het geweten

PRIESTER ADOLF DAENS
(1839–1907)
Priester Adolf Daens (1839–1907) uit Aalst is honderd jaar na zijn dood nog altijd een
legendarische figuur.
In 2005 eindigde hij op de zesde plaats van de Vlaamse versie van de ‘Grootste Belg’verkiezing. Inge Vervotte hield een vurig pleidooi voor haar grootste Belg.
Door de roman Pieter Daens of hoe in de negentiende eeuw de arbeiders van Aalst
vochten tegen armoede en onrecht van Louis Paul Boon uit 1971
en de film Daens van Stijn Coninx uit 1992 leerde het breder publiek deze gedreven
priester kennen.
Naar aanleiding van herdenking van zijn overlijden 100 jaar geleden, worden er in 2007
heel veel activiteiten gepland rond arbeid, armoede, globalisering,…
Thema: Priester Daens
1
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
HOOFDSTUK 1: De figuur Daens in zijn tijd.
1.1
Toenemende industrialisering en verstedelijking op het
einde van de 19de eeuw.
De industriële revolutie had in de loop van de 19de eeuw het economische en bijgevolg
het sociale leven grondig gewijzigd. Voor de ambachtelijke linnennijverheid die op
het Vlaamse platteland een extra inkomen betekende, had de industrialisering van de
textielsector zware gevolgen. Bovendien werd Vlaanderen in de jaren 1840-1850
geteisterd door misoogsten, wat een stijging van de voedselprijzen als gevolg had.
Toenemende werkloosheid en hongersnood staken massaal de kop op. Door de
beperkte mogelijkheden van de agrarische maatschappij-in-crisis ontstond de
‘vlucht naar de stad’, waar de werkloze plattelandsarbeider zijn werkkracht aanbood.
De arbeidsmarkt raakte oververzadigd, en door de groeiende concurrentie voor een
arbeidsplaats
kwamen
de
lonen
al snel
in
een
neerwaartse
spiraal. De
plattelandsbewoner betrad tegelijk een voor hem totaal vreemde en nieuwe wereld
waarin hij zich een plaats moest toeëigenen. Op het platteland was de onderlinge
sociale controle en het toezicht door het geestelijke gezag in zekere zin beschermend
en bindend geweest. Deze vertrouwde omgeving werd nu ingeruild voor iets totaal
onbekends.
In deze omstandigheden kwam het stedelijke proletariaat tot stand : een massa
goedkope, ongeschoolde en vaak minderjarige werkkrachten, die ondergebracht
werden in verkrotte beluiken waar armoe troef was.
Omdat één loon voor een gezin onvoldoende was om te overleven, moesten ook
vrouw en kinderen werken in ongezonde en gevaarlijke omstandigheden.
Zo werden kinderen vanaf zes jaar ingeschakeld in het arbeidscircuit. Ook voor hen
golden werkdagen van 10 tot 12 uren per dag en dit zes dagen op de zeven. Een
dag niet werken betekende geen loon, want zieken, mindervaliden of huismoeders
hadden geen recht op een vervangingsinkomen.
Thema: Priester Daens
2
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
Een gemiddeld gezin met vier kinderen leefde in één ruimte met gemeenschappelijk
sanitair voor de hele wooneenheid. Elektriciteit, waterleiding en riolering waren
verre luxeartikelen. Honger, epidemieën en analfabetisme daarentegen bepaalden
er het lot van velen. Het totale gezinsinkomen volstond zelfs niet om aan de meest
primaire behoeften te voldoen. Vlees werd op tafel vervangen door het veel
minder voedzame brood en aardappelpap. De afgedragen kleren vergingen tot
lompen waar de koude in kroop.
Er bestond een extreme tegenstelling tussen het leven van de werkgever en dat
van de werknemer.
Beide groepen leefden in totaal gescheiden werelden, in andere delen van de stad en
van het bedrijf. Zelden kwam de ondernemer persoonlijk in de werkateliers van zijn
bedrijf, en er was voor hem ook geen reden om de werkmanswoningen te bezoeken.
En ook voor amusement en vertier frequenteerden zij verschillende milieus. De
ondernemers die behoorden tot de gegoede, leidende klasse, hielden in alle
gemoedsrust hun ogen gesloten voor de sociale en economische problemen die zich
in hun nabije maar niet onmiddellijke omgeving afspeelden.
1846- In een Brabantse lucifersfabriek bestaat het werk van de kinderen erin de
kleine stokjes klaar te leggen voor de indompeling. Dat is niet vermoeiend en
gebeurt zittend. Een meisje van 12 jaar moet de afgewerkte lucifers in doosjes
steken. Dit werkje is gevaarlijk door het aanhoudend ontvlambaar zijn van de
lucifers. In de zomer beginnen de kinderen ’s morgens om 6 uur en houden niet
op voor 8 uur ’s avonds. In de winter begint de dag om 7 uur en wordt er
gewerkt tot ’s avonds 7 uur. Geen enkel kind kan lezen of schrijven en geen
enkel bezoekt regelmatig de school. Deze fabriek is afschuwelijk: de kinderen
werken in een slecht gebouwde loods. Het is er koud, vochtig, vuil en
onbeschermd tegen de wind, want de vensters zijn op veel plaatsen gebroken
het glas wordt niet vernieuwd.
Uit: verslag van het nationaal onderzoek van 1846 met betrekking tot kinderarbeid in
België.
Thema: Priester Daens
3
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
1.2
Adolf Daens Priester en voorvechter van sociale hervorming
De 19e eeuw is een eeuw van de Industriële Revolutie: van technische vooruitgang en
van grote sociaal-economische veranderingen. Zeg maar gerust wantoestanden. De
ambachtelijke textielnijverheid wordt geïndustrialiseerd. Plattelandsbewoners trekken
massaal naar de stad om er in de fabrieken te werken. Het fabrieksproletariaat werkt
zes dagen per week, tien tot twaalf uur per dag, voor een schamel uurloon. Kinderen
worden tewerkgesteld vanaf zes jaar.
Er bestaat geen enkele vorm van arbeidsbescherming of sociale wetgeving. En om het
nog erger te maken: omdat men geen stemrecht heeft, heeft men ook geen
vertegenwoordiging in het parlement. Tot het jaar 1894: het jaar van het eerste
algemeen meervoudig stemrecht en het jaar van de verkiezing van priester Adolf
Daens.
De verkiezing van Daens als volksvertegenwoordiger is vooral mythisch geworden door
zijn strijd met de behoudsgezinde voorzitter van de Katholieke Partij: Charles Woeste.
Adolf Daens was lijsttrekker van de Christene Volkspartij (1893), waar zijn broer
Pieter ook toe behoorde. Het partijprogramma, geschreven door Adolf, spreekt van
onmiddellijke sociale hervormingen en van de invoering van het algemeen enkelvoudig
stemrecht. Maar ze willen niet gelijkgesteld worden met de ketterse socialisten. Ze
willen een christelijk alternatief bieden en niet zoals de Katholieke Partij de te grote
wonden zalven met paternalistische liefdadigheid. De christen-democraten, of
daensisten, willen de ogen van kerk en overheid openen voor het sociale onrecht.
Ondanks bakken kritiek en tegenwerking blijft Adolf Daens politiek geëngageerd tot
1906,
De opkomst van de christen-democratie was een rechtstreeks gevolg van
1. de sociale problematiek die door sociaal bekommerde intellectuelen opgemerkt
werd.
2. Daarnaast gaf de uitgave van de pauselijke encycliek Rerum Novarum
in 1891 mee een duwtje aan de vernieuwde tendens.
In 1893 werd de Christene Volkspartij opgericht.
Thema: Priester Daens
4
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
Het grootste eisenpakket van de Christene Volkspartij handelde immers over de
hervormingen van het sociale stelsel dat moest dienen tot bescherming van de
arbeider. Dit omvatte:
1. Een wettelijk erkend sociaal stelsel met een vastgelegd maximum aantal
arbeidsuren, een wettelijk erkend minimumloon en een staatspensioen.
2. Een toezicht van overheidswege op de industrie, zodat wantoestanden in
de fabrieken vermeden konden worden.
3. Een verbod op kinderarbeid, en ook vrouwenarbeid moest in uren inkrimpen.
4. Een verplichte verzekering hebben tegen ziekte, ouderdom en
ongevallen, met een financiële bijdrage van de werkgever.
5. De vakverenigingen wettelijk erkend moesten worden.
6. Zondagsrust zou een verplicht recht zijn.
1.3
De encycliek Rerum Novarum:
In de eerste baanbrekende encycliek RERUM NOVARUM geschreven
in 1891 sprak paus LEO XIII zich uit over de sociale toestand. Deze
encycliek heeft erg veel betekent voor de sociale toestand in de
19e eeuw. Arbeiders hadden recht op een minimumloon, aanvaarbare
werkomstandigheden en een menswaardige behandeling. Anderzijds bleef de paus het
recht op eigendom verdedigen.
1.3.1 Over de arbeiders en hun organisatie
"In de omwenteling der vorige eeuw werden de bestaande gilden der arbeidende
klassen vernietigd, geen nieuwe verenigingen traden ervoor in de plaats, de
maatschappij en de wetgeving ontdeden zich hoe langer hoe meer van de
voorvaderlijke godsdienst; en zo gebeurde het, dat handwerk en arbeid allengs,
eenzaam en onbeschermd, ten prooi vielen aan de gevoelloosheid der bezitters en aan
de teugelloze hebzucht van de concurrentie."
"De meesters en de arbeiders moeten tot een vredelievende oplossing van het
waagstuk meewerken door maatregelen en hulpmiddelen die de nood zo veel mogelijk
opheffen en de ene klasse tot de andere doen toenaderen.
1.3.2 Over het kapitalisme
"Daarbij kwam de alles verslindende woeker het kwaad verergeren. En heeft de kerk
herhaaldelijk reeds haar veroordeling over dit euvel uitgesproken, een onverzadigbare
en winstziek kapitalisme gaat nochtans in onze dagen - zij het in een andere vorm dan
voorheen - door met het oude spel. Zo zijn productie en handel schier het monopolie
geworden van enige weinigen en zo konden enkele bezitters van onmetelijke schatten
de massa's van het proletariaat een juk opleggen, dat maar weinig van dat van de
Thema: Priester Daens
5
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
slaven verschilt."
1.3.3 Over de grondeigendom
"Hieruit volgt, dat het recht op persoonlijk grondbezit bestaan moet; er moeten rechten
kunnen worden verworven, niet alleen op de eigendom van hetgeen door de bodem
wordt voortgebracht, maar ook op de bodem zelf. Wat toch de mens een veilig
voortbestaan van zijn levensonderhoud ook in de toekomst waarborgt, dat is slechts de
grond met zijn voortbrengingskracht. Wendt nu de mens zijn lichaams- en
geesteskracht aan, dan verkrijgt hij daardoor juist de eigendom over het gedeelte dat
door hem werd bewerkt; hij heeft er bij wijze van spreken het stempel van zijn arbeid
opgedrukt. Het is derhalve ten volle rechtmatig dat dit gedeelte van de grond zijn
eigendom - en zijn recht erop onaantastbaar blijven."
Onder impuls van sociaal voelende parochiepriesters zoals priester Daens, groeide uit
deze ideeën de christelijke zuil met zijn vakbeweging, ziekenkas, vrouwen-en
jeugdverenigingen,…
De verschijning van Rerum Novarum wordt elk jaar herdacht op Hemelvaartsdag.
Thema: Priester Daens
6
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
HOOFDSTUK 2: Priester Cardijn en de Kajottersbeweging.
2.1
De geschiedenis van de KAJ
2.1.1 Inleiding
We kunnen het ontstaan van KAJ-VKAJ niet losmaken van de achtergrond van de
industriële revolutie, de moeilijke geboorte van een nieuwe wereldsituatie. Met een
nieuwe klasse van volken die tegenover elkaar geplaatst werden. Met kapitalisten en
arbeiders. Vooral tegen het einde van de 19e eeuw werd de sociale strijd scherper en
hardnekkiger, hele stadswijken werden rode burchten, hele groepen arbeiders verlieten
de kerk als instituut dat meeheulde met het kapitaal en met de rijken.
Maar het katholieke Vlaanderen kende ook binnen de kerk een aantal progressieve
krachten. Daens was een eerste grote voorbeeld maar kende een opmerkelijke
tegenstand vanuit het Roomse instituut. Cardijn, die op 12 jarige leeftijd priester Daens
de sociale gelijkheid hoorde preken, werd door die boodschap dermate gegrepen dat hij
beloofde zijn leven te geven voor de arbeiders, voor de zwakken en kleinen.
2.1.2 Ontstaan
Cardijn werd geboren op 13 november 1882 in Schaarbeek. Zijn ouders waren
eenvoudige werkmensen. Zijn vader had een kolenhandel in Halle, zijn moeder hield
een café open om de eindjes aan elkaar te knopen.
Op de leeftijd wanneer de meeste van zijn klasgenoten gaan werken, vraagt Cardijn
aan zijn ouders of hij priester mag worden. Zijn ouders aanvaarden dit zware offer.
Cardijn’s vader sterft op 53-jarige leeftijd. Volgens Cardijn is hij gestorven omdat hij
zichzelf heeft opgeofferd om zijn studies te betalen. Aan het
sterfbed van zijn vader zweert Cardijn « priester in dienst
van de arbeiders » te worden.
Op 22 september 1906 wordt Cardijn priester gewijd en
krijgt hij de kans om de syndicaten in Engeland, Duitsland en
Frankrijk te bestuderen.
In Engeland komt hij in contact met Baden Powell. Deze
vraagt hem de scouts te stichten in België. Cardijn weigert. Hij wil een beweging die het
arbeidsmidden omvormt.
In 1912 wordt hij benoemd tot kapelaan in Laken. Hij zorgt voor opschudding, want hij
gaat naar de arbeiderswijken van Laken, en niet naar de villa’s van de burgerij rond het
koninklijk paleis.
Thema: Priester Daens
7
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
Cardijn start hier zijn « geest van onderzoek » aan de uitgangen van de fabrieken ; hij
stelde de arbeiders vragen zoals :

waar werkt ge

wat doet ge daar

verdien je voldoende

hoe is het thuis
Op die manier werd hij de vertrouwensman van de arbeiders.Daar groeit bij hem de
overtuiging en de kracht om een emancipatiebeweging voor werkende jongeren op
gang te brengen. Methodes rijpen, ideeën groeien en zijn methode "zien, oordelen
en handelen" blijkt geen holle slogan. Het wordt hét middel voor de bewustmaking
en de ontvoogding van duizenden arbeiders en arbeidsters. Heel wat oud-kajotters
bestempelen die KAJ als de universiteit van het leven. Ze trokken van leer tegen
de onrechtvaardige samenleving die hen geen gelijkwaardige kansen gaf en de
beweging gaf hen de moed en de bagage om hun leven in eigen handen te nemen,
om architect te worden van hun eigen leven.
Jongeren die vanwege hun sociale afkomst geen kansen kregen om verder te
studeren ontwikkelen zich dankzij de beweging tot grote leiders, politici,
syndicalisten en verantwoordelijken.
De KAJ-VKAJ was geen jongerenbeweging die enkel moest instaan voor de
ontspanning van werkende jongeren. Het was een beweging die syndicalistische taal
niet schuwde, een beweging die aan politiek deed, een beweging die de klassenstrijd
predikte. Zowel in de eerste als in de tweede wereldoorlog werden Cardijn en een
aantal kajotters opgepakt door de Duitsers. Tijdens WO I komt het ‘Handboek voor
de KAJ‘ tot stand dat de fundamenten van de KAJ-beweging zal vormen.
2.1.3 De beginjaren
Cardijn vertrekt van het leven van de jonge arbeiders en wat hij daar ziet, treft hem
diep. De sociale ongelijkheid staat in een scherpe tegenstelling met het evangelie,
waaraan hij als diepgelovig mens grote waarde hecht. In het begin van de jaren ‘20
krijgt de VKAJ en de KAJ meer vorm en begint de strijd voor erkenning.
Erkenning
als
autonome
jongerenbeweging
binnen
de
arbeidersbeweging. Erkenning als aparte jongerenbeweging binnnen
de kerk die eerder voorstander was van een éénheidsbeweging.
Erkenning als sociale organisatie met een christelijke inspiratie. De
KAJ-VKAJ wint op alle fronten en ontwikkelt zich in de periode ‘25- ‘40
tot een linkse massabeweging die tienduizenden jongeren kan bezielen
en vormen.
Het is niet onbelangrijk dat de KAJ van meetaf aan wereldwijd gedacht
Thema: Priester Daens
8
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
heeft. Cardijn zag toen al dat de situatie van jongeren hier onlosmakelijk verbonden
was met de situatie van jongeren in de rest van Europa en de derde wereld.
2.1.4 De gloriejaren
Honderden kajotters worden de wereld ingestuurd. De KAJ wordt wel eens als ‘het
belangrijkste exportproduct van de jaren ‘50’ beschouwd. In een mum van tijd wordt
de KAJ dan ook een wereldwijde organisatie die momenteel om en bij de 80 landen
bestrijkt. In 1957 wordt de internationale KAJ gesticht.

In de jaren ‘60’ geraakt de consumptiemaatschappij op volle toeren. De welvaart
stijgt en de arbeidersklasse komt in een vicieuze cirkel van verdienen-uitgevenproduceren terecht. Dat dit een grote weerslag heeft op het arbeidersprobleem is
duidelijk, het materiële aspect van het probleem verdween zo goed als volledig. Dat
is één van de belangrijke facetten van de fikse neergang die KAJ-VKAJ in de eerste
helft van de jaren ‘70 kende, maar er waren ook andere:

De groep ‘werkende jongeren’ 14-25 jaar slonk; de jongeren studeerden langer en
kregen meer kansen. Dit had een sterke invloed op het ‘kader’;

De huwelijksleeftijd verlaagde en de engagementsperiode werd dus korter;

De commerciële wereld zag brood in de jongerengroepen en begon een uitgebreid
aanbod uit te bouwen waartegen KAJ moeilijk kon concurreren.

De KAJ-visie op ‘engagement’ bleek het nog moeilijk te doen bij de eerste jongeren
van de consumptiemaatschappij;
2.1.5 Het arbeidskarakter vandaag.
KAJ heeft een enorme rol gespeeld in de ontvoogding van de grote groep
arbeidersjongeren. Heel belangrijk strijdpunt daarbij was de socialisering van het
onderwijs.
Op vandaag blijft KAJ kiezen om met jongeren uit werknemersgezinnen te werken.
Speciale aandacht gaat daarbij naar jongeren uit het technisch en
beroepsonderwijs omdat de situatie van deze jongeren vaak nog minder
kansen geeft:
-minder gunstige positie op de arbeidsmarkt
-ondergeschikte positie
-geringere inkomenspositie
-beperktere kansen tot opleiding en scholing
-lagere maatschappelijke status
De benadering van arbeid is voor KAJ ook specifiek. Arbeid en de arbeidspositie raken
het hele leven. KAJ ziet arbeid niet enkel als een economisch gegeven (inkomen) maar
ook als middel tot ontplooiing en emancipatie van een persoon of een groep. Daarbij is
de mondiale context nooit ver weg.
Thema: Priester Daens
9
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
Thema: Priester Daens
10
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker
2.1.6 Jaarthema KICKS
KAJ pakt uit met het jaarthema "kicks" en iedereen zal het geweten hebben ... tenminste dat
hopen we!! We hebben daarbij jullie medewerking nodig.
Het jaarthema is gegroeid vanuit de KAJ-leden zelf via een thema-poll enquête, laten we er dan
ook met zijn allen werk van maken om KICKS aan bod te brengen tijdens het werkjaar! De
grote inzet van de werkgroep jaarthema heeft geleid tot dit resultaat.
"Kicks zijn eigen aan de mens en kicks beleven is enorm in." Dringend tijd om ons als KAJ te
verdiepen in het fenomeen kicks:
Voor de ene groep jongeren ligt de kick in de muziek, voor de andere is het aanlokkelijke van
drugs dé kick, nog anderen outen zich via sport, uitgaan of geweld, en voor iedereen is "kicken"
één groot experiment "
Op een markt waar de macht van de media, de commerce en de trends overheerst, is er voor
elke
jongere
wat
wils!
Het kickaanbod is wijdverspreid en kicks hebben enkele kenmerken gemeen: ze zijn
kortstondig, kosten bijna altijd geld en alle recent uitgevonden kicks hebben te maken met
snelheid
en
techniek.
Elke jongere heeft recht op het beleven van kicks, maar kunnen we nog
een
kick
krijgen
van
gewone
dingen?!
Als jongere houden we best af en toe eens halt bij o.a. het "extreme" in
allerlei
kicks.
De boodschap is: zoek het niet te ver maar vooral bij jezelf!
KAJ roept daarom alle jongeren op om met elkaar -in groep- kicks te
beleven en te bespreken, om er met "gezond verstand" te kunnen mee
omgaan.
KAJ heeft de opdracht kritisch naar de samenleving te kijken en te oordelen met jongeren of al
die
prikkels
KAJ
wil
die
een
op
ons
alternatief
afkomen
zoeken
wel
moeten
en
leiden
bieden
aan
tot
consumeren!
elke
jongere.
Maar vergeet vooral het belangrijkste niet: HAVE FUN!!
http://www.kaj.be/
Thema: Priester Daens
11
Technisch Instituut Heilige Familie
Mevr. A. Bakker