filantropie in nederland - Vereniging van Fondsen in Nederland

-------------FILANTROPIE IN NEDERLAND-----------Voorbeelden uit de periode 1770 - 2020
Door Jacqueline Detiger
Na afloop van de Algemene Ledenvergadering op 9 november jl. in Hotel Oud London
overhandigden de heren prof. dr. M.H.D. van Leeuwen (IISG) en J. Meihuizen (Le
Clercq Stichting) het eerste exemplaar van Filantropie in Nederland aan de scheidende
en nieuwe FIN-voorzitter. Reden genoeg om aan de heer Van Leeuwen enkele vragen
voor te leggen.
Hoe zijn jullie gekomen tot het
schrijven van dit boek?
Vibeke Kingma en ik onderzoeken beiden
de geschiedenis van de filantropie in
Nederland. Vibeke schrijft een proefschrift
over filantropie in de Zaanstreek in de 19e
en 20e eeuw. Ik onderzoek al jaren verschillende aspecten van de geschiedenis
van de filantropie in heel Nederland in de
afgelopen vijf eeuwen. De geschiedschrijving van de filantropie als branche en niet die van een afzonderlijke instelling- over de afgelopen eeuwen staat nog
in de kinderschoenen. Het is eigenlijk
vreemd dat zo’n werk er nog niet is. Dit
boek vormt de aanzet tot het schrijven van
die geschiedenis.
Er wordt overigens veel behandeld in het
boek: Open het dorp, het allereerste
Nederlandse museum (nee, niet het
Teylers), Zending in Egypte, de Tsunamiactie, Tweehonderdtwintig jaar Nut van
het Algemeen, Geven door bedrijven,
christelijke liefdadigheid in bijvoorbeeld
de vorm van gevangenzorg, het ontstaan
van het CBF, enzovoort. Het boek begint
in 1770 en eindigt met een kleine toekomstvoorspelling mede op basis van de
historische trend over de ontwikkelingen
tot 2020.
Hoe ben je gekomen tot de keuze van de
onderwerpen/hoofdstukken?
Het maken van een bundel is een
mengeling van toeval en beleid. Beleid
was historische reflectie over de filanropie in de laatste twee eeuwen. De verschillende hoofdstukken nodigen daartoe
uit, en behandelen thema’s die ook nu van
belang zijn in de filantropie. Er was ook
een element van toeval. We hebben een
tweetal bijeenkomsten georganiseerd waar
iedereen die een bijdrage wilde leveren
welkom was, en het boek is de oogst van
die bijeenkomsten. Een behoorlijke bijdrage is daarbij geleverd door deelnemers
aan het vak Geschiedenis van de Filantropie van de PAO Filantropie aan de VU.
Als je naar de ontwikkeling van de
filantropie kijkt in de afgelopen twee
eeuwen welke zaken zijn je dan
opgevallen?
Drie zaken springen direct in het oog: de
toename van het aantal filantropische
instellingen, de spectaculaire groei van
hun verscheidenheid en, daarmee samenhangend, de sterk afgenomen, maar niet
verdwenen, rol van de armenzorg. Dat het
aantal filantropische instellingen sterk is
toegenomen staat buiten kijf, maar precies
documenteren kunnen we het nog niet. Dat
zou een veel groter onderzoek vergen. Niet
alleen het aantal filantropische instellingen, maar ook hun verscheidenheid is
toegenomen, en wel sterk. Aan het begin
van de periode die deze bundel bestrijkt,
was de eeuwenoude charitas bij verre de
belangrijkste vorm van filantropie. Nu was
het begrip ruimer dan men thans geneigd
is te denken. Er vielen bijvoorbeeld uitgaven aan zieken en gehandicapten onder
die wij thans onder gezondheidszorg
rekenen. Maar van de enorme verscheidenheid in doelstellingen van de hedendaagse filantropie in Nederland was toch
ook weer geen sprake. Van de meer dan
4,4 miljard euro (in 2005) die -zo blijkt uit
het Geven in Nederland (GIN) - onderzoek
van Theo Schuyt - thans aan filantropie
wordt uitgegeven, heeft slechts ongeveer
een tiende betrekking op maatschappelijke
en sociale doelen, waartoe men de charitas
kan rekenen Het werkterrein van de filantropie in Nederland heeft zich in de afgelopen twee eeuwen enorm uitgebreid.
Met het oog op de Kerstdagen: waarom
zouden leden van de FIN -en dan met
name de vermogensfondsen- dit boek
onder de Kerstboom moeten vinden?
Waarom is zo’n geschiedschrijving eigenlijk belangrijk? Is het niet belangrijker dat
er thans wordt gegeven en dat de branche
een maatschappelijke kracht van de eerste
orde blijft? Wel, dat is ook zo, maar de
geschiedenis van de filantropie is niet
alleen van belang voor wie in het verleden
is geïnteresseerd, al is dat op zich al een
prima reden om dit werk aan te schaffen:
velen vinden het aangenaam over de geschiedenis van hun werk of roeping te
lezen. Daarnaast is het overzien van vaak
langlopende transformaties fascinerend.
De paden die de filantropie thans betreedt
vinden hun oorsprong in het verleden en
hun begaanbaarheid en richting is, in niet
onbelangrijke mate, in het verleden
gevormd.
Door de verschillende hoofdstukken lopen
enkele rode draden, die ook zowel voor de
historische als de hedendaagse filantropie
van belang zijn. Ten eerste, wat doet, en
deed, de filantropische sector en hoe. Ten
tweede, waarom gaven en geven
Nederlanders aan goede doelen en onder
welke voorwaarden doen ze dat? Ten
derde, wat is en was de verhouding tot de
overheid en de staat? De geschiedenis
geeft weliswaar geen pasklare antwoorden
maar soms doen dezelfde dilemma’s zich
telkens voor en is het aardig om te zien
welke historische bepaalde antwoorden er
op klassieke vragen werden gegeven.
Wat vonden jullie uitdagend aan het
schrijven van dit boek en wat vond je
lastig?
De uitdaging was om een breed beeld te
schetsen van het onderzoek dat momenteel
op het terrein van de geschiedenis van de
filantropie wordt gedaan. Het lastigste was
om alle bijdragen op tijd binnen te krijgen,
maar dat is gelukt.
Kan je nog iets over jezelf vertellen?
Mijn allereerste artikeltje -twintig jaar
terug- ging over armenzorg aan het eind
van de achttiende eeuw, mijn proefschrift
over armenzorg in de eerste helft van de
negentiende eeuw en gaandeweg ben ik
me zowel voor de vroegere periode (de
Gouden Eeuw) als voor de twintigste eeuw
gaan interesseren. Ook verbreedde mijn
aandacht zich van de klassieke charitas
naar alle vormen van filantropie. Ik werk
thans zowel op het Internationaal Instituut
FIN Nieuwsbrief, december 2007
voor Sociale Geschiedenis als aan de
Universiteit Utrecht, als bijzonder
hoogleraar. Ik probeer algemene vragen te
stellen, zoals een sociaalwetenschapper dat
doet, maar geef antwoorden als historicus.
Ik werk aan verschillende aspecten van
sociale geschiedenis, maar probeer toch
ook voldoende tijd te vinden om delen van
de geschiedenis van de filantropie te blijven bestuderen. En om anderen daartoe te
stimuleren. Mijn einddoel is te komen tot
een standaardwerk over de rijke geschiedenis van de filantropie in Nederland van
de Gouden Eeuw tot heden. We zijn nu
ook bezig te kijken hoe dat vorm zou kunnen krijgen, en wie mee wil denken is
welkom. Het is een hele klus, maar ik wil
het graag, en ik denk dat het goed is om te
laten zien dat filantropie in ons land diep
geworteld is, en niet alleen nu maar ook in
de Gouden Eeuw bloeide, en wat de
oorzaken daarvan zijn geweest.
‘Filantropie in Nederland’ is een uitgave
van Uitgeverij Aksant (www.aksant.nl en
[email protected]). Het boek telt 218
pagina’s (ISBN 978-90-5260-271-4) en
kost € 19,90