Zin en onzin van het meten van magneetvelden nabij

Zin en onzin van het meten van magneetvelden nabij hoogspanningslijnen
1.
TE112200-N06 MJ
6 april 2012
Inleiding
Om ruimte te scheppen voor de ontwikkeling van de wijk Brandevoort in de gemeente Helmond
worden de tracés van een 150 kV en een 380 kV hoogspanningslijn gecombineerd in het bestaande
tracé van de 380 kV hoogspanningslijn. Naast het combineren van beide tracés, worden aanvullend
maatregelen getroffen om de specifieke magneetveldzones rondom het gecombineerde tracé te
versmallen. Door deze keuze verdwijnt de met magneetveldzones belaste strook rondom de huidige
150 kV lijn en wordt de belaste strook rondom de huidige 380 kV lijn verkleind. Doordat de
specifieke magneetveldzones afnemen komt meer ruimte beschikbaar voor woningbouw.
De magneetveldzones zijn in overeenstemming met het hoogspanningslijnenbeleid door berekening
bepaald. Regelmatig wordt echter gevraagd om de magneetvelden te meten en op basis van
metingen vast te stellen of gevoelige bestemmingen al dan niet binnen de magneetveldzone liggen.
Deze notitie gaat in op de doelmatigheid van het uitvoeren van dergelijke metingen.
2.
Het hoogspanningslijnenbeleid
Uit diverse onderzoeken blijkt dat kinderen tot 15 jaar een grotere kans op leukemie hebben als
deze in de buurt van een bovengrondse hoogspanningslijn wonen. Het is echter niet duidelijk wat
de oorzaak van deze verhoogde kans op leukemie is.
Wanneer wordt aangenomen dat de verhoogde kans op leukemie wordt veroorzaakt door het
magnetische veld van bovengrondse hoogspanningslijnen, dan zou dat voor Nederland betekenen
dat ongeveer één kind per twee jaar hierdoor leukemie krijgt. In totaal krijgen in diezelfde periode
gemiddeld 270 kinderen leukemie.
In 2005 is door de toenmalige staatssecretaris Van Geel het advies geformuleerd om:
“bij de vaststelling van streek- en bestemmingsplannen en van de tracés van bovengrondse
hoogspanningslijnen, dan wel bij wijzigingen in bestaande plannen of van bestaande
hoogspanningslijnen, zo veel als redelijkerwijs mogelijk is te vermijden dat er nieuwe situaties
ontstaan waarbij kinderen langdurig verblijven in het gebied rond bovengrondse
hoogspanningslijnen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0.4 microtesla (de
magneetveldzone).”
De magneetveldzone die de basis van het hoogspanningslijnenbeleid vormt, wordt niet experimenteel bepaald maar berekend. De wijze waarop de breedte van de magneetveldzone binnen het
rijksbeleid moet worden berekend, is vastgelegd in de handreiking van het RIVM. Het advies van
Staatssecretaris Van Geel is in 2008 verduidelijkt door Minister Cramer.
3.
De specifieke magneetveldzone volgens de handreiking
Eén van de belangrijkste doelen van de handreiking is dat, ongeacht wie de berekening uitvoert, het
resultaat van de berekening binnen bepaalde grenzen hetzelfde is. Om dit te bereiken geeft de
handreiking voor het berekenen van de magneetveldzone een “gestandaardiseerde” situatie en een
rekenvoorschrift. Het rekenvoorschrift in de handreiking omvat een vereenvoudigde berekening
van een magneetveld, de “gestandaardiseerde” situatie geeft vaste waarden voor variabelen of
PETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETE
Zin en onzin van het meten van magneetvelden nabij hoogspanningslijnen
TE112200-N06 MJ
6 april 2012
veranderlijken van hoogspanningslijnen. Ten opzichte van de situatie bij een hoogspanningslijn
worden hierdoor in de definitie van de specifieke magneetveldzone op hoofdlijnen de volgende
vereenvoudigingen verwerkt:
- Aanname langdurig gemiddelde belasting op basis van het spanningsniveau en de door de
netbeheerder op te geven ontwerpcapaciteit van een verbinding;
- Bij meerdere circuits in hoogspanningslijnen wordt ervan uitgegaan dat alle circuits van en
naar hetzelfde hoogspanningsstation voeren, waarbij het ene circuit in beginseleen back-up
voor het andere circuit is
- Invloed van de temperatuur en wind op de geleiderposities worden vast verondersteld (vaste
geleidertemperatuur en geen uitzwaai door de wind);
- Asymmetrie in de circuits en stromen in passieve geleiders van de hoogspanningslijn of
nabij de hoogspanningslijn worden verwaarloosd (ideale symmetrie aangenomen);
De specifieke zonebreedte is uiteindelijk bepaald door de afstand waarbij met een vereenvoudigde
berekening en onder vaste omstandigheden, een magnetische inductie zou worden gevonden van
0,4 µT op een hoogte van 1 m boven maaiveld.
Een gevolg van het toepassen van de handreiking is dat een specifieke magneetveldzone niet altijd
overeenkomt met het gebied waarbinnen op dit moment langdurig gemiddeld een magnetische
inductie van 0,4 µT heerst. De specifieke magneetveldzone volgens de handreiking is een
planologisch gebied en geen gebied gerelateerd aan de op dit moment daadwerkelijk optredende
magneetvelden nabij een hoogspanningslijn. Dat kan ook niet anders omdat de specifieke
magneetveldzone berekend wordt aan de hand van vereenvoudigingen en -op de aangegeven wijze
berekend- ontworpen is om toekomstige groei in het elektriciteitsverbruik mogelijk te maken
zonder dat de zone herzien hoeft te worden. In dat licht wordt ook nog verwezen naar onderstaande
passage uit Bijlage 1 van de handreiking versie 3.0 waarin wordt ingegaan op de
vereenvoudigingen in relatie tot de sterkte van het magnetisch veld op een bepaalde locatie en op
een bepaald tijdstip:
“Om de onzekere wetenschappelijke aanwijzingen te vertalen naar een concrete zoneberekening
zijn in de genoemde handreiking bepaalde keuzes en vereenvoudigingen gemaakt. Vereenvoudigingen zijn onvermijdelijk omdat de volledige karakteristieken van de stroom niet altijd en overal in
het hoogspanningsnet bekend zijn. Een belangrijke vereenvoudiging is dat de berekening plaatsvindt tussen twee opeenvolgende masten. Een tweede vereenvoudiging is dat de stroom door de
bliksemdraden (en andere geleiders in de buurt van de hoogspanningslijn) niet in de berekening
wordt meegenomen. Een derde vereenvoudiging is dat de specifieke magneetveldzone wordt
voorgesteld door rechte lijnen evenwijdig aan de hoogspanningslijn. Deze vereenvoudigingen
leiden ertoe dat de in deze rapportage berekende specifieke magneetveldzone niet de werkelijke
sterkte van het magnetische veld op een bepaalde locatie op een bepaald tijdstip weergeeft, maar
een toekomstgerichte magneetveldzone die past binnen het hoogspanningslijnenbeleid van de
rijksoverheid.”
4.
Meten van magneetvelden nabij een hoogspanningslijn is niet zinvol
Magnetische veldsterkten kunnen vrij eenvoudig worden gemeten. Op basis van dergelijke
metingen kan echter niet zondermeer een uitspraak worden gedaan over de specifieke
magneetveldzone van een hoogspanningslijn. Argumenten hiervoor zijn:
PETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETE
Zin en onzin van het meten van magneetvelden nabij hoogspanningslijnen
-
TE112200-N06 MJ
6 april 2012
Het beleid komt voort uit de verhoogde kans op leukemie bij kinderen die in de buurt van
een hoogspanningslijn wonen. Het is niet bekend of deze verhoogde kans verband houdt
met de magnetische velden van een hoogspanningslijn of dat dit verband een andere
oorzaak heeft. Het “in de buurt van een hoogspanningslijn wonen” is in het beleid vertaald
in de magneetveldzone: de strook grond die zich aan beide zijden langs de
hoogspanningslijn uitstrekt en waarbinnen het magneetveld gemiddeld over een jaar hoger
dan 0,4 μT is of in de toekomst kan worden. Vanwege de formulering kent het beleid dus
geen relatie met de actueel optredende magneetvelden, maar uitsluitend met de zone
waarbinnen bij een berekening volgens de handreiking het jaargemiddelde magneetveld
hoger is dan 0.4 microtesla. Door metingen van het actuele magneetveld kan hierdoor niet
worden vastgesteld of aan het beleid wordt voldaan. In lijn met het bovenstaande argument
is in de toelichting van Minister Cramer d.d. 4 november 2008 over het meten van
magneetveldsterkten opgenomen:
“Metingen van de magneetveldsterkte kunnen inzicht geven in de mate van blootstelling.
Met deze gegevens is het echter niet mogelijk een wetenschappelijke gefundeerde
beoordeling van het risico te maken omdat het niet bekend is welke parameters van
blootstelling (zoals duur en intensiteit) de hoogte van het risico bepalen.”
-
5.
De omstandigheden waarbij de magneetveldzone moet worden vastgesteld (ondermeer de
belastingen van een hoogspanningsverbinding) moeten achteraf worden verwerkt door
gemeten stroomwaarden te gebruiken om de gemeten magneetvelden door interpolatie of
extrapolatie om te rekenen naar voor de magneetveldzone maatgevende waarden. Bij
combilijnen (combinatie van 150 kV en 380 kV; zoals in Helmond) is deze inter- of
extrapolatie waarschijnlijk niet mogelijk.
Meten van magneetvelden nabij een hoogspanningslijn is wel zinvol
Soms is het meten van magneetvelden wel degelijk nuttig. Voorbeelden hiervan zijn:
-
-
-
-
Magneetvelden kunnen soms storingen in apparatuur veroorzaken. Het is bij dergelijke
situaties soms zinvol om te onderzoeken of storingen veroorzaakt kunnen worden door
optredende magnetische velden. De gemeten magnetische velden kunnen dan worden
vergeleken met de immuniteit van de apparatuur die storingen vertoont zodat kan worden
vastgesteld of deze apparatuur gebreken vertoond of dat wellicht een afscherming moet
worden aangebracht.
Wanneer berekeningsmodellen worden gebruikt om de daadwerkelijk optredende
magnetische velden te berekenen, kunnen metingen bij complexe situaties worden gebruikt
om te controleren of alle magneetveldbronnen in de berekeningsmodellen zijn opgenomen.
Wanneer mensen bang zijn voor blootstelling aan magneetvelden, kunnen optredende
magneetvelden worden gemeten. Hierbij moet dan (bij de netfrequentie) worden uitgegaan
van een blootstellingslimiet van 100 microtesla (algemene bevolking) of 500 microtesla
(beroepsbevolking).
Navraag bij het RIVM heeft opgeleverd dat de Rijksoverheid kennis heeft genomen van de
wens van burgers om met behulp van monitoring/metingen na te gaan of de
magneetveldzone zoals meegenomen in rijksinpassingsplannen ook in de praktijk geborgd
is. Het ministerie van IenM heeft daarom het RIVM opdracht gegeven om een
validatieonderzoek uit te voeren in combinatie met het monitoren van belastinggegevens. In
PETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETE
Zin en onzin van het meten van magneetvelden nabij hoogspanningslijnen
TE112200-N06 MJ
6 april 2012
het validatieonderzoek zullen bij een of meer bestaande hoogspanningslijnen metingen
worden uitgevoerd. Het doel van het validatieonderzoek is om te onderzoeken of de
volgende stelling in de toekomst kan worden gehanteerd: ‘Het is voldoende om alleen de
werkelijke belastinggegevens te monitoren om aan te kunnen tonen dat de werkelijke
(jaargemiddelde) zonebreedte kleiner is dan de zonebreedte die volgens de handreiking
wordt berekend en dat buiten de zone de jaargemiddelde sterkte van het magnetische veld
de waarde van 0,4 microtesla niet overschrijdt’.
6.
Is het meten van magneetvelden nabij de hoogspanningslijn in Brandevoort zinvol?
Het meten van de actuele magnetische veldsterkten bij de hoogspanningslijn in Brandevoort is niet
zinvol als dit bedoeld is om na te gaan of voldaan wordt aan het geformuleerde
hoogspanningslijnenbeleid. Wanneer het de bedoeling is om te controleren of magnetische velden
op een bepaalde locatie groter zijn dan de immuniteit van apparatuur (en dus de oorzaak van
verstoringen kan zijn) of om te controleren of magnetische velden onder de advieswaarden voor
blootstelling van algemene bevolking of beroepsbevolking zijn, kan het uitvoeren van metingen
wel zinvol zijn.
REFERENTIELIJST
[1]
[2]
[3]
De staatssecretaris van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, drs.
P.L.B.A. van Geel van Geel: “Advies met betrekking tot hoogspanningslijnen”, referentie
SAS/2005183118; datum: 4 oktober 2005
De minister van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, dr. Jacqueline
Cramer: “Verduidelijking van het advies met betrekking tot hoogspanningslijnen”,
referentie DGM\2008105664; datum: 4 november 2008
RIVM; G. Kelfkens, M.J.M. Pruppers; “Handreiking voor het berekenen van de breedte van
de specifieke magneetveldzone bij bovengrondse hoogspanningslijnen”; versie: 3.0; datum:
25 juni 2009
PETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETERSBURGPETE