Hoe blijf je mentaal fit?

Hoe blijf je mentaal fit?
Workshop themadag NVN voor (pre)dialyserenden,
getransplanteerden en partners
M.W. Derks-Dijkman, Msc.
Gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot Klinisch neuropsycholoog
Afdeling Medische Psychologie
Ziekenhuisgroep Twente
16-01-2016
Inhoud
-
-
Mentale fitheid; zegt u het maar!
Definitie Mentale fitheid
Het belang van Mentale fitheid voor u als nierpatiënt
Hoe Mentaal fit bent u?
Wat als we niet Mentaal fit zijn?
Mentale fitheid kun je verbeteren!
- Psychisch functioneren
- Cognitief functioneren
Vragen?
"
Mentale fitheid; zegt u het maar!
- Drie groepen
- Mentale fitheid = ? (+/- vijf zaken noemen)
- Een presentator per groep koppelt kort terug
Definitie Mentaal fit
Fitheid > lichamelijke gezondheid
Mentale fitheid > geestelijke gezondheid
Geestelijke gezondheid:
- afwezigheid psychische klachten of stoornissen
- positieve kenmerken: bijvoorbeeld doorzettingsvermogen, kunnen
genieten, optimisme, zelfvertrouwen
- Psychisch gezonde mensen voelen zich in staat succesvol te
functioneren
Het belang van Mentale fitheid
Continue veranderende omstandigheden:
- Predialyserenden:
- Dialyserenden:
- Getransplanteerden:
bijv. keuzestress, onzekerheid behandeling,
vermoeidheid
bijv. vochtbeperking, vermoeidheid
bijv. bijwerkingen immunosuppressiva
Lichamelijke gezondheid > leefstijladviezen
Geestelijke gezondheid > adviezen mentale fitheid > regie
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik zorg ervoor dat ik voldoende ontspan
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik vraag gemakkelijk hulp als ik er even niet uit kom
Hoe Mentaal Fit bent u?
Mijn werk en privébezigheden zijn in balans
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik doe weinig dingen op de automatische piloot
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik kan genieten van kleine dingen
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik besteed voldoende aandacht aan de mensen om wie ik geef
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik kan bij mijn familie en/of vrienden terecht als er wat is
Hoe Mentaal Fit bent u?
Ik kan goed voor mezelf opkomen
Hoe Mentaal Fit bent u?
Je kunt mij
om een
boodschap
vragen!
Als ik boodschappen doe kom ik thuis met wat ik wilde halen
Woordvinding
Stress
Concentratie
Multitasken
Overzichtsverlies
Organiseren
Traagheid
Angst
Verminderde
mentale
fitheid
Schoolse
vaardigheden
Onzekerheid
Dagelijkse
handelingen
Somberheid
Namen
Boodschappen
Prikkelbaarheid
Mentale
vermoeidheid
Afspraken
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid: psychische klachten
Stress
Bij stress is er geen evenwicht tussen draaglast en draagkracht
Mentale fitheid: psychische klachten
Stress
Draaglast
-
Nierziekte, dialyseren, (wachten op) transplantatie
Ziekte van een naaste
Verliezen baan i.v.m. economische crisis
Slachtoffer worden van misdrijf of ongeval
Dagelijkse beslommeringen (lange rij kassa’s etc.)
Ouder of grootouder worden
Mentale fitheid: psychische klachten
Stress
Draagkracht:
-
Vermogen om deze gebeurtenissen aan te kunnen en te verwerken
Verschilt van persoon tot persoon
Lichamelijk welbevinden
Kan variëren in de tijd
Leergeschiedenis
Kun je (leren) verbeteren
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Stress
- Draagkracht verbeteren door te leren ontspannen
- Buikademhalingsoefeningen helpen
- Bij pijn, spanning > hoog en snel ademhalen> ademhalingscapaciteit
onvoldoende benut
- Dieper ontspannen met buikademhaling in situaties waarin ademhaling
sneller en minder diep gaat (bijv. pijn/stress)
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Ontspanningsoefening
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid: psychische klachten
Vermoeidheid bij nierziekte
Vermoeidheid multifactorieel bepaald:
-
Anemie (daling secretie erytropoëtine) > suppletie
Neurologische symptomen > restless legs
Bijwerkingen van medicatie
Slaapapneu
Verlies lichamelijke conditie
Stress
Mentale fitheid: psychische klachten
Vermoeidheid
Wat kan ik doen?
-
Registreren
Wissel denk- en doe activiteiten af
Pauzeer voldoende
Houd bij voorbaat rekening met inspannende activiteiten
Actief blijven
Grenzen duidelijk communiceren
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid: psychische klachten
Somberheid
-
Aanhoudende gevoelens van neerslachtigheid
Verlies van plezier / interesse
Vermoeidheid
Prikkelbaarheid
Slecht slapen
Piekeren
Veranderde eetlust
Concentratie- / geheugenproblemen
Gevoelens van waardeloosheid
Suïcidale gedachten
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Somberheid
- Instellen dagstructuur
- Activiteiten en contacten met anderen, ook buiten gezin
- Inbouwen rustmomenten/pauzes
- Beschrijven gevoelens somberheid i.p.v. ‘malen’
- Bedenken/opschrijven: wat gaat goed of valt mee
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Somberheid
- Sombere stemming: automatische negatieve gedachten
- Ombuigen naar meer helpende gedachten
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Onzekerheid en angst
- ‘Gezond’ verschijnsel in kader van krijgen/hebben van een
levensbedreigende ziekte
- Vanzelfsprekende gezondheid is er niet meer
- In hoeverre belemmert de onzekerheid u in dagelijks functioneren?
Mentale fitheid: psychisch functioneren
Onzekerheid en angst
-
Kwaliteit van leven
ACT
Mindfulness
Aandachttraining
In ‘hier-en-nu’ zijn
Bewustzijn gedachten en gevoelens > aanvaarden
Oefening Mindfulness: bodyscan
Thuis: meer aandacht voor dagelijkse dingen
Mentale fitheid
Samenvatting psychische klachten
Stress: draaglast > draagkracht
Draaglast (chronische ziekte, dagelijkse beslommeringen)
Draagkracht (vermogen mee om te gaan)
DOEN: vishaken herkennen, ‘nee’ zeggen, hulp vragen, leren
ontspannen, helpende gedachten
Verbetering draagkracht = toename mentale fitheid
Vermoeidheid, somberheid, angst:
DOEN: registreren activiteiten, plezierige activiteiten,
dagstructuur, helpende gedachten, afwisselen inspanningontspanning, mindfulnessoefeningen
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Cognitief > “Cognoscere” (Latijn) = kennen of weten
Domeinen:
- Geheugen (werkgeheugen, lange termijngeheugen)
- Aandacht en concentratie
(gericht, volgehouden, verdeeld)
- Executieve functies
(planning-oplossingsvaardigheden,
organiseren ,overzichtsbehoud)
- Taal
Cognitieve stoornissen:
- amnesie, agnosie, afasie, apraxie
Cognitieve klachten:
- vergeetachtigheid, verminderde concentratie,
overzichtsverlies, woordvindproblemen
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Neuropsychologisch onderzoek
- Tests
- Vragenlijsten (cognitief, psychisch)
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Trainen?
Cognitief functioneren op peil houden door gezonde leefstijl met bewegen, verbeteren
(hersen)doorbloeding en ‘hersengymnastiek’
Wetenschappelijk onderzoek gericht op het behoud van cognitieve functies en het zo positief
mogelijk beïnvloeden van achteruitgang:
Prof. D.F. Swaab:
Hersenen stimuleren, helpt ze fit te maken en houden. ‘Use it or lose it’, ‘rust roest’; niet blijven stimuleren
leidt tot kwaliteitsverlies.
Prof.dr. E.J.A. Scherder
Bewegen verkleint de kans op hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten en diabetes type II > minder kans op
het krijgen van dementie.
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Geheugen; trainen?
Het geheugen is geen spier
Het geheugen valt niet te trainen
Wat kan ik dan wel doen?
Compensatiestrategieën gebruiken!
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Compensatiestrategieën geheugen
Extern:
-
agenda
reminderfunctie telefoon
geheugen van iemand anders
noteren
etc.
-
herhalen
aandacht
tijd
knopen
ordenen
verbanden leggen
Intern:
Mentale fitheid: cognitief functioneren
Compensatiestrategieën concentratie
-
Rustige omgeving
Voorkom tijdsdruk
Voorbereiden
Dagindeling (traag tempo)
Taken één voor één
Concentreren beter indien uitgerust
Niet te lang achtereen
Zorg in begin voor routinematige taken
Concentratieproblemen >sneller moe!
Informeer omgeving!
Wat als we niet mentaal fit zijn?
Psychische klachten:
- stress, prikkelbaarheid en verminderde belastbaarheid
- vermoeidheid
- somberheid
- onzekerheid, angst
Cognitieve klachten:
- geheugenproblemen, concentratieproblemen
Mentale fitheid kun je verbeteren!
Kortom:
Psychisch functioneren d.m.v.:
> onze gedachten en gedrag te veranderen bij
stress, vermoeidheid, somberheid, onzekerheid en
angst en het aanleren van ontspanningsoefeningen,
mindfulness
Cognitief functioneren ondersteunen d.m.v.:
> gezonde leefstijl met bewegen, verbeteren
(hersen)doorbloeding en ‘hersengymnastiek’
> het gebruik van compensatiestrategieën
Mentaal fit!
Vragen?
Bronnen
www.nierstichting.nl
www.nvn.nl
Coach4Life-app Nierstichting
www.mentaalvitaal.nl
Presentatie Huub Middelkoop NVN, oktober 2015
www.hetfittebrein.nl
Uitgeverij Boom: Neuropsychologische behandeling
Niet rennen maar plannen
http://www.farmacotherapeutischkompas.nl
NVN medicijnwijzer