheel kijkt, maar dan alleen met twee ogen. Dubbelbeelden met één oog
duidt meestal op staar.
Is er wat aan deze problemen te doen?
Bij cataract is uiteindelijk vaak een operatie nodig. Dat wordt in Nederland heel vaak gedaan,
wel 100.000 keer per jaar, dus oogartsen zijn daar heel bedreven in. De ooglens wordt eruit
gehaald en vervangen door een klein kunstlensje. Natuurlijk doen we maar één oog tegelijk.
Dat gebeurt onder plaatselijke verdoving, meestal met een dagopname. Het duurt eigenlijk
maar een kwartiertje. Dat kunstlensje kan niet vervormen, dus je moet dan nog wel een bril
hebben om te lezen. Glaucoom kun je tegengaan met oogdruppels.
Zijn er risico's aan die operatie verbonden?
Elke operatie heeft risico’s, maar die zijn bij deze operatie gering vanwege de vele ervaring
die ermee is opgedaan. Heel soms ontstaat er een infectie. Soms lukt het niet de verpulverde
lens er helemaal uit te halen en blijft er een stukje zitten wat dan later alsnog moet worden
verwijderd. Soms kan het netvlies loslaten. Dat zijn allemaal erg zeldzame complicaties.
En nastaar dan?
Dat is een late complicatie door troebeling van de kunstlens. Je gaat dan toch weer wat
waziger zien. De oogarts kan dan met een laserstraal een gaatje schieten in dat vliesje. Dat is
een relatief eenvoudige ingreep die ook poliklinisch kan worden verricht.
Kun je voorkomen om staar te krijgen, bijvoorbeeld door op tijd je ogen te laten checken?
Nee, er is niets wat je kunt doen om het te voorkomen. Als je minder scherp gaat zien, moet je
dat altijd laten nakijken. Het kan door staar komen, maar ook door allerlei andere afwijkingen.
Soms moet je daar snel bij zijn, dus je kunt er beter niet mee doorlopen. Als het staar is, dan is
dat gemakkelijk te constateren. Je ziet het soms zelf ook al, omdat je pupil wat grijs oplicht.