De maatschappelijke betekenis van filantropie

De maatschappelijke
betekenis van filantropie
René Bekkers
Oratie Vrije Universiteit
25 april 2013
Bestemming - Herkomst - Effecten
1
Welke betekenis heeft filantropie?
1. De maatschappelijke bestemming
Hoeveel geld en tijd voor welke doelen?
2. De maatschappelijke herkomst
Wie geeft meer en waarom?
3. De maatschappelijke effecten
Wat doet geven met mensen?
Bestemming - Herkomst - Effecten
2
Van beschrijving naar
verklaring
Voortbouwen op wat
we al weten
Toonaangevende
onderzoeksmethoden
Bestemming - Herkomst - Effecten
3
250
overig
200
beta-wetenschappen
onderwijs en
gezondheid
bestuurswetenschappen
marketing en
communicatie
filantropische
studies
economie
150
100
50
sociologie
psychologie
0
Aantal publicaties per jaar over filantropie in verschillende
wetenschappen (empirisch onderzoek naar achtergronden van
geefgedrag, 1899-2005)
Bestemming - Herkomst - Effecten
4
Moderne filantropen in Nederland
Bestemming - Herkomst - Effecten
5
The Giving Pledge
Bestemming - Herkomst - Effecten
6
Bestemming - Herkomst - Effecten
7
Wall Street
is een vroeg voorbeeld van
Nederlandse filantropie.
Bestemming - Herkomst - Effecten
8
“Stuyvesant called upon the 43 richest residents of New Amsterdam to
provide funding to fix up the ailing Fort Amsterdam and to construct a
stockade across the island to prevent attacks from the north, while it took
New Amsterdam's most oppressed inhabitants -- slave labor from the
Dutch West India Company -- to actually build the wall.”
Russell Shorto – The Island at the Center of the World
Bestemming - Herkomst - Effecten
9
Het Rijksmuseum (1885)
Bestemming - Herkomst - Effecten
10
Het Concertgebouw (1886)
Bestemming - Herkomst - Effecten
11
Het Zwanenbroedershuis
Bestemming - Herkomst - Effecten
12
Het Geefhuis
Bestemming - Herkomst - Effecten
13
De VU is Filantropie
Bestemming - Herkomst - Effecten
14
Willem Hovy
Willem Hovy (1840-1915),
eigenaar van brouwerij De
Gekroonde Valk, schonk 25.000
gulden, een kwart van het
benodigde startkapitaal voor de
Vrije Universiteit.
Bestemming - Herkomst - Effecten
15
Bestemming - Herkomst - Effecten
16
Bestemming - Herkomst - Effecten
17
Bestemming - Herkomst - Effecten
18
Bestemming - Herkomst - Effecten
19
Definities van filantropie
‘Philanthropy is voluntary action for the
public good’.
Robert (Bob) Payton (1998)
‘Filantropie staat voor vrijwillige private
bijdragen (in de vorm van geld, goederen en
tijd) aan publieke doelen met de intentie
primair het algemeen belang te bevorderen’.
Theo Schuyt (2001)
Bestemming - Herkomst - Effecten
20
Een gedragsdefinitie
Filantropie is de onverplichte overdracht
van hulpbronnen die ten goede komen aan
een collectief, zonder dat er een
tegenprestatie is afgesproken die ten goede
komt aan de gever ter waarde van de
overgedragen hulpbronnen.
Bestemming - Herkomst - Effecten
21
Prosociaal gedrag
Formeel:
filantropie
Geld
Tijd
Informeel:
hulpgedrag
Sociale Mantelzorg
steun
Bestemming - Herkomst - Effecten
22
Filantropie
Charitas
Oorsprong
Grieks: φιλανθρωπια
Latijn: charitas
Gerichtheid
Algemeen belang
Specifieke persoon
Prosociaal
gedrag
Formeel
Informeel
Bijvoorbeeld
Giften aan
Wat te eten voor een
goededoelenorganisaties, dakloze, mantelzorg,
vrijwilligerswerk
sociale steun
“For the Love of
Mankind” (Wiepking,
2008)
Bestemming - Herkomst - Effecten
“The Gift”
(Komter, 2003)
23
Charitas
Bestemming - Herkomst - Effecten
24
φιλανθρωπια
Bestemming - Herkomst - Effecten
25
9 x Maatschappelijke Betekenis
Bestemming
Herkomst
Effecten
Niveau
Macro
Meso
Micro
Bestemming - Herkomst - Effecten
26
9 x Maatschappelijke Betekenis
Herkomst:
oorzaken
Effecten:
gevolgen
Macro: cultuur Een zorgzame
en land
samenleving
Religieuze context,
fiscale wetgeving
Betrokkenheid,
democratie,
ongelijkheid?
Meso:
organisaties
Fondsenwerving en
transparantie
Professionalisering en
samenwerking?
Niveau
Bestemming:
aard & omvang
Goededoelenorganisaties,
vermogensfondsen
en nonprofits
Micro: mensen Geefgedrag en
vrijwilligerswerk
Religie en onderwijs, Gelukkiger, meer
acht mechanismen vertrouwen en
langer gezond?
Bestemming - Herkomst - Effecten
27
9 x Maatschappelijke Betekenis
Herkomst:
oorzaken
Effecten:
gevolgen
Macro: cultuur Een zorgzame
en land
samenleving
Religieuze context,
fiscale wetgeving
Betrokkenheid,
democratie,
ongelijkheid?
Meso:
organisaties
Fondsenwerving en
transparantie
Professionalisering en
samenwerking?
Niveau
Bestemming:
aard & omvang
Goededoelenorganisaties,
vermogensfondsen
en nonprofits
Micro: mensen Geefgedrag en
vrijwilligerswerk
Religie en onderwijs, Gelukkiger, meer
acht mechanismen vertrouwen en
langer gezond?
Bestemming - Herkomst - Effecten
28
“Methodologie speelt een belangrijke rol in
de verdere ontwikkeling van een
infrastructuur en het onderzoek dat zich
daarbinnen afspeelt.”
Jan Smit (2010)
Bestemming - Herkomst - Effecten
29
Miljarden per jaar
2
1.8
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
Geefgeld (€)
Uren vrijwilligerswerk
Bestemming - Herkomst - Effecten
30
Bestedingen van huishoudens (CBS)
1.0%
0.9%
0.8%
0.7%
0.6%
0.5%
0.4%
0.3%
0.2%
0.1%
0.0%
1100 Brood en beschuit
554600 Huisdieren
Bestemming - Herkomst - Effecten
663 Collectes en
donaties
31
‘Ons pleidooi voor filantropie als
belangrijke factor in het verzorgingsstaatparadigma mag niet leiden tot een
overschatting van de veelbelovende maar
toch bescheiden rol die deze sector kan
spelen.’
Theo Schuyt (2012, p. 118)
Bestemming - Herkomst - Effecten
32
Nalatenschappen aan goede doelen
700
600
500
400
539
580
410
442
517
496
430
€ miljoenen
Bron: CBS
300
200
100
0
2005
2006
2007
2008
2009
Bestemming - Herkomst - Effecten
2010
2011
33
De Gouden Eeuw van de Filantropie
4000
Tegen 2059 zal er naar verwachting €86 miljard
overgedragen zijn
3500
3000
2500
2000
1500
1000
€ miljoenen
Extrapolatie op basis van cijfers CBS
500
2012
2014
2016
2018
2020
2022
2024
2026
2028
2030
2032
2034
2036
2038
2040
2042
2044
2046
2048
2050
2052
2054
2056
2058
0
Bestemming - Herkomst - Effecten
34
Wat is de herkomst van filantropie?
• Sociologen: normen en netwerken in sociale
groepen.
• Economen: de relatieve prijs van het geven.
• Sociaal psychologen: persoonlijkheid en
afhankelijkheid in sociale dilemma’s.
• Politicologen: democratie, politieke
voorkeur en type welvaartsstaat.
• Bestuurskundigen: goed bestuur.
Bestemming - Herkomst - Effecten
35
Sociale aspecten van prosociaal gedrag
1. De sociale groepen waarvan mensen
onderdeel zijn;
2. De voorkeuren van mensen in
situaties waarin zij van elkaar
afhankelijk zijn;
3. De sociale situaties waarin mensen
verkeren.
Bestemming - Herkomst - Effecten
36
Herkomst: oorzaken
Niveau
Macro: cultuur
en land
Religieuze context, fiscale
wetgeving
Meso:
organisaties
Micro: mensen
Hulpbronnen:
menselijk en sociaal kapitaal
uit opleiding en religie
Bestemming - Herkomst - Effecten
37
Waarom verschilt filantropie tussen
sociale groepen?
1. Dat is niet echt zo, het komt door de
manier van onderzoek doen.
2. Omdat de hulpbronnen van mensen in
sociale groepen van elkaar verschillen.
3. Omdat de maatschappelijke waarden van
groepen verschillen.
4. Omdat mensen in groepen elkaar
beïnvloeden.
Bestemming - Herkomst - Effecten
38
Overdreven?
35
30
25
20
15
10
5
0
enquête
administratie
Aantal € dat KWF donateurs met een HBO/WO opleiding in 2003 meer
gaven dan donateurs met een lagere school of lagere beroepsopleiding
(Bekkers & Wiepking, 2011)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
39
Overdreven?
40
30
20
katholiek
hervormd
10
gereformeerd
overig
0
enquête
administratie
-10
-20
Aantal € dat KWF donateurs van verschillende kerkelijke groepen in
2003 meer gaven dan onkerkelijke donateurs (Bekkers & Wiepking, 2011)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
40
Waarom verschilt filantropie tussen
sociale groepen?
1. Ook als we het goed onderzoeken blijkt:
het is echt zo.
2. Omdat de hulpbronnen van mensen in
sociale groepen van elkaar verschillen.
3. Omdat mensen in groepen elkaar
beïnvloeden.
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
41
Vrijwilligerswerk en opleiding
Percentage van respondenten dat vrijwilligerswerk deed op eerdere leeftijd naar
opleidingsniveau in 2000 (Bekkers & Ruiter, 2008)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
42
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
43
Eeneiige tweelingen
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
44
De externe invloed van onderwijs
Bestemming - Herkomst - Effecten
Opleiding
45
Van Gogh
(1890)
De barmhartige
Samaritaan
Bestemming - Herkomst - Effecten
Religie
46
Altruïstische waarden en religie
90
80
80
68
70
60
50
53
42
40
30
20
10
0
niet verbonden
katholiek
protestant
overig
Percentage van de Geven in Nederland respondenten in vier groepen dat het
‘eens’ of ‘helemaal eens’ is met de stelling “Ik vind het belangrijk hulp te geven
aan de armen en anderen die het nodig hebben” (bron: GINPS02-12, n=9.833)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Religie
47
Herkomst: oorzaken
Niveau
Macro: cultuur
en land
Religieuze context, fiscale
wetgeving
Meso:
organisaties
Micro: mensen
Hulpbronnen:
menselijk en sociaal kapitaal
uit opleiding en religie
Bestemming - Herkomst - Effecten
48
Bestemming - Herkomst - Effecten
Europa
49
Geefgedrag (1997)
900
800
700
600
500
176
400
overig
kerk
157
300
200
100
0
284
94
71
39
niet verbonden
katholiek
protestant
Bestemming - Herkomst - Effecten
Religie
382
overig
50
Geefgedrag (2009)
900
800
138
700
600
500
400
706
300
200
100
overig
164
kerk
375
117
93
63
niet verbonden
katholiek
0
protestant
Bestemming - Herkomst - Effecten
Religie
overig
51
Gemiddelde gift in euro per
huishouden via
bank/giro/internet in 2005
in Nederlandse gemeenten
(bron: Grote Consumenten
Enquêtes 2004-2005, WDM
Nederland)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Religie
52
2009
Beleidsachtbaan
2011
2010
De negatieve evaluatie van de giftenaftrek is voor de
studiecommissie aanleiding om specifiek voor deze
aftrek afschaffing op korte termijn voor te stellen.
Bestemming - Herkomst - Effecten
Overheid
Convenant Kabinet - SBF
53
Het waterbedeffect
Giften particulieren
Subsidies overheid
Friedman, 1962
Bestemming - Herkomst - Effecten
Overheid
54
Zwaan-kleef-aan
Bestemming - Herkomst - Effecten
Overheid
Foto: Roel Wijnants
55
60%
55%
51%
50%
55%
48%
44%
41%
40%
30%
20%
10%
0%
toename subsidies na
toename giften na
verandering in giften verandering in subsidies
geen toename
toename investering
fondsenwerving na
verandering in subsidies
wel toename
Bestemming - Herkomst - Effecten
Overheid
Bron: CBF. 2005-2010
56
‘A severe cut in government funding to
nonprofit organisations is not likely, on
average, to be made up by donations from
private donors.’
Abigail Payne (1998)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Overheid
57
Mensen vertonen meer prosociaal
gedrag wanneer zij:
1. Zich sterker bewust zijn van de behoefte aan hulp;
2. Verzoeken krijgen om te helpen;
3. Minder materiële kosten en meer opbrengsten
waarnemen van hun bijdrage;
4. Om de ontvangers geven (uit altruïsme);
5. Sociale beloningen ontvangen voor prosociaal gedrag
(reputatie);
6. Zich beter voelen over hun bijdrage (de ‘warm glow’);
7. Het doel waaraan ze bijdragen vinden passen bij hun
eigen waarden;
8. Denken dat hun hulp effectiever is.
Bestemming - Herkomst - Effecten
Acht mechanismen
58
De brief
“Als iedereen mee doet
voor bijvoorbeeld €35
raken we een eind op
weg”
Bestemming - Herkomst - Effecten
Sociale invloed
59
De kracht van suggestie
Bestemming - Herkomst - Effecten
Sociale invloed
60
“Vreemde ogen dwingen”
60
% dat geeft
50
40
40
33
30
20
52
49
25
13
10
0
controlegroep
jongens
meisjes
Bron: Evaluatieonderzoek maatschappelijke stage, 2008-2009
Bestemming - Herkomst - Effecten
Sociale invloed
61
Een prijs is geen prijs
35%
+90%
30%
+46%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
controlegroep
50% korting:
prijs = 0,50
verdubbeling:
prijs = 0,50
Deel van de beloning dat deelnemers aan GINPS04 weggaven (bron: Bekkers, 2006)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Sociale invloed
62
9 x Maatschappelijke Betekenis
Niveau
Macro: cultuur
en land
Herkomst:
oorzaken
Effecten:
gevolgen
Ongelijkheid,
cohesie, fiscale
wetgeving
Meer cohesie,
democratie,
ongelijkheid?
Meso:
organisaties
Micro: mensen
Religie en onderwijs, Gelukkiger, meer
acht mechanismen vertrouwen en
langer gezond?
Bestemming - Herkomst - Effecten
63
Maatschappelijke effecten
1. Als jongeren een maatschappelijke stage
doen, worden ze dan meer maatschappelijk
verantwoordelijke burgers?
2. Levert vrijwillige inzet meer maatschappelijk
vertrouwen op?
3. Maakt geven gelukkig?
4. Blijven mensen langer gezond door
vrijwilligerswerk?
Bestemming - Herkomst - Effecten
64
Maatschappelijke effecten
1. Als jongeren een maatschappelijke stage
doen, worden ze dan meer maatschappelijk
verantwoordelijke burgers?
Nee.
2. Levert vrijwillige inzet meer maatschappelijk
vertrouwen op?
Nee.
3. Maakt geven gelukkig?
Ja.
4. Blijven mensen langer gezond door
Ja.
vrijwilligerswerk?
Bestemming - Herkomst - Effecten
65
Invloed van de maatschappelijke stage
112
110
108
106
geen stage
104
wel stage
102
100
98
eind schooljaar
begin schooljaar
verschil
Bestemming - Herkomst - Effecten
Stage
66
Vrijwilligerswerk en vertrouwen
• “Civic engagement and trust
are mutually reinforcing”
• “The causal arrows among
civic involvement, [..] and
social trust are as tangled as
well-tossed spaghetti”
Robert D. Putnam (2000). Bowling Alone: The
Collapse and Revival of American Community.
(p. 137)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Vertrouwen
67
De ontwikkeling van sociaal vertrouwen
3.5
Geen
3.4
Stopte
3.3
Begon
Bleef
3.2
3.1
3
Bron: GINPS
2.9
2002
2004
2006
Bekkers, R. (2012). ‘Trust and Volunteering: Selection or Causation? Evidence From a 4 Year Panel Study’. Political
Behaviour, 32 (2): 225-247. DOI 10.1007/s11109-011-9165-x. (open access)
Bestemming - Herkomst - Effecten
Vertrouwen
68
Neurofysiologie van het ‘goede gevoel’
Onderzoeksvraag: Welke hersencentra vertonen activiteit wanneer
geld van proefpersonen verplicht of vrijwillig naar henzelf of naar een
goed doel gaat?
Conclusies:
1. In alle gevallen is er activiteit in gebieden die actief zijn bij het gevoel
van genot (caudate, rechter nucleus accumbens)
2. De activiteit is groter als de gift vrijwillig is
Bestemming - Herkomst - Effecten
Geluk
69
Subjectieve gezondheid
(op een schaal van 1 tot 5)
4.3
Vrijwilligerswerk
1992-2003
4.2
4.1
4
Geen
Stopte
Begon
Bleef
3.9
3.8
3.7
3.6
3.5
Bron: LASA
3.4
3.3
1992
1995
1998
2001
2003
Bekkers, R. & De Wit (2013). Vitamine V: Gezondheidseffecten van vrijwilligerswerk.
Bestemming - Herkomst - Effecten
Gezondheid
70
Sterftekans
(percentage overleden)
50
Vrijwilligerswerk
1992-1995
45
40
Geen
35
Stopte
30
25
Begon
20
Bleef
15
10
Bron: LASA
5
1998
2001
2003
Bekkers, R. & De Wit (2013). Vitamine V: Gezondheidseffecten van vrijwilligerswerk.
Bestemming - Herkomst - Effecten
Gezondheid
71
Bestemming - Herkomst - Effecten
Vertrouwen
72
Bestemming - Herkomst - Effecten
73
Liever dit…
Bestemming - Herkomst - Effecten
74
Dan dit.
Bestemming - Herkomst - Effecten
75
Crowdfunding
Bestemming - Herkomst - Effecten
76
Dank!
Bestemming - Herkomst - Effecten
77
Als u deze QR code scant kunt u de
volledige tekst lezen.
U kunt ook rechtstreeks naar
http://renebekkers.wordpress.com
Bestemming - Herkomst - Effecten
78