Wat is normaal?

Wat is normaal?
De normale seksuele ontwikkeling 0-20 jaar
Melanie Linssen-Meijer, huisarts
Ad Stokmans, huisarts
EVEN VOORSTELLEN
• Ad Stokmans
- huisarts te Tilburg
- seksuoloog NVVS
- SeksHAG
• Melanie Linssen-Meijer
- huisarts te Zutphen
- Stichting Kind en Seksualiteit
- co-auteur ‘De Baas over je Lijf’
- SeksHAG
DOELSTELLINGEN:
• Zicht op de seksuele ontwikkeling in fysieke, mentale en
contextuele zin in de leeftijd van 0 tot 20 jaar
• Zicht op wat is normaal en wat niet en wanneer moet u zich
zorgen maken
• Handvatten hoe dit onderscheid te maken m.b.v. het
vlaggensysteem
De huisarts als eerste aanspreekpunt
• Vragen ouders over genitalia van hun kinderen
• Vragen ouders over seksueel getint gedrag van hun
kinderen
• Vragen ouders/pubers omtrent seksuele identiteit en
gender
• Vragen van pubers over hun genitalia
• Vragen van pubers en hun ouders over anticonceptie
• Vragen van pubers over hun seksuele gezondheid
HET VLAGGENSYSTEEM
• Om een situatie te toetsen aan de hand van criteria
• Groene – Gele – Rode – Zwarte vlag
• Gebruik van de kleuren tijdens workshop
- aantal casus toetsen aan criteria met vlag
- enkele casus antwoorden met kleur
CRITERIA VLAGGENSYSTEEM
1. Wederzijdse toestemming
2. Vrijwilligheid
3. Gelijkwaardigheid
4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
5. Contextadequaat
6. Zelfrespect
REACTIE VLAGGENSYSTEEM
•
GROEN: Benoem, leg uit
•
GEEL: Benoem, begrens, observeer
•
ROOD: Benoem, verbied, observeer extra
•
ZWART: Benoem, verbied, straf/verwijs door
CASUS BABYLEEFTIJD
Moeder maakt zich zorgen om dochtertje van 16 maanden:
Zij grijpt vaak naar eigen vagina.
Bij uitwendige controle gb.
Vlag?
Vlag?
Groen: aanvaardbaar
Geel: licht grensoverschrijdend
Rood: ernstig grensoverschrijdend, eenmalig
Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk
BABYLEEFTIJD
• Vlag?
• Rond 1-1,5 jaar doelgericht aanraken van geslachtsdelen
• Masturbatie piek tussen 3-6 jaar, soms gevolgd door
orgasme
CASUS KIND VAN 2 - 4
Vader zorgen over zoontje van 2,5 jaar:
Is opeens overmatig bezig met geslachtsdelen: mee naar de
wc, kijken, aanraken. Ook ontbloot hij soms opzettelijk zijn
piemel en billen.
Is dit normaal?
Hoe kan hij hier het best op reageren?
Vlag?
Groen: bekijk / beluister
Geel: benoem / begrens / leg uit
Rood: verbied en observeer extra
Zwart: straf of zoek hulp
CRITERIA VLAGGENSYSTEEM
1. Wederzijdse toestemming
2. Vrijwilligheid
3. Gelijkwaardigheid
4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
5. Contextadequaat
6. Zelfrespect
KINDEREN VAN 2 - 4
• Vlag?
• 2-4 jaar gender-identificatie, gevoelige periode voor
geslachtsdelen.
• Benoemen!
BENOEMEN GESLACHTSDELEN
Spleetje
Plasser
Vagina
Piemel
Plasser
Penis
CASUS KIND VAN 3 - 6
Moeder vertelt:
Dochtertje van 5 heeft piemel van broer (8) in mond gehad,
‘ze wilde pijpen’ zei ze.
Ze is vrolijk, geen andere klachten.
Is dit normaal? Hoe kan ze het best reageren?
Vlag?
Groen: aanvaardbaar
Geel: licht grensoverschrijdend
Rood: ernstig grensoverschrijdend
Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk
CRITERIA VLAGGENSYSTEEM
1. Wederzijdse toestemming
2. Vrijwilligheid
3. Gelijkwaardigheid
4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
5. Contextadequaat
6. Zelfrespect
KINDEREN VAN 3 - 6
• Vlag?
• Nieuwsgierig, gefascineerd zijn, willen aanraken
• Duidelijk verbieden en extra observeren
• Geen aspecifieke symptomen
CASUS KIND 6- 11
Moeder komt met jongetje van 8 op het spreekuur.
Zij denkt dat zijn voorhuid te nauw is want deze kan nog
steeds niet teruggetrokken worden.
Hij lijkt er geen last van te hebben.
Antwoorden
Groen: is heel normaal, gewoon afwachten
Geel: is nog normaal maar zowel moeder als jongetje
stimuleren toch te oefenen onder de douche
Rood: schrijf corticosteroïdcrème voor en controleer over 4
weken
Zwart: verwijs direct naar de uroloog voor circumcisie
KINDEREN VAN 6-11
• Antwoord?
• Tot de leeftijd van 10 jaar kan phimosis normaal zijn
• Spelenderwijs ‘oefenen’ in bad of onder douche, niet
forceren
• Evt. hormooncrème 4 wk
• Verwijzen bij rec. balanitis, plasproblemen of pijn
KINDEREN VAN 6 - 11
Vader heeft chat gezien van zoon (10 jr):
Meerdere gesprekken met oudere jongen (16) met grof
seksueel taalgebruik.
Hij vindt dit niet normaal, hoe kan hij het
beste reageren?
Vlag?
Groen: bekijk / beluister
Geel: benoem / begrens / leg uit
Rood: verbied en observeer extra
Zwart: straf of zoek hulp
CRITERIA VLAGGENSYSTEEM
1. Wederzijdse toestemming
2. Vrijwilligheid
3. Gelijkwaardigheid
4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
5. Contextadequaat
6. Zelfrespect
KINDEREN VAN 6 - 11
• Vlag?
• Leeftijdsverschil grens 3 jaar/dominantie
• Verbieden, leg uit, observeer extra, verwijs evt. door
TRANSGENDERISME
Zoontje van 12 geeft aan:
Wil liever een meisje zijn, speelt met poppen
en trekt graag jurkjes aan.
Vader maakt zich zorgen:
transgender of homo?
Antwoorden
Groen: is heel normaal, komt veel voor en gaat vaak vanzelf
over
Geel: benoem, bespreek, observeer, maar gaat bij 80-90%
gewoon over
Rood: verwijs naar kinderpsycholoog voor nadere exploratie
en om frustratie te voorkomen
Zwart: verwijs naar Transgenderafdeling van VU
TRANSGENDERISME (I)
• < 12 jaar  80% gaat over
• Wachten op ≥ 12 jr + Tanner st. 2-3
TRANSGENDERISME (II)
• 12-16 jaar  puberteitsremming met hormonen
• > 16 jaar  crossgender hormonen
• > 18 jaar  geslachtsoperatie
Jeugd:
Volwassenen:
VUmc en LUMC
VUmc en UMCG
TRANSGENDERISME (III)
Van de Nederlandse bevolking:
• 5,7% mannen transgender/ambivalente gevoelens
• 4,0% vrouwen
 0,024% van NL bevolking een geslachtsverandering
CASUS KIND 10-12
Moeder komt met dochter van 10 op het spreekuur
Maakt zich zorgen om lichamelijke ontwikkeling. Zij is bang
dat ze al in de puberteit is. Is dit niet een beetje vroeg?
Bij uitvragen zit meisje in Tannerstadium II.
Puberteitskenmerken
Antwoorden
Groen: is volkomen normaal, geen verdere actie
Geel: is wat aan de vroege kant maar verder actie is niet
noodzakelijk
Rood: te vroeg, monitoren vervolg
Zwart: is veel te vroeg, verwijzing kinderarts
KINDEREN VAN 10 - 12
• Antwoord?
• Puberteitsontwikkeling:
- bij meisjes bij 10,5 jaar (spreiding 9-12)
- bij jongens bij 11 jaar (spreiding 9-13)
CASUS PENISLENGTE
“Hoi, ik ben een jongen van 16 jaar en heb volgens mij een te
kleine penis. Hij is 3 cm in rust en 9 cm stijf. Voor de rest
zit ik al volop in de puberteit: baardgroei, snor,
lichaamsbeharing”
Kevin
Wat is gemiddelde lengte penis in erectie?
Groen: 9 tot 12 cm
Geel: 12 tot 18 cm
Rood: 18 tot 25 cm
Zwart: doet er niet toe, vrouwen vinden omtrek belangrijker
Wat is normaal?
Gemiddelde Lengte
• Slap: 8 cm
• Erectie: 13 cm
Gemiddelde Omtrek
• Slap: 9 cm
• Erectie: 12 cm
Antwoord
Geel: 12 tot 18 cm
• Geruststellen
• Penis groeit nog door
CASUS BULTJES PENIS
“Ik heb witte spikkeltjes/bultjes op de rand van mijn eikel
ontdekt.
Is dat normaal? Heb ik een SOA?”
Sven (17)
1.
Condylomata acuminata
2.
Pearly penile papules
3.
Hypertrofische talgkliertjes
4.
Balanitis plasmacellularis
(ziekte van Zoon)
Pearly Penile Papules (PPP)
• Goedaardige bindweefsel’flapjes’, incidentie 8-20%
• Geen klachten
• Geen SOA, niet besmettelijk
• Kunnen psycho- seksuele problemen geven
• Om cosmetische reden soms
(cryo/laser)therapie
Tasseron e.a. 2007
CASUS DE PIL
Moeder komt met 14- jarige dochter op het spreekuur met
vraag om de pil.
Dochter is naar bed geweest met vriendje (15) die ze al een
tijdje kent.
Moeder: maakt zich zorgen, is het te vroeg?
Vlag?
Vlag?
Groen: aanvaardbaar
Geel: licht grensoverschrijdend
Rood: ernstig grensoverschrijdend
Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk
DE EERSTE KEER
• Vlag?
• Gemiddelde leeftijd 16,7 jaar
• Varieert tussen VMBO – VWO (22% van 14-jarige VMBO
scholieren)
• Seksuele carrière vrij standaard
12 t/m 14 jaar
Jongens
80%
66%
47%
11%
10%
28%
In het hoofd..
Seksueel dagdromen/fantaseren
Wel eens opgewonden geweest
“ik ben er nog niet aan toe”
Schaamte gevoel
Schuldgevoel bij masturberen
“ik vind seks belangrijk”
Meiden
66%
33%
69%
17%
15%
11%
15 t/m 18 jaar
Jongens
85%
78%
75%
71%
50%
40%
38%
7%
7%
Uit het hoofd...
Masturbatie
C
a
r
r
i
e
r
e
Porno kijken
Zoenen
Strelen
Aftrekken/vingeren
Orale seks
Coitus
Anale seks
Online seks
Meiden
44%
26%
76%
69%
54%
43%
43%
6%
3%
CASUS PESTEN
Ouders zijn gebeld door school:
Zoon (16) herhaaldelijk schuldig aan seksuele pesterijen via
app-groep (blote foto’s sturen, uitschelden hoer/homo,
seksuele opmerkingen over uiterlijk).
School: ouders actie ondernemen.
Vlag?
Vlag?
Groen: bekijk / beluister
Geel: benoem / begrens / leg uit
Rood: verbied en observeer extra
Zwart: straf of zoek hulp
CRITERIA VLAGGENSYSTEEM
1. Wederzijdse toestemming
2. Vrijwilligheid
3. Gelijkwaardigheid
4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
5. Contextadequaat
6. Zelfrespect
JONGEREN 15 - 17
• Vlag?
• Waar ligt grens
groen-geel-rood-zwart?
CASUS HOMOSEKSUALITEIT
Jongen van 16 komt op het spreekuur; is enigszins in
verwarring:
Samen met een vriend zich afgetrokken,
beiden vonden het spannend en leuk.
Ben ik nu homo?
Antwoorden
Groen: nee hoor, de meeste jongens hebben dat wel eens
gedaan
Geel: meerdere jongens doen dat als ze aan het
experimenteren zijn met seks
Rood: bij het ontdekken van je seksuele oriëntatie kun je er
pas achter komen als je het probeert
Zwart: verwijzen naar psycholoog om er achter te komen hoe
het zit
Homoseksualiteit
• Antwoord?
• Wel moeilijk onderwerp voor jongeren
• Binnen moslimjongeren minder tolerant en minder
zichtbaar  ontwikkeling naar coming-out en acceptatie
gaat vaak niet op
Homoseksualiteit
• Homoseksuele identiteit: gevoel, gedrag, identiteit
 fantaseren seks/verliefdheid, zonder behoefte eraan in
echte leven
 homoseksuele seks zonder zich
homoseksueel te voelen (experimenteren)
Cijfers homoseksualiteit
• 2% valt op eigen geslacht
1% weet het nog niet
• 3% jongens, 11% meisjes fantaseert
• 3% jongens, 2% meisjes ≥ 1x seks gehad
• 6% jongens, 13% meisjes zou seks willen proberen
Samenvatting, criteria vlaggensysteem
•
•
•
•
•
•
•
•
GEDRAG : GROEN – GEEL – ROOD - ZWART
Wederzijdse toestemming
Vrijwilligheid
Gelijkwaardigheid
Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat
Context
Zelfrespect
REACTIE: GROEN – GEEL – ROOD - ZWART
Seks sites
•
•
•
•
•
•
•
www.sekshag.nl
www.sense.info
www.kindenseksualiteit.nl: 0-12 jaar
www.uwkindenseks.nl: > 9 jaar
www.seksindepraktijk.nl: eerstelijns professionals
www.opeigenbenen.nu: jongeren met lich. beperking
www.begrensdeliefde.nl: professionals mbt jongeren met
verst./lich. beperking
• www.seksuelevorming.be: professionals
• www.weetal.nl: dove en slechthorende jongeren
Kernpunten
Veel is normaal
Vlaggensysteem is handig hulpmiddel
Noem een leerpunt dat u meeneemt na vandaag……………
Dank u voor uw aandacht!