Kerk-en-Wereld-nieuwsbrief-2009

Nieuwsbrief
Postbus 19180 - 3501 DD Utrecht
[email protected] - www.kerkenwereld.nl
Kerk en Wereld Lezing
MEI 2009
Kerk zijn op het web!?
Op 12 juni a.s. organiseert Kerk en Wereld een lezing over religie en internetgemeenschappen. De afgelopen jaren is het
aantal sites dat zich richt op religie en spiritualiteit ongelooflijk
gegroeid. Mensen bezoeken die sites voor informatie over religieuze zaken, om meningen met elkaar uit te wisselen over
geloof en spiritualiteit, over geloof en maatschappij en/of om
een e-pastor te ontmoeten.
Enkele voorbeelden van bekende Nederlandse sites op dit gebied
zijn: rorate, zinweb, ikonpastoraat, en katholiek leven. Dit zijn websites die intensief worden bezocht. De groei van religieuze websites
roept ook tal van vragen op. Wat hebben die sites voor invloed op de
christelijke traditie en vooral: wat zijn de gevolgen van deze internetgemeenschappen op gemeenschapsvorming. Is het geen paradox
om van een ‘gemeenschap’ te spreken als ieder thuis achter het
scherm zit? Is er dan sprake van een ‘zinstichtend’ verband? Kunnen
de internetgemeenschappen de teruglopende kerkgemeenschappen gaan vervangen?
Pagina 4
Samenwerkingspartners
Pagina 8
Thema
(Lees verder op pag. 2)
Duurzame welvaart
Pagina 11
Thema
Kerk en Wereld Jongerenprijs
Vernieuwing van de
Wat doe jij met je inspiratie voor
de maatschappij?
Christelijke traditie
Pagina 12
Op zaterdag 31 oktober 2009 reikt Kerk en Wereld voor het eerst
de Jongerenprijs – met als motto: Wat doe jij met je inspiratie
voor de maatschappij? – uit.
Thema
Interreligieuze ontmoeting
De prijs is bedoeld voor jongeren die zich actief inzetten voor een
betere wereld en dat doen vanuit hun religieuze of levensbeschouwelijke basis. De jongerenprijs wordt toegekend aan een al uitgevoerd project, dat met behulp van het prijzengeld een vervolg kan
krijgen. De uitreiking van de prijs, waaraan een bedrag van € 10.000
verbonden is, zal plaatsvinden tijdens de openingsmanifestatie van
de Maand van de Spiritualiteit.
Pagina 15
Overige projecten
Thema’s Jongerenprijs
Bestuursvoorzitter Bram Tack: “Kerk en Wereld staat voor de verbinding van hoofd en hart en handen. We subsidiëren projecten die
een combinatie maken van kritisch nadenken, levensovertuiging en
praktisch resultaat. Voor ons is het christelijk geloof een belangrijke
inspiratiebron en van daaruit willen we mensen met verschillende
levensovertuigingen uitdagen hun bijdrage te leveren aan gerechtigheid, duurzaamheid en verbondenheid van mensen.
Pagina I - VIII
Jaarverslag
Lees verder op pag. 3
KERK
EN
WERELD
PA R T N E R
IN
DIALOOG
OV E R
GELOOF
EN
SAMENLEVING
Nieuwsbrief - Mei 2009
Van de voorzitter
In 2009 worden op steeds
meer gebieden de effecten
zichtbaar van de economische
recessie als gevolgen van de
financiële crisis. De mondiale
samenleving staat hiermee
voor grote nieuwe uitdagingen, want al gauw laten mensen zich leiden door groepsbelang en de
korte termijn.
Maar de cruciale vraag is of we economisch herstel
werkelijk willen combineren met de idealen van gerechtigheid, solidariteit en duurzaamheid.
Nieuwe beleidsperiode
Kerk en Wereld begon een nieuwe beleidsperiode
voor de jaren 2009 - 2011. Hiervoor hebben we een
nieuw beleidsplan geschreven, vier nieuwe thema’s
vastgesteld en nieuwe contracten met de partners
Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en Oikos gesloten. Zij voeren met onze subsidie enkele grote
driejarige projecten uit.
Oikos richt het project ‘Werk aan de wereld’ op duurzame levensstijl. De PKN gaat werken aan toerusting
van leden met behulp van een themagericht magazine, gecombineerd met studiedagen. Dit betekent
een nieuwe vorm van een oud ideaal van Kerk en
Wereld. Daarnaast zet de PKN projecten op voor uitwisseling tussen verschillende generaties en voor
geloofsvernieuwing.
Ons bestuur verwacht veel van deze twee partners,
maar ook van de aanvragen van andere organisaties, waar vaak met veel elan gewerkt wordt aan de
combinatie van inspiratie, kennis en praktijk. In deze
nieuwsbrief infomeren we u graag over lopende projecten en komende activiteiten. We hebben ook ons
jaarverslag over 2008 bijgevoegd. Daarin leest u de
verantwoording van ons beleid en onze subsidies in
het afgelopen jaar.
Lezing en jongerenprijs
Binnenkort is de Kerk en Wereld lezing en we zien uit
naar de uitreiking van de jongerenprijs in het najaar.
U las daarover al op het eerste blad. Beide activiteiten zien we als waardevolle impuls voor diverse
groepen.
Ons bestuur hoopt dat u deze nieuwsbrief en het
jaarverslag met veel herkenning en verrassing zult
lezen.
Bram Tack - voorzitter Kerk en Wereld
Pagina 2
(Vervolg van pagina 1)
Tijdens de lezing willen we ingaan op deze
vragen en in het bijzonder kijken naar de uitdagingen en kansen van deze ontwikkelingen voor kerk-zijn in deze tijd.
Leo Fijen, tv presentator bij KRO/RKK, is
gevraagd om vanuit journalistieke hoek te
spreken over internetgemeenschappen.
Inez van der Spek, theoloog en cultuurwetenschapper, spreekt over dit onderwerp
vanuit theologische hoek. Na deze twee
lezingen, afgewisseld door enkele filmpjes
over religieuze websites, volgt een kort debat.
U bent van harte welkom op deze bijeenkomst! Deelname is gratis; u dient zich wel
vooraf aan te melden.
Programma Kerk en Wereld lezing
12 juni 2009
15.00 uur
Inloop met koffie en thee;
inschrijving
15.30 uur
Opening door de voorzitter
van Kerk en Wereld,
Bram Tack
15.40 uur
Lezing door Leo Fijen
16.10 uur
Lezing door
Inez van der Spek
16.40 uur
Debat o.l.v. dagvoorzitter
Mirjam Sterk
17.00 uur
Afsluiting en aansluitende
borrel
Locatie:
Adres:
De Balie, Amsterdam
Kleine Gartmanplantsoen 10,
1017 RR Amsterdam,
tel. 020–553 5151.
Zie ook www.debalie.nl.
Bereikbaar met tram 1, 2, 5,
7 en 10.
Opgeven kan via de bon achter in de nieuwsbrief of stuur een e-mail met naam en adres
aan [email protected].
(Vervolg van pagina 1)
We hebben de jongerenprijs ingesteld omdat deze idealen juist voor jonge mensen
belangrijk zijn. Als je jong bent, wil je graag
een samenleving die rechtvaardig, open en
duurzaam is. Jongeren hebben daar zelf
vaak heel creatieve ideeën over en wij zijn
op zoek naar jongerenorganisaties die de
verbinding van denken, geloven en doen
succesvol realiseren.”
dienen. Na een eerste oordeel van een vakkundige jury volgt een voorronde, waarna
uiteindelijk de grote finale plaatsvindt op 31
oktober. Tijdens een feestelijke bijeenkomst
met cabaret zal Jacobine Geel, theologe en
presentator bij NCRV televisie, bekend maken welk project als het meest inspirerend
is beoordeeld.
Judith Plantinga Zinweb (uitvoerende organisatie)
www.kerkenwereld.nl/jongerenprijs
Belangrijke voorwaarde voor een in te dienen project is dat het aansluit bij één of
meerdere thema’s van Kerk en Wereld: ‘Wat
verdien jij?’ (Duurzame welvaart), ‘Van nul
naar nu’ (Vernieuwing van de Christelijke
traditie), ‘Leef-tijdloos’ (Solidariteit tussen
generaties) en ‘Zoek de verschillen’ (Interreligieuze ontmoeting)’.
Deelname
Op de webpagina www.kerkenwereld.nl/
jongerenprijs staat alle informatie over de
prijs. Daar is bovendien het inschrijfformulier
te vinden. Tot 24 augustus kunnen jongeren
projecten met en voor leeftijdsgenoten in-
JONGERENPRIJS
KERK EN WERELD
Even voorstellen
Anne-Claire Mulder (1956)
woont in Utrecht en werkt
in Kampen aan de Protestantse Theologische Universiteit als docente vrouwenen genderstudies met als
speciaal aandachtsgebied
‘Gemeenteopbouw’. Daarvoor werkte ze als onderzoekster aan verschillende
universiteiten en instituten.
Dit onderzoekswerk combineerde ze met bestuurswerk en vormingswerk binnen de (Oecumenische) Vrouwenbeweging.
Over Kerk en Wereld zegt ze: “Kerk en Wereld staat
voor mij voor een uitdagende, geëngageerde en bijdetijdse manier van nadenken over de relatie tussen geloof en samenleving. Daarnaast denk ik bij de woorden
‘Kerk en Wereld’ ook aan het vrouwenvormingswerk
Kerk en Wereld
uit de jaren ‘80 en ‘90 en aan Oecumenische Vrouwensynodes die op Kerk en Wereld werden georganiseerd”.
De afgelopen jaren volgde ze het werk van de Stichting
Kerk en Wereld via de Nieuwsbrief en was ze gefascineerd door de manier waarop het bestuur de trage vragen van economie, zingeving, duurzaamheid en gerechtigheid op de agenda houdt en combineert met nieuwe
thema’s als de overgang naar een multireligieuze samenleving en de onzekerheid die alle veranderingen bij
mensen teweeg brengen.
Als algemeen bestuurslid wil ze de komende jaren haar
steentje bijdragen aan het vormgeven en ontwikkelen van het werk van stichting Kerk en Wereld. Ze is
in het bijzonder gefascineerd door de vele projecten
die worden ontwikkeld op het uitgebreide terrein van
duurzaamheid, dialoog en diversiteit en hoopt het enthousiasme van de projectaanvragers op een of andere
manier aan haar studenten over te kunnen dragen.
Pagina 3
Nieuwsbrief - Mei 2009
Samenwerkingspartners
Kerk en Wereld werkt samen met twee partners, te weten: Stichting Oikos en de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hieronder leest u over hun activiteiten die mede door Kerk
en Wereld mogelijk gemaakt worden.
Oikos
FairDuurzamen! Het is al begonnen. Merk je het niet?
Dankzij de kredietcrisis wordt op allerlei plaatsen gesproken over een Green New Deal,
een omvattende strategie om deze crisis en de energie- en klimaatcrisis gezamenlijk het
hoofd te bieden. Voor Oikos staan twee zaken bovenaan voor een nieuwe ‘new deal’:
ontwikkeling in het Zuiden, vanuit het oogpunt van gerechtigheid; en duurzaamheid
hier én mondiaal, vanuit het oogpunt van betrokkenheid bij en verantwoordelijkheid
voor toekomstige generaties en de natuur. Gaat dat samen?
Volgens Oikos wel, zoals aan de orde zal
komen in de conferentie FairDuurzamen?
In beweging! op 23 juni aanstaande. Voor
dit FairDuurzamen van onze economie en
samenleving is wel een flinke koerswijziging nodig, een brede samenwerking in een
nieuwe New Deal. Waarin blijkt dat zelfs
de eerste stap voor duurzaamheid en gerechtigheid vaak minstens zoveel oplevert
als opoffert. Waarin wordt getoond dat we
zonder die eerste stappen waarschijnlijk nog
veel meer moeten opofferen. Waarin duidelijk wordt dat door allerlei mensen, groepen
en bedrijven al lang eerst stappen worden
gezet.
Hoe komen we tot die brede samenwerking? Kan de overheid daarvoor het initiatief
nemen? Moeten we het hebben van wat
van onderop – onder burgers, consumenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties – aan initiatief ontstaat en dat met
elkaar verbinden? Gaat dat snel genoeg? En
wat zou daarbij, naast overheden en bedrijven, de rol van maatschappelijke organisaties kunnen zijn?
Blijf niet staren op wat vroeger was,
sta niet stil in het verleden.
Ik, zegt hij, ga iets nieuws beginnen.
Het is al begonnen, merk je het niet?
Huub Oosterhuis
Deze vragen staan centraal in de conferentie FairDuurzamen? In beweging! op 23 juni
in de Geertekerk te Utrecht. Meer informatie hierover is te vinden op de website van
Oikos.
Deze conferentie vormt de afsluiting van het
driejarige project Duurzaamheid en Gerechtigheid dat Oikos heeft uitgevoerd en vormt
tevens de opmaat naar een volgend driejarig
project Werk aan de wereld. Zie ook hiervoor de website van Oikos.
Christiaan Hogenhuis - Stichting Oikos
www.stichtingoikos.nl
Werk aan de wereld!
Werk aan de wereld! is een nieuw, driejarig project waarin Stichting Oikos aan
de slag gaat met het Kerk en Wereld
thema Duurzame welvaart.
Het project beoogt bij te dragen aan de omslag naar een rechtvaardige en duurzame
Pagina 4
maatschappij door het verbinden van bestaande visies, bewegingen en praktijken
(inclusief kerkelijke initiatieven); het verdiepen van de analyse ervan en de inspiratie ervoor; en de verbeelding van de uitkomsten.
Werk aan de wereld! bouwt voort op inzichten en resultaten van twee Kerk en Wereld
projecten uit de periode 2006-2008: Duurzaamheid en Gerechtigheid en Economie als
Zingeving.
Intensivering
De voortdurende uitsluiting van een deel
van de wereldbevolking, de steeds duidelijker klimaatverstoring, de overbelasting van
hulpbronnen en het verlies van biodiversiteit,
de gewelddadige conflicten en schrijnende
migratie die mede hierdoor ontstaat, zetten
aan tot een intensivering van het streven
naar een rechtvaardige en duurzame welvaart. Inmiddels biedt de kredietcrisis nog
eens extra aanleiding om ons economische
reilen en zeilen tegen het licht te houden.
Al deze ontwikkelingen maken dat de noodzaak van forse veranderingen in de richting
van meer gerechtig­heid en duurzaamheid
steeds meer wordt erkend. Tegelijk voeden
ontwikkelingen in kritische netwerken, sociale wetenschappen en bewegingen aan de
basis van de samenleving de hoop dat een
omslag mogelijk is en dat hiervoor een groter draagvlak is te mobiliseren. Vanzelf gaat
dit echter niet.
Oogsten en verbinden
Weerstanden – structurele, politieke en economische, maar ook psychologische en cul-
turele – moeten overwonnen worden. Dat
vergt aandacht voor strategie en instrumenten, maar ook voor motivatie en inspiratie.
Het projectteam van Werk aan de wereld!
zal een selectie van inspirerende praktijken
en innovatieve netwerken met elkaar in contact brengen en hun inzichten zowel toetsen
als in het zonnetje zetten via evenementen,
begeleiding en materiaalontwikkeling voor
plaatselijke kerken en een interactieve website.
Buurtproject ‘De nieuwe loot’
(STEK, Den Haag)
Louke van Wensveen - Stichting Oikos
www.stichtingoikos.nl
Protestantse Kerk in Nederland
Voor de periode 2009 – 2011 is Kerk en Wereld een samenwerkingsverband aangegaan
met de PKN in de volle breedte van de organisatie. Inmiddels zijn er vier projecten goedgekeurd die in de komende tijd verder worden ontwikkeld en uitgevoerd. Hiervan is één
project bestemd voor de periode 2010 – 2011. Hieronder treft u nadere informatie over de
andere drie projecten.
Tekst en ontmoeting:
de lekenacademie
Van de zijde van het bestuur van Kerk
en Wereld kwam de suggestie om te onderzoeken of op één of andere manier
de lekenacademie nieuw leven in te blazen is: een geregeld zaterdagberaad met
vooraanstaande sprekers over actuele
onderwerpen. Tegelijk groeide binnen de
Protestantse Kerk het besef dat een discussieplatform ontbreekt.
Er zijn wel enkele, op een breed publiek ge-
Kerk en Wereld
richte, opiniebladen rond de kerk (Centraal
Weekblad en Woord & Dienst), er zijn diverse vakbladen voor theologen, maar een
kerkelijk periodiek waarin thema’s op academisch niveau aan de orde gesteld kunnen worden (zonder een wetenschappelijk
tijdschrift te zijn) en belicht kunnen worden
vanuit de breedte van de kerk, is er niet.
Dat doet de diepgang van de discussie en
de breedte van de kerk geen recht. Maar
het belemmert ook de aanwezigheid van de
kerk in het publieke debat. Discussies worden geperst in een synodenota en op maat
van kerkelijke besluitvorming gesneden. Het
publieke debat is niet geïnteresseerd in sy-
>>
Pagina 5
Nieuwsbrief - Mei 2009
nodenota’s, met het gevolg dat veel kerkelijk denkwerk binnenskamers blijft. Dat doet
afbreuk aan de missionaire pretentie van de
kerk.
Zaterdagberaad en kerkelijk
discussieplatform bij elkaar gebracht
Onderwerpen voor beraad en periodiek
Daarbij kan gedacht worden aan onderwerpen als medische ethiek (orgaandonatie, euthanasie, e.d.), doop, Israël, kerk en staat,
de multireligieuze samenleving, oecumene,
duurzaamheid, God, economie, gevangeniswezen & strafrecht. Om maar aan te geven
dat het niet om een vakblad voor theologen
gaat, maar om een blad voor mensen die
de betekenis van het evangelie willen doordenken voor diverse terreinen van het leven.
Met de beoogde reeks kunnen onderwerpen op een aansprekende manier onder de
aandacht worden gebracht, met oog voor de
diversiteit van invalshoeken en opvattingen
binnen de kerk.
Daarmee kan de reeks de meningsvorming
binnen de kerk bevorderen en het onderlinge gesprek tussen de verschillende denominaties. Met de reeks krijgt de kerk ook
een mogelijkheid om goed gefundeerd haar
geluid in de samenleving naar voren te brengen en bij te dragen aan het publieke debat.
In dit project worden het idee van het zaterdagberaad en het idee van een kerkelijk
discussieplatform bij elkaar gebracht. Een
wisselwerking wordt beoogd. Met behulp
van het periodiek wordt een netwerk gecreëerd, waarvan de bijeenkomsten input voor
afleveringen van het periodiek bieden en/of
waarvan afleveringen van het periodiek gespreksstof voor bijeenkomsten bieden.
Onderzoek naar haalbaarheid
Dit jaar zal een haalbaarheidsonderzoek gedaan worden naar een opinieblad voor een
lezerspubliek op tenminste HBO-niveau
vanuit de Protestantse Kerk, waarin onderwerpen aan de orde worden gesteld vanuit
de breedte van de kerk. Een periodiek dat
driemaal per jaar (januari, mei, september)
verschijnt en een omvang heeft van honderd
pagina’s per nummer. Per nummer één thema. Het blad wordt gemaakt door een onafhankelijke redactie, die in overleg met het
moderamen wordt samengesteld. Per nummer wordt een werkredactie samengesteld.
De algemene redactie is ook verantwoordelijk voor de te beleggen beraads­dagen. Het
haalbaarheidsonderzoek wordt gekoppeld
aan een 0-nummer dat in november 2009 zal
verschijnen en zal gaan over de verhouding
tussen kerk en staat, tussen godsdienst en
overheid.
Harm Dane - Bezinningscentrum PKN
www.pkn.nl/bezinningscentrum
Win-win tussen generaties
Verschillende generaties leven nagenoeg
geheel in hun eigen leefwereld, sfeer en
tempo. Dat is binnen de kerkelijke gemeente niet anders. Op die manier gaat
veel wederzijdse mogelijkheid tot steun
verloren. En dat is jammer, zeker binnen
de kerkelijke gemeente.
Juist binnen de kerk zijn de verschillende generaties onder één dak te vinden (in tegenstelling tot de meeste gezinnen of scholen).
Jong en oud kunnen over en weer veel aan
elkaar hebben en juist uit de inter-generatieve contacten wederzijds van elkaar leren.
Met een vergrijzing op komst kan de kwaliteit van onze samenleving afhangen van de
mate waarin we ons verbonden weten met
andere segmenten van die samenleving.
Binnen en buiten de gemeente.
Pagina 6
Welke verbindingen?
Op veel plaatsen is sprake van vervreemding tussen de generaties. Beeldvervorming, veelal door de media versterkt, is een
belangrijke factor voor deze vervreemding.
Er wordt wel veel óver elkaar gesproken,
maar weinig mét elkaar. In de kerk ligt er
tevens veel nadruk op doelgroepenbeleid
(ouderenwerk, jeugdwerk, dertigers). Hoe
zorg je binnen dat klimaat voor voldoende
onderlinge solidariteit tussen de verschillende doelgroepen? Het zijn vragen die de
komende jaren in de kerk een grote rol gaan
spelen, nu haar achterban in gestaag tempo
veroudert. Wat betekent dit voor de ontwikkeling van jongeren en welke bijdrage kunnen oudere gemeenteleden leveren?
Er zijn vele vormen van interactie en wederzijdse steun denkbaar, maar er is weinig ervaring met wat mogelijk is, wat succesfactoren zijn, hoe een en ander op de rails gezet
kan worden. Contact tussen de generaties
kan een pastorale component hebben (een-
zaamheid bij jong én oud, levensvragen, relatieproblemen, opvoedingsvragen), een diaconale component (schoolproblemen, verslaving, schulden) of direct samenhangen
met levensfasen (opleidingssteun, werkbemiddeling, levenscoach). Ideeën genoeg.
Juist binnen de kerk:
verschillende generaties onder één dak
Dit project start in 2009 met het benaderen
van pilot-gemeenten en het ontwikkelen van
proefprojecten. In 2010 worden de ervaringen geëvalueerd en omgezet in vervolgprojecten. Het project wordt uitgevoerd door
het JOP, de jeugdorganisatie van de Protestantse Kerk.
Harm Dane - Bezinningscentrum PKN
www.pkn.nl/bezinningscentrum
Ontmoeting met passanten
Veel mensen komen alleen nog bij bijzondere gelegenheden in de kerk, zoals
bij doop-, rouw- en trouwdiensten. En
ze laten zich verleiden een kerk binnen
te stappen bij bijzondere aanleidingen,
zoals tentoonstellingen en muziekuitvoeringen.
Beide zijn een prachtige gelegenheid om je
als christelijke gemeenten te presenteren
door gebruik te maken van kunst, bronnen
van joods-christelijke religie, Keltische spiritualiteit en dergelijke. Er wordt gezocht naar
een nieuwe invulling van christelijke feestdagen en van bijzondere gelegenheden, met
vormen waarin, op voor buitenstaanders
aansprekende manier, de liturgie gevierd
wordt die bij die gelegenheid past.
Geslaagd voorbeeld
In 2008 is in de provincie Drenthe het project Feest van de Geest gerealiseerd (zie
www.feestvandegeest.nl). Op zeventien
locaties exposeerden vijfentwintig kunstenaars werk dat geïnspireerd is door Pinksteren. De kunstenaars zochten actief de
Kerk en Wereld
dialoog met het publiek. Er kwamen afgelopen jaar duizenden mensen op af.
Dit succes leert dat de combinatie van kunst
en kerk een goede gelegenheid biedt om
mensen opnieuw in contact te brengen met
het christelijke geloof. Daarom is besloten
de ervaringen van Feest van de Geest om te
zetten in een bredere aanpak onder de titel:
‘Kunst als toegangsweg tot geloven’.
Dit nieuwe project wordt uitgevoerd door de
afdeling Kerk in Ontwikkeling van de PKN.
Er worden onder andere de volgende activiteiten georganiseerd:
•Feest van de Geest: een remake van dit
project uit 2008 in vijftig kerkelijke en acht
burgerlijke gemeenten in 2010;
•In de hoofdrol Maria: een kerst-theaterproject in 2009 in Drenthe;
•Eva: een muziekspel;
•Vieringen: het ontwikkelen van nieuwe
vormen van vieren, bidden en spiritualiteit
met inschakeling van diverse kunstenaars.
Harm Dane - Bezinningscentrum PKN
www.pkn.nl/bezinningscentrum
Lees verder op pagina 8.
Pagina 7
Nieuwsbrief - Mei 2009
Vervolg van pagina 7.
Kerk en Wereld ondersteunt projecten
Ook in 2009 is al aan een flink aantal grote en kleinere
projecten van derden subsidie toegekend. Hieronder
vindt u een selectie van deze projecten.
Zelf subsidie aanvragen?
Mocht u, na lezing van deze nieuwsbrief, geïnteresseerd
zijn in het aanvragen van subsidie voor een project dan
kunt u het beste kijken op www.kerkenwereld.nl. Hier
vindt u alle informatie over de wijze waarop de subsidie
aangevraagd dient te worden. Projecten moeten passen
bij de missie en een van de thema’s van Kerk en Wereld
en subsidies dienen te worden aangevraagd op ons speciale aanvraagformulier. Alleen rechtspersonen (organisaties, kerken) kunnen subsidie aanvragen. Op de website
vindt u tevens een database met projecten die tot op
heden subsidie ontvingen.
Uw aanvragen kunt u bij voorkeur insturen via:
[email protected] én Postbus 19180, 3501 DD Utrecht.
Duurzame welvaart
Het wereldhuis
In september 2008 is het Wereldhuis geopend: een huis dat openstaat voor de ongeveer 15.000 migranten zonder verblijfsvergunning in Amsterdam. Met als opening een
housewarming party met koekjes uit Marokko, een rijstmaaltijd uit Bolivia, dans uit
Ecuador en de Filippijnen en muziek uit Senegal werd het Wereldhuis een huis waar de
wereld bij elkaar komt.
De eerste weken was het vooral druk op
woensdag. Dan wordt er door twee medewerkers een noodhulpspreekuur gehouden
en wordt er advies gegeven over de toegang
tot gezondheidszorg, juridische hulp en pastorale gesprekken. Maar al gauw werden ook
de andere namiddagen, wanneer het Wereldhuis geopend is, druk bezocht. Mensen
kunnen er terecht om elkaar te ontmoeten
en om informatie via internet op te zoeken.
Werk, cursussen en ontspanning
Het Wereldhuis gaat uit van de kracht van
mensen: de meeste vrijwilligers zijn zelf
ongedocumenteerde migranten. De activiteiten ontstaan vanuit het initiatief van de
bezoekers.
Na vier weken zijn we begonnen met taallessen, eerst in vier klassen, inmiddels volgen bijna honderd mensen les in zes klassen. Daarnaast zijn er drie computercursussen. Ook aan ontspannende activiteiten is
een grote behoefte. Er is een koor, er wordt
schilderles gegeven en vaak wordt er samen
gekookt en worden er feestjes gevierd.
In het Wereldhuis kunnen wij veel leren over
een samenleving, die voor de meesten van
ons onbekend is. Irreguliere arbeidsmigran-
Pagina 8
ten leveren door hun werk als schoonmakers een belangrijke bijdrage. Kinderen van
ongedocumenteerden zien Nederland als
hun thuis. Toch mogen zij hun opleiding niet
afmaken na hun achttiende verjaardag.
Symposium
Om onze waarnemingen met meer mensen
te delen is er op 18 juni aanstaande een symposium gepland. Daar komen onderwerpen
aan de orde als: Hoeveel ongekende Amsterdammers kennen wij al en wat vertellen
zij over hun leefsituaties? Waarover kunnen
wij nog maar gissen? Wat dragen zelforgani-
saties bij aan de positieverbetering van ongedocumenteerden?
Wij willen ook onze waarnemingen tijdens
de spreekuren presenteren, we willen laten zien waar de basisrechten van ongedocumenteerden onvoldoende bescherming
bieden. Bovendien willen we in debat gaan
over de onverwachte aspecten van arbeidsmigratie.
Evelyn Schwarz projectleider Het Wereldhuis
www.wereldhuis.org
Moeder Aarde. Onze Zorg!
Gedurende ‘de honderd dagen rond Pasen’ wordt in Purmerend een project gepresenteerd rondom de bedreiging van de aarde en ons aandeel hierin. Een project van de
Raad van Kerken Purmerend, door een stuurgroep samen met locale partners uitgewerkt, met drie zwaartepunten: beschouwelijk/spiritueel, politiek/maatschappelijk en
kunst/cultuur.
Drs. Ineke Bakker, directeur Stichting Oikos,
hield op de openingsavond een inspirerende
inleiding waarin ze de noodzaak om gezamenlijk de klimaatverandering tegen te gaan
overtuigend neerzette. Ze ging in op mogelijke redenen waarom het ons zo slecht lukt
hierin door te pakken.
Aan de hand van het scheppingsverhaal illustreerde ze de diepe verbondenheid van
mens en aarde en gaf drie aandachtspunten
die ons kunnen helpen onze levenswijze te
veranderen, hyperconsumptie te reduceren
en zo het tij te keren. Met een fraai, beeldend verhaal over de redding van Moeder
Aarde, waarbij ze de hoop uitsprak dat dit
wellicht over tachtig jaar als succesverhaal
aan onze achterkleinkinderen kan worden
verteld, rondde Ineke Bakker haar inleiding
af.
Debat met resultaat
Na een muzikaal intermezzo door het jonge,
enthousiaste Klarinet Kwartet Muziekschool
Waterland volgde het politieke debat Duurzaamheid: wat doen jij en ik? Ter voorbereiding hiervan was er een enquête gehouden
onder een aantal inwoners van Purmerend
met betrekking tot duurzaamheid. Hieruit
voortvloeiende speerpunten voor het debat
met vertegenwoordigers van GroenLinks,
PvdA, CDA en VVD waren o.a. energiebesparing, duurzaam inkopen, voorlichting en
transparantie.
Kerk en Wereld
Wat zijn de ambities hierin op weg naar
de gemeenteraadsverkiezingen 2010? Wat
daarna? Waarop wachten we nog? Positieve
geluiden en voorstellen, maar ook terughoudendheid, waren te horen. Het belang van
samenspel tussen burgers en bestuurders
en heldere communicatie, maar ook de
voorbeeldfunctie van de gemeente, werden
herhaaldelijk onderstreept, bijvoorbeeld bij
‘duurzaam inkopen’.
Als antwoord op de slotvraag en het verzoek
om een duurzaamheidsplatform in te rich-
>>
Pagina 9
Nieuwsbrief - Mei 2009
ten, werd door GroenLinks voorgesteld om
een kaderstellende werkgroep Duurzaamheid in te stellen, wat door de overige panelleden werd aangenomen. Een mooie afsluiting van een zinvolle gedachtewisseling en
vooral een verdere stap op de gezamenlijke
weg naar een duurzaam Purmerend!
Bezoek onze site voor de volledige lezing
van Ineke Bakker en het uitgebreide programmaoverzicht.
Gerda Mentink - stuurgroep
www.moederaardeonzezorg.nl
Ook nieuwsgierig naar kerk-zijn op het web? Kom dan naar de Kerk en Wereldlezing op 12 juni in Amsterdam.
Geef u op met de bon achter in de nieuwsbrief of via: [email protected]
Oproep Raad van Kerken over klimaatverandering
Nadat de tekst in december 2008 door de Raad van Kerken was geaccepteerd, verscheen
dit voorjaar de gedrukte versie van de oecumenische klimaatoproep Kwetsbaarheid,
verantwoordelijkheid en moed; klimaatverandering: het moment van de waarheid.
king met een redactiegroep tot de huidige
tekst uitgewerkt.
De tekst kiest een duidelijke positie tussen
de verschillende standpunten in de publieke
discussie over de ernst van klimaatverandering en haar gevolgen. Met behulp van het
begrip ‘kwetsbaarheid’ wordt een theologische visie ontwikkeld, die vervolgens leidt
tot een beroep op verantwoordelijkheid en
bijzondere aandacht voor de positie van landen en groepen die de grootste risico’s dragen. Onder verwijzing naar ‘pioniers in veranderingsprocessen’ uit de verre en recente
(kerk)geschiedenis wordt opgeroepen tot
moed en initiatief op verschillende niveaus in
kerk en samenleving en in de verschillende
rollen die mensen op zich kunnen nemen.
Ook de Nederlandse kerken laten hiermee
van zich horen met betrekking tot het thema
dat – na tijdelijke verdringing door de gevolgen van de kredietcrisis – bepalend blijft voor
de agenda van de 21ste eeuw. De tekst van
de verklaring kwam tot stand na een door de
projectgroep Kerk en Milieu georganiseerde
consultatie in juni 2008. Klimaat- en sociale
wetenschappers, theologen en kerkelijke
functionarissen bespraken daar de mogelijke bouwstenen van de voorgenomen publicatie. Deze zijn door Hans Schravesande,
voorzitter van Kerk en Milieu, in samenwer-
Pagina 10
Aan de officiële tekst is in de gedrukte uitgave een bijlage toegevoegd, die een aantal
mogelijkheden opsomt om zelf aan preventie en bestrijding van de gevolgen van klimaatverandering bij te dragen.
Kwetsbaarheid, verantwoordelijkheid en
moed; klimaatverandering: het moment van
de waarheid is verschenen als nummer 34
in de reeks Oecumenische Bezinning van de
Raad van Kerken in Nederland. Te bestellen
via [email protected]. Prijs: € 4,50 incl.
verzendkosten.
Kees Tinga - Projectgroep Kerk en Milieu
www.kerkenmilieu.nl
Thema Vernieuwing van de Christelijke traditie
Bewogen Beelden, bijbels bezielde videokunst
Sinds kort worden, onder de grote paraplu van spiritualiteit en religie, internationale
beeldende kunst­tentoonstellingen samengesteld waar ook videokunst is te zien. De
kunstenaars gebruiken beeld­motieven die teruggrijpen op bekende taferelen uit de
kerkelijke traditie. Daarnaast raakten veel kunstenaars in de jaren zestig geïnteresseerd in alternatieve spirituele stromingen als weerwoord tegen het oprukkende
kapitalisme en consumentisme.
Toch blijkt er – het werk van Bill Viola daargelaten – weinig bijbels georiënteerde videokunst vertegenwoordigd te zijn. Vreemd,
als je beziet dat de bijbel als heilig boek,
maar ook als literatuur, in de westerse cultuur als één van de belangrijkste bronnen
wordt gezien.
Bijbelse verhalen in
narratieve videokunst
De tentoonstelling Bewogen Beelden wil die
leemte opvullen. In de getoonde narratieve
videokunst spelen bijbelse verhalen een rol
van betekenis. De kunst wordt in krachtige
beelden uitgedrukt met onder andere werk
van Bill Viola, de ‘Rembrandt van twintigste
eeuw’. In de tentoonstelling is werk van een
tiental internationale kunstenaars te zien.
Rondom de tentoonstelling worden educatieve programma’s georganiseerd.
Opening en presentatie
De opening is op woensdag 27 mei om
19.00 uur met inleidingen van Bart Rutten
(conservator van het Stedelijk Museum in
Amsterdam) en Marcel Barnard (hoogleraar
liturgiewetenschap aan de Protestantse
Theologische Universiteit Utrecht en aan de
Vrije Universiteit Amsterdam en betrokken
bij de Prof. dr. G. van der Leeuwstichting).
Tijdens de opening zal het boek Bewogen
Beelden, bijbels bezielde videokunst van
Arent Weevers worden gepresenteerd.
Informatie
Locatie: Grote of Lebuinuskerk, Kleine Poot
7, Deventer.
Data en tijden: 28 mei t/m 20 juni 2009.
Maandag t/m zaterdag van 11.00 - 17.00 uur.
Info: Arent Weevers, tel: 06 - 4029 1619.
Arent Weevers - [email protected]
www.bewogenbeelden.org
Sense & the City
In stedelijke beleidsnota’s verschijnt de laatste jaren een nieuwe groep stadsbewoners,
van wie zelfs wordt beweerd dat zij de voorhoede vormen van de stedelijke economie:
de zogenaamde creatieve klasse.
Daarmee worden jonge, hoogopgeleide
mensen bedoeld met een creatief beroep,
zoals kunstenaars, ontwerpers en webdesigners. Vaak wordt de term ook breder gebruikt
voor jonge mensen die, veelal als zelfstandig ondernemer, nieuwe ideeën op allerlei
gebied bedenken en realiseren. Doorgaans
tonen zij grote maatschappelijke betrokkenheid en koesteren ze geen aversie tegen religie of spiritualiteit, maar zijn ze daarin juist
Kerk en Wereld
geïnteresseerd. Betrokken bij de kerk zijn ze
veelal niet (meer). Het diaconale, op de samenleving gerichte werk van de kerk vinden
ze wel belangrijk en ze willen daar ook graag
een bijdrage aan leveren.
Kerk en creatieven
Het Beraad Grote Steden in de PKN startte
in januari 2009 het project Sense & the City.
In dit project zal worden verkend hoe kerken
>>
Pagina 11
Nieuwsbrief - Mei 2009
Creatieve geesten die traditie vernieuwen
en inspireren
Help! - project van kunststudenten en scholieren in
Amsterdam
en de ‘creatieve klasse’ kunnen samenwerken op diaconaal gebied. De kerk heeft, met
haar eeuwenoude traditie van goed doen in
de samenleving, iets moois te bieden aan
maatschappelijk geëngageerde creatieven,
die op hun beurt met hun creatieve geest die
traditie kunnen vernieuwen en inspireren.
In enkele steden is al ervaring opgedaan met
projecten van kerken en creatieven. In Tilburg en Den Haag bijvoorbeeld in social sofa
projecten: een kunstzinnige bank als sociale
ontmoetingsplek in buurten. En in Amsterdam, waar kunstenaars en andere creatieven
de diaconie hebben geholpen om de waarden van het bijbelverhaal van de barmhartige
Samaritaan op nieuwe manieren naar voren
te brengen. Op de afbeelding bij dit artikel
is te zien hoe studenten van de kunstacademie werken in een scholenproject rond de
Samaritaan.
Sense & the City begint met een inventarisatie van dit type projecten: wat voor ervaringen zijn er reeds opgedaan en wat maakt
deze projecten tot een succes? Op basis
daarvan worden vervolgens enkele nieuwe
pilots opgezet, waarin kerken en creatieven
samenwerken ten behoeve van de samenleving.
Nico van der Perk projectleider Sense & the City
www.diaconie.org
Thema Interreligieuze
ontmoeting
Kijkstrijd in de Baarsjes
‘Moslimjongeren brengen lach terug in de buurt…’ Een kop die je niet vaak tegenkomt. Precies dit is het doel van het project Kijkstrijd.
Saskia Korsten en Annemiek Spronk wonen
in de Baarsjes, een stadsdeel in Amsterdam
dat te boek staat als probleemwijk. In de
verhitte discussie over mogelijke oplossingen en strenge maatregelen willen Saskia
en Annemiek een relativerend geluid laten
horen. In samenwerking met moslimjongeren uit de Baarsjes zetten zij het project
Kijkstrijd op.
Een spelletje
Kent u dat spelletje van vroeger nog? Je
kijkt elkaar aan en wie het eerst lacht heeft
verloren. Op dit spelletje is het project de
Pagina 12
Kijkstrijd gebaseerd. Moslimjongeren gaan
de wijk in om dit spelletje te spelen met
buurtgenoten. In de Baarsjes – en waar niet?
– zijn verschillende groepen die alleen maar
naar elkaar kijken en meningen hebben over
elkaar zonder elkaar werkelijk te ontmoeten.
In het project de Kijkstrijd neemt een kwetsbare groep – moslimjongeren – het heft in
eigen handen en maakt deze kijkstrijd zichtbaar. Met een lach wordt de strijd beslist.
We steken het oude spelletje in een modern jasje en gaan de kijkstrijd aan met een
mobieltje als wapen. Met de camera van
mobieltjes wordt het duel opgenomen. We
bouwen een website waar deze filmpjes als
bewijs kunnen worden ge-upload. Het is de
bedoeling dat iedereen in de Baarsjes mee
gaat doen. Waar zijn de meeste winnaars,
waar de verliezers? Het wordt allemaal bijgehouden op de digitale kaart van de Baarsjes.
Annemiek Spronk
Flashmobbing
Ouders in Dialoog
Waarom gaan moslims op bedevaart? Wat vieren Christenen met Pasen? Welke betekenis heeft de olifant Ganesha voor de Hindoes? Hoe komt het dat water en licht binnen
alle godsdiensten zo’n bijzondere betekenis hebben?
Dit zijn vragen die aan de orde komen bij het
vak levensbeschouwing op de basisschool.
Maar ook de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en het samen-leven krijgen
bij dit vak de nodige aandacht. Kinderen worden uitgenodigd na te denken en in gesprek
te gaan over onderwerpen als vooroordelen,
samenwerken, vriendschap en vertrouwen,
eigen kwaliteiten en die van anderen, ruzies
en conflicten.
Interreligieuze dialoog
Het Centrum voor Identiteit en Levensbeschouwing, Arkade-Cilon in Amsterdam,
begeleidt leerkrachten die aandacht willen
besteden aan levensbeschouwing en identiteitsvragen in het basisonderwijs. Het
Mozeshuis in Amsterdam initieert en ondersteunt activiteiten in het kader van de interreligieuze dialoog. Beide organisaties hebben de handen ineen geslagen en werken
enthousiast samen aan de ontwikkeling van
het project Ouders in Dialoog. Doel van het
project is ouders van basisschoolleerlingen,
die het vak levensbeschouwing volgen, een
educatief aanbod te doen.
In drie bijeenkomsten wordt aan ouders een
les aangeboden aan de hand van voorwerpen rond de verschillende religies, uit de leskisten waar ook de kinderen mee werken;
Kerk en Wereld
Ouders in de schoolbank rondom dialoog
de ouders bekijken een DVD van de lessen
waarin tevens interviews met de kinderen
zijn opgenomen; er wordt stilgestaan bij belangrijke (levensbeschouwelijke) waarden
die ouders aan hun kinderen willen overdragen en de rol die hun traditie daarin kan
spelen.
Met dit project beogen beide organisaties
het gesprek tussen ouders uit verschillende
levensbeschouwelijke tradities te stimuleren en de pedagogische driehoek school –
kinderen – ouders goed op elkaar te laten
aanslui­ten. Het voorkomen van vooroordelen en het stimuleren van interesse voor
elkaar en elkaars achtergronden, bij zowel
kinderen als ouders, kan een belangrijke bijdrage vormen aan de veelkleurige Amsterdamse samenleving.
Monica Neomagus Mozeshuis, Centrum voor Volwasseneneducatie en Samenlevingsopbouw
www.mozeshuis.nl
Pagina 13
Nieuwsbrief - Mei 2009
Overige projecten
De nalatenschap van het MCKS
Hoe verwerken we als kerken en christenen de vele, snel veranderende informatie
over de technologische en economische vraagstukken in het samenleven?
Deze vraag – nog steeds actueel! – was de leidraad voor het boekje Reflekties op de
Toekomst, dat in 1972 verscheen.
Het was het product van een groep wetenschappers die door Kerk en Wereld en
de Sectie Sociale Vragen van de Raad van
Kerken bij elkaar was gebracht om een bijdrage te leveren aan de bezinning van de
Wereldraad van Kerken op de toekomst in
een wereld die sterk door technologische en
economische vernieuwingen wordt gekenmerkt. Die doordenking vereiste een multidisciplinaire aanpak, waaraan zowel sociale
de jaren tachtig terug, en ook de financiële
mogelijkheden van de kerken werden geringer. Opname van het werk binnen Kerk en
Wereld mocht niet baten. In 2003 viel definitief het doek.
Nalatenschap om van te leren
Aan prof. dr. Herman Noordegraaf en dr.
Greetje Witte-Rang werd gevraagd om de
geschiedenis, maar vooral ook de nalaten-
Fundamentele bezinning op de verhouding geloof en wetenschap
wetenschappers, economen en natuurwetenschappers deelnamen, omdat het hier
om ingewikkelde en veel aspecten omvattende vraagstukken gaat.
MCKS in bedrijf
Het boekje vormde de start van een proces
van bezinning en actie, dat al snel breed uitwaaierde. Het bleek daarom nodig om de
activiteiten gerichter aan te sturen en te coördineren; vrijwilligerswerk alleen voldeed
niet. Daarom werd in 1981 het MCKS opgericht, het Multidisciplinair Centrum voor Kerk
en Samenleving, dat enkele betaalde medewerkers kreeg en dat tot taak kreeg ‘bij
te dragen aan de fundamentele bezinning
op de verhouding tussen geloof en wetenschap, de taak van kerk en christenen in de
maatschappij en de sociaal-ethische vragen
die zich daarbij voordoen’.
De activiteiten voorzagen in een duidelijke
behoefte; er vonden vele beraden plaats, zowel voor speciale doelgroepen als voor een
breder publiek, en talloze publicaties zagen
het licht. Het MCKS was echter geboren onder een slecht gesternte. De aandacht voor
maatschappelijke vragen in de kerken liep in
Pagina 14
schap van het MCKS in kaart te brengen.
Slaagde het MCKS in zijn missie? Wat kunnen we heden ten dage leren van de ervaringen die het MCKS opdeed voor de aanpak
van vragen op het terrein van bijvoorbeeld
economie en duurzaamheid? De lessen van
het MCKS zijn van belang voor de vraag hoe
kerken nu een bijdrage kunnen leveren aan
het streven naar een rechtvaardige en duurzame samenleving. Het resultaat van deze
studie zal naar verwachting binnen een jaar
verschijnen.
Greetje Witte–Rang
E-mailadres: …………………………………………………………………………….
Postcode: ……………………………………………………………………………
E-mailadres: ……………………………………………………………………….
De entree voor de lezing is gratis. Na uw aanmelding krijgt u een ontvangstbevestiging.
Woonplaats: ……………………………………………………………………………
Adres: ………………………………………………………………………………
Woonplaats: ………………………………………………………………………..
Postcode: ………………………………………………………………………………
Adres: ………………………………………………………………………………….
Naam: ………………………………………………………………………………
per e-mail wordt verzonden.
n Ik geef mij op voor de digitale Kerk en Wereld nieuwsbrief die enkele malen per jaar
Naam: ………………………………………………………………………………….
JA, ik kom ook naar de Kerk en Wereld lezing op 12 juni in Amsterdam
te ontvangen
n Ik meld mij af voor de jaarlijkse Kerk en Wereld nieuwsbrief en wens deze niet meer
Kerk en Wereld
Deze bon s.v.p. uitknippen en in een gefrankeerde envelop sturen aan:
Kerk en Wereld, Postbus 19180, 3501 DD Utrecht.
U kunt uw opgave ook mailen aan: [email protected]
Vergeet de Kerk en Wereld lezing op 12 juni niet!
Geef u op met de bon op deze pagina of via:
[email protected].
Deze bon s.v.p. uitknippen en in een gefrankeerde envelop sturen aan:
Kerk en Wereld, Postbus 19180, 3501 DD Utrecht.
U kunt dit bericht ook mailen aan: [email protected]
Met enige regelmaat ontvangen wij een erfenis of legaat.
Dit stelt ons in staat om bijvoorbeeld nét iets extra’s te
doen voor een project, of een bijzondere activiteit te organiseren. Mocht u informatie wensen over opname van
Kerk en Wereld in uw testament, of hierover vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met ons secretariaat
in Utrecht.
Bon voor opgave Kerk en Wereld lezing.
Kerk en Wereld Eijkmanfonds levert een financiële bijdrage aan de activiteiten van de Stichting Kerk en Wereld.
Middels dit fonds én andere inkomstenbronnen is Kerk
en Wereld in staat om activiteiten, die passen bij de missie en de thematiek, financieel te ondersteunen. Uw gift
is van harte welkom! U kunt uw donatie overmaken op
banknummer 69.95.41.670 of Postbanknummer 29700
ten name van ‘Kerk en Wereld giften’ te Utrecht.
Bon voor aanmelden / afmelden Kerk en Wereld Nieuwsbrief
Kerk en Wereld Eijkmanfonds
Missie Kerk en Wereld
Kerk en Wereld levert vanuit een christelijk-oecumenische inspiratie een bijdrage
aan de bezinning over vraagstukken op het
grensvlak van geloof en samenleving. Kerk
en Wereld wil een betrokken partner zijn in
dialoog en bezinning over geloof en samenleving. Ze is daarbij gericht op de waarden
gerechtigheid, duurzaamheid en onderlinge
verbondenheid en wil hieraan bijdragen via
het stimuleren van participatie, dialoog en
transformatie.
Colofon
Deze nieuwsbrief is een uitgave van de
Stichting Kerk en Wereld.
Redactie:
Esther Dwarswaard
Tekst en Adviesbureau Koehler
Eindredactie:
Guusje Dolsma, secretaris Kerk en Wereld
Adres:
Stichting Kerk en Wereld
Postbus 19180
3501 DD UTRECHT
www.kerkenwereld.nl
[email protected]
Bestuur Stichting Kerk en Wereld:
Bram Tack, voorzitter
Guusje Dolsma, secretaris
Henk Duringhof, 1e penningmeester
Martijn Streefkerk, 2e penningmeester
Gerrit de Fijter, bestuurslid namens Moderamen PKN
Greco Idema, bestuurslid
Anne-Claire Mulder, bestuurslid
Jacques Schenderling, bestuurslid
Mirjam Sterk, bestuurslid
Giften:
Kerk en Wereld:
C en E bankiers: 69.95.41.018
Kerk en Wereld giften:
C en E bankiers 69.95.41.670
Opmaak en druk:
Berne-Heeswijk®