10 jaar werken aan vrede en geweldloosheid

2001 - 2010
10 jaar werken aan vrede en geweldloosheid
Inhoud
Inleiding 2001-2010:
10 jaar werken aan vrede en geweldloosheid
III
Deel 1
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
1.
Hoe het allemaal begon
2
2.
Waarom? We leven in een cultuur van geweld
7
3.
Het kan anders: een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
11
4.
Hoe men er wereldwijd aan werkt
16
Deel 2
Onze eigen samenleving
21
5.
Zinloos geweld voorkomen
22
6.
De vredesbeweging
28
7.
Naast de vredesbeweging: andere organisaties
33
Deel 3
De wereldwijde samenleving
8.
9.
39
Werken aan Vrede: de Verenigde Naties.
Voorkomen, genezen, ingrijpen
40
Oorlog en geweld voorkomen: verdragen afsluiten
47
10. Oorlog en geweld: VN en Veiligheidsraad grijpen in
52
11. Vredesoperaties van de VN:
vrede opleggen, bewaken,heropbouwen
59
12. België in VN-vredesoperaties
67
13. En wat met het terrorisme?
72
14. Andere internationale hoofdrolspelers en organen
76
15. Wat denkt de pacifistische vredesbeweging daarover?
84
Bijlage
Nuttige links en nog meer info
II
92
Voorpagina:
dit logo staat symbool voor de vredescultuur. Twee ineengestrengelde
handen vertolken uitwisseling en overeenstemming. Je kan ze ook zien
als twee volkeren of groepen van mensen, of dorpen, die in elkaar
opgaan. Of als de eenheid tussen Noord en Zuid, als je kijkt naar de twee
duimen die naar boven en naar beneden wijzen. Een eenheid die berust
op de integratie van verschillende culturen: de andere vingers die in
elkaar sluiten.
Redactie: Peter Jochems
2007
Jeugd & Vrede vzw
www.jeugdenvrede.be
Kon. Astridlaan 160
2800 Mechelen
tel. 015/435696
fax 015/43 56 97
[email protected]
III
Inleiding 2001-2010:
10 jaar werken aan vrede en geweldloosheid
Op heel veel plaatsen is het oorlog of laten terroristen bommen ontploffen. Ook in ons eigen land zie je racisme, ‘zinloos geweld’ op tram of
trein, ruzie in het verkeer. En misschien wordt er in jouw school wel
gepest, of persen jongeren andere kinderen af. Geweld ligt overal op de
loer. Alsof het normaal is, alsof het hoort bij de wereld waar we in
wonen, de cultuur waar we in leven.
"Elke mens kan een steentje
bijdragen voor een Cultuur
van Vrede en Geweldloosheid, door op elk moment
met blijdschap te leven, diep
en bewust dankbaar voor de
onschendbaarheid van elk
leven: dat van onszelf, van
alle wezens, van de hele
schepping." Mairead Corrigan
Maguire, Nobelprijs voor de
Vrede 1976, sociale werkster
Maar er gebeurt ook veel moois. Mensen sluiten vriendschap, leggen
ruzies bij, mannen willen niet naar het leger en worden gewetensbezwaarde. Duizenden mensen betogen tegen wapenhandel of tegen een
nakende oorlog, inwoners van vijandige staten proberen onder mekaar
toch vrede te sluiten, politici ondertekenen vredesverdragen en richten
organen op om conflicten te regelen zonder geweld. In de wereld van
vandaag vind je dus ook overal stukjes cultuur van vrede, van geweldloosheid.
in Noord-Ierland
Toch blijft oorlog en geweld een verschrikkelijke kwaal die veel mensen,
veel kinderen doodt of op de vlucht jaagt. Het symbolische jaar 2000 riepen de Verenigde Naties daarom uit tot het Jaar van de Vrede. En voor
de daarop volgende tien jaar 2001-2010 (= een decennium) riepen ze
iedereen op om samen hardnekkig te werken aan een cultuur van vrede
en geweldloosheid. Dat is geen gek idee: overal zijn er toch al mensen
die ijveren voor de vrede. Nu zetten we dat vredeswerk extra in de verf
onder éénzelfde noemer, en kunnen we er in de hele wereld samen
tegenaan gaan. Voor vrede, tegen geweld: een nieuwe cultuur!
Daarover gaat het in deze brochure: hoe kunnen we in dit decennium de
vrede dichterbij brengen. Bij ons thuis, in ons land, in de wijde wereld.
Wij allemaal: in onze school of jeugdvereniging - maar ook de politici, de
media, de scholen, de kunstwereld, enz. We bekijken samen met jou hoe
het beter kan worden, en welke acties, groepen en organen kunnen helpen. Nuttig voor in ons eigen leventje, of om vrienden en buren te overtuigen, en ook handig voor een spreekbeurt, een klaswerkje enz.
IV
Dit bronzen beeld bij de Verenigde Naties in New York is een geschenk
van Luxemburg. Het vredessymbool is van de hand van de kunstenaar
Karl Fredrik Reutersward.
UN Photo/Michos Tzovaras
V
1
VN-Decennium voor een
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1.
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid:
hoe het allemaal begon
"Als we ooit echte vrede willen bereiken, als we echt oorlog willen voeren tegen de
oorlog zelf, dan moeten we
beginnen bij de kinderen."
Gandhi, 1931
In 1997 bedachten de vroegere winnaars van de Nobelprijs voor de
Vrede een schitterend plan. Ze deden een oproep aan alle staatshoofden
in de wereld: maak van de eerste tien jaar (= ‘decennium’) na het symbooljaar 2000 het ‘Decennium voor een Cultuur van Geweldloosheid’.
Want, zo zegden ze: "...samen kunnen we een nieuwe cultuur van
geweldloosheid opbouwen die hoop geeft aan alle mensen, vooral aan
de kinderen." De Nobelprijswinnaars vonden terecht dat kinderen teveel
lijden onder geweld. Ze zijn het slachtoffer van de ‘cultuur van geweld’
waarin geweld normaal lijkt; er moet een ‘cultuur van geweldloosheid’
komen.
De staatshoofden waren in 1998 bijeen voor de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties (= de ‘VN’, waar alle staten deel van uitmaken).
Ze vonden het daar een prima voorstel, ze zagen in dat het zo niet verder kon. De twintigste eeuw - toen bijna voorbij - was de bloedigste uit
de hele geschiedenis, en er zijn nu zoveel smerige wapens (kernwapens,
chemische, biologische...), dat de hele natuur en de hele mensheid in
gevaar is. 2000 werd daarom door de VN uitgeroepen tot het
‘Internationaal Jaar voor een Cultuur van Vrede’ en de jaren 2001-2010
kregen de ronkende titel van het ‘Internationaal Decennium voor een
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de kinderen van de wereld’.
Dat gebeurde in de plechtige verklaring ‘resolutie 53/25’ - sindsdien een
beetje een magisch cijfer voor al wie gelooft in vrede en geweldloosheid.
53/25 zegt dat de VN de mensen moet bevrijden van de waanzin van
oorlog, door een cultuur van geweldloosheid in plaats van de huidige
cultuur van geweld. Dat moet beginnen bij de kinderen en de jongeren,
o.a. via het onderwijs. De VN – en dan vooral haar afdelingen UNESCO
en United Children’s Fund, moeten er campagne voor voeren, en alle
overheden moeten meewerken: steden en gemeenten, regeringen, internationale organisaties... Maar de resolutie mikt ook op de mensen zelf:
wij dus, met de groepen waar we in zitten, de niet-gouvernementele
organisaties (NGO’s), de religieuzen, het onderwijs, de media en de
kunstwereld...
2
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Oproep Van De Nobelprijswinnaars Voor De Vrede:
Aan de Staatshoofden van alle lidstaten van de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties
Op dit moment zijn er, in elk land ter wereld, veel kinderen die in stilte lijden onder de gevolgen van geweld. Dit neemt vele vormen aan: tussen
kinderen onderling op straat, op school, in het gezin en in de samenleving. Er is fysiek geweld, psychologisch geweld, sociaal-economisch
geweld, omgevingsgeweld en politiek geweld. Veel kinderen – te veel
kinderen – brengen hun leven door in een cultuur van geweld.
Wij willen een bijdrage leveren aan het verminderen van hun lijden. Wij
geloven dat elk kind zelf kan ontdekken dat geweld niet onvermijdelijk is.
Wij kunnen hoop bieden, niet alleen aan de kinderen maar aan alle mensen, door een begin te maken met het scheppen van en het bouwen aan
een nieuwe Cultuur van Geweldloosheid.
Daarom richten wij deze plechtige oproep tot alle staatshoofden van alle
lidstaten van de Verenigde Naties opdat de Algemene Vergadering verklaart:
•
dat het eerste decennium van het nieuwe millennium, de jaren 20012010, wordt uitgeroepen tot ‘DECENNIUM VOOR EEN CULTUUR
VAN GEWELDLOOSHEID’;
•
dat bij het begin van dit decennium, het jaar 2000 wordt uitgeroepen
tot het ‘JAAR VAN SCHOLING TOT GEWELDLOOSHEID’;
•
dat gedurende dit decennium geweldloosheid wordt onderwezen op
elk niveau van onze samenlevingen zodat de kinderen van de wereld
zich bewust worden van de echte, praktische betekenis van geweldloosheid in hun dagelijks leven en van de voordelen die dit voor hen
meebrengt, teneinde het geweld en het daaruit volgende lijden, dat
tegen hen en tegen de hele mensheid wordt uitgeoefend, te verminderen.
Samen kunnen we een nieuwe cultuur van geweldloosheid opbouwen die
hoop zal bieden aan alle mensen en vooral aan de kinderen in onze wereld.
De Nobelprijswinnaars voor de Vrede,
1 juli 1997
Adolfo Perez Esquivel, Nobelprijs voor de Vrede 1980 - Aung San Suu Kiy,
1991 - Betty Williams, 1977 - Carlos Felipe Ximenes Belo, 1996 - De 14e
Dalai Lama (Tenzin Gyatso), 1989 - Desmond Mpilo Tutu, 1984 - Elie
Wiesel, 1986 - Frederik de Klerk, 1993 - Jose Ramos Horta, 1996 - Joseph
Rotblat, 1995 - Lech Walesa, 1983 - Mairead Corrigan Maguire, 1977 Mikhail Gorbatsjov, 1990 - Moeder Teresa, 1979 - Nelson Mandela, 1993
- Norman Borlaug, 1970 - Oscar Arias Sanchez, 1987 - Shimon Perez,
1994 - UNICEF, 1965 - Yasser Arafat, 1994
3
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Afspraak 2000
Veel mooi op papier gezette voornemens blijven dode letter. Gelukkig
bleef het in dit geval niet bij die officiële oproep van de VN. Reeds in
2000 zorgde de vredesbeweging ervoor dat 6.000.000 mensen uit de
hele wereld zélf een plechtige belofte ondertekenden: ‘Afspraak 2000’
(ook genoemd: Manifesto 2000). Waarvan toen al direct 60.000 uit
Vlaanderen.
Je kan nu nog altijd die Afspraak 2000 ondertekenen – maar dan moet
je alles natuurlijk voortaan ook gaan toepassen in je eigen leven. Wat je
belooft met je handtekening staat hieronder samengevat – met telkens
een woordje uitleg, want de tekst was voor volwassenen geschreven:
Ik besef dat ik mee verantwoordelijk ben voor de toekomst van de
mensheid en de vrede in de wereld. Daarom wil ik in mijn dagelijks
leven, mijn gezin, mijn klas, mijn werk, mijn omgeving, mijn land en
mijn plaats in de wereld:
1. alle leven eerbiedigen.
Eerbied hebben voor het leven en de waardigheid van elke mens, zonder
discriminatie en zonder vooroordelen.
Geweld begint dikwijls doordat we ‘de anderen’ de slechten vinden. We
moeten begrip en inleving inoefenen. Zo leren we conflicten beter oplossen
en historische gebeurtenissen beter begrijpen, en doorzien wat er achter
steekt. Zodat we iets van de geschiedenis leren, en voorkomen dat fouten
zich telkens herhalen. Het is gevaarlijk om nooit in de huid te leren kruipen
van ‘de verliezers’ in de geschiedenis, van de slechteriken, van mensen die
gepest worden of die juist altijd de held uit willen hangen. Goed of fout:
iedereen blijft mens en moet als mens behandeld worden.
2. geweld verwerpen.
Actief geweldloos handelen en geweld in alle vormen verwerpen: fysiek,
seksueel, psychologisch, economisch en sociaal geweld - vooral tegenover
de meest misdeelde en kwetsbare mensen.
Iedereen zegt tegen geweld te zijn. Maar geweld is ook spannend en trekt
aan. Door niet bang te zijn voor geweld, dwing je respect af: stoer! Dat
speelt ook bij het zogezegd ‘aanvaard geweld’: geweld op televisie en in
computergames, bij vechtsporten, bij persoonlijke verdediging - maar ook
in de nationale defensie: het leger. Op TV en in games is het geweld niet
echt; in het leger en in de politiek wèl, en dan noemt men het ‘rechtvaardig’
4
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
geweld. Maar tussen echt en niet echt geweld, rechtvaardig en nietgerechtvaardigd, zinvol en zinloos geweld is de grens dun. Goed uit de
ogen kijken is de boodschap!
3. met anderen delen.
Mijn tijd en materiële middelen delen en zo uitsluiting en onrecht, politieke
en economische onderdrukking helpen bestrijden.
Het gaat niet alleen om het delen van onze rijkdom, maar ook van onze
macht. Ook in de eigen klas of groep waar je in actief bent. Geweld is
namelijk niet alleen het letterlijk uitdelen of krijgen van klappen, maar ook
de ene die zijn wil oplegt aan de ander, waardoor die minder heeft, of uitgesloten wordt, of onderdrukt. Wie macht heeft kan het recht van de sterkste misbruiken. Echt democratisch gebruik van macht stopt niet na de verkiezingen (in de politiek), of na de aanstelling van het bestuur of de leiding
in je groep, maar betekent ook dat de gekozen of aangestelde leiders
steeds weer overleggen, dus ook de macht ‘delen’ met de anderen. Samen
beslissen dus.
4. luisteren om te begrijpen.
Vrijheid van meningsuiting en culturele verscheidenheid verdedigen, en
steeds blijven praten: dàt verkiezen boven fanatisme, laster en afwijzing
van anderen.
Een simpel misverstand, of ook te snel roepen dat het je absoluut niet bevalt
wat je buurman of klasgenoot doet: dat kan al snel tot een knallende ruzie
leiden. Probeer zelf met meer tact en openheid het gesprek aan te gaan
over wat jou nu precies ergert in het gedrag van een ander. En als dat niet
lukt omdat die niet wil luisteren, probeer dan een derde persoon in te schakelen.
5. zorg dragen voor onze planeet.
5
Op een verantwoorde wijze consumeren met het oog op de bescherming
van het natuurlijke evenwicht op onze planeet.
Zolang er ergens in de wereld onrecht en onvrede is, is het gedacht dat
we in onze eigen buurt of wijk in vrede leven een beetje leugenachtig: het
kan geen duurzame vrede zijn. Begrip voor en solidariteit met anderen,
wereldwijd, samen deelnemen aan internationale stedenbanden, fair trade
producten kopen in de Wereldwinkels (of gewoon in de supermarkt), meedoen aan acties van de derdewereld-, milieu- en vredesbeweging…: langs
die weg werken we aan een meer duurzame vrede.
Nu is daar ook de aandacht voor de opwarming van de aarde bijgekomen:
eindelijk, want de milieubeweging had daar al heel lang op gehamerd.
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
6. solidariteit herontdekken.
Meebouwen aan de gemeenschappen waartoe ik behoor, met aandacht
voor de volwaardige deelname van vrouwen, respect voor de democratie
en met het oog op (nieuwe vormen van) solidariteit.
Het probleem is dat we elkaar soms niet eens meer kennen. We zien mensen met een andere leefwijze of een andere culturele achtergrond op straat,
maar we hadden ze net zo goed op televisie of in een film kunnen zien.
Echt ontmoeten, echt zien, echt spreken, daar komt het vaak niet van. En
onbekend maakt (ongewild) toch onbemind. We moeten kansen scheppen
voor èchte ontmoetingen, of voor een echt gesprek. Buurtfeesten organiseren waar ook dat teruggetrokken gezin of die vreemde vogel van drie-verdiepingen-hoog zich welkom voelt. In Vlaanderen probeert ‘Kom uit uw Kot’
daar iets aan te doen. Kijk eens op www.komuituwkot.be en je staat verbaasd over de honderden initiatieven waar je aan kan meedoen!
Dat zijn dus in een notendop de zes beloftes van Afspraak 2000. Op
http://www3.unesco.org/manifesto2000/uk/uk_6points.htm kan je
Afspraak 2000 ondertekenen.
Intussen zitten we al dichter bij 2010, het laatste jaar van ‘het decennium’,
maar al die tijd zat men internationaal niet stil. Overal maken mensen en
groepen werk van ‘Afspraak 2000’. Zie verder in volgend hoofdstuk.
Idee
• Zou het ook iets voor jou zijn, die zes beloften van Afspraak
2000? Zet dan mee je ‘handtekening’ er onder. En... maak
er iets van, begin zelf te werken aan een cultuur van vrede en
geweldloosheid!
6
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
2.
1
Decennium voor Vrede en Geweldloosheid:waarom?
We leven in een cultuur van geweld
"Als je enige werktuig een
hamer is, dan is het verleidelijk om eender welk probleem
dat je ontmoet, te bekijken als
was het een nagel."
Abraham Maslow
Overal waar mensen samen leven, en waar ze groepen of staten vormen:
daar doen zich altijd conflicten voor. Dat is niet te verwonderen, want we
hebben elk onze eigen behoeften, verlangens, plannen, goestingen. Niet
panikeren dus, het zou trouwens maar saai zijn anders. Maar geweld?
Hoort dat er ook steevast bij?
(Amerikaans klinisch psycholoog)
(Krantenberichten april 2007)
• Twee jongeren die een agent van de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB in elkaar hadden geslagen, zijn opgepakt.
• Joe Van Holsbeeck werd vermoord voor een MP3-speler. Zijn
vriend overleefde de aanval, maar hij verwijt zijn ouders nu
dat ze hem te zacht hebben opgevoed, dat ze hem niet hebben voorbereid op de jungle van de samenleving. Hij wil dat
zijn jongere broer wèl gevechtssporten mag leren om niet ook
een gemakkelijke prooi te worden.
Geweld vlakbij
De TV-afstandsbediening van je broer afpakken met een fikse mep, de
knapste voetballer van de tegenpartij ongenadig aanpakken met risico
op een kwetsuur, valse roddels over je klasgenoot die je hartsvriend(in)
inpikte? Het kan, het gebeurt, het loont, het lijkt ‘normaal’. ‘Abnormaal’
vindt iedereen natuurlijk de zinloze moord voor een MP3-speler in
Brussel, de fatale messteken bij idiote ruzies zoals in Oostende over een
sigaret, of het racistische neerschieten van een kindje en haar zwarte
oppas in Antwerpen. Maar veel mensen durven dan weer serieus schimpen op alle Marokkanen en Turken – en die doen dat soms onderling
ook. Op gevels, trams en treinen zie je kleurige sporen van vandalisme,
kranten berichten regelmatig over diefstal, verkrachting, verkeersagressie. Je hebt zeker wel vrienden die al eens gedwongen werden om hun
geld, fiets of GSM af te geven.
7
(Krantenbericht maart 2007)
De uitspraak van Stijn Stijnen – "Na twee minuten moeten wij
Christiano Ronaldo al zo fel aangepakt hebben dat hij van het
veld moet worden gedragen" – wordt hem nog altijd kwalijk
genomen. (...) Na de match omhelsden Stijnen en Ronaldo
elkaar. "We hadden tijdens de rust al met elkaar gepraat",
aldus Stijnen; ‘Ik maak dit elke week mee’, zo liet Ronaldo me
weten. Hij zei ook wel te weten hoe de pers werkt." Volgens
de Belgische keeper heeft hij die woorden trouwens nooit zo
uitgesproken.
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Geweld op wereldschaal
Met een ‘vredesmacht’ een land binnenvallen als de buitenwereld vindt
dat een dictator de mensenrechten te erg schendt en zijn bevolking
onderdrukt... Een oorlog beginnen met valse voorwendsels om aan de
hele wereld je kracht te bewijzen, of om als ‘sterke’ president of premier
op een goed blaadje te komen omdat de verkiezingen naderen? Het
gebeurt, het loont. De Engelse premier Thatcher en Argentinië vochten
in 1982 een bloedig robbertje uit rond de betwiste Falklands eilanden, de
Servische president Milosevic begon te vechten tegen andere onderdelen van Joegoslavië toen zijn land dreigde uiteen te vallen, Bush viel Irak
aan. België durfde toen aan Bush niet zeggen dat die oorlog volgens het
internationaal recht niet toegelaten was en dat de Amerikaanse wapens
en troepen dus nièt via onze spoorwegen mochten passeren (zie ‘idee 2’
onderaan).
Straf eigenlijk, die laatste uitspraak: is oorlog dan volgens het internationaal recht soms wèl gerechtvaardigd? Oorlog is bij uitstek geweld
gebruiken in een conflict. Met wapens, met soldaten: mensen die als
beroep het efficiënt uitschakelen van medemensen geleerd hebben.
Niemand wil natuurlijk oorlog, maar inderdaad: oorlog lijkt toch een
aanvaard middel te zijn om ‘desnoods’ conflicten mee te beslechten.
Oorlog heeft veel gezichten. Zoals het terrorisme in de wereld: mensen
die bommen plaatsen of zichzelf met explosieven te midden van medemensen opblazen voor een volgens hen goed doel. Of regeringen die van
terrorisme verdachte mensen zonder boe of ba jarenlang opsluiten en
mishandelen. Als een dictator zijn bevolking uitmoordt, of als bij stammentwisten slachtpartijen plaatsgrijpen, dan grijpt de wereld soms naar
het enige middel dat bruikbaar lijkt: tegengeweld, wapens en soldaten
sturen. Dan spreken ze van ‘vredesoperaties’. Maar dat zo noemen is glad
ijs: dikwijls spelen dan de verborgen eigenbelangen van de tussenkomende regeringen, en bijna altijd maken ze het wespennest nog erger.
Volgens SIPRI waren er in 2005 17 grote gewapende conflicten
bezig in de wereld. Groot betekent dan: minstens 1000 doden per
jaar. Sinds het einde van de Koude Oorlog telde SIPRI er in totaal
57. PIOOM, een ander instituut dat oorlog en vrede bestudeert,
telde sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog 500 à 600
gewelddadige conflicten. Elk jaar komen ongeveer 1,6 miljoen
mensen om door oorlog, moord, mishandeling of zelfmoord, zegt
de Wereldgezondheidsorganisatie.
8
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Ben jij opgevoed met dat idee: wat telt is het recht van de sterkste,
gebruik desnoods harde middelen, ontzie je tegenstrever niet, als je je
eigen doel wil bereiken? Wat zal jij je eigen kinderen later meegeven? Is
geweld ‘desnoods’ oké?
Cultuur van geweld
Geweld: het loont. Een klets, een vuistslag, vals spelen tegenover de
scheidsrechter, of de Europese Unie die onze eigen landbouwers
beschermt zodat boeren in de Derde Wereld hun eigen producten niet
aan de straatstenen kwijt kunnen. Om de eigen wapenindustrie te
bevorderen: wapens leveren aan oorlogvoerende partijen... het loont.
Het is ‘normaal’. We leven in een cultuur van geweld. Niet dat onze
samenleving het geweld verheerlijkt. Wel: geweld is nu eenmaal een
aanvaard middel. Het doordrenkt onze hele samenleving, tot in ons
eigen kleine leventje toe, ga het maar eens na.
Geweld grijpt niet alleen plaats als gevolg van uit de hand lopende conflicten, maar het gaat ook omgekeerd: geweld kan ook de oorzaak van
(nieuwe) conflicten zijn, denk maar aan het geweld dat ingebakken zit in
de armoede in de derde wereld, door de omkoperij van de heersende
klasse maar ook door de onrechtvaardige internationale handel.
Denken dat geweld loont, dat geweld met geweld moet beantwoord
worden: dat is de kern van de cultuur van geweld.
Het kan ook anders
Kan het ook anders? Kunnen we iets anders opbouwen? Een cultuur van
vrede en geweldloosheid: zou dat naïeve cafépraat zijn? Misschien niet.
Hopelijk niet. Zeker niet. Kijk maar naar de volgende hoofdstukken.
Geweldloos met elkaar omgaan en conflicten oplossen kan écht. Maar
de mensen kennen dat te weinig of weten zelfs niet dat het bestaat.
Dààrom keuren de meesten het dan maar goed dat ‘de wereldgemeenschap’ ingrijpt met militair tegengeweld. Of dat er in je klas of groep nu
eenmaal zwakkeren zijn die het klappen van de zweep maar moeten
leren. Over die andere manier om met conflicten om te gaan willen we
het hier hebben. In de hele wereld hebben altijd al mensen en vredesbewegingen tegenover het geweld andere, geweldloze middelen voorgesteld. Conflicten kunnen ook via de geweldloze weg opgelost worden,
met veel beter resultaat.
9
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Idee:
1. Om eens na te denken. Tijdens de oorlog in Irak denderden
tientallen treinen Amerikaanse wapens vanuit basissen in
Duitsland naar Antwerpen, om verscheept te worden naar
Irak. Jij als inwoner van België: wat vond je daarvan? Niks
mee te maken, ofwel: verontwaardigd zijn?
2. De vredesbeweging hield enkele van die transporten tegen
met rode seinlampen, om de regering zover te krijgen ze te
verbieden. De regering zei dat er geheime akkoorden waren
met de NAVO (zie hoofdstuk 14) waardoor ze die transporten niet mocht verbieden, maar ze zou later die akkoorden
wel veranderen. Daar is nog niets van in huis gekomen. Kijk
eens op www.vredesactie.be/ onder de campagne
‘McMilitary’.
3. Hierboven las je over keeper Stijn Stijnen en aanvaller
Ronaldo. Wellicht hebben de kranten hier een vuile rol in
gespeeld en alles opgeklopt. Wil je meer weten over hoe
media geweld kunnen opkloppen - maar ook het omgekeerde: vrede dichterbij kunnen brengen? Over hoe ze al dan niet
meedoen aan oorlogspropaganda? Lees dan ‘Media en
Geweld’ op
http://www.vredesactie.be/article.php?id=190 . Heel nuttig in dit kader, want de VN hebben ook de media opgeroepen om mee te werken aan een ‘Cultuur van Vrede en
Geweldloosheid’!
4. (Krantenbericht maart 2007)
18 % van de jongeren had de laatste 3 maanden iemand met
mails of websites gepest. 5 % deed dat geregeld, 2 % zelfs
bijna elke dag. Van de jongeren die dat zagen gebeuren, hebben er 60 % niets aan gedaan. Bijna 9 % deed mee met de
pester. 32 % hebben het slachtoffer geholpen.
En wat doe jij of zou jij doen?
5. Bekijk nu eens opnieuw het ‘citaat’ bovenaan dit hoofdstuk:
begrijp je de betekenis nu beter? Als je alleen legers hebt om
te antwoorden op problemen van geweld, dan…
10
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
3.
1
Het kan anders:
Een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
"Geweldloosheid is: onrecht
overwinnen zonder geweld."
SVAG, Stichting voor Actieve
Geweldloosheid
Wat is vrede?
Veel definities doen de ronde. Politici spreken van ‘vrede brengen’ via
zogenaamde ‘vredes’-operaties of ‘humanitaire interventies’. Dan
komen ze ergens met gewapende troepen tussen in een zwaar conflict,
vooral als dat hun eigen bevolking thuis erg beroert, door de vele
onschuldige slachtoffers die in de media in beeld komen. Die ‘vredes’operaties zijn tegelijk oorlogsoperaties.
En wat vind je van een regering die gewelddadige aanslagen beantwoordt met een regelrechte ‘oorlog tegen het terrorisme’? Kijk naar
Afghanistan, waar de VS - op zoek naar Al Qaeda en de Taliban - binnengevallen zijn, nog geen maand na de vreselijke aanslagen in New
York en Washington op 11 september 2001. En naar Irak, waar de VS en
Groot-Brittannië in 2003 de dictator en ‘gevaarlijke terrorist’ Saddam
Hoessein van de macht verdreven omdat hij (onterecht, zo bleek)
atoomwapens zou ontwikkelen, en omdat hij (eveneens ten onrechte)
verdacht werd van steun aan Al Qaeda. In beide landen blijft de oorlog
en het geweld steeds maar voortduren. De vrede lijkt steeds verder weg
- er vielen in Irak sinds de inval al meer dan 650.000 extra doden!
Wat is er nodig voor vrede?
Voor de enen zijn vooral mensenrechten zoals vrijheid van vereniging,
van pers, van meningsuiting, democratie,… onmisbaar voor vrede. Voor
anderen zijn dan weer de gezondheid en huisvesting van de bevolking
11
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
het belangrijkste, net als tewerkstelling en bestrijding van armoede - dat
alles desnoods ten koste van andere mensenrechten. Natuurlijk trek jij
meteen de juiste conclusie: die twee groepen mensenrechten zijn allebei
onmisbaar voor duurzame vrede.
Maar we moeten ook kijken naar de persoonlijke verhoudingen tussen
mensen. Dan denk je aan voorwaarden als vriendschap, of begrip voor
andere standpunten, of samenwerking. Er zijn wel conflicten, maar die
worden zonder geweld opgelost. En, belangrijk: door de betrokkenen
zelf. Want door twee kinderen met de koppen tegen elkaar te knotsen
los je niet het conflict op dat hun ruzie veroorzaakt. Het blijft sluimeren,
zolang ze er zélf niet toe komen het samen op te lossen.
Gewapend een land binnenvallen om vrede op te leggen lost evenmin
het conflict aan de basis van het geweld op. Echt de vrede vooruithelpen
in een buitenlandse geweldhaard, vereist dat de vrede daar opgebouwd
wordt ‘van binnen uit’. Nogmaals: de betrokken bevolkingen of groepen
moeten het zélf doen: geweld vermijden of stopzetten, vrede sluiten.
Volgens de vredesbeweging kan dan je daar vanuit het buitenland het
beste bij tussenkomen met speciaal opgeleide geweldloze vredeswerkers,
niet met soldaten. Meer in hoofdstuk 15.
En terrorisme bestrijden met geweld? Dat wekt alleen maar nog meer
terrorisme op: de inval in Afghanistan en Irak was voor veel moslims net
een reden om (nog) radicaler te worden en op hun beurt naar geweld te
grijpen. De enige uitweg om terrorisme de pas af te snijden en zo vrede
en veiligheid te bevorderen is: vooraf werken aan de oorzaken, aan het
onrecht dat mensen tot terroristen doet uitgroeien, praten met bevolkingen en hun leiders, de bestaande conflicten ook vanuit hún standpunt
leren kennen en er samen oplossingen voor uitdokteren. Geweldloos.
Een werk van lange adem, akkoord. Tegelijk moet de bevolking (hier en
ginder) natuurlijk tegen terreur beschermd worden, maar niet ten koste
van de mensenrechten van zowel de eigen bevolking als van wie men
van terrorisme verdenkt, door verdachten te folteren of zonder proces
gevangen te houden. Mensenrechten en veiligheid verdedigen door zelf
mensenrechten en veiligheid te beknotten is niet vrede brengen en
vormt geen oplossing. Zie verder hoofdstuk 13.
Democratie
Vrede kan nooit zonder echte democratie, waarbij de gekozenen samen
met het volk beslissen. In zo’n soort democratie waarin iedereen deelneemt (= participeert), laten wij niet alles rustig over aan de overheid.
12
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Dan gaan we niet alleen stemmen bij verkiezingen, maar ook daarna
praten we mee en doen we mee. Niet enkel in de politiek (gemeentelijk,
provinciaal, nationaal) maar ook in onze verenigingen, (jeugd)bewegingen, scholen, actiegroepen... Zo bepalen we met zijn allen mee hoe onze
samenleving reilt en zeilt. Onze mening en inzet télt. In een Cultuur van
Vrede en Geweldloosheid staat de politiek niet alleen dichter de burger,
maar de burger ook dichter bij de politiek: niet in onze luie zetel achteroverleunen dus.
Maar omgekeerd volstaat democratie lang niet voor vrede en geweldloosheid. Een paar voorbeelden waar België bij betrokken is:
• de NAVO is het militaire bondgenootschap waar wij met andere
‘democratische’ landen zoals de Verenigde Staten deel van uitmaken.
De NAVO heeft jarenlang de Koude Oorlog gevoerd tegen het
Oostblok, en nadat die ‘vijand’ wegviel bleef de NAVO, op zoek naar
nieuwe bestaansredenen, toch met geweld ingrijpen. Bijvoorbeeld nu
in Afghanistan, en enkele jaren terug in Servië/Kosovo
• en de NAVO blijft atoomwapens klaarhouden. Maar die wapens zijn
door het hoogste gerechtshof ter wereld in Den Haag onwettig verklaard. Ze staan vrede trouwens in de weg, want omdat de kernmachten die onwettige wapens niet afbouwen, proberen een aantal
andere staten ze óók te ontwikkelen
• de Europese Unie (EU) is na de Tweede Wereldoorlog ontstaan uit de
idee om in West-Europa de vroegere aartsvijanden economisch voorgoed aan elkaar vast te klinken. Goed, dat heeft hier de vrede bevorderd tussen al deze, intussen democratische, landen. Maar de EU-toltarieven en subsidiesystemen zorgen nu voor armoede bij boeren in
derdewereldlanden: dat is ook een vorm van geweld, dat is allesbehalve vrede.
Geweldloosheid
Met een echte actieve democratie in een Cultuur van Vrede en
Geweldloosheid zullen we die drie voorbeelden van ‘democratisch’
geweld nooit meer toelaten. Democratie is nodig - maar ze volstaat niet.
Wat nog meer nodig is, is geweldloosheid. Geweldloos zijn houdt in dat
je in je gedrag geen schade toebrengt aan mensen of dieren, en respect
toont voor dingen. Ook voor jezelf: als je jezelf in een conflict teveel
wegcijfert, oefen je geweld uit tegenover jezelf, dan ben je niet geweldloos bezig, en later komen de gevolgen toch ooit naar boven.
Geweldloos zijn is allerminst ‘zich laten doen’, maar vormt een echte
kracht. Het vereist overtuiging, doorzetting, groei naar een nieuwe
13
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
levensstijl in denken en handelen. Niets voor doetjes dus. Geweldloos
omgaan met conflicten, zowel in de internationale politiek als tussen ons
onderling, betekent dat we anders gaan denken, en op een andere
manier weerbaar leren zijn. Dat alles kan je inoefenen en aanleren, trainen (zie idee 2 hieronder). Dat geldt zowel voor politici als bevolking.
Vrede is in die opvatting veel meer dan enkel ‘geen oorlog’. Het is positief: namelijk dat mensen en groepen zonder geweld met hun spanningen en conflicten leren omgaan. Dat betekent dat we de geweldloze
conflictoplossing kennen, en die in ons leven automatisch proberen toepassen. Thuis, op straat, op school, op het werk, in de politiek, en zelfs
bij internationale vredesoperaties. Een ander kenmerk van een Cultuur
van Vrede en Geweldloosheid is dat er veel aandacht gaat naar het
voorkómen van geweld. Dat houdt o.m. in dat wij van jongsaf leren
weerbaar zijn, in onszelf leren geloven, zodat we ons niet weerloos voelen en te snel naar geweld grijpen of vluchten. Daarvoor is nog veel studie en voorlichting in geweldloze conflictoplossing nodig, en training
daarin, via vredesopvoeding en vredesonderwijs. En voor internationale
tussenkomsten: een opleiding van veel meer vredeswerkers voor vredesoperaties dan nu het geval is. Zie hoofdstuk 15.
Geweldloosheid heeft geen super heiligen nodig
De mens zal nooit volmaakt zijn. Mensen hebben sterke en zwakke
eigenschappen. Waar je leeft, hoe je bent opgevoed en met welke sterke
of zwakke mensen je allemaal in contact komt, dat beïnvloedt sterk
welke van die eigenschappen meer de kans krijgen en de bovenhand
halen. Wie in India met Gandhi, of in Amerika met Maarten Luther King
en hun beweging in contact kwam, had meer kans om te groeien in de
geweldloze, sterke eigenschappen. Als onze samenleving beetje bij beetje naar een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid toegroeit, maken we
meer kans om onze goede en sterke eigenschappen het overwicht te
laten krijgen op de slechte en kwade. Dan krijgt de geweldloze kracht in
conflicten des te meer kans tegenover het geweld als uitweg.
Gandhi
Vrede en geweldloosheid zullen nooit 100 % perfect bestaan. Je kan het
zien als een glas dat nooit vol is, maar liefst wel zo vol mogelijk, een
voortdurend bezig zijn, waarbij we geweldloos streven naar zoveel
mogelijk vrede, een zo dicht mogelijk naderen tot het ideaal. Door er
altijd en overal zo hard en zo bewust mogelijk aan te werken, in ons
eigen wereldje, onze eigen samenleving, en ook internationaal.
14
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Idee
1. Verzamel een maand lang krantenknipsels over de situatie in
Afghanistan en in Irak. Trek je conclusies over de Oorlog
tegen het Terrorisme: een succes? Is de veiligheid van de
bevolking en de democratie daar gered?
2. Neem een kijkje op www.devuurbloem.be van De
Vuurbloem, Centrum voor Geweldloosheid in Omgang en
Conflicthantering. Klik door naar ‘visie’. Je zal zien hoe de
ideeën van De Vuurbloem perfect beantwoorden aan wat
hierboven met een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
bedoeld wordt. Via infoavonden, cursussen, trainingen enz.
kunnen groepen (klassen, leerkrachten, gezinnen...) of aparte
mensen alles leren over geweldloosheid en praktisch oefenen
met voorbeelden uit hun eigen belevenissen.
15
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
4.
1
Decennium voor een vredescultuur:
Hoe men er wereldwijd aan werkt
"Geweld wekt juist dàt op
wat het wil vernietigen. Met
geweld kun je wel wie haat,
vermoorden, maar niet de
haat zelf. Door geweld met
geweld te beantwoorden,
vermeerderen we het geweld
en maken we de nacht zonder sterren nóg donkerder.
Duisternis kan duisternis niet
doen verdwijnen: alleen licht
kan dat. Haat kan haat niet
opheffen, alleen liefde kan
dat."
Maarten Luther King
We zitten al in de tweede helft van ‘het decennium’, hoe ver staan we?
Als je naar de regeringen kijkt, is het een schande. Alle staatshoofden zitten in de Algemene Vergadering van de VN: zij zijn het toch zélf, die daar
het Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid goedkeurden? Hun verklaring richtte zich tot alle regeringen: die moesten
voor hun hele bevolking vredesonderwijs gaan geven en geweldloze
conflictoplossing aanleren. Nergens deden ze dat. Van leerkrachten of
cursusleiders extra opleiden om vrede en geweldloze conflictregeling te
kunnen aanleren: geen sprake. Integendeel: regeringen grepen nog meer
naar geweld, bijv. met de Oorlog tegen het Terrorisme.
Maar aan ‘de basis’, de vele verenigingen, daar zaten ze gelukkig niet
stil. Overal werken vredes- en andere organisaties aan een Cultuur van
Vrede en Geweldloosheid, en in veel landen groepeerden ze zich om dat
samen te doen.
Nederland
In Nederland heb je het ‘Platform Vredescultuur - voor een Cultuur van
Vrede en Geweldloosheid’: zie www.vredescultuur.nl. Op die site vind je
nog meer info over het ontstaan en de uitwerking van het decennium.
Kijk vooral eens naar hun ‘waslijn’, waarop iedereen zijn ding kwijt kan:
aankondigingen van conferenties, acties, publicaties... Via dat Platform
staan de aparte groepen steeds in contact om hun activiteiten op elkaar
af te stemmen. Je kan er ook op hun nieuwsbrief abonneren.
Later kwam daar ‘People Building Peace Nederland’ (PBP-NL) bij. Na een
oproep van Kofi Anan (toen secretaris-generaal van de Verenigde Naties,
de hoogste VN-baas), hadden organisaties uit de hele wereld een
‘Mondiale Actieagenda’ ontwikkeld voor het voorkómen van gewapende conflicten. Onder hen ook Nederlandse organisaties. Die groepeerden
zich in PBP-NL. Hun uitgangspunten:
• voorkómen van geweld is de beste oplossing
• maatschappelijke organisaties spelen een sleutelrol
• de samenleving moet werken aan een toekomst zonder geweld.
Het eerder vermelde Platform Vredescultuur bundelt nu de zuivere vredesorganisaties, maar zit ook in het PBP, dat een bredere waaier organisaties telt. Er is een soort taakverdeling. Het Platform boekte al succes
met vredesopvoeding, de PBP wil de brede samenleving en ook de politiek warm maken voor geweldloze conflictoplossing en een echt vredesbeleid. Speciaal is ook dat het PBP ijvert voor geweldloze, niet-militaire
16
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
beroeps-vredesdiensten: opgeleide vredeswerkers die vanuit Nederland
en vanuit Europa internationaal kunnen worden ingezet waar nodig.
PBP: http://www.peoplebuildingpeace.nl/
Elders in het buitenland
Op bovennationaal niveau zagen enkele ‘coalities’ het licht, om wat per
land gebeurt, ook internationaal te bundelen. Zie bijvoorbeeld
www.nvpdecade.org, dat 11 internationale en 8 nationale koepels
samenbrengt in hun werk voor het decennium, met o.a. uitwisselingen
en een nieuwsbrief in verschillende talen. Je kan op hun nieuwsbrief klikken voor illustraties van hoe men in andere landen aan een vredescultuur
werkt.
(Bericht 27/4/2007)
Frankrijk - In het kader van de presidentsverkiezingen lanceerde de Franse Coördinatie voor het Decennium voor een
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid een oproep tot de kandidaten. Aan Ségolène Royal en Nicolas Sarkozy werd
gevraagd zich in te zetten voor:
• invoering van vorming in geweldloosheid en vrede, en dit op
alle onderwijsniveaus, te beginnen in de kleuterschool. De
president moet daarvoor lesroosters, instrumenten en opvoedkundige methodes voorzien
• ook de leerkrachten moeten in die dingen een startopleiding
en daarna voortdurend navorming krijgen
• al wie in het onderwijs werkt, moet vorming krijgen in
omgaan met conflicten.
Die 68 organisaties tellende Franse Coördinatie zamelde al
9000 handtekeningen in onder deze oproep.
Halverwege het decennium zijn, op vraag van de VN, twee wereldrapporten gemaakt over hoe men in diverse landen ingegaan is op de
oproep tot een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Vanuit wel 125
landen stuurden 700 organisaties hun verslag door (2005), en 475 jongerenorganisaties deden hetzelfde voor het aparte jeugdverslag (2006).
Algemeen besluit is dat de vredescultuur groeit, dat er overal stevig werk
van gemaakt wordt. Samenvattingen staan te lezen op http://decadeculture-of-peace.org/ (Engels).
In april 2007 kwam er een toffe nieuwe website bij (http://cpnnworld.org/) waarop iedereen zijn eigen verhaal kwijt kan over hoe in
17
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
eigen omgeving/land/groep aan de verschillende onderdelen van een
vredescultuur wordt gewerkt. Bedoeling is inspiratie en moed te putten
uit die goed-nieuws verhalen, die anders toch zo zelden de voorpagina’s
in de pers halen: acties rond mensenrechten, tolerantie en respect, duurzame ontwikkeling, ontwapening, gelijke rechten voor de vrouw...
Op wereldschaal is het de VN-organisatie UNESCO die van de VN de
opdracht had gekregen om tien jaar lang de vredescultuur te bevorderen
en te coördineren. Hun website
http://www3.unesco.org/iycp/uk/uk_sum_chartelogos.htm (klik op
‘decade calender’) toont per voorbije maand wat er in welk land zoal
gedaan werd. Voorbeelden tonen aan hoe oneindig verschillend dat is: in
Frankrijk een tentoonstelling van een schilder (een asielzoeker uit Bosnië)
over oorlog en vrede; een studiesymposium over vredescultuur in Seoel
(Zuid-Korea); een studiedag over geweld op vrouwen (Uruguay); een
jongerenuitwisseling over de Dag van de Verdraagzaamheid (Frankrijk,
Nederland, Spanje), enz.
En Vlaanderen?
Je kan op die UNESCO site ook per land klikken. Voor België staan daar
vooral Franstalige acties vermeld. Voor Vlaanderen enkel de Vlaamse
Vredesweken, die elk jaar einde september plaatsvinden. Andere internet
sites vermelden ook nog de Vredesgemeenten (zie verder) en de
Burgemeesters voor Vrede, die wereldwijd ijveren voor de afschaffing
van de kernwapens. De Vlaamse UNESCO Commissie, die nog niet lang
bestaat – en waar de Vlaamse regering aan meewerkt – heeft intussen
wel plannen voor een totaalpakket rond vrede. Hopelijk horen we daar
nog van. En aan de universiteit in Leuven kwam er in 2006 een speciale
leerstoel ‘Sustainable Peace Architecture' (Duurzame Vredes
Architectuur), die aan jeugdprojecten voor vrede denkt.
We vinden dus niet heel veel terug. Werken we in Vlaanderen dan niet
aan een vredescultuur? Ongetwijfeld wel. Elke week vinden er wel vredesacties, studiedagen, cursussen vredesopvoeding enz. plaats, alleen is
er bij ons blijkbaar niemand die alles mooi verzamelt onder die ene noemer ‘Cultuur van Vrede en Geweldloosheid’, en die de lijst doorgeeft aan
de UNESCO-verzameldienst of andere lijsten over het decennium. (Dat
deed enkel Pax Christi Vlaanderen, omdat zij het secretariaat van de
Vlaamse Vredesweek huisvesten).
18
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
Echt letterlijk vertrekkend uit de idee van het VN-decennium, waren de
Vlaamse Vredesweken van 1999 en 2000. In zo’n Vredesweek werken
de Vlaamse vredesorganisaties samen rond één thema. In 1999 was dat
‘Afspraak 2000’: 60.000 Vlamingen tekenden de zesvoudige belofte om
te werken aan vrede in hun persoonlijk leven (zie eerste hoofdstuk). En
in 2000 vroeg de Vredesweek aan alle steden en gemeenten om
Vredesgemeente te worden, door een tekst te stemmen in de gemeenteraad. Daarin beloven de politici, als reactie op de VN-oproep, om ook
in hun stad of gemeente te werken aan een vredescultuur. Een
Vredesweekbrochure gaf de gemeentebesturen toen goede tips: geweldvrije zones uitroepen (voetbalveld, school, jeugdhuis, fuif, vergaderzaal);
verbroederen met gemeenten in een conflictgebied; kritisch staan tegenover plaatselijke bedrijven die wapens maken; acties naar aanleiding van
de actualiteit; vorming en opvoeding geven over vrede; de multiculturele samenleving bevorderen; de inspraak van de inwoners verbeteren; het
sociale samenleven stimuleren.
Dat was in 2000, jaar van de gemeenteraadsverkiezingen. In 2006 waren
het opnieuw verkiezingen, daarom bracht Jeugd & Vrede een dikke brochure uit met wel vijftig echt gebeurde verhalen van hoe gemeenten
lokaal aan vrede werken (gratis te downloaden). Heel nuttig, want de
ondertekening in 2000 van de mooie belofte bleef in veel zelfverklaarde
‘Vredesgemeenten’ dode letter.
Nog vanuit de idee van het VN-decennium reikt Jeugd & Vrede Vippiepasjes uit: ‘Vrede in Praktijk’-pasjes. Kinderen tot 12 jaar kunnen er een
krijgen, als zij hebben aangegeven hoe zij vrede in praktijk willen brengen.
Ook de interactieve tentoonstelling ‘Van vuist tot vrede’ kwam er in het
kader van het VN-decennium. Hij mikt op solidariteit en verbondenheid
ter voorkóming van geweld. Je krijgt inzicht in de werking van geweld
en geweldloosheid en je leert dat de voordelen van een geweldloze houding zoveel groter zijn. Downloaden van die gemeentebrochure, en info
over de Vippie-pas en de tentoonstelling: www.jeugdenvrede.be
Er gebeurt in de praktijk nog véél meer in Vlaanderen, dat een vredescultuur ten goede komt. Wellicht evenveel als in andere landen, alleen
hier niet officieel gebundeld binnen het VN-decennium. Denk maar aan
Fairtrade producten en de Wereldwinkels (zie idee 3); of de burgerinspecties van Bomspotting tegen de kernwapens in Kleine Brogel; de cursussen
geweldloze opvoeding of geweldloze conflictoplossing van De Vuurbloem;
de acties en manifestaties tegen racisme, o.a. van Hand in Hand, of voor
19
VN-Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid
1
een betere regeling voor de illegalen; het werk van Artsen zonder
Grenzen, Handicap International (die campagne voerden tegen landmijnen) en Amnesty International, enz. Meer voorbeelden in hoofdstuk 7.
Heel veel mensen en organisaties werken m.a.w. ook bij ons ijverig aan
hun stukje Cultuur van Vrede en Geweldloosheid: "Goed bezig", dus!
Anderzijds kan het nooit kwaad als zij allemaal even stil staan bij die
onuitputtelijke inspiratiebron en die unieke invalshoek die de VN-oproep
biedt: het Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.
Deze brochure wil daar een kleine bijdrage aan leveren.
Idee
• Bekijk de verschillende onderdelen van www.vredescultuur.nl,
mocht je benieuwd zijn naar bijkomende info over de bedoelingen van het decennium. Daarnaast krijg je daar ideeën zat
voor als je zelf iets wil opzetten, samen met je klasgenoten,
jeugdhuis of jeugdbeweging.
• Ga op www.vredesweek.be na wat de plannen en het thema
dit keer zijn (of waren). Doet/deed jouw klas of school,
gemeente of vereniging mee aan de Vredesweek? Zoniet:
maak ze dan warm voor volgend jaar!
• Zoek een Wereldwinkel in je buurt. Loop er eens binnen en
bekijk wat ze allemaal verkopen. Vraag waarom net déze
producten. Vraag uitleg over Fair Trade.
• Kan je redelijk goed Engels of kan je iemand laten vertalen?
Schrijf dan in 300 tot max. 400 woorden jouw verhaal over
een goed gelukt project waarin jullie werkten aan vredescultuur: http://cpnn-world.org/. Dan kunnen ze overal elders in
de wereld ideeën putten uit wat jij schrijft!
20
2
Onze eigen samenleving
Onze eigen samenleving
5.
2
Zinloos geweld voorkomen
“Zinloos geweld bestaat niet.
Het komt altijd ergens vandaan." Pat Patfoort, De
Vuurbloem (Centrum voor
Geweldloosheid in Omgang
en Conflicthantering)
Tegenwoordig hoor je overal de term ‘zinloos geweld’. "Alsof geweld
dan ooit zinvol kan zijn", zou je als nieuwe supporter van de geweldloosheid kunnen opperen. Soms toch wel, moet je direct toegeven: bijvoorbeeld als iemand tilt slaat en dreigt anderen van kant te maken; of
als gangsters of terroristen gijzelaars dreigen te vermoorden. Dan is het
de taak van de politie om met zo weinig mogelijk geweld, in te grijpen.
Dus met zo weinig mogelijk schade, ook voor de dader.
(Uit de krant van 20/4/2007)
In Leuven is de studentenorganisatie een campagne begonnen
tegen het geweld in de studentencafés (= fakbars). Op de affiche staat de tekst ‘Onze fakbar is geweldig, niet gewelddadig’.
Eind februari deden zich twee zware gevallen van agressie
voor. In één geval kreeg een barman een colaflesje op het achterhoofd. Twee dagen later beet een caféganger de beheerder
van een fakbar in de arm.
Met zinloos geweld bedoelen we: fysiek geweld dat spontaan en willekeurig (‘zomaar’), als het ware toevallig wordt gepleegd om iemand te
kwetsen of te doden. Dader en slachtoffer kennen mekaar niet of nauwelijks. Het slachtoffer bevond zich op het verkeerde moment op de verkeerde plaats en kwam daar de verkeerde persoon tegen. Joe in de MP3 moord (Brussel), het kindje Luna en haar Malinese oppas (Antwerpen),
de neergestoken mensen in Oostende en Binche. De aanleiding is telkens
verschillend, en steeds onbegrijpelijk onbelangrijk.
Wie zoiets ziet gebeuren treedt meestal niet op; iedereen is bang en
hoopt dat een ander wel tussenkomt. Logisch: we hebben nooit geleerd
hoe we dan best handelen. Achteraf zie je mensen bloemen brengen en
kaarsen aansteken. En men houdt stille optochten, witte marsen. In
Nederland dragen veel mensen nu een lieveheersbeestje om te tonen dat
men tegen geweld is, een idee van de Stichting tegen Zinloos Geweld. In
Amsterdam riep men een uitgaansgebied uit tot ‘geweldvrije zone’, die
letters staan nu op bordjes aan de muur. Als maatregel voor een vredescultuur is het maar pover, een beetje rommelen in de marge. Zoiets
troost de mensen, het vormt een voortdurende herinnering en waarschuwing. Maar er is veel meer nodig.
22
Onze eigen samenleving
2
(uit de krant van 14/4/2007)
Bij de taalgrens, aan het Albertkanaal, plantte Vlaams ministerpresident Leterme een boom op Waals grondgebied, zijn Waalse
collega Di Rupo deed hetzelfde twee meter verder op Vlaamse
grond. Ook de moeder van de vermoorde Joe Van Holsbeeck
was aanwezig. De bomen komen uit het Witte Kinderbos, dat na
de Dutroux-affaire werd aangeplant op de middenberm van de
E19. Een deel daarvan moet weg voor een nieuwe spoorverbinding tussen Antwerpen en Zaventem. Voor elke boom die verdwijnt komt er een nieuwe langs het Albertkanaal: één lange
Witte Kinderdreef van Antwerpen tot Luik.
De vzw Zinloos Geweld
Na de moord op Joe Van Holsbeeck (april 2006) ontstond meteen een
actie ‘uit de buik van de samenleving’. Als symbool tegen agressie,
geweld én onverschilligheid koos men voor een vlinder. Een prachtig,
nuttig en – net als de mens - kwetsbaar dier. De vlinder versierde al snel
flyers en affiches. Veel mensen en organisaties zetten de vlinder op hun
website, weblog, auto enz. Al snel volgde de oprichting van de vzw
Zinloos Geweld. Hun hoofddoel: mensen bewust maken van het probleem, en met projecten geweld voorkómen. Ze ontwikkelden een informatief spel voor het onderwijs (9-15 jaar). Daarnaast werd ook een vlindertegel-actie opgestart. De vzw hoopt dat alle Vlaamse steden en
gemeenten én scholen tegels op een symbolische of belangrijke plaats
aanbrengen. Talrijke gemeenten gingen daar al op in. En ook op scholen
is de vlindertegel een groot succes. Einde april 2007 waren er al 300
tegels, overal in Vlaanderen.
Wat is het nut van zo’n vlindertegel, het mag daar toch niet toe beperkt
blijven? Laten we even luisteren naar de vzw zelf: "Of deze actie de
bewustwording zal vergroten, weten we niet. We vragen immers een
betrokkenheid. Een engagement om via een positief symbool op een
zwijgzame manier toch een stem te laten horen. Een stem die zegt: ‘Dit
kunnen wij niet langer aanvaarden’. Want een minuut stilte en een Stille
Mars is niet genoeg. Hoe meer mensen de vlinder als symbool dragen,
des te luider onze stem klinkt. Tegen de daders. En voor de slachtoffers
die weten dat ze er niet meer alleen voor staan. Dankzij de tegel is het
vlindersymbool overal en altijd op straat zichtbaar. Het doet ons even
stilstaan bij iets wat zo vanzelfsprekend lijkt, maar dat helaas niet altijd
is: dat er geen geweld mag zijn."
23
Onze eigen samenleving
2
"Net als de Stichting Tegen Zinloos Geweld in Nederland geloven wij dat
de oplossing tegen agressie en geweld én onverschilligheid in 'preventie'
ligt. Eigenlijk zouden er doorlopende doelgerichte initiatieven moeten
zijn (in of door of samen met bedrijven, in het onderwijs, bij verenigingen…) die een echte mentale ommezwaai teweegbrengen. En die
voorkómen dat kinderen van nu, later ooit in een rij langs het zoveelste
slachtoffer lopen en denken dat agressie en geweld en onverschilligheid
normaal en vanzelfsprekend zijn. Want wij vinden dat respect en vriendschap een zéér hoog goed is dat we in deze sterk geïndividualiseerde
maatschappij moeten bewaren én bewaken. Bewustwording kan uitgroeien tot gedragsverandering."
Ze hebben 100 % gelijk. Het moet niet bij optochten en stille waken blijven, er is een radicale omkeer nodig, weg van het geweld. Alles wat in
de woorden van de vzw tot uiting komt, sluit perfect aan bij het streven
naar die nieuwe Cultuur van Vrede en Geweldloosheid, waar het
VN-decennium ons toe uitnodigt.
Als je iets ziet gebeuren
De vzw geeft ook tips voor wie van dichtbij iets ziet gebeuren.
"Je bent getuige van een (geweld)misdrijf. Elke situatie is anders. Je zult
zelf steeds moeten inschatten wat de juiste manier van handelen kan
zijn. Onthoud vooral: help een ander zonder je eigen leven in gevaar te
brengen.
Enkele nuttige tips:
• bel met je gsm naar het noodnummer 101 of ga naar de dichtste
telefooncel of bel bij iemand aan
• probeer zo luid mogelijk te roepen (‘help’ of ‘brand’) om de aandacht te trekken of om de daders af te schrikken. Vraag ook je
omstanders om zo luid mogelijk te roepen
• met een moderne gsm foto's nemen van de situatie en/of de daders
• kijk of je het slachtoffer kunt helpen, verleen zo mogelijk eerste
hulp en spreek hem/haar moed in
• blijf rustig (op veilige afstand) en observeer zo goed mogelijk om
later aan de politie een zo gedetailleerd mogelijke beschrijving te
kunnen geven van de gebeurtenissen en de daders."
24
Onze eigen samenleving
2
Evenwaardig met elkaar omgaan
Pat Patfoort is medestichtster van De Vuurbloem, Centrum voor
Geweldloosheid in Omgang en Conflicthantering. In een interview over
de recente feiten van zinloos geweld deed zij rake uitspraken (De
Standaard 17/3/2007). De titel boven het artikel luidt: ‘Zinloos geweld
bestaat niet’. Dat drukt uit dat er volgens haar altijd een diepere oorzaak
te vinden is, bijvoorbeeld al in de opvoeding, lang geleden, waarbij
iemand iets heeft moeten ondergaan en dat al die tijd heeft opgekropt.
Ook de manier van omgaan met of reageren op elkaar kan, soms
onverwachts, gewelduitbarstingen veroorzaken.
Ook in alles wat Pat Patfoort zegt herkennen we de nood aan meer vredesopvoeding en aan geweldloos met conflicten leren omgaan, als we
geweld zoveel mogelijk willen voorkomen. Ouders hebben een grote
verantwoordelijkheid, als de samenleving langzaam maar zeker wil groeien naar een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Kernidee in haar trainingen en vormingen is dat we mekaar (soms ook onszelf) onbewust in
‘mindere’ posities zetten. En wie zich daarin verzeild voelt, streeft automatisch naar de ‘Meerdere’ positie, door op zijn beurt de ander neer te
halen naar een ‘mindere’ positie. Een betere, geweldloze oplossing is:
streven naar Evenwaardigheid. Enkele citaten.
"Het heeft altijd te maken met de opvoeding. Niemand is gedoemd om
crimineel te worden. Het gaat om mensen die pech hebben gehad, die
frustraties hebben opgehoopt tot er een uitbarsting volgde. Je zult maar
de pech hebben dat je anders bent dan de rest van je familie of dat ze
wensten dat je niet eens geboren was."
"Onbewust en ongewild zaaien we ook in doorsnee gezinnen de basis
voor geweld. (...) Het ene kind is ondernemend en een ander wat
afwachtender, de een is mooier en de ander slimmer en dan zeggen we:
neem eens een voorbeeld aan je zusje! Of: je zult je moeten weren als je
ook zo wilt worden als je broer! En dan plaats je zo'n kind in een mindere positie, vanwege een verschil waaraan je een waardeoordeel koppelt. Dat kan het begin zijn van een keten van geweld. Neem een vader
die zijn zoon aanport om beter te presteren op school. Die zoon voelt
zich de mindere, want hij doet het niet goed genoeg in de ogen van zijn
vader. Misschien gaat hij vanuit zijn onvrede anderen pesten, die zich op
hun beurt de mindere voelen. De gepeste voelt zich slecht, haalt slechte
cijfers op school en gaat misschien uit frustratie iemand afkloppen."
25
Onze eigen samenleving
2
"Zinloos geweld bestaat niet. Het komt altijd ergens vandaan. Versta me
goed, ik vind Joe Van Holsbeeck ook een held. Je moet lef hebben om je
MP3-speler niet af te geven. Maar ik vraag me af wat daar is gebeurd:
is daar iets gezegd, waardoor de aanvaller zich belachelijk gemaakt voelde? Soms is één woord genoeg om iemand te doen ontvlammen." "Met
de Evenwaardigheids-methode benader je de ander als evenwaardig. Je
maakt de ander niet zwakker of belachelijk. Je zult je spullen misschien
moeten afgeven, maar je kunt wel zeggen dat je dat niet leuk vindt. Het
lijkt weinig, maar je zaait er een zaadje mee in het hoofd van de overvaller. Ik ken veroordeelde gevangenen die helemaal anders zijn gaan
denken nadat ze een getuigenis hadden gehoord van hun slachtoffer."
"We kunnen niet van de ene dag op de andere overschakelen (…) naar
een systeem waarin we de ander als evenwaardig beschouwen. Je komt
er niet in alle omstandigheden toe, maar je kunt het opbouwen, kleine
stapjes doen. Of ik nu die laptop moet afgeven of niet: het belangrijkste
is dat we samen een stapje zetten op weg naar verandering."
"Ik meen dat alle ouders of toekomstige ouders een cursus over geweldloos opvoeden zouden moeten volgen. Een cursus die hen bewustmaakt
van hoe we met elkaar omgaan en wat in de opvoeding aan de basis ligt
van geweld."
(op de vraag wat de kern is van zo'n cursus: ) "Dat je de ander aanvaardt
zoals hij is. Kinderen moeten horen dat ze goed zijn zoals ze zijn. (...) Praat
hun geen complexen aan. Laat hen zelf een oplossing vinden. (...) Er zijn
zoveel mensen in de wereld die zichzelf 'verkeerd' vinden. Homoseksuelen
werden jarenlang als 'verkeerd' bestempeld. Het is zo verschrikkelijk om te
moeten denken: ik mag eigenlijk niet zijn zoals ik ben."
Idee
• Steun de vzw Zinloos Geweld: klik in hun website www.zinloosgeweld.net op ‘Wilt u ons helpen’, en je leest waarom en
hoe je dat kan doen.
• Misschien plant ook jouw gemeente (een) vlindertegel(s), of
heeft ze die al aangebracht. Durf jij (samen met vrienden, of
met je leerkracht...) naar de politici stappen om te vragen
waar ze aan gedacht hebben om méér te doen? Plannen ze
iets rond vredesonderwijs, of rond geweldloze conflictoplossing op school en/of via vorming voor volwassenen? Want
met een mooie tegel komen ze er niet vanaf! Misschien doe
je bij hen wel een lichtje branden...
26
Onze eigen samenleving
2
• Reginald Moreels deed ooit als Arts Zonder Grenzen zware
operaties om slachtoffers van gewapende conflicten te redden. Hij was later ook onze minister (ze noemden dat: staatssecretaris) voor ontwikkelingssamenwerking. Hij is nog altijd
bezig met het probleem van het geweld, ook in het kader van
het VN-decennium voor vredescultuur. Moreels vindt dat in het
onderwijs meer plaats moet zijn voor vredesopvoeding, voor
geweldloos met elkaar leren omgaan. Een petitie over zinloos
geweld vraagt zulks aan de minister van Onderwijs:
www.reginaldmoreels.eu. Bekijk die tekst eens: zou je dat
zelf ondertekenen?
Vlindertegel
27
Onze eigen samenleving
6.
2
De vredesbeweging
"Oorlog is een misdaad
tegen de mensheid. Daarom
ben ik vast besloten geen
enkele vorm van oorlog te
steunen en te ijveren voor de
opheffing van alle oorzaken
ervan."
Basisverklaring van de War
Resisters’ International, pacifistische wereldwijde vredesbeweging – in Vlaanderen: de
vredesorganisatie ‘Vredesactie’
Werken aan een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid: dan denk je
natuurlijk in de eerste plaats aan de vredesbeweging. Zij waren daar al
lang vóór het VN-decennium mee bezig. En vandaag – al dan niet vanuit de inspiratiebron van het decennium – doen ze ijverig voort. Een blik
op wat de vredesbeweging in Vlaanderen zoal uitspookt.
Jeugd & Vrede
Bij Jeugd & Vrede maken ze producten voor vredesopvoeding:
reizende tentoonstellingen, boeken, cd’s enz., bestemd voor
kinderen, jongeren en voor hun begeleiding. Speels, interactief gaan
deze producten in op begrippen als: vooroordelen, conflicthantering, stereotiepen, pestgedrag, kinderrechten. Jeugd & Vrede zorgt ook voor
begeleiders bij het gebruik van dat alles, bijv. bij het bezoek aan een tentoonstelling. Ze organiseren ook jongerenvakanties voor vluchtelingen
samen met Vlaamse kinderen en jongeren. Doel is andere culturen te
leren kennen en respecteren, maar ook de mondigheid van vluchtelingenkinderen verhogen zodat zij in hun onthaalcentrum beter hun zeg
durven doen. Belangrijk is ook hun campagne tegen pesten, met veel
materiaal en een antipestprijs. Jeugd & Vrede is de uitgever van deze
brochure over het VN-decennium.
Koningin Astridlaan 160, 2800 Mechelen – 015/43 56 96
[email protected] – www.jeugdenvrede.be
Vredesactie (heette tot voor kort: Forum voor Vredesactie)
Deze vredesorganisatie pleit voor een maatschappij waarin conflicten worden opgelost zonder geweld of het dreigen ermee. Typisch voor hun vredescampagnes is dossierkennis gekoppeld aan concrete geweldloze actie. Dankzij de campagne Bomspotting
vroeg het Belgisch parlement de terugtrekking van de VS- kernwapens
uit Kleine Brogel. Door hun geweldloze acties tegen de wapenindustrie
kan de wapenproductie en -handel niet meer ongestoord haar gang
gaan. En dankzij de treinstoppers die treinen tegenhielden ontdekte
België dat het meewerkt aan de Amerikaanse oorlogsvoering in Irak. Met
de trainingen in geweldloze actie leerden al honderden mensen bij
Vredesactie hoe ze op een geweldloze, directe manier kunnen ingrijpen.
Vredesactie brengt dus mensen in beweging met vredescampagnes waar
iedereen aan kan meedoen, op één voorwaarde: geweldloos.
28
Onze eigen samenleving
2
Treinstoppers stoppen een oorlogstrein met Amerikaanse wapens
bestemd voor de oorlog in Irak (2003)
Patriottenstraat 27, 2600 Berchem – 03/281 68 39
[email protected] en [email protected]
www.vredesactie.be
Pax Christi Vlaanderen
Pax Christi Vlaanderen voert actie, schrijft artikels en dossiers,
zet experten aan het werk, klopt aan bij de politici en licht de
media in. En dat alles, zo staat het op hun website: geweldloos - politiek ongebonden - evangelisch geïnspireerd. Hun thema’s zijn:
mensenrechten en verzoening; rechtvaardigheid en conflicthantering;
geweldpreventie en lokale vredescapaciteiten steunen. Ze werken ook
materiaal uit voor vredesopvoeding. Er is een aparte werking voor jongeren (17-30 jaar): U Move 4 Peace, met als centraal thema 'jongeren in
conflictgebieden'. Elk jaar is er in de zomervakantie een uitwisseling naar
een conflictgebied, dan werken ze rond thema's als racisme, expressie,
religie, muziek. Maar er gaat ook aandacht naar de conflicten bij ons: de
situatie van asielzoekers en vluchtelingen, de spanningen tussen
Vlamingen en Walen en geweldloos omgaan met conflicten en ruzies.
Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen – 03/225 10 00
e-mail: via website (contactformulier) – www.paxchristi.be
Op datzelfde adres is ook het secretariaat van de jaarlijkse
Vlaamse Vredesweek (einde september – zie hoofdstuk 4):
[email protected] – www.vredesweek.be
29
Onze eigen samenleving
2
Vrede vzw
Vrede vzw werkt rond internationale politiek, ontwikkelingsproblematiek
en vredesvraagstukken. De organisatie verzet zich tegen elke discriminatie: ras, geloof, geslacht of sociale situatie. Hun tijdschrift is heel belangrijk, net als de bibliotheek, want hun uitgangspunt is dat je goed op de
hoogte moet zijn van het wereldgebeuren, als je actie wil voeren.
Internationale aspecten van het economisch en politiek leven hebben
namelijk steeds meer invloed op onze dagelijks leven. Wereldvrede is volgens Vrede vzw veel meer dan geen oorlog. Het betekent een rechtvaardige maatschappij in een leefbare wereld, waarin de bevolking
democratisch meedoet aan het beleid, ook economisch. Sociale rechtvaardigheid, ontwikkeling, milieu en veiligheid zijn nauw verbonden.
Hun centrale stelling luidt dan ook: minder militaire uitgaven, meer
sociale rechtvaardigheid. Vrede speelde een actieve rol als (mede)trekker
van brede anti-oorlogsprotesten (bijv. bij de bombardementen op
Joegoslavië, de oorlog met Afghanistan en Irak).
Filips Van Arteveldestraat 35, 9000 Gent – 09/233 46 88
e-mail via contactformulier op website – www.vrede.be
Voettocht tegen de kernwapens
Friends of the Earth
(vroegere naam: Voor Moeder Aarde vzw)
Onder de naam ‘Voor Moeder Aarde vzw’ deed deze
milieuorganisatie ook geweldloze vredesacties: soms wekenlange voettochten tegen kernwapens, medewerking aan Bomspotting (tegen de
Amerikaanse kernwapens in Kleine Brogel), campagnes voor een halt op
30
Onze eigen samenleving
2
de kernproeven, acties tegen de bezetting van Irak, of tegen wapens met
verarmd uranium, steun aan de Burgemeesters voor Vrede (die wereldwijd de kernwapens willen afschaffen) enz. Dat blijft zo, ook na de
naamsverandering in Friends of the Earth, waarmee ze zich inschakelen
in een van 's werelds grootste milieubewegingen, met afdelingen in 70
landen. Met die vredesthema’s én hun blijvende aandacht voor strikte
geweldloosheid verdienen ze zeker ook een plaatsje in dit overzicht. Als
vredes/milieubeweging vragen ze aan gemeenten om vredesbossen aan
te planten.
Maria Hendrikaplein 5, 9000 Gent – 09 242 87 52
[email protected] – www.motherearth.org
VRAK - AKtie VRedesbelasting
Hen gaat het om het recht op gewetensbezwaren als je via je belastingen niet wil meebetalen
voor het leger, voor militaire verdediging: niemand mag daartoe verplicht worden. Men moet kunnen kiezen, en dat
stuk belasting aan een Vredesfonds geven. Dat moet dienen voor vreedzame oplossing van conflicten en voor vredesopbouw. Bijvoorbeeld voor
het bestuderen van niet-militaire verdediging en geweldloze conflictoplossing; of vorming van de bevolking in geweldloze weerbaarheid; of
teams van bemiddelaars in conflictgebieden in de wereld. Hun geweldloos actiemiddel is heel speciaal: mensen weigeren een klein stukje belasting te betalen, maar storten het op het Vredesfonds van VRAK. Dan krijgen zij natuurlijk de rechter op hun dak, maar VRAK staat hen dan bij
met advocaten. Ook hebben ze een wetsvoorstel gemaakt dat zegt dat
niemand nog tegen zijn geweten in moet betalen voor het leger. Dat is
reeds enkele keren in het parlement besproken, maar nooit goedgekeurd. Na de verkiezingen van 2007 dus nog maar eens proberen!
Patriottenstraat 27, 2600 Berchem – 03/281 68 39
[email protected] – www.surf.to/vrak
De Vuurbloem
Dit ‘Centrum voor Geweldloosheid in Omgang en
Conflicthantering’ is dan weer een heel ander soort
vredesorganisatie. Hier kan je terecht voor infoavonden, cursussen en trainingen met praktische oefeningen. De Vuurbloem heeft tot doel mee te bouwen aan ‘geweldloosheid’
als weg naar vrede. Ze steunen zich daarin op een heel origineel basis31
Onze eigen samenleving
2
idee, ontwikkeld door Pat Patfoort. Echt de moeite waard om het te leren
kennen en toe te passen in je eigen leven. Het komt erop neer
‘Evenwaardigheid’ de plaats te laten innemen van de overal aanwezige
‘Meerdere/mindere’ houding (zie hoofdstuk 5: daar hebben we al een
tipje van de sluier opgelicht). In hun vormingen of in boeken van Pat
Patfoort krijg je daarvoor stapstenen aangereikt. Die helpen je groeien
naar ‘evenwaardigheid’ in relaties en je leert zo omgaan met verschillen
tussen mensen en met conflicten op een geweldloze manier. Je leert ook
bij in het voorkómen van geweld, en over respect en liefde voor onszelf
en voor anderen.
Generaal Lemanlaan 126, 8310 Brugge – 050/35 95 62
[email protected] – www.devuurbloem.be
Het UNESCO Centrum
werkt rond het algemene gedachtegoed en doelstellingen
van UNESCO. Sinds haar oprichting in 1986, stelt het zich
tot doel een brug te vormen tussen het lokale middenveld en de internationale UNESCO in Parijs.
Al meer dan twintig jaar draagt het centrum de idealen van UNESCO uit.
Net als de VN-organisatie benadrukt het centrum het belang van vrede,
kennis en respect voor andere culturen, in België en de wereld. In samenwerking met lokale partners organiseert het UNESCO Centrum allerhande activiteiten zoals vieringen, tentoonstellingen en studiebijeenkomsten.
De jongste jaren geeft het UNESCO Centrum Vlaanderen regelmatig een
Cahier uit over thema’s in het socio-culturele en maatschappelijke veld.
Idee
Vraag van enkele vredesorganisaties via hun website een gratis
proefnummer van hun tijdschrift, op papier of als e-mail.
Bekijk het samen met je vrienden. Wat vind je nuttig in hun
acties? Bespreek één of meer standpunten die ze innemen (in
een petitie, of bij een geplande of voorbije actie): naïef of
zinvol? Voel je je geroepen om ooit aan zoiets mee te doen?
Wat zouden je ouders vinden?
32
Onze eigen samenleving
7.
2
Naast de vredesbeweging:
andere organisaties
"Kom uit uw Kot is een
oproep naar het grote
publiek. Voor jou, voor mij,
voor je oma en kleinkind, je
buren en verenigingen: om
naar buiten te komen en
elkaar
te
ontmoeten."
Campagne ‘Kom uit uw kot’
Aan een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid werken, dat doen niet
alleen de pure vredesorganisaties. Hieronder vind je een hele hoop andere verenigingen, die elk hun eigen steentje bijdragen. Je kan met je klas
of met thuis of met vrienden op bezoek naar vredesmusea. Je kan meedoen aan allerlei campagnes die elk een stukje vrede nastreven. En, weet
je: dit overzicht is verre van volledig!
Vredesmusea
Het Museum van Deportatie en Verzet
Dit museum huist in de beruchte Dossin Kazerne. Dat was het verzamelkamp van de nazi’s voor de deportatie van de joden. De meesten werden bij hun aankomst in de concentratiekampen vergast. Het museum
vertelt over die geschiedenis. Maar ook over het verzet van joden die
wisten te ontsnappen. En over de hulp van veel Belgen, waardoor velen
konden ontsnappen aan de nazi’s. In de Dossin Kazerne gaat het dus
over rassenvervolging. Een bezoek kan je best combineren met het Fort
Breendonk, dat over de andere gruwelen van de nazi’s gaat.
Goswin de Stassartstraat 153, Mechelen – 015/29 06 60
[email protected] – www.cicb.be
Fort Breendonk
Dit was een gevangenis van de SS. Van 1940 tot 1944 verbleven er
3.500 gevangenen. Het Fort is een herinnering aan het lijden, de martelingen en de dood van de vele nazi-slachtoffers. Toch brengt dit gedenkteken een boodschap van hoop, die je ook terugvindt in de Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens. De boodschap van Fort
Breendonk is dat we die rechten moeten verdedigen en eerbiedigen. Elk
jaar bezoeken wel 40.000 leerlingen het Fort. Ze krijgen een nauwkeurig beeld van de geschiedenis.
Brandstraat, 57 Willebroek – 03/860 75 25
[email protected] – www.breendonk.be
Internationaal Jeugdontmoetingshuis Lommel
Ook naar Lommel kan je op studiebezoek. In het Steunpunt
Vredeseducatie Limburg ervaar je de waanzin van oorlog en geweld. Je
staat stil bij de lotgevallen van de gesneuvelden. Het oorlogsgraf staat
daarbij centraal: samen nadenken rond ‘oorlog en geweld’ en rond ‘verzoening over de graven heen’ - eventueel te combineren met onderhoudswerken op de Duitse begraafplaats.
Dodenveldstraat 30, Lommel – 011/55 43 70
[email protected] – www.ijlommel.org
33
Onze eigen samenleving
2
Auschwitz Stichting
Deze organisatie heeft een reizende tentoonstelling voor culturele centra, verenigingen en onderwijsinstellingen; ze leveren ook voordrachten
door overlevenden van de concentratie- en vernietigingskampen of ook
door wetenschappelijke medewerkers van de Stichting. Jaarlijks is er een
vijfdaagse studiereis naar Auschwitz en Birkenau voor leerkrachten, vormingswerkers en culturele animatoren.
Huidevettersstraat 65, Brussel – 02/512 79 98
[email protected]
Flanders Fields
De door de oorlog zo getroffen stad Ieper heeft haar oude klassieke
museum vol wapens, afbeeldingen van het slagveld enz. heringericht tot
een hedendaags actueel en interactief geheel. In feite is het geen ‘museum’ meer. Eerder een doolhof van belevingen en ervaringen, met beelden en klank die de bezoekers verder sturen van hier naar daar. Zo krijg
je een waardevolle hedendaagse anti-oorlogsboodschap.
Grote Markt, 34 Ieper – 057/23 92 75
[email protected] – www.inflandersfields.be
IJzertoren
In deze toren is het 22 verdiepingen tellend museum over ‘Oorlog Vrede - Vlaamse Ontvoogding’. Elke verdieping draait rond één zin (de
rode draad). Je krijgt een sfeerbeeld over hoe in het verleden geleefd
werd. Hiervoor worden zowel tekst, beeld als klank gebruikt. Je proeft en
beleeft de sfeer van Wereldoorlog 1 én 2. Je voelt de angst van de frontsoldaten en de gewone bevolking. Je ruikt chloor-, mosterdgas en de
geur van dood en verrotting. Je wandelt in echte authentieke loopgrachten. Je hoort de bombardementen. Hier is ook elk jaar het heel
toffe festival Ten Vrede.
IJzerdijk 49, Diksmuide – 051/50 02 86
[email protected] – www.ijzertoren.org
www.tenvrede.be – www.peacemuseums.org
www.wo1.be
Deze website geeft je een schat aan informatie over te bezoeken plaatsen uit de Eerste Wereldoorlog, en over herdenkingen, vieringen, wandelingen, vredesinitiatieven… zoals scholieren die een monument helpen oprichten, een klaprozenveld inzaaien enz.
www.wo1.be
34
Onze eigen samenleving
2
Vredeshuis, Vredescentrum
Vredescentrum van de Provincie en de Stad Antwerpen
Dit centrum wil de cultuur van vrede en geweldloosheid bevorderen. Het
centrum organiseert zelf vredesactiviteiten, maar heeft ook zalen voor vredesacties van andere organisaties. Je vindt er brochures en folders, men
helpt je graag bij je zoektocht naar info. Bij hen kan je o.a. terecht voor:
• projecten van vredesopvoeding, vooral voor jongeren. Actuele
vredeseducatie (conflictbeheersing, geweld,…) én terugblik op
het (oorlogs-)verleden
• vrede en diversiteit: verschillende groepen van de Antwerpse samenleving dichter bij elkaar brengen door wederzijdse kennis en respect
• vrede en cultuur: kunst, film, sport,… die mensen bij elkaar brengen of vredesgedachten aan de man brengen
• vrede internationaal: vredes- en oorlogsthema’s die het lokale
overschrijden, actuele conflicten, de werking van de VN, de EU,…
P/a Infopunt Europa van de Provincie Antwerpen
Lombardenvest 23, 2000 Antwerpen – 03/202 42 92
[email protected] – www.vredescentrum.be
Vredeshuis (Gent)
Ook een prachtig huis vol bruisende activiteit: spelcircuits, tentoonstellingen, wandelingen en educatieve projecten. Met degelijke begeleiders.
Groepen en organisaties kunnen gratis terecht voor hun eigen studiedagen rond vrede, hun concerten, vergaderingen, herdenkingsmomenten,
debatten, persconferenties, workshops enz. Het accent ligt op vredesopvoeding voor kinderen en jongeren.
Bij hen beleef je:
• ‘Doelstelling’: educatief spel rond de VN-Millenniumdoelstellingen,
oorzaken van wantoestanden leren kennen en oplossingen zoeken (zie hoofdstuk 8)
• ‘Recht door de stad: wandel uw rechten bijeen!’: stadswandeling
met puzzelelement. Wijken rond het Gravensteen vertellen elk
een eigen verhaal over de kinderrechten
• ‘Kundabuffi’s schatkamer’: muzikaal wereldverhaal, instrumenten
en gebruiksvoorwerpen. Culturele en muzikale verschillen, eenheid in verscheidenheid en het belang van de aarde
35
Onze eigen samenleving
2
• ‘Losbol’: duurzaam omspringen met water, energie en afval. Via
opdrachten in een estafettespel leren we spelend hoe om te springen met water, energie en afval
Sint-Margrietstraat 9, 9000 Gent – 09/233 42 95
[email protected] – www.vredeshuis.be
En dan al die anderen...
Vredesmusea en vredeshuizen sluiten nauw aan bij het werk voor een
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Maar er zijn nog zoveel andere
interessante verenigingen waar je kan bij aansluiten of die je kan steunen. Elk op hun terrein werken ze aan de oorzaken van geweld en doen
ze een duit in het zakje voor een vredescultuur.
Kom uit uw Kot
Vredescultuur is ook: meer contact hebben met alle mensen rondom ons.
Daar moet je voor uit je kot komen, natuurlijk! Met dit idee willen de
‘Verenigde Verenigingen’ het sociaal samenleven bevorderen, door de
mensen aan alle mogelijke acties en activiteiten te laten meedoen. Op
www.komuituwkot.be vind je alles: de agenda, een korf boordevol
goede ideeën, nieuwtjes, en natuurlijk ook: hoe je kan meedoen!
Zonder Haat Straat – Vaka/Hand in Hand
De Antwerpse ‘Zonder Haat Straat’ campagne was een succes, met meer
dan 100.000 raamaffiches! De Antwerpenaren toonden zo dat ze tegen
het toenemende racisme en geweld in hun stad waren. Maar het zinloze geweld is niet van Antwerpen alleen. Daarom volgde een nieuwe
oproep, voor alle andere steden en dorpen: maak van je straat een
'Zonder Haat Straat'! Op www.zonderhaatstraat.be zie je hoe je de affiche kan downloaden of bestellen. Vaka/Hand in Hand werkt al jarenlang
rond verdraagzaamheid, asielzoekers en andere ‘nieuwkomers’ (vluchtelingen, illegalen...).
Breughelstraat 31, 2018 Antwerpen – 03/281 15 05
[email protected] – www.vaka-handinhand.org
Mensenrechten
We zagen al in hoofdstuk 3 dat er geen vrede is zonder respect voor de
mensenrechten.
Netwerk Vlaanderen: deze actieorganisatie vraagt dat de banken hun
geld terugtrekken uit bedrijven die mee schuldig zijn aan schending van
de mensenrechten. Bijvoorbeeld door samen te werken met dictatoriale
36
Onze eigen samenleving
2
regeringen, of door de arbeidsrechten of de rechten van de bevolking
rond hun fabriek te overtreden. Wij zelf kunnen onze bank vragen hoe
het daarmee zit en druk uitoefenen. Ook rond het geld dat onze bank in
wapenbedrijven steekt! (zie idee 2) Heb jij zelf een spaarboekje? Je kan
bij hen een brochure bestellen om te veranderen van bank. Want jouw
spaargeld wordt door veel banken ook in wapens gestoken! Die brochure geeft een overzicht van ‘veilige’ beleggingen voor jouw spaarcentjes.
www.netwerkvlaanderen
En Amnesty International: daar heb je zeker al van gehoord. Amnesty
ijvert voor de vrijlating van mensen die vastgehouden worden, waar ook
ter wereld, wegens hun overtuiging, huidskleur, geslacht, etnische of
sociale afkomst, taal, geloof of filosofische overtuiging. In een Amnesty
groep kom je samen om brieven naar regeringen of ambassadeurs te sturen om mensen vrij te laten die hun land onterecht gevangen houdt. ‘Hé
You(th)’ is hun webpagina speciaal voor jongeren.
www.aivl.be
Eerlijke handel
Boeren in ontwikkelingslanden krijgen dikwijls veel te weinig voor hun
oogst. Die oneerlijke handel en de verdrukkende arbeidssituaties zijn óók
vormen van geweld die we in een vredescultuur bestrijden. Als we in de
Oxfam-Wereldwinkel Fair Trade producten kopen, helpen we een klein
beetje die boeren en andere producenten in de Derde Wereld. Zo strijden we samen mét de Wereldwinkels voor een rechtvaardige wereldhandel en voor een menswaardig leven voor iedereen. Op www.oww.be
vind je lijsten van eerlijke producten en van de adressen van de
Wereldwinkels. Ook elders vind je Fair Trade producten: in sommige
supermarkten, natuurvoedingswinkels, enz. Zie ook www.fairtrade.be.
Misschien hoorde je al van de campagne ‘Ik Ben Verkocht’. Die wil eerlijke producten beter bekend maken en laten kopen door iedereen: wij,
consumenten, maar ook gemeenten, bedrijven enz. In die campagne
werken de Wereldwinkels samen met Max Havelaar, die al heel lang ijveren voor ‘eerlijke koffie’ en met Vredeseilanden, een ontwikkelingsorganisatie voor duurzame landbouw. Zie www.ikbenverkocht.be.
Mei 2007 - bericht (IPS):
Eerlijke handel werkt. Koffieboeren in Guatemala kunnen
ervan meespreken. Sinds ze voldoen aan de voorwaarden om
hun producten een fairtradelabel te geven, spelen ze mee op
de koffiemarkten in Europa en de Verenigde Staten. Sinds hun
37
Onze eigen samenleving
2
boerenorganisatie werd erkend door FLO (Fairtrade) gaat het
beter. In 2006 exporteerden ze 675 ton biologische koffie,
geteeld zonder chemische middelen. Naast koffie produceren
ze nu ook honing. De boerenorganisaties garanderen dat de
koffiearbeiders eerlijke lonen krijgen, dat er geen kinderarbeid
is en dat er gelijke kansen zijn voor mannen en vrouwen.
Idee
• Kopen jullie thuis soms in de Wereldwinkel? Goed. En laat
anders je ouders eens dat berichtje lezen over biologische
koffie uit Guatemala. Of verras ze op hun verjaardag met Fair
Trade koffie, dan zijn ze meteen ook ‘verkocht’!
• Heb jij zelf een spaarboekje? Netwerk Vlaanderen (www.netwerkvlaanderen) heeft een brochure om na te denken over je
bank. Jouw spaargeld wordt door veel banken ook in
wapens gestoken! Die brochure geeft een overzicht van ‘veilige’ beleggingen voor jouw spaarcentjes. Of heb jij daar
thuis niets over te zeggen? Of maakt het voor jou geen ballen uit, om met je spaargeld mee te doen voor vredescultuur?
(Bericht - IPS, 2/5/2007)
Organisaties voor eerlijke handel vinden dat de Europese Unie
(EU) meer moet doen om bij aankopen voor zichzelf fairtradeproducten te kiezen. België en Italië spelen een voortrekkersrol. Italië keurde een wet goed die besturen verplicht te
kiezen voor milieuvriendelijke en sociaal rechtvaardige producten. In België kiezen de Vlaamse en Waalse deelstaatregeringen voor koffie en thee uit eerlijke handel, net als stadsbesturen van onder meer Brussel, Antwerpen, Gent en Charleroi.
Wanneer scholen duurzame producten kiezen, dan heeft dat
ook belangrijke opvoedkundige resultaten. Schoolkinderen
van Rome krijgen bijvoorbeeld maaltijden uit landen waaruit
veel migranten afkomstig zijn, als onderdeel van de campagne tegen racisme.
38
3
De wereldwijde samenleving
De wereldwijde samenleving
8.
3
Werken aan Vrede: de Verenigde Naties
Voorkomen, genezen, ingrijpen
"Voor de Verenigde Naties is
er geen hoger doel, geen groter engagement of ideaal dan
gewapend
conflict
te
voorkómen. Vandaag betwist
niemand nog dat voorkómen
beter en goedkoper is dan
pas achteraf op crisissen
reageren. Toch blijft het politiek en cultureel beleid zich
in de praktijk vooral richten
op reageren, in plaats van op
voorkómen." Kofi Annan,
toenmalig secretaris-generaal van de Verenigde
Naties,1999
Tot hier ging het over onze eigen samenleving; over nu naar de wereld.
Om dààr aan vrede te werken, is er vooral de Organisatie van de
Verenigde Naties (VN, ook genoemd de UNO: United Nations
Organisation).
De VN kwam er na de Tweede Wereldoorlog. Nog eens zo’n verschrikkelijke oorlog, dat wilde men voorkomen door samen te werken aan
vrede op onze planeet. Zowat alle landen zijn er intussen bij, 192 op dit
moment. Dit is dus echt een wereldvredesorganisatie. Kijk maar naar wat
de VN zegt als je er bij wil zijn als land (door ons verstaanbaar vertaald):
"De internationale vrede en veiligheid bewaren. En daarom: alles doen
om wat vrede bedreigt, te voorkómen, en daden van agressie en geweld
te onderdrukken."
Conflicten leiden dikwijls tot geweld. Dan kan de VN met blauwhelmen
(VN-soldaten) tussenkomen en de vrede helpen bewaren of ze terugbrengen (zie hoofdstuk 11).Maar de VN werkt ook vooraf: geweld
voorkómen. En als het helaas toch losbarst: dan probeert de VN de
getroffen bevolking met alle middelen te helpen.
Voedseldropping voor vluchtelingen in Zuid-Soedan (1998)
UN Photo/Eskinder Debebe
40
De wereldwijde samenleving
3
Vooraf: oorzaken wegnemen
Conflicten komen er niet zomaar, ze hebben oorzaken. En daar probeert
de VN iets aan te doen: aan armoede, discriminatie tegenover delen van
een bevolking, schending van de mensenrechten enz. Dan vervullen VNorganen zoals Unicef (voor het welzijn van kinderen) een nuttige rol. De
Wereldbank helpt ontwikkelingslanden met leningen. En alle landen
maken samen met de VN plannen tegen armoede, een heel grote oorzaak van conflicten.
Heb je al gehoord over de ‘millenniumdoelstellingen’? Een millennium is
een periode van 1000 jaar, in 2000 kwam er dus een nieuw ‘millennium’.
Op een grote VN-top kwamen alle landen overeen de ergste oorzaken
van armoede te lijf te gaan. Tegen 2015 moet al een flink deel klaar zijn
van de millenniumdoelstellingen:
• de grootste armoede en honger wegnemen
• basisonderwijs voor iedereen
• gelijkheid van man en vrouw, meer kansen dus voor vrouwen
• kindersterfte omlaag
• gezondheid van de moeders moet beter
• strijd tegen HIV/AIDS, malaria en andere ziektes
• werken aan een duurzaam milieu en schoon drinkwater (‘duurzaam’ wil zeggen: ook denken aan later, aan een goed milieu voor
de mensen die na ons zullen leven)
• samen met de hele wereld aan ontwikkeling werken. Met een
moeilijk woord: ‘mondiaal partnerschap’. Leesbaar vertaald: eerlijke
handel, minder schulden voor de ontwikkelingslanden.
41
Daarvoor moeten de rijke landen zeker hun oude belofte nakomen: 0,7 %
van het geld dat verdiend wordt in elk land (het BNP), moet naar ontwikkelingshulp. Amper een paar landen zijn al zover. België nog lang
niet. Ontwikkelingsorganisaties zoals 11.11.11 vrezen zelfs dat onze
regering met een stukje van het ontwikkelingsgeld gaat lopen om ons
leger mee te betalen, om zo dichter bij die 0,7 % te geraken. Natuurlijk
doen onze militairen wel eens mee aan ontwikkeling, zoals in Libanon,
waar ze landmijnen opruimen, of in Afrika waar ze nu en dan schooltjes
en bruggen bouwen of ziekenhuizen openhouden. Maar échte ontwikkelingshulp mag niet van militairen komen, dat is gevaarlijk. De bevolking weet het dan niet meer: wie hen helpt met voedsel of ziekenhuizen,
verwarren ze dan soms met de militairen, en dat kan leiden tot vijandige
gevoelens. Want militairen, met hun tanks en geweren, zien ze dikwijls
als nieuwe vijanden. De échte ontwikkelingshelpers worden dan scheef
bekeken, of erger: ze worden beschoten of ontvoerd.
De wereldwijde samenleving
3
Wie wil weten of de wereld met de millenniumdoelstellingen
op de goede weg is, kan terecht op www.deadline2015.be. De
site is een idee van nieuwsagentschap IPS. Hoe doet Congo het
in de strijd tegen aids? Is er al een medicijn tegen malaria?
Welke ontwikkelingslanden zullen tegen 2015 de armoede
halveren en elk kind naar de lagere school laten gaan? Op die
vragen biedt www.deadline2015.be antwoorden. Deadline
2015 verzamelt nieuws rond armoedebestrijding, onderwijs,
gezondheid, eerlijke handel, gelijkheid man/vrouw en milieuproblemen. Wie inschrijft op de nieuwsbrief, krijgt berichten
gratis toegestuurd.
"Geen groter verdriet in de
wereld, dan het verlies van je
geboortegrond."
Euripides, Grieks auteur, 430
voor Christus
Maar als het geweld toch is uitgebroken…
Bij geweld zijn er weer andere VN-organen om te helpen. Bij oorlog of
schending van mensenrechten, gaan er veel mensen op de vlucht: in
2006 wel vier miljoen, vooral in Irak en Libanon, het dubbel van 2005!
Ook hongersnood of aardbevingen zijn een oorzaak.
VN-kamp voor vluchtelingen na de aardbeving in Pakistan (2004)
UN Photo/Martine Perret
Voor die mensen is er de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR, Hoog
Commissariaat van de VN voor Vluchtelingen). Die zorgt dan, net als het
Rode Kruis of Artsen zonder Grenzen, voor tentenkampen en voedsel. In
2004 zorgde de VN zo voor 17 miljoen vluchtelingen plus 4,5 miljoen
‘ontheemden’, dat zijn mensen die binnen hun eigen land op de vlucht
zijn. Met projecten in het thuisland ijvert de VN ook voor hun terugkeer.
42
De wereldwijde samenleving
3
Maar ook zorgt de VN voor de nodige internationale bescherming. Op
de Conventie van Genève (1951) besliste de wereld wie wanneer moet
erkend worden als asielzoeker: dan krijg je bescherming in het land waar
je naartoe vluchtte. Dat kan zijn voor vervolging wegens je godsdienst,
je ras, je politieke ideeën (politieke vluchtelingen). Je hebt wel gehoord
dat in ons land die mensen soms wel vijf jaar moesten wachten op een
beslissing van de overheid. In 2007 besliste onze regering dat dit sneller
moet. Ook kan je nu erkend worden, niet alleen bij politieke vervolging,
maar ook als je op de loop ging voor oorlog, en daardoor niet veilig naar
huis kan.
Algemene Vergadering
In de VN heb je de Algemene Vergadering (AV) - waar àlle landen in zitten - en de Veiligheidsraad, met een beperkt aantal landen, die bij oorlog snel kan beslissen en ingrijpen. Heeft de Algemene Vergadering dan
meer te zeggen dan de Veiligheidsraad? Je zou denken van wel, als je
vergelijkt met een gewone organisatie, zoals het bedrijf waar je ouders
misschien in werken: daar hebben de aandeelhouders in hun AV het laatste woord. Of een vzw, bijvoorbeeld je jeugdhuis of voetbalclub: de leidinggevende beheersraad moet daar één keer per jaar aan de AV vragen
of ze het wel goed doen - en ze kunnen ook afgekeurd worden. Nee, zo
gaat het niet in de AV van de VN: de Veiligheidsraad heeft veel meer te
zeggen (zie hoofdstuk 10).
Toch levert die AV ook heel veel goed werk. Ze zegt bijvoorbeeld dat er
iets moet gebeuren aan het Klimaatprobleem: de opwarming van de
aarde. Of dat Israël de rechten van de Palestijnse bevolking niet mag
verdrukken in de stukken Palestina die het heeft ingepalmd. Of dat de
rechten van de vrouw gelijk moeten zijn aan die van de man. De AV zegt
dat dan met ‘resoluties’: teksten die worden gestemd. Die resoluties van
de AV worden in de wereld met ontzag beluisterd, maar niemand kan ze
echt opleggen aan wie ze niet naleeft.
Het is trouwens niet simpel: in de AV zitten ook superkleine landjes met
heel weinig inwoners, die ook heel weinig lidgeld betalen aan de VN.
Terwijl ze in de AV toch even veel recht van spreken hebben als de grote
landen die veel betekenen in de wereld, in de wereldeconomie, en die
ook veel meer bijdragen aan de VN. Daarom luisteren de grote (en dikwijls ook veel kleine landen) niet altijd naar wat die AV soms in ‘resoluties’ beveelt. Een voorbeeld. De AV van de VN vroeg aan het hoogste
Gerechtshof ter wereld – in Den Haag – of atoomwapens niet best ver43
De wereldwijde samenleving
3
boden worden. Die rechters zegden na lang nadenken dat kernwapens
inderdaad onwettig waren, ook het dreigen ermee. Denk je dat de grote
atoommachten zoals de Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk, GrootBrittannië en China dat oordeel uitvoerden? Vergeet het. En wist je dat
België in de NAVO zit, een militair bondgenootschap, dat de kernwapens
nog altijd belangrijk vindt in hun arsenaal?
Remmende invloed op oorlog
Toch niet te streng zijn voor de VN en de Veiligheidsraad: grootmachten
zoals de Verenigde Staten en Rusland liggen soms dwars, maar tegelijk
heeft de VN al die tijd voor een soort machtsevenwicht tussen hen
gezorgd. Dankzij de VN moèsten ze in de Veiligheidsraad wel praten en
onderhandelen als ‘het er ergens op zit’, en de hele wereld kijkt streng
toe. De tijd dat ze er zonder omzien tegenaan konden met hun legers is
voorbij. Dat de VS en Groot-Brittannië - na lang praten binnen de
Veiligheidsraad - tóch zonder toestemming van de Veiligheidsraad Irak
zijn binnengevallen, wordt nog altijd met een scheef oog bekeken. Dat
heeft zeker een remmende invloed op ongeremd je goesting doen als
grootmacht.
Nieuw: Mensenrechtenraad, Commissie Vredesopbouw
De VN bestaat al van na de Tweede Wereldoorlog. Af en toe is vernieuwing welkom! De laatste tijd is er veel kritiek op hoe de Veiligheidsraad
in mekaar zit (zie volgend hoofdstuk). Elders binnen de VN is de vernieuwing al een feit. De oude VN-Commissie Mensenrechten werd vervangen door een Mensenrechtenraad. Belangrijk? Ja! Want in die vroegere Commissie zaten ook landen die zélf allesbehalve respect toonden
voor de mensenrechten van hun eigen burgers. Het werk van die
Commissie was dus soms wat belachelijk: andere landen wel terechtwijzen voor wat ze hun burgers aandoen, maar nooit veroordelingen toelaten van bevriende landen, laat staan de eigen regering. In de nieuwe
Mensenrechtenraad kunnen niet zomaar alle landen zetelen, je moet nu
wel een goed rapport over je eigen mensenrechtenbeleid kunnen voorleggen. En bedoeling is dat er meer samengewerkt wordt rond gezamenlijke doeleinden in plaats van mekaar te veroordelen en onder druk
te zetten.
Totaal nieuw is de Commissie voor Vredesopbouw – België zit er al in van
bij het begin (2006). Na een verwoestende oorlog in een ontwikkelingsland zie je namelijk een groot gat opdoemen nadat de VN-vredestroepen
zijn weggaan en voordat de ontwikkelingshulp echt goed op gang komt.
44
De wereldwijde samenleving
3
Ontwikkelingsorganisaties kunnen niet werken als het nog niet veilig is,
en als er nog geen overheid, politie, en politieke rust is om te kunnen
samenwerken aan de ontwikkeling en de hulp. Wat gebeurt er in tussentijd: wat met controle op het vredesakkoord, met de voorbereiding
van verkiezingen, met vervolging van oorlogsmisdadigers, met de verzoening, met de heropbouw van de samenleving? De VN wou met deze
nieuwe commissie dat probleem zélf mee in de hand houden in plaats
van toe te kijken hoe de ontwikkelingsorganisaties dat proberen te doen.
De Commissie voor Vredesopbouw kreeg als eerste werkterrein Burundi
en Sierra Leone op het bord. De vreselijke oorlogen zijn er achter de rug,
maar nog veel geduldig werk moet nu gebeuren. De Commissie moet
daarvoor geld zoeken bij de VN-lidstaten, uitzoeken wat er best gebeurt,
en een plan opstellen: economisch herstel, verkiezingen, een regering op
de been helpen en houden, ontwikkeling, veiligheid.
Burundi: rebellen staan hun wapens af aan de VN-vredesmacht, zoals
overeengekomen in het vredesakkoord. Nu is het tijd voor de heropbouw van de vrede. UN Photo/Martine Perret
Er is ook veel algemene kritiek op de VN: te duur, te log, niet besluitvaardig, het vetorecht van de grote landen in de Veiligheidsraad (hoofdstuk 10) is onrechtvaardig, de macht in de Veiligheidsraad moet meer de
hele wereld en alle werelddelen weerspiegelen. Bij beslissingen speelt
teveel het eigenbelang van bepaalde landen… De VN zou te machtig
zijn, met sancties die landen en vooral hun bevolking treffen – of juist
45
De wereldwijde samenleving
3
niet sterk genoeg: moet er niet beter een sterk eigen VN-leger komen?
De VN bereikt haar doelstelling niet: uitroeien van de armoede en van
oorlog en volkerenmoord. Veroordelingen van een land blijven soms dode
letter (mensenrechten, massavernietigingswapens…). De Veiligheidsraad
werkt dikwijls met twee maten en gewichten: hier heet een vredesoperatie broodnodig te zijn, maar dààr (even erge situatie) niet – kwestie van
waar eigen belangen van de grote landen in gevaar zijn…
Iedereen heeft zo wel zijn idee over hoe het beter kan, maar dan moeten de 192 lidstaten daar allemaal mee akkoord gaan! De samenstelling
van de Veiligheidsraad zal zeker bron van discussie blijven, we zijn
benieuwd hoe dat gaat beslist worden. Sommigen vinden ook dat niet
de Veiligheidsraad maar de Algemene Vergadering (= alle landen) de
grootste macht moet hebben. Of dat de ‘civiele maatschappij’ (= wij, de
burgers, met onze verenigingen) meer invloed moet hebben. En soms,
heel soms, hoor je stemmen opgaan die voor geweldloze vredesoperaties
pleiten. Die kosten veel minder, maken niets kapot, en werken dieper in
op de verzoening. Misschien is dat wel de toekomst. Maar dan moeten
alle regeringen willen meewerken aan de Cultuur van Vrede en
Geweldloosheid.
Idee
• Zijn er in jouw school of gemeente asielzoekers of andere
vluchtelingen? Wie zijn land is ontvlucht wegens armoede,
noemt men economische vluchtelingen. Die krijgen bijna nooit
het recht om te blijven. Wat vinden jullie daarvan? Moet onze
regering iedereen binnenlaten? Niet makkelijk om ja te antwoorden! Zoek hier krantenknipsels over op. Wie hier al lang
als vluchteling woont, hoopt op papieren. HOP: Hoop op
Papieren, trekt zich hun lot aan. Kijk eens op www.actiehop.be, en ook op www.f-a-m.be. Daar lees je wat HOP en
FAM (Forum Asiel en Migraties) vinden dat er best moet
gebeuren. Ook dat heeft van heel dichtbij te maken met ‘een
cultuur van vrede’!
46
De wereldwijde samenleving
9.
3
Oorlog en geweld voorkomen:
Verdragen afsluiten
"Een vrede die alleen maar
steunt op politieke en economische afspraken van
regeringen, zal nooit het
soort vrede zijn die de blijvende, eerlijke en eenstemmige steun krijgt van de volkeren in de wereld. Als vrede
wil slagen, moet ze bouwen
op de intellectuele en morele solidariteit van de mensen." Oprichting UNESCO
Geweld en ruzie voorkómen: dat kan door onderling goed af te spreken
wat mag, wat niet mag. Ook internationaal doet men dat: door verdragen af te sluiten. De VN is één van die plaatsen waar landen belangrijke
afspraken maken.
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Dat was de eerste grote stap van de Algemene Vergadering van de VN,
al in 1948. Op www.aivl.be/index.cfm?PageID=62 (van Amnesty
International) vind je een zeer leesbare samenvatting. Het gaat over
recht op leven in vrijheid, zonder slavernij, verbod van martelen, recht op
trouwen en een gezin stichten… en over recht op een eigen mening, op
mogen vergaderen, meedoen aan de politiek: sociale en politieke rechten. Maar je hebt ook recht op werk dat je zelf kiest. En op rechtvaardig
loon. Man en vrouw moeten voor hetzelfde werk evenveel betaald worden: economische rechten. Je hebt ook het recht op vrije tijd en vakantie. Op genieten van kunst en wetenschappen…
Regeringen die de mensenrechten respecteren: die werken mee aan een
Cultuur van Vrede en Geweldloosheid! Maar die ‘Verklaring’ is nog geen
‘Verdrag’, dat ondertekenende landen echt verplicht tot respect voor die
rechten. Dus werkte de VN daarna aparte verdragen uit, die landen dan
ondertekenden en waardoor ze zichzelf tot naleving verplichtten - of
soms ook niet. Zo kwam er een verdrag tegen rassendiscriminatie en
later ook één tegen discriminatie van de vrouw. Of een Conventie tegen
folteren en andere wrede, onmenselijke behandeling of bestraffing.
Zeker dat laatste is nog lang niet door alle landen getekend.
Belangrijk voor jullie is het Kinderrechtenverdrag (1989). Dat werd héél
snel door bijna alle landen getekend. Hier staan echt al jullie rechten bij
elkaar: sociale, politieke, economische, culturele. En door die tekst te
tekenen moet een land die allemààl tegelijk respecteren. Dat is anders
dan hierboven: de ‘Verklaring’ was even ‘universeel’ (allesomvattend),
maar je kon als land een bepaald verdrag (bijv. politieke rechten) tekenen, en tegelijk een ander (bijv. sociale rechten) nièt tekenen.
Ook heel nieuw was dat ook de rechten bij oorlog en geweld er in staan.
Rechten van kinderen moeten nu altijd beschermd worden, terwijl volwassenen bij oorlog soms wel rechten kunnen verliezen, door speciale
wetten zoals de ‘noodtoestand’. Kinderen (ook kindsoldaten) moeten nu
altijd, ook bij oorlog, extra beschermd worden! Nog iets: kinderen heb-
47
De wereldwijde samenleving
3
ben nu ook echt recht van spreken. Met jullie mening moèt rekening
gehouden worden, passend bij je leeftijd. Het Kinderrechtencomité
waakt daar streng over, en volgens Unicef passen heel veel landen het al
toe in hun wetten! Een stuk vredescultuur is zo dankzij het verdrag reeds
bereikt.
April 2007
De Nederlandse professor Hamelink zoekt geld voor een
wereldwijd plan. Dat moet massamedia opsporen die aansporen tot haat tussen volkeren. Hamelink vond een systeem uit
dat elk bericht in de media scant en alarm slaat bij haatpropaganda. Zo kunnen de haatjournalisten voor de rechter
komen. Een voorbeeld van de invloed van haatmedia is de
volkerenmoord in Rwanda, waarbij radicale Hutu’s 800.000
Tutsi’s en andere Hutu’s uitroeiden. Hutu's en Tutsi’s leefden
vredevol samen, spraken dezelfde taal en waren met elkaar
getrouwd. Maar de haatpropaganda toverde vredevolle buren
om in moordmachines, met berichten die Tutsi’s ‘verraders’ en
‘kakkerlakken’ noemden. Mensenrechtenorganisaties vinden
het een goed idee, maar ze vrezen wel dat iemand het dan
weer kan misbruiken om de vrijheid van meningsuiting aan
banden te leggen.
Mensen met een handicap: eindelijk
Vredescultuur gaat ook over hoe we omgaan met anderen. Ook als ze
een handicap hebben. Daarvoor is er het splinternieuwe VN-verdrag
over personen met een handicap. Dat was nodig, zeker in ontwikkelingslanden. Raar genoeg hielden zelfs ontwikkelingsorganisaties weinig
rekening met hun rechten. Zeker voor het half miljard mensen met een
handicap in ontwikkelingslanden is het leven geen pretje. Zij horen tot de
armsten in de bevolking. Het verdrag wijst op de band tussen handicap
en armoede. Nu krijgen maar 2 % kinderen met een handicap basisonderwijs. Mensen met een handicap moeten evenveel kansen en rechten
krijgen als iedereen.
Kleine en lichte wapens: geen succes
Geweren en revolvers zijn ‘klein’, maar zorgen voor het meeste slachtoffers. In Afrika kosten ze maar een appel en een ei, en ze verhuizen vlot
via smokkelroutes van één bloedig conflict naar het volgende. Om ook
daar weer ontelbaar veel burgers te doden. Na een oorlog blijven ze in
handen van bandietenbendes en verhinderen ze de terugkeer naar rust
en vrede. Elke dag sterven 1000 mensen door ‘kleine wapens’.
48
De wereldwijde samenleving
3
Kindsoldaten – soms maar 10 jaar – kunnen die lichte wapens optillen en
worden verplicht mee te moorden. In feite zijn het echte massavernietigingswapens!
Burundi, 2004: VN-waarnemers kijken toe hoe lichte wapens uit het
voorbije conflict worden afgegeven om plechtig verbrand te worden.
Vrede door ontwapening, afschaffing van de gewapende groepen, en
door heropname van hun strijders in het gewone leven!
UN Photo/Martine Perret
In 2001 hield de VN een wereldconferentie over het probleem. Daar
kwam een plan uit om de handel in die wapens te controleren: een taak
voor de regeringen. Na een oorlog moeten kleine wapens ingezameld
worden (bijv. door opleiding en eten te geven aan rebellen die hun
wapens afgeven). In 2006 kwam er een nieuwe top: eens kijken hoever
het ermee stond. Toch kwam men daar niet overeen om de plannen te
verbeteren en een echt verbod af te spreken over wapenbezit en wapenhandel. Cuba, Iran, India, Pakistan, Israël en de Verenigde Staten lagen
dwars. In dat laatste land hoor je wel geregeld van schietpartijen op
scholen en universiteiten; en toch blijft voor hun regering het privé
wapenbezit heilig! Zo zie je hoe moeilijk het soms is om met de hele
wereld in de VN te werken aan de vredescultuur.
Atoomwapens
In 1962 ontsnapte de wereld aan een echte kernwapenoorlog, met de
rakettencrisis op Cuba. Daarom kwam er een verdrag tegen de verspreiding
van kernwapens. De niet-kernwapenlanden beloofden zelf géén atoomwapens te maken. In ruil deden de grote kernmachten deze beloftes:
• zelf hun kernwapenwedloop stoppen
49
De wereldwijde samenleving
3
• onderhandelen over afschaffing van hun kernwapens
• de anderen helpen bij vreedzaam gebruik van atoomenergie.
Dat verdrag uit 1968 heet in het diplomatentaaltje: Non-Proliferatie
Verdrag (niet-verspreidingsverdrag). Jammer, het klonk te mooi. Want
wat is er sindsdien gebeurd?
• Israël, India en Pakistan tekenden niet, en hebben intussen zelf
kernwapens
• de grote kernmachten hebben nog veel kernwapens, en de NAVO
(militaire club waar België mee in zit) koestert die wapens nog
altijd aan de borst
• de oude belofte om kernwapens af te schaffen: vergeet het maar
• ze blijven hun wapens nog verbeteren, maar verbieden anderen
om ze ook te hebben
• landen zoals Iran doen moeilijk over de internationale controle op
hun fabrieken voor kernenergie: dienen die alleen maar voor energie, of… ook voor kernwapens?
Om de vijf jaar zijn er nu bijeenkomsten om te zien of het al wat vooruitgaat met de kernontwapening. Maar de Verenigde Staten blijven
dwars liggen op die ‘herzieningsconferenties’. Ze willen niet weten van
een algemeen verbod op nieuwe kernwapentests of van een verbod op
de productie van brandstof voor kernwapens. Toch is dat de juiste weg:
onderhandelen, verdragen afsluiten, controle.
Idee
• Om eens zwaar na te denken: Israël heeft kernwapens (hoewel ze beweren van niet). Wat moeten de ‘vijanden’ van
Israël doen: uit schrik ook kernwapens maken? Zo was het
toch tijdens de Koude Oorlog: de Sovjet-Unie en de
Verenigde Staten die mekaar met ‘wederzijdse afschrikking’
in evenwicht hielden zonder die wapens te gebruiken?
• Of nog: de Verenigde Staten, het militair sterkste en best
bewapende land ter wereld, verbiedt zwakkere landen óók
atoomwapens te hebben. Mèt zo’n wapen zouden die echter wél een beetje militair tegengewicht kunnen vormen.
• Misschien is jouw antwoord: afschaffen die wapens, afschaffen àlle wapens. Maar waar begin je, en hoe krijg je het
gedaan?
50
De wereldwijde samenleving
3
• Moet onze regering niet binnen de NAVO op tafel kloppen:
weg met de kernwapens of wij doen niet meer mee?
• Nu even opnieuw nadenken over het citaat bovenaan dit
hoofdstuk: vredesverdragen afsluiten: moet echte vrede niet
van de ménsen komen? Of moeten beide samengaan: bovenaan (de politici) en tegelijk onderaan (de bevolking)?
51
De wereldwijde samenleving
3
10. Oorlog en geweld:
VN en Veiligheidsraad grijpen in
"Het drama van de oorlog in
Irak doen me denken aan de
tekst op een grafsteen van
een luitenant uit de Eerste
Wereldoorlog, op een Britse
militaire begraafplaats bij
Ieper: ‘Sacrificed to the fallacy that war can end war’
(‘Geslachtofferd wegens het
valse idee dat oorlog een
eind kan maken aan oorlog’)." Hans Feddema, antropoloog en actief in de vredesbeweging
Vorig hoofdstukje ging het over: vooraf oorzaken wegnemen en achteraf gevolgen verzachten. Maar wat op het moment zelf van het geweld?
Dan kunnen de VN en haar Veiligheidsraad ingrijpen, desnoods militaire
vredesoperaties toestaan. Sommigen wachten helaas zelfs niet op die
toestemming.
Secretaris-generaal
De landen van de VN kiezen de grote VN-baas (gek: tot nu toe nooit een
VN-bazin). Dat is de secretaris-generaal. Een ‘Generaal’? Nee, hij beveelt
geen leger, hij probeert integendeel met de VN de vrede te bewaren of
te herstellen. In 2007 volgde de Zuidkoreaan Ban Ki-Moon (foto) de
Ghanees Kofi Annan op. Er is een beurtrol per werelddeel.
Ban Ki-Moon ontmoet de paus. Als hoofd van de wereldorganisatie
VN bespreekt de secretaris-generaal met staatshoofden en andere
invloedrijke personen de problemen van oorlog en vrede
UN Photo/Eskinder Debebe
Stel: de secretaris-generaal vindt dat ergens de vrede in gevaar is. Dan
kan hij de Veiligheidsraad inschakelen (zie verder). Maar hij kan ook zélf
gaan praten met partijen. Zo onderhandelde Perez de Cuellar over de
terugtrekking van de troepen van de Sovjet-Unie uit Afghanistan.
(Geloof het of niet: van 1979 tot 1989 zaten diè daar, en nu de
52
De wereldwijde samenleving
3
Verenigde Staten en de NAVO!). Hij bemiddelde ook om de oorlog
Irak/Iran te beëindigen (1987). De secretaris-generaal houdt ook toespraken, geeft persverklaringen na contacten met belangrijke personen,
laat studies uitvoeren, stelt rapporten op… allemaal rond bedreiging van
de vrede en hoe de wereld daar best mee omgaat. Bekend is de ‘Agenda
voor Vrede’ van Boutros-Ghali. Dat rapport uit 1992 zei dat er een
nieuw soort vredesoperaties moest komen in conflicthaarden. Sinds dan
spreekt men van peace making (vrede afdwingen), peace keeping (vrede
bewaken na een vredesakkoord), peace building (vredesheropbouw).
Voorbeelden in volgend hoofdstuk.
Veiligheidsraad
De Veiligheidsraad is het zenuwcentrum van de VN als het over oorlog
en vrede gaat. Vijf landen zitten er altijd (‘permanent’) in: de Verenigde
Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland (als opvolger van de SovjetUnie) en China. Dat is destijds zo geregeld omdat zij de militair sterkste
landen van de wereld zijn, je kan toch nooit om hen heen. Naast hen zijn
er tien tijdelijke leden die elkaar afwisselen. In 2007 en 2008 is België
één van hen (hoofdstuk 12). Maar de vijf hebben het laatste woord: met
een ‘veto’ kan elk van hen nee zeggen (‘no’ of ‘njet’) tegen iets wat de
meerderheid best wel zou willen. De andere hebben nièt zo’n veto recht.
Die Veiligheidsraad moet in actie schieten als ergens oorlog dreigt, of als
een dictator mensenrechten van zijn bevolking verdrukt, enz. Maar het
vetorecht schept problemen. China vond tot augustus 2007 bijvoorbeeld
dat de VN niets moest gaan zoeken in Darfour (deel van Soedan). Daar
is het nochtans één en al verkrachting, dorpen platbranden, mensen op
de vlucht jagen. Waarom niet? Simpel: China is vrienden met de regering, omdat ze daar Chinese bedrijven hebben, o.m. voor de olie. Of
neem Rusland, dat niets wil horen over Kosovo, dat volgens alle anderen wél onafhankelijk moet worden van Servië, maar Rusland is te goede
vrienden met Servië. Meer daarover in hoofdstuk 11.
Lastig dus. Toch is de Veiligheidsraad dikwijls ook heel nuttig voor vrede.
Als ze in de Veiligheidsraad akkoord geraken, dan eisen ze van landen
waar oorlog dreigt, dat het daar niet erger wordt. Zoniet dan dreigen er
VN-straffen: ‘sancties’. Zoals alle internationale handel stoppen met landen die niets doen aan de problemen. Zeker wapenhandel komt dan op
de verboden lijst: een ‘embargo’. De Veiligheidsraad stuurt ook onderzoeksploegen. Bijvoorbeeld om te kijken of het klopt dat een land kernwapens probeert te maken. Dat was vóór de Irak-oorlog zo met de UNS53
De wereldwijde samenleving
3
COM VN-inspecteurs. Die hebben in het Irak van Saddam Hoessein
nooit iets gevonden, maar hij liet hen ook niet overal zomaar binnen, en
zo is de inval in Irak er toch gekomen (zie verder).
VN-Sancties
(Uit een krant, maart 2007)
Iraanse troepen namen 15 Britse matrozen gevangen. Die
deden een controle op een vrachtschip op een rivier tussen Irak
en Iran. Van de VN moesten ze namelijk de territoriale wateren
van Irak en de olieopslagplaatsen bewaken. Het boterde al lang
niet met Iran. De VN wil controles in de fabrieken voor kernenergie-brandstof: zal Iran daar ook kernwapens mee maken?
Nog net tevoren had de Veiligheidsraad nieuwe sancties goedgekeurd: een verbod op de uitvoer van Iraanse wapens (naar
Soedan en naar de Hezbollah-strijders in Libanon). Ook een
verbod op levering van zware wapens aan Iran en een reisverbod voor leiders van de Iraanse Revolutionaire Garde en bevriezing van hun financiële rijkdom in het buitenland. Verder:
financiële sancties tegen Iraanse banken, en geen leningen meer
aan Iran, behalve om humanitaire redenen. Na verloop van tijd
zullen deze sancties het land zeker pijn doen, zegt men. Iran
kreeg nog eens 60 dagen om te bewijzen dat zijn kernprogramma vreedzaam is, en niet voor kernwapens. En het land moet
internationale controles toelaten.
(Een ander krantenbericht)
Op 9 oktober 2006 werd de wereld wakker met het nieuws
dat Noord-Korea een eerste kernproef had gedaan. Ernstig
genoeg blijkbaar voor China en Rusland om in de
Veiligheidsraad hun veto te laten vallen tegen een veroordeling wegens het Noord-Koreaans kernwapenprogramma. Nu
komen er economische sancties en inspecties op zee. Maar zal
China die wel toepassen? Waarschijnlijk sterven de sancties
een stille dood zolang Noord-Korea geen nieuwe proeven
doet. Dat was al zo na de kernproeven van India en Pakistan
in 1998. Die sancties waren toen ook een dode mus. De
Verenigde Staten werken nu zelfs met India samen op kernenergiegebied, wat volledig ingaat tegen het Non Proliferatie
Verdrag. Hoe kunnen de vijf kernmachten in de
Veiligheidsraad trouwens andere landen kernproeven verbieden, als ze zelf dat verdrag niet nakomen: daarin beloofden ze
hun eigen kernwapens af te bouwen.
54
De wereldwijde samenleving
3
Gewapend tussenkomen: de VN-blauwhelmen, of…?
En soms wordt het nog veel erger: geweld, oorlog. Dan kan de
Veiligheidsraad gewapende soldaten erheen sturen om de vrede te herstellen: Blauwhelmen. Of, nadat het geweld gedaan is, stuurt de VN
troepen om de herstelde vrede te bewaken. De VN heeft zelf echter
geen eigen leger. Ze kunnen dan wel mooi beslissen soldaten te sturen
naar een land vol geweld, maar dan is het bedelen geblazen bij de landen: wie gaat die troepen leveren? Dat kost geld – wat de VN achteraf
wel terugbetaalt – maar het is ook levensgevaarlijk. Kijk maar naar de
10 Belgische Blauwhelmen die in Rwanda afgemaakt werden.
Soms is er veel discussie of en wanneer welke soldaten mogen ingrijpen.
Even terug naar de oprichting van de VN. In 1945, na de gruwel van de
Tweede Wereldoorlog, leek alles nog koek en ei. Nooit meer oorlog, en
als iemand een van ons aanvalt, dan zullen we allemaal samen de verdediging opnemen. Maar snel daarna volgde de Koude Oorlog tussen
Oost en West. Veel vijandschap, zwaaien met wapens en wantrouwen,
zonder dat het echt tot een oorlog kwam tussen de Verenigde Staten en
Sovjet-Unie. Die hadden overal ter wereld hun eigen bevriende landen
of rebellengroepen, die soms onderling wél echt oorlog voerden. Dat
verdeelde de wereld, en verlamde de VN-Veiligheidsraad: één van de
twee had altijd wel zijn veto klaar, als hijzelf of een bevriend land door
een uitspraak van de Veiligheidsraad zou getroffen worden. Dat iedereen elkaar altijd zou helpen, daar kwam niets van, de VN was dikwijls
machteloos. Slechts in enkele gevallen vonden vredesoperaties plaats.
In 1989 viel de Muur in Berlijn: gedaan met die symbolische scheiding
tussen Oost en West, de Sovjet-Unie was uiteengevallen. Nu raakten
enkele langdurige oorlogen wel opgelost. Voorbeelden: de oorlog tussen Iran en Irak; de bezetting van Afghanistan door de Sovjets; de oorlog in Angola. VN-vredesoperaties zorgden dan bijv. voor het ontwapenen van rebellen, bijstand aan de bevolking of aan vluchtelingen, hulp
bij democratische verkiezingen, of blauwhelmen tussen de strijdende
partijen plaatsen als buffer, om te noteren wie het vredesbestand
schendt, mensen te arresteren, doorgangen te controleren. Nu geloofde
iedereen opnieuw in de vredeskracht van de VN.
55
De wereldwijde samenleving
3
Ingrijpen zonder de VN
Dat duurde niet lang. Eerst was er de Golfoorlog (1990 – verwar niet met
de laatste oorlog in Irak!): Irak viel buurland Koeweit binnen. De
Veiligheidsraad legde straffe sancties op, maar Saddam Hoessein trok
zich niet terug. Moest men nu met blauwhelmen Irak binnenvallen? En
vechten tegen één van de sterkste legers ter wereld (dat notabene al die
jaren wapens gekregen had van de Verenigde Staten en van de Sovjets!).
Nee, de VN voelde zich daar niet toe in staat. De sterke Verenigde Staten
kregen daarom van de VN de leiding over een leger met soldaten uit veel
landen. De VN en de Veiligheidsraad stonden dus de leiding af omdat ze
zelf geen krachtig leger op de been konden brengen. Het internationaal
respect voor de VN als vredesbewaarder ging weer omlaag. Maar het
werd nog erger.
Saddam werd uit Koeweit verdreven. Irak zelf werd toen niet bezet.
Maar de bevolking bleef wel vreselijk lijden onder de internationale sancties. Daarna volgden verschrikkelijke drama’s voor de VN, met mislukte
blauwhelm-optredens in onder meer Srebrenica (Bosnië) en Rwanda
(met de moord op de Belgische para’s). Blauwhelmen keken machteloos
toe of trokken zich terug als moorddadige groepen hun ongewapende
medemensen begonnen afslachten. Meer uitleg in volgend hoofdstuk.
Hoe kwam dat? Vooral omdat de oorlogen nu anders zijn: niet meer land
tegen land, maar wel: guerrilla, burgeroorlog, een dictator tegen zijn
eigen bevolking of een deel daarvan, of hele etnische bevolkingsgroepen
onderling (stammenoorlog, etnische zuivering: al die anderen wég
hier!)… De VN was daar niet klaar voor, reageerde te laat of verkeerd,
met te lichte bewapening en blauwhelmen die alleen maar zichzelf
mochten verdedigen en niet de getroffen bevolking… Hun vredesoperaties maakten het soms alleen nog maar erger.
De grootste klap in het gezicht van de VN kwam nog wat later: toen
Saddam Hoessein weer met de voeten speelde van de VN en van de
machtige Verenigde Staten, te lang naar hun zin. Hàd hij chemische en
kernwapens? Hij werkte de VN-inspecties daarrond tegen. Sancties haalden niets uit. Het geduld van president Bush was op. Of was het iets
anders wat hem in Irak en omstreken interesseerde: olie, de militair
belangrijke ligging, militaire basissen? De vredesbeweging en veel grote
landen zoals Frankrijk in de Veiligheidsraad spartelden tegen. Vergeefs:
de Verenigde Staten en Groot-Brittannië vielen Irak aan - zonder toestemming van de Veiligheidsraad! Nooit vertoond: het wereldorgaan dat
56
De wereldwijde samenleving
3
voor militaire ‘vredes’operaties toestemming moet geven, lieten deze
democratische landen links liggen; aanvallen maar. Zonder echter achteraf chemische wapens of kernwapenfabrieken te vinden, laat staan
sporen van de steun die Saddam zogezegd had verleend aan Al Qaeda
(van de aanslagen in New York).
Door al die gebeurtenissen denkt men nog meer dan vroeger na over
een verbetering van de werking van de VN. En over de samenstelling van
de Veiligheidsraad: moet dat veto-recht blijven? Moeten er meer vaste
landen in opgenomen worden, Duitsland bijvoorbeeld, of de Europese
Unie? Maar dat laatste is een landengroep, geen aparte staat. En wat
met de vertegenwoordiging van de Derde Wereld? Hoe kan men meer
vooraf - in plaats van achteraf en dus te laat - optreden tegen geweld?
Vragen die in de komende jaren snel een oplossing moeten krijgen.
(Bericht april 2007)
In Frankrijk vindt 89 procent dat de Verenigde Staten "meer de
rol van politieagent van de wereld spelen dan goed is". Ook in
de Verenigde Staten zelf vindt een grote meerderheid dat de
Amerikanen overdrijven met de rol die ze zichzelf hebben toebedeeld. In alle onderzochte landen meent een meerderheid
dat de Verenigde Staten zich niet moeten blijven opwerpen als
‘wereldleider’ om internationale problemen op te lossen.
Idee
• Jij wil toch meewerken aan onze ‘Cultuur van Vrede en
Geweldloosheid’? Dat gaat niet zonder moeilijk denkwerk.
Hier weer een zwaar denkprobleem. De VN en de
Veiligheidsraad zijn hét wereldorgaan om de vrede te bewaren of af te dwingen. Maar soms vinden sommigen de VN te
zwak, zoals hierboven bij de Golfoorlog (Irak). Dus:
• Moeten de sterke Verenigde Staten het dan in de plaats
doen: politieagent van de hele wereld spelen, weerbarstige
landen binnenvallen?
• Of moet de VN een eigen sterk leger hebben?
• Of is militair ergens klappen gaan uitdelen nooit dé oplossing?
Geen vraag om op twee minuten een antwoord te verzinnen.
Denk er af en toe eens over na, spreek erover met andere
‘vredesdenkers’ in de komende dagen of weken. Misschien
helpt hoofdstuk 15 je bij je denkwerk!
57
De wereldwijde samenleving
3
• Zoek in de krant een week lang artikels op over de
Veiligheidsraad. Welke conflicten staan daar in de kijker? Neem
er één land uit en volg verder op, de komende maanden.
58
De wereldwijde samenleving
3
11. Vredesoperaties van de VN:
Vrede opleggen, bewaken, heropbouwen
"We died, because our
fathers lied (We stierven
omdat onze vaders gelogen
hebben)". De Britse schrijver
Rudyard Kipling, die in 1915
zijn enige zoon in de oorlog
verloor, schreef dat toen in
naam van de gesneuvelden
We tellen momenteel meer dan 60 VN-vredesoperaties. Vooral ontwikkelingslanden leveren de VN-blauwhelmen en VN-politiemensen. Rijke
landen hebben schrik gekregen dat in vredesoperaties doden vallen bij
de eigen soldaten. Dan verliezen hun regeringen steun bij de kiezers.
Arme landen verdienen door hun blauwhelmen een centje bij, zo zit dat.
Peace! Maar hoe?
Best is natuurlijk vooraf optreden. Zoals in Macedonië, in het uiteengevallen Joegoslavië. Ook in dat deel dreigde burgeroorlog, dit keer tussen
Madeconische en Albanese inwoners. Van 1993 tot 1999 keek daar een
VN-troepenmacht toe opdat het niet tot eenzelfde bloedige burgeroorlog zou komen als elders in ex-Joegoslavië. Met redelijk succes.
Als geweld toch losbarst, kan de Veiligheidsraad blauwhelmen sturen om
vrede af te dwingen: peace making. Soms zelfs zónder toestemming van
de plaatselijke regering of dictator - dan noemt men het peace enforcing.
Doel is dan: onderhandelingen afdwingen. Niet door één partij te verslaan, wel door de gevechten onder militaire dwang te beëindigen. Peace
enforcing botst in de Veiligheidsraad soms op het veto van Rusland of
China. Waarom? Omdat die het zélf niet zo nauw nemen met mensenrechten of oorlog voeren in eigen land (China in Tibet; Rusland in
Tsjetsjenië); als ze het érgens goedkeuren, vrezen ze het in eigen land
ook ooit te moeten toestaan.
Peace keeping: dan vormen blauwhelmen een buffer tussen twee vijanden. Ze doen dat pas nà een staakt-het-vuren, en mét toestemming van
de strijdende partijen. Ze kijken toe op het bestand. Op tientallen plaatsen in de wereld is dat momenteel zo (zie Libanon, hoofdstuk 12).
Dikwijls loopt die toestand over in peace building: vredesheropbouw.
Dan helpen ze rebellen ontwapenen, zoeken ze landmijnen op de velden, spelen ze politie voor de openbare orde. De VN-soldaten hebben
dan naast zich ook VN-burgers en VN-politiemensen. Voorbeelden zijn
Cambodja (1991), Angola (1992), Bosnië (1996) en Kosovo (1999).
Daar hielpen de VN bij verkiezingen met controles, bij ordehandhaving,
en bij de opbouw van een nieuwe politie met plaatselijke agenten.
Na de oorlog in Bosnië en Kosovo heeft de VN de verdere vredesheropbouw overgedragen aan de NAVO, de OVSE en de Europese Unie (zie
hoofdstuk 14). Die steken daar veel tijd en geld in - broodnodig: want
59
De wereldwijde samenleving
3
de verzoening tussen oude vijanden is een werk van lange adem.
Nieuwe verkiezingen bewijzen dat soms: vredelievende partijen halen
het niet steeds van de oude haatdragende hardroepers! Een bewijs dat
peace enforcing (vrede met de wapens opleggen) geen échte vrede
brengt. Militaire vrede is nog geen politieke vrede.
Een voorbeeld? In 1999 was er de kwestie Kosovo. In die Servische provincie wonen Albanezen en Serviërs. De Servische leiders met Milosevic
als president onderdrukten de Albanese rechten met steeds meer bloedig
geweld. Na vergeefse buitenlandse druk bombardeerde de NAVO Servië.
Het gevolg was net omgekeerd: het geweld tegen Albanezen werd nog
erger. Na nog meer bombardementen trokken de Servische troepen zich
uit Kosovo terug. Resultaat: vrede? Vergeet het: nu begonnen de
Albanezen wraak te nemen op hun Servische medeburgers! Midden
2007 moest de Veiligheidsraad beslissen hoe het nu verder moet. Het
plan van VN-onderhandelaar Ahtisaari was Kosovo onafhankelijk te
maken, onder toezicht van de Europese Unie. Rusland stelt echter zijn
veto wegens de vriendschapsbanden met de Serviërs, Servië noemt het
gebiedsroof. Misschien vreest Rusland ook voor zichzelf: bij hen zijn ook
delen die zich willen afscheiden; en als Rusland met zoiets zou akkoord
gaan voor Kosovo…
Democratie brengen
Dat zien we helaas steeds meer opduiken: haat tussen bevolkingsgroepen. Een hardhandige militaire ingreep om vechtersbazen te scheiden
helpt niet echt. Lees de wijze woorden van De Gucht bovenaan hoofdstuk 12, over Darfour! Ook de Veiligheidsraad ziet dat de laatste tijd in.
Wat kan helpen is: democratie. Want haat en geweld krijgen vrij spel als
dictators aan de macht zijn en de bevolking niets te zeggen heeft.
Dictators gebruiken een truc om aan de macht te blijven: de mensen
aanzetten tot haat tegen buitenlandse ‘vijanden’ (die zelf geen vijand
willen zijn!), want dan supporteren ze weer fanatiek voor hún leider die
deze vijanden trotseert. Of ze zetten bevolkingsdelen tegen elkaar op:
dan wordt hun eigen dictatoriale leiderschap niet in vraag gesteld.
Dus gaat de Veiligheidsraad nu slimmer te werk. Niet meer afwachten tot
het spel ergens op de wagen zit, maar goed toekijken. Komen er vluchtelingenstromen op gang door haat of onderdrukking, dan moet daar
aan de democratie gewerkt worden, want dan zijn de vrede en de veiligheid in gevaar. Daar speelt de VN nu dus sneller op in, en de OVSE
doet dat nog meer (zie hoofdstuk 14). Men helpt dan om dat land en
60
De wereldwijde samenleving
3
zijn bevolking te democratiseren. Democratie is goed voor vrede, hebben
we al gezegd: zie hoofdstuk 3.
De VN heeft gesnapt dat - ook nà het geweld - de vrede pas kan bereikt
worden door ook dàn de democratie te helpen groeien. Dat is nu een
speerpunt in de vredesoperaties. Toezicht doen op eerlijke en vrije verkiezingen, de inwoners leren hoe ze kunnen stemmen, overtuigen dat ze
moèten gaan stemmen, omdat hun stem iets betékent! In Namibië
(1989), Nicaragua en Haïti (1990), telkens na bloedige conflicten, heeft
de VN nuttig werk verricht om zo de vredescultuur te bevorderen. In
Cambodja (1991) en later in Oost-Timor heeft de VN dat nog grondiger
gedaan: helpen bij verkiezingen, maar ook bij het hele landsbestuur.
Desnoods zelf een tijd het bestuur opnemen, zolang de bevolking daar
zelf nog niet democratisch toe in staat is.
VN-vredesoperatie in Haïti: blauwhelmen patrouilleren om de rust te
herstellen na gevechten tussen bandietenbendes.
UN Photo/Logan Abassi
In El Salvador (1991), Mozambique (1992) en Cambodja (1991) zijn de
VN-vredesoperaties met vredesopbouw achteraf, een succes te noemen.
In Cambodja is het, na twee VN-vredesoperaties (UNAMIC en UNTAC)
vrij vredig, maar nog niet perfect democratisch. De beruchte Rode
Khmers stapten uiteindelijk mee in het vredesproces. In Mozambique
(operatie ONUMOZ) hielp de VN bij de uitvoering van het vredesakkoord tussen regering en rebellen, na tientallen jaren geweld. Het is nu
61
De wereldwijde samenleving
3
een politieke in plaats van een gewelddadige strijd. Ook daar nog geen
echte democratie. El Salvador (operatie ONUSAL) lijkt intussen, na de
lange strijd tussen regering en FMLN-rebellen, een vrij vreedzaam en
democratisch land.
Lessen die daaruit te trekken zijn: de VN moet ex-strijders opnieuw in het
burgerleven helpen inschakelen; zorgen dat buitenlandse troepen weggaan; de harten veroveren van de bevolking; zorgen dat soldaten in het
nieuw opgebouwde nationale leger op tijd hun soldij krijgen (anders
gaan ze op rooftocht); en goed toezien op mensenrechten, verkiezingen,
en waarheidscommissies die de voorbije oorlogsmisdaden onderzoeken.
Soms: machteloos toezien
Darfour: al lang niet uit het nieuws weg te branden. Er vielen in dit deel
van Soedan al 200.000 à 300.000 doden, 2,5 miljoen mensen zijn op de
vlucht. In 2003 kwamen plaatselijke rebellen in opstand tegen de discriminatie van hun zwarte boeren door de regering. Die laatste is vooral
Arabisch, en Darfour Afrikaans-zwart. De regering begon dorpen te
bombarderen, maar het leger kent die onherbergzame streek niet goed.
Daarom zocht de regering een andere groep om het vuile werk op te
knappen: dorpen platbranden, verkrachten, plunderen. De Arabische
Janjaweed-milities kennen streek wél goed.
Doel is alle burgers te treffen, zodat ze wegtrekken. De Janjaweed
mogen als beloning hun plaats innemen. Tot in vluchtelingenkampen in
Tsjaad zitten ze de Fur-mensen op de hielen. Is dat volkerenmoord op de
zwarte stammen, of is het een ongemeen bloedige verdrukking van
rebellen? Die gebruiken ook wel geweld, maar enkel tegen militaire doelwitten. Feit is dat op de jarenlange maar te zachte druk van de VN en de
internationale gemeenschap, steeds weer valse beloftes volgden van
Soedans president Omar Al-Bashir. Er is een vredesmacht van de
Afrikaanse Unie (AU), maar die 7000 soldaten kunnen niet eens zichzelf
beschermen, laat staan de burgers. Ontwikkelingshelpers moesten ook
vluchten, de mensen zijn aan hun lot overgelaten. De regering blokkeert
zelfs voedselhulp met valse voorwendsels: het zou om genetisch gemanipuleerde gierst gaan – maar die soort bestaat niet eens! Hoe gaat dat
aflopen?
62
De wereldwijde samenleving
3
(Krantenberichten)
April 2007
De Afrikaanse AU-vredessoldaten kunnen niet veel doen. De
VN wil helpen, met 20.000 blauwhelmen. Maar volgens de
president is er niet veel aan de hand. In de Veiligheidsraad ligt
China dwars, dat land heeft banden met Soedan, vooral voor
de olie.
April 2007
De regering schildert haar militaire vliegtuigen in de witte kleur
van de VN-vliegtuigen die voedsel droppen. Zo kan het leger
stiekem wapens naar Darfour brengen en de niets vermoedende bevolking beter bombarderen. In mei gaat de Belgische
minister De Gucht op bezoek. België is tijdelijk lid van de
Veiligheidsraad. België heeft geen belangen in Soedan – zoals
China (olie) of zoals de Verenigde Staten die op de regering
rekenen om informatie over wereldwijde terreurgroepen te
krijgen. Hopelijk spreekt De Gucht zich dus krachtig uit.
Mei 2007
Volgens Amnesty International leveren China en Rusland
wapens aan de Janjaweed. Als dat klopt schenden ze het wapenembargo (verbod van wapenleveringen) dat ze in de
Veiligheidsraad zélf hebben opgelegd. Beide landen ontkennen.
Mei 2007
Nu vijf jaar gelden sloot de regering een vredesakkoord met
de rebellen. Maar slechts één rebellengroep tekende (er zijn er
nog meer), en de regering beloofde de Janjaweed te ontwapenen. Daar kwam niets van in huis, integendeel. De Gucht, op
bezoek in Noord-Soedan, noemt het lijden in Darfour weerzinwekkend. De gouverneur van de regering antwoordt dat er
hoogstens wat problemen zijn van carjackings en ontvoeringen. De regering van Soedan sluit de komst van blauwhelmen
uit. Hoogstens 3000 militaire politieagenten zijn welkom.
Soms zware mislukking: Srebrenica, Rwanda
Soms beschermen VN-troepen in een vredesoperatie ook ‘veilige zones’
voor de burgers en de vluchtelingen. In Srebrenica liep dat heel slecht af.
Dat ligt in Bosnië, ex-Joegoslavië. UNPROFOR, de VN-vredesoperatie,
had Srebrenica tot veilige zone uitgeroepen: ze zouden burgers in een
kamp beschermen tegen de Bosnische Serviërs. In juli 1995 werden 270
Nederlandse blauwhelmen gegijzeld door het Bosnisch-Servische leger.
63
De wereldwijde samenleving
3
20.000 mensen in het kamp wachtten angstig af. NAVO-luchtsteun
bleef uit, de Nederlandse bevelhebber had zogezegd een verkeerd formulier ingevuld, stel je voor! 7000 moslim mannen werden door de
Bosnische Serviërs uit het kamp weggevoerd, ‘om te worden ondervraagd’. De blauwhelmen verlieten Srebrenica. Achteraf bleek dat bij de
moslims de handen met ijzerdraad werden samengebonden, zo werden
ze teruggevonden in massagraven.
Rwanda: daar wonen Hutu’s en Tutsi’s. De Hutu president sluit het vredesakkoord van Arusha (1993) met het Tutsi rebellenleger RPF: Hutu’s
en Tutsi’s zullen samen besturen. De Veiligheidsraad stuurt de UNAMIR
vredesmacht om op de vrede toe te zien, met o.m. 370 Belgische blauwhelmen. 6 april 1994, het vliegtuig van de president wordt neergehaald.
Wapens die al lang klaarliggen worden bovengehaald, de haatradio
‘Mille Collines’ beschuldigt niet-radicale Hutu’s en de Belgen. Een dag
later vermoorden radicale Hutu’s 10 Belgische blauwhelmen in Kamp
Kigali. Ze beginnen met een nooit geziene moordpartij op Tutsi’s en nietradicale Hutu’s. Al snel trekt België zijn blauwhelmen terug, nog wat later
beslist de Veiligheidsraad om UNAMIR sterk in te krimpen. De volkerenmoord gaat nu ongehinderd voort. De schattingen lopen van 500.000
tot 1 miljoen doden in 100 dagen. De zwartste bladzijde uit de VNgeschiedenis.
Berichten 2006
1. De Veiligheidsraad verlengt nog maar eens de VN-opdracht
(UNOMOG) in Abchazië, deel van Georgië. Sinds de jaren ’90
wil de streek zich afscheiden, ze kozen zelfs een eigen ‘president’. De VN helpt er onlusten voorkomen en vluchtelingen
terugkeren.
2. De VN-vredesoperatie UNMIL in Liberia wordt verlengd. Daar
is sinds 2003 een vredesakkoord na een van bloedigste
Afrikaanse oorlogen. UNMIL blijft onmisbaar in de nog altijd
gespannen situatie. Opdracht: vroegere strijders een plaats
geven in de samenleving, terugkeer vluchtelingen, opleiding
leger en politie.
3. Eritrea en Ethiopië vochten in 1998-2000 een grensoorlog uit:
70.000 doden. Sinds het vredesakkoord bewaken VN-troepen
(UNMEE) de grens. Een grensafbakening door een internationale commissie als oplossing voor het geschil werd door
Ethiopië niet aanvaard. Opnieuw spanning en troepenconcen-
64
De wereldwijde samenleving
3
traties aan de grens. Maar de twee houden elkaar in evenwicht. En beide regeringen kunnen de spanning goed gebruiken om zelf democratie tegen te houden en hun macht te
behouden.
Congo, november 2006: verkiezingen. De VN verzorgt met helikopters het veilig transport van de uitgebrachte stemmen.
UN Photo/Martine Perret
Berichten 2007
1. In Ivoorkust zien 9000 VN-blauwhelmen en 3500 Franse soldaten er na het zoveelste vredesakkoord op toe dat geen nieuwe gevechten uitbreken. President Gbagbo benoemde zijn
vroegere vijand Soro van de noordelijke rebellen tot eerste
minister. Het land was sinds 2002 na een staatsgreep verscheurd in noord en zuid.
2. In Congo riep Bemba via de VN-radio Okapi op tot vrede. Dit
na zware gevechten tussen regeringssoldaten en de privé militie van Bemba, die tweede was geworden in de verkiezingen,
na Kabila. De VN-vredesoperatie MONUC heeft 17.000 manschappen in de streek om de bevolking te beschermen.
3. Begin 2007 stuurde de Veiligheidsraad de politieke missie
UNMIN naar Nepal, voor de uitvoering van het vredesakkoord
van 2006. 25 verkiezingsspecialisten en 35 waarnemers zullen
de ontwapening van de rebellen controleren en de verkiezingen voorbereiden. Volgens de missie zal zij daar nog lang
65
De wereldwijde samenleving
3
moeten voort werken aan verzoening, opname van de vroegere rebellen in de samenleving, en gelijkheid van de vrouw.
Idee
• Als we deze tekst schreven (juli 2007), was de toestand in
Darfour, deel van Soedan, nog altijd verschrikkelijk. Wat doet
de VN? Ze wil wel blauwhelmen sturen, maar mag niet. Als
jij dit nu leest is het misschien al anders. Zoek dit op in krant
of op internet. (Bij het ter perse gaan van deze brochure,
augustus 2007, schijnt er nu toch toestemming te komen voor
een VN-vredesmacht. Afwachten of het zo ver komt...)
• Hetzelfde voor Kosovo: zoek uit of dat stuk Servië intussen
onafhankelijk is mogen worden, ofwel dat het nog steeds
afwachten is hoe het verder moet.
66
De wereldwijde samenleving
12
3
België in VN-vredesoperaties
Minister van Buitenlandse
Zaken De Gucht, op reis in
Soedan:
"Een
militaire
oplossing voor Darfour is uitgesloten. Een vredesmacht
kan de vrede niet bewaren
als die niet eerst gesloten is."
Rwanda (zie vorig hoofdstuk) was natuurlijk een dieptepunt, zeker voor
de Belgen. Daarvoor en daarna waren Belgische mensen er met meer
succes bij.
In Namibië, na de onafhankelijkheid (1990), hielpen politiemensen bij de
eerste verkiezingen.
Tijdens de burgeroorlogen in Joegoslavië kwam er in Kroatië de VN-vredesoperatie UNTAES. Serviërs hadden stukken Kroatië bezet, en toen die
zich moesten terugtrekken hielp UNTAES om die stukken vreedzaam
terug op te nemen in Kroatië. De Belgen blonken daar toen uit in OostSlavonië. Hier lukte het de VN om de aartsvijanden Milosevic (president
Servië) en Tudjman (Kroatië) tot een vreedzaam akkoord te brengen over
het gebied. Oost-Slavonië was één van de ‘veilige zones’ voor burgers.
Die zone werd dit keer wèl door de VN veilig beschermd – in tegenstelling tot Srebrenica (zie vorig hoofdstuk). België had er bij de heropbouw
van de vrede na 1996 de leiding over een VN-troepenmacht van 5000
man, met ook Russen, Pakistanezen en Jordaniërs. De opdracht was: veiligheid verzekeren, ontwapenen van de Serviërs en de Kroaten, terugkeer van vluchtelingen en voorbereiding van verkiezingen.
(Krantenbericht maart 2007)
In 2001 vielen de Verenigde Staten de Taliban regering van
Afghanistan aan en bezetten het land, op zoek naar Al Qaeda
en bin Laden, de daders van de aanslagen in New York. Later
kwam daar ook een VN-vredesoperatie bij. Die kwam in 2003
dan weer onder leiding te staan van de NAVO ISAF-vredesmacht. Die staat de regering bij voor de veiligheid en de
wederopbouw in het land. België leidt nu de beveiliging van
de luchthaven van hoofdstad Kaboel. Doel is de veiligheid te
verzekeren van de ISAF-operaties. Er zijn 300 Belgische militairen in ISAF.
Libanon: trap niet in het wespennest
Daar is de VN-vredesmacht UNIFIL al sinds 1978 aanwezig. Toen had
Israël van de burgeroorlog in Libanon gebruik gemaakt om het zuiden te
bezetten. Ze deden dat om raketaanvallen door hun vijanden die zich in
Libanon schuilhielden, te laten ophouden. UNIFIL was peace keeping:
blauwhelmen die postvatten tussen de Israëlische troepen en aan de
andere kant allerlei gewapende groepen in Libanon. In 1982 viel Israël
weer aan, ze liepen UNIFIL gewoon voorbij: die mochten niet schieten
67
De wereldwijde samenleving
3
en konden de tanks niet tegenhouden. Pas in 2000 trok Israël zich terug.
In juli 2006 viel Israël opnieuw Zuid-Libanon binnen omdat hun vijanden
van de Hezbollah van daaruit een grenspost hadden aangevallen, soldaten ontvoerd en raketten afgevuurd. Dat was dan weer een vergelding
voor een Israëlisch bombardement op hun vrienden in de Gaza in
Palestina. Ingewikkeld allemaal, en vooral moeilijk voor de VN! Intussen
(2007) is het in Zuid-Libanon weer wat rustiger – voor hoelang? Nu is
het opruimen geblazen van de niet ontplofte clusterbommen waar Israël
het zuiden mee had gebombardeerd.
Clusterbommen zijn een van de smerigste wapens, omdat ze vooral burgers treffen, ook lang na een oorlog. Het is een grote bom, die zich voordat ze neerstort uiteensplitst in tientallen kleine bommetjes. Slim om zoveel
mogelijk vijanden te treffen, … maar onschuldige burgers en kinderen?
Veel bommetjes ontploffen niet. Dat doen ze pas als je ze, soms jaren later,
opraapt of er op trapt. Spelende kinderen, een boer op zijn akker.
(Uit de krant, begin maart 2007)
Clustermunitie maakt daar nog elke dag slachtoffers. 1 miljoen
clusterbommen maken van de landbouwstreek één mijnenveld. Boeren kunnen niet op hun akkers. Het opruimen duurt
nog jaren: een deel zit onder de grond of is door planten overwoekerd. Een VN-onderzoek zegt dat het Israëlische leger
moedwillig burgerdoelen heeft gebombardeerd met clustermunitie, om vruchtbare landbouwgrond te veranderen in
onbegaanbare zones. 90 % was volgens de VN pas op het
laatste van de oorlog gegooid: een schending van het internationaal recht, louter bedoeld als straf. Ondertussen doen
Belgische ontmijners alles om de clusterbommen te verwijderen.
(Uit kranten van 21 en 23 maart 2007)
Prins Filip zal in Libanon twee monumenten inhuldigen voor
de drie overleden Belgische blauwhelmen. Minister De Gucht,
gisteren op bezoek in Libanon: "Jullie hebben drie vrienden
verloren. Ik kan me inbeelden dat het een zware slag is. Dit is
een moment om nog eens te denken aan die mensen die hun
leven hebben gegeven voor deze vredesoperatie." De drie
stierven bij een dom ongeval met een pantserwagen. De
Belgen hebben al 13.000 onontplofte tuigen opgeruimd,
vooral clustermunitie, en 160 hectaren grond vrijgemaakt.
De Gucht bracht het ter sprake bij zijn Israëlische collega: "We
68
De wereldwijde samenleving
3
wensen dat Israël stopt met dit soort wapen." België heeft
intussen zijn schouders gezet onder een verdrag dat de ergste
clusterbommen verbiedt.
Interview met Bart N (schuilnaam), Belgische blauwhelm in
Libanon
Bart N.: "Eerst was de bevolking ons, blauwhelmen van UNIFIL, vijandig gezind. Begrijpelijk: UNIFIL kijkt al zolang toe op de grens,
maar ze hebben Israël nooit tegengehouden als die weer aanvielen.
Op patrouille zagen we inwoners dat hatelijk gebaar naar ons
maken: wijsvinger over de keel. Of ze smeten met stenen. Maar de
mensen zagen al snel dat wij Belgen nu eens echt nuttig VN-werk
deden in hun dorp. Vooral met ons hospitaal waar ze ook terecht in
konden, en met ons opruimingswerk van clusterbommen. En wij
Belgen spreken wèl een mondje Engels of Frans; wij konden uitleggen wat we kwamen doen. Met andere blauwhelmen waren er
meestal taalproblemen. Die zijn er altijd. Een man wou bijvoorbeeld
persé met zijn ezel langs een weg die levensgevaarlijk was, hadden
wij ontdekt. Hoe maak je hem dat dan wijs, in zijn taal? Daarvoor
hadden we dan kaarten met tekeningen."
Vertel eens over die clusterbommen?
"Israël zou zijn niet ontplofte rommel zelf moeten opkuisen, maar hun
soldaten zouden dan direct worden neergeknald. Maar dat ze dan
toch minstens betalen voor het werk dat wij in hun plaats doen! Of
de Verenigde Staten: want die bommen hadden ze van hén! Maar
die houden Israël altijd de hand boven het hoofd. Wij Belgen waren
daar vooral om cluster- en andere bommen te zoeken en op te ruimen. Zóveel bommen! Zal het ooit volkomen bommenvrij worden?
Een veld was bijvoorbeeld ‘veilig’ verklaard, en toch heeft nog
iemand van de ontmijningsdienst er op een clusterbom getrapt. Een
andere keer hadden we een terrein uitgekamd op het blote oog.
Daarna opnieuw, maar met een mijndetector - en we vonden er nog
verschillende! Ook zware vliegtuigbommen van 500 of 1000 pond
hebben we onschadelijk gemaakt."
Hoe gebeurt dat uitkammen?
"We stappen naast elkaar met anderhalve meter tussen. Belangrijk
zijn vooral de olijfboomgaarden: die zijn ginder een grote bron van
inkomsten. Ook de speelterreintjes van de kinderen moesten zeker
veilig worden gemaakt. Maar waar begin je dan? We zochten in
69
De wereldwijde samenleving
3
elk dorp belangrijke personen op zoals de muktar – zowat de burgemeester - en vroegen of iemand verdachte tuigen had zien liggen. Heel het dorp moest mee uitkijken. In scholen gaven we met
een tolk les over de gevaren van niet ontplofte tuigen: afblijven, en
snel je ouders of de muktar inlichten! Zo kregen we verdachte terreinen aangewezen. Bijvoorbeeld een bos waar de kinderen niet
meer in durven. Vind je daar één bom, dan heb je prijs: dan liggen
er wel 60 of 70 of meer. 20 tot 30 % ontploft namelijk niet bij het
neerkomen. Als iemand van ons bij het uitkammen iets vindt, melden
we dat en dan moet iedereen opzij: mensen van Dovo (ontmijningsdienst) maken de bom dan direct onschadelijk, of bakenen de
plaats met merktekens af voor later."
Werden jullie speciaal voorbereid op deze opdracht?
"Wie vertrekt krijgt altijd een vorming, ook voor de zending naar
Kosovo was dat zo. Altijd moet je alles leren over landmijnen en
gedropte bommen en hoe ermee omgaan. Ook is er steeds de cursus medische zorgen bij gekwetsten. En als je beschoten wordt,
moet je toch weten wat je moet doen. We leerden dit keer een nieuwe, aangepaste manier van terugschieten aan. Verder zit er in de
opleiding: internationaal recht, mensenrechten, en de gewone dingen over het eigen gedrag. Bijvoorbeeld: er ligt een bewoner dood
op de grond, met een peperduur horloge aan zijn pols: wat doe je
dan? Niet pikken natuurlijk! Of de witte vlag: niet schieten! Of we
moesten oefenen in hoe je reageert op rellen? Die vorming was niet
voor ons van de genietroepen, wel voor de infanteristen."
Mocht het buiten het leger bestaan: een organisatie die bommen onschadelijk maakt of die met een verplaatsbaar ziekenhuis de bevolking helpt - zou
je dan niet liever daarbij gaan werken?
"Ja, werken in het leger…: het legerprogramma ‘Televox’ op televisie
stelt dat mooier voor dan het is. Dat is voor een stuk propaganda.
Maar momenteel hééft het leger natuurlijk - als enige - de middelen
en de structuur om dat soort nuttig werk te doen. De dankbaarheid
van de mensen was groot. En of we nu 300 bommen vonden, of
slechts 10: elk opgeruimd moordtuig is enorm nuttig werk. Maar
mocht ik die job even goed in een niet-militaire organisatie kunnen
doen: ja dan toch liever dat. Als dat zou bestaan…"
70
De wereldwijde samenleving
3
België in de Veiligheidsraad
Nog tot einde 2008 is ons land tijdelijk lid van de Veiligheidsraad. Een
kans om als klein landje mee de vrede in de wereld vooruit te helpen! De
Belgische diplomatenploeg in New York kreeg daarvoor 5 diplomaten en
3 medewerkers extra. Minister van Buitenlandse Zaken De Gucht, begin
2007: "Ik wil onze energie gebruiken om in deze periode, zonder zelfoverschatting, te werken aan een veiliger wereld. In de Veiligheidsraad
zullen we vooral de belangen van de wereldgemeenschap behartigen.
We doen dat vanuit een Europese invalshoek: in overleg met onze partners uit de Europese Unie die momenteel ook in de Veiligheidsraad zetelen. Toen België voorzitter was van de OVSE (zie hoofdstuk 14), leerden
we dat ons land, door hard werken, respect kan opbouwen bij de anderen als bruggenbouwer bij conflicten. Ik hoop hetzelfde te bereiken binnen de Veiligheidsraad."
Professor Jan Wouters, voorzitter van de Belgische ‘Vereniging voor de
Verenigde Naties’ (zie bijlage achteraan), schreef toen, begin 2007, dat
België ook een rol kan spelen om de werking van de Veiligheidsraad te
verbeteren. Hij had het onder meer over de problemen met het vetorecht
van de vijf grote landen. Dat werkt zelfs vooràf: als bijvoorbeeld België
en andere landen goede voorstellen zouden hebben, maar we weten dat
er toch een ‘njet’ of een ‘no’ zou komen van één van de grote vijf, dan
dienen we dat voorstel zelfs niet in. Een beter reglement zou dat kunnen
verbeteren. Alles moet duidelijker zichtbaar voor de buitenwereld gebeuren, en de hele Veiligheidsraad moet hervormd worden: meer landen
met recht van spreken.
Idee
• Mooi, die vredesrol van het Belgisch leger, dat clusterbommen van Israël opruimt in Libanon. Maar nu even samen
nadenken. Lees nog eens in hoofdstuk 2 over de stilzwijgende toestemming van onze regering: ze liet transporten van de
VS toe met militair materieel naar de oorlog in Irak. Wat is
dan het beste: genezen of voorkómen? Bespreek dit met
andere vredesgezinde gasten uit je omgeving!
• Nu ruimen Belgische blauwhelmen de clusterbommen op.
Maar wie moet daarvoor betalen? Zou jij een petitie tekenen
dat Israël moet betalen? Begin 2007 was er zo’n petitie: zie
http://www.g3w.be/nl/petition.php/m1/p1
71
De wereldwijde samenleving
3
13. En wat met het terrorisme?
Irak: daar tellen we intussen
vijf keer het aantal doden
van de atoombommen op
Hiroshima en Nagasaki
samen. Jan Oberg, TFF (The
Transnational Foundation for
Peace and Future Research,
een onderzoeksinstituut over
vrede en oorlog)
De oorlog tegen het terrorisme: dommer kan niet
In een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid hoort geen geweld, zeker
geen terrorisme tegen onschuldige burgers. Natuurlijk moeten we daders
van terrorisme en zelfmoordaanslagen tegenhouden, hoe terecht hun
eisen soms ook zijn. Vraag is: hoe doe je dat het beste: terrorisme bestrijden?
Na de vreselijke aanslagen in New York riepen de Verenigde Staten een
Oorlog tegen het Terrorisme uit. Ze vielen Afghanistan aan, en later Irak.
Maar ze deden tegelijk ook een aanval op de rechten van gewone mensen, zelfs eigen burgers. Om tegen terrorisme de veiligheid en de rechten van de mens te beschermen, gingen ze die rechten net belemmeren
en verkrachten. In Guantanamo (een stukje Amerikaans eigendom op
Cuba) kwam een onwettige Amerikaanse gevangenis voor terreurverdachten. Honderden mensen zitten er vast, zonder proces en tegen alle
wettelijke regels in, niemand weet voor hoe lang. Het is niet voor niets
een gevangenis in een ander land dan Amerika zelf, want daar zouden
de gevangenen eerlijk behandeld moeten worden. In Guantanamo gelden bijvoorbeeld ‘geruchten’ ook als bewijsmateriaal, zelfs ‘bekentenissen
onder dwang’. Wat is dwang: foltering, jarenlange eenzame opsluiting?
(Uit de krant van 6/5/2007)
Irak: 41 % van de Amerikaanse soldaten staat achter foltering,
als dat een medesoldaat het leven kan redden. Bijna evenveel
keurt folteren goed om belangrijke informatie over de vijand
te krijgen. 10 % geeft toe Iraakse burgers te hebben mishandeld wanneer dat ‘niet nodig was’. Minder dan de helft vindt
dat de Iraakse bevolking met respect moet behandeld worden.
Veel landen keuren antiterrorismewetten goed die ingaan tegen de vrijheden en rechten van de eigen bevolking. De Amerikaanse CIA ontvoerde verdachten en bracht ze over naar landen waar foltering geen
wettelijk probleem is. "Landen die kampioen schenen in de mensenrechten, verkrachten nu zélf de mensenrechten in de oorlog tegen het
terrorisme, alsof mensenrechten een luxeproduct zijn voor goede tijden",
zei de voorzitster van Amnesty International, Zubaida Khan. "Zo maken
regeringen zelf kapot wat de terreurgroepen willen vernietigen: een
samenleving met respect voor de mensenrechten."
72
De wereldwijde samenleving
3
Vooral moslims, Arabieren of mensen die er zo uitzien werden het slachtoffer: scheef bekeken door de man in de straat, of zelfs opgepakt door
de politie. Maar dan gaan die mensen minder zin hebben om mee te
werken tegen de terreur, logisch. Gevolg: nog meer verdeling tussen
anders gekleurde mensen, nog meer angst in de samenleving. Gelukkig
blijft in veel landen de democratie wakker. In Groot-Brittannië zei het
parlement zelfs dat de antiterreurwetten van de eigen regering onwettig
waren. Het Europees Parlement vroeg een onderzoek naar de medewerking van Europese regeringen aan die ontvoeringen door de CIA.
President van de Verenigde
Staten Bush voert de Oorlog
tegen het Terrorisme aan.
Daar komt nog bij dat de ‘Oorlog tegen het terrorisme’ de strijd verliest:
die oorlog wakkert net het terrorisme aan! Europese specialisten in
defensie zeggen dat verdachtmaking van moslims in eigen land, net als
de oorlog in Irak of Afghanistan, nog meer olie op het vuur gooit.
Sommige mensen leefden al lang in verdrukking maar dachten vroeger
nooit aan geweld om voor een beter leven of een andere wereld te vechten. Nu merken ze hoe genadeloos de ‘Oorlog tegen het Terrorisme’ hun
medemensen met hetzelfde geloof en dezelfde huidskleur treft, en sommigen worden zo radeloos dat ze de stap doen naar tegengeweld. De
Oorlog tegen het Terrorisme maakt nieuwe terroristen. Daden van terrorisme waren al tientallen jaren aan het dalen, maar in 2004 zijn ze in
één klap verdriedubbeld.
Wat dan wel doen? Met mensen zoals bin Laden van Al Qaeda valt
moeilijk te praten, akkoord. Maar dat moslimterrorisme vindt een voedingsbodem in de situatie van de moslims wereldwijd, zegt professor Rik
Coolsaet. Ze voelen zich door het Westen slecht behandeld, buitenspel
gezet. Het gevoel leeft dat ze al tientallen jaren vernederd worden. Er
was eerst de kolonisatie, later de westerse steun aan bevriende dictators:
Saddam Hoessein – maar ook de Taliban in Afghanistan kregen politieke
steun en wapenleveringen! De oliebelangen en de militair strategische
ligging van veel moslimlanden waren het enige wat telde. Werkloosheid,
armoede, onderdrukking, ellende voor de bevolking waren het gevolg.
De Oorlog tegen het Terrorisme maakt dat gevoel alleen maar sterker, en
ze vinden elkaar nu meer en meer in een religieuze strijd tegen de westelijke vijand.
Dictator Saddam Hoessein,
Irak
73
Een beter idee is: hun noden leren kennen en begrijpen, met hun vertegenwoordigers praten, handel drijven, culturele en wetenschappelijke
contacten opbouwen, de democratie bevorderen, de armoede en de
onderontwikkeling helpen bestrijden. De oorzaken van het conflict aan-
De wereldwijde samenleving
3
pakken. Vijandbeelden afbouwen: bij onszelf, bij de politici, in de media.
En grootmachten moeten niet langer antwoorden met wraakacties, maar
de fout ook bij zichzelf zoeken: het egoïsme van de oliebelangen, de
steun aan dictators. Om op het terrorisme een Cultuur van Vrede en
Geweldloosheid als antwoord te geven, zal nog heel veel werk aan de
winkel zijn.
Oplossing voor Irak: VN-vredesoperatie vredesopbouw
Irak is hét schoolvoorbeeld van een domme Oorlog tegen het
Terrorisme. Zoals we al eerder zegden: steun aan het terrorisme van Al
Qaeda was maar een drogreden voor Bush om Irak binnen te vallen. 1/6
van de bevolking is nu op de vlucht, de helft binnen Irak, de helft naar
het buitenland. De VN-sancties tegen Saddam (1991-2003) hebben
vooral de bevolking getroffen: 1,5 miljoen mensen verloren het leven
door ondervoeding en slechte medische zorgen. Elke dag sinds het ‘einde
van de oorlog’ vallen er nog tientallen doden: de Amerikaanse bezetting
is voor terroristische groepen juist dè gelegenheid om volop toe te slaan.
Een plan voor terugtrekking van de Amerikaanse en Britse troepen is er
niet, nochtans is het dàt wat de bevolking wil. Die landen geven natuurlijk niet graag hun belangrijke militaire basissen op. En dan hebben ze ook
geen invloed meer op de Iraakse regering en dus op de oliebelangen.
(Uit een krant van maart 2007)
Hoeveel Irakezen zijn omgekomen sinds het land in 2003 door
Amerikaans-Britse troepen werd binnengevallen? De Iraakse
minister van Volksgezondheid spreekt van 150.000 slachtoffers van terreurdaden, gevechten en moord. Maar gemiddeld vinden elke dag 75 tot 80 mensen de dood. Een studie in
het Britse medische tijdschrift Lancet had het over 655.000
burgerslachtoffers in Irak tussen maart 2003 en juli 2006.
Wat wél nodig is: een grote VN-vredesoperatie van vredesheropbouw,
na de terugtrekking van de bezettingstroepen. De VN moet in Irak verzoening tussen de bevolkingsgroepen helpen tot stand brengen, met
onder meer een waarheidscommissie voor oorlogsmisdaden. Er moet een
grote vredesconferentie komen samen met de buurlanden, want vele
van hen hebben een vinger in de gewelddadige pap in Irak. De economie moet hersteld worden en het land moet terug baas worden over zijn
eigen olie en de inkomsten daaruit. Van wie komt dat plan? Van een
Amerikaan: Dennis Kucinich, een van de kandidaten van de Democraten
bij de komende presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten (2008)!
74
De wereldwijde samenleving
3
Idee
• Folteren om belangrijke informatie over de terroristische vijand
los te krijgen: wat vind jij? Surf naar de website van Amnesty
International: www.aivl.be
75
De wereldwijde samenleving
3
14. Andere internationale hoofdrolspelers en organen
"Europa is belangrijk omdat
vrede belangrijk is. Ik hoop
dat Europa ook iets kan betekenen voor de solidariteit
tussen het rijke Noorden en
het arme Zuiden."
Dat waren de woorden van
Axelle Red, die mocht zingen
op het mega concert om de
50ste verjaardag van de
Europese Unie te vieren (50
jaar Verdrag van Rome).
Naast de VN zijn er andere spelers op het toneel die een grote rol kunnen spelen voor vrede. We overlopen er enkele, vooral deze waar België
mee in zit. En daarna komen enkele belangrijke internationale rechtbanken aan bod.
De OVSE, Organisatie voor Veiligheid en
Samenwerking in Europa (Engels: OSCE)
Hier zitten de Oost- en West-Europese landen in, plus de Verenigde
Staten en Canada: 55 staten die samenwerken op militair, economisch en
humanitair gebied. Vroeger ging het vooral over de controle op de mensenrechten achter het ‘IJzeren Gordijn’: d.w.z. wat toen Oost-Europa en
de Sovjet-Unie was. Het nuttigste werk van de huidige OVSE is: tijdig
spanningen opsporen en voorkomen dat ze in geweld uitbarsten. Dàt is
nu wat men noemt: ‘preventieve diplomatie’, vooràf optreden! Dat doet
de OVSE vooral in spanningshaarden in landen van de voormalige
Sovjet-Unie. Hoe? Door hulp bij democratische verkiezingen (OVSEwaarnemers waken erover of het wel eerlijk gebeurt) en geduldige
onderhandelingen door diplomaten achter de schermen, ver van de
media.
In 2003 hielp de OVSE bijvoorbeeld bij controle van de verkiezingen in
Georgië. De waarnemers zagen dingen die niet door de beugel konden,
en speelden dit door aan de buitenwereld. Wees maar zeker dat geen
enkel land zo’n openlijke afkeuring graag meemaakt! Ook hielp de OVSE
bij de onderhandelingen over de conflicten in Moldavië. Zonder de OVSE
had het hier zeker oorlog geweest, omdat een stuk (Transnistrië) zich wil
afscheiden. Sommigen vinden dat de OVSE zich te veel richt op conflicten in ex-Sovjet-landen: naast Zuid-Ossetië dat zich van Georgië willen
afsplitsen, hield de OVSE zich inderdaad ook bezig met NagornoKarabach (in Azerbeidjan), Kazachstan, Oekraïne, Kirgizië… Ook in
Kosovo (zie hoofdstuk 11) zoekt de OVSE mee naar een oplossing voor
het conflict. Op veel plaatsen heeft de OVSE zo de geweldloze overgang
naar een democratischer samenleving een stuk vooruit geholpen. Maar
er zijn ook min of meer gewelddadige conflicten in West-Europa: NoordIerland, Spanje (Baskenland) en Corsica (Frankrijk), en daar zie je de
OVSE niet.
76
De wereldwijde samenleving
3
Een OVSE waarnemer controleert of de verkiezingen in Servië eerlijk
verlopen (januari 2007)
OSCE/Urdur Gunnarsdottir
Toch mogen we blij zijn met het werk van de OVSE. Alleen is het schandalig dat deze organisatie zo weinig personeel (secretariaat, diplomaten…) en geld krijgt. Zeker in vergelijking met puur militaire organisaties
zoals de NAVO. Want de OVSE werkt heel nuttig en vooral: vooraf!
Voorkomen is toch beter dan genezen (lees: pas als ergens het oorlog is,
een land bezetten met een NAVO-leger om vrede terug te brengen, met
veel doden en veel kosten tot gevolg). De OVSE is de grootste regionale veiligheidsorganisatie ter wereld. Andere zijn: de Arabische Liga, de
Afrikaanse Unie, en er is ook de Raad van Europa, die zich vooral bezighoudt met rechtszaken over de mensenrechten, en die een kleiner aantal lidstaten bestrijkt.
Onze Europese Unie
De Europese Unie (EU) was een schitterend vredesidee: na de Tweede
Wereldoorlog besloten de politici om de vroegere aartsvijanden Frankrijk
en Duitsland, samen met de buurlanden, economisch zo met mekaar te
laten samenwerken dat ze nooit meer oorlog zouden voeren onderling.
Zo werd de EU een sterke medespeler op het toneel. Steeds meer landen
wilden meedoen met dat economische succes. Maar dan moesten ze een
‘prijs’ betalen: meer democratie, meer mensenrechten in eigen land.
Griekenland bijvoorbeeld stopte met de vervolging van gewetensbezwaarden of dienstweigeraars (mensen die geen legerdienst willen doen
omdat ze geen medemens willen doden). Turkije zou ook graag lid worden,
77
De wereldwijde samenleving
3
hoewel andere landen tegenspartelen. Ook de Turken zullen minstens
die tegenprestatie inzake mensenrechten moeten doen: weer een stukje
vredescultuur dat zo ook daar hopelijk wordt toegevoegd. En dan wordt
oorlog tussen de oude vijanden Griekenland en Turkije ook weer wat
onwaarschijnlijker.
Er zijn ook nadelen, gevaren. Sommigen willen dat de EU een eigen leger
krijgt. Waar is dat voor nodig? Om ook een beetje politieman van de
hele wereld te gaan spelen en militair een tegengewicht te vormen voor
de machtige Verenigde Staten? En waar dient dat leger dan voor? Voor
de mensenrechten, voor het bestrijden van het terrorisme wereldwijd…
ofwel: om ergens te kunnen gaan vechten als daar de Europese economische belangen in gevaar zijn? Dat laatste vreest de vredesbeweging.
Een nieuw leger veroorzaakt ook weer een nieuwe, peperdure wapenwedloop: geld dat beter naar vredesdoeleinden zou gaan, en naar het
afbouwen van de oorzaken van geweld. Er ging een nieuwe ‘Europese
Grondwet’ komen die onder meer dat Europees leger mogelijk maakte.
Maar die is voorlopig op de lange baan geschoven omdat de bevolking
van Frankrijk en Nederland de grondwet afkeurde – om diverse redenen.
Spijtig trouwens dat die Grondwet, die er misschien later in een andere
vorm toch komt, niet spreekt over het afbouwen van de atoomwapens:
Frankrijk en Groot-Brittannië hebben die nog altijd. Of over radicaal kiezen voor andere middelen dan militair geweld, als ‘oplossing’ voor conflicten.
Een ander nadeel is de onevenwichtige handel die de EU bedrijft ten
opzichte van de Derde Wereld. De EU is heel machtig en gebruikt die
macht soms ten voordele van de vrede (zie hierboven), maar soms ook
ten nadele van de vrede.
(Uit krantenberichten, april 2007)
De visserijakkoorden tussen Europa en Afrika blijken de visvoorraden te plunderen en de lokale vissers kapot te maken.
En het Europese landbouwbeleid ruïneert kleine boeren elders
in de wereld met supergoedkoop Europees voedsel. De
akkoorden die op stapel staan, zijn nadelig voor 75 partnerlanden uit Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan.
Boeren in Kenia roepen Duitsland op om als voorzitter van de
EU de ‘oneerlijke’ handelsakkoorden tegen te houden. Ze vrezen voor grotere armoede als gevolg van de economische
akkoorden (EPA's) waarover de EU en Afrika onderhandelen.
78
De wereldwijde samenleving
3
De Keniaanse boeren wijzen op de financiële steun die Europa
aan zijn eigen boeren geeft: "We vrezen dat onze producten
de concurrentie met zwaar gesubsidieerde producten uit
Europa niet aankunnen, als het EPA ondertekend wordt".
Boeren in Kenia en veel andere ontwikkelingslanden krijgen
geen subsidies en hebben hoge kosten.
De NAVO: Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Engels:
NATO, Frans: OTAN)
Dit militaire bondgenootschap met daarin de Verenigde Staten, Canada
en veel Europese landen, dateert nog van de Koude Oorlog tussen het
Westen en het Oostblok: Oost-Europa en de Sovjet-Unie. Die oude vijand is weg, maar de NAVO heeft zichzelf niet afgeschaft, integendeel.
Men ging op zoek naar nieuwe taken die wel vredevol klinken: "zorgen
voor stabiliteit, tegengaan van verspreiding van chemische en atoomwapens en van de drugshandel en de dreiging met massavernietigingswapens door ‘schurkenstaten’ aanpakken". Daar hoort bij dat de NAVO nu
vindt dat ze overal ter wereld mag ingrijpen. Het kernwapen blijft behouden, de NAVO bouwt ‘snelle interventiemachten’ uit en sleutelt aan
steeds betere, peperdure wapens.
De NAVO voert soms militaire vredesopdrachten uit die ze krijgt van de
VN, zoals ISAF in Afghanistan vanaf 2003 (zie hoofdstuk 12). Heel soms
doen troepen van enkele EU-lidstaten dat onder EU-commando ook wel
eens (verkiezingen Congo, 2006: hulp aan de VN-MONUC-operatie).
Enkele vroegere Oostblok landen zijn nu ook lid van de NAVO geworden en zijn dus (hopelijk) nooit geen vijanden meer.
Mooi, maar de vredesbeweging denkt daar allemaal het hare van. Met
dezelfde bedenkingen als hierboven, over een eventueel EU-leger. Liever
voorkomen dan genezen, militair ingrijpen dient trouwens dikwijls enkel
voor de eigen westerse belangen. Ook vreest de vredesbeweging dat de
NAVO zich stilaan wil opdringen als wereldwijde veiligheidsorganisatie in
de plaats van de VN, en dat ze militair wil optreden zelfs zonder de toestemming van de Veiligheidsraad. Een nieuwe ‘wereldorde’ onder leiding
van slechts enkele westerse grootmachten, in plaats van de wereldorde
van de VN met àlle landen samen: ontoelaatbaar! Volgens de vredesbeweging werkt de NAVO de Cultuur van Vrede en Geweldloosheid tegen,
in plaats van de vrede vooruit te helpen.
79
De wereldwijde samenleving
3
Internationale rechtbanken
Dictators én democratische regeringen schenden mensenrechten, landen
hebben af en toe grensgeschillen, vallen soms andere landen aan. Des te
meer ze beseffen dat niet alles zomaar ongestraft kan gebeuren, des te
langer zullen ze nadenken of zich inhouden. We overlopen enkele internationale rechtbanken.
Het Internationaal Strafhof
Deze rechtbank zetelt sinds 2002 in Den Haag en werkt nauw samen
met de VN. Ze dient voor het vervolgen van personen verdacht van volkerenmoord, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. 97
landen hebben het verdrag over samenwerking met het Strafhof getekend en goedgekeurd in hun parlement. De Verenigde Staten niet: zij
willen niet dat hun soldaten of militaire leiders in het buitenland vervolgd
worden voor oorlogsmisdaden, dat zullen ze desnoods wel zelf doen in
eigen land. Erger is dat de Verenigde Staten een aantal landen liet beloven nooit een Amerikaan aan het Strafhof uit te leveren. In ruil krijgen
die – meestal arme – landen ontwikkelingshulp of andere steun. Een
ander probleem is dat vervolging in het ene conflict wel gebeurt, in het
andere dan weer niet: wat met bijvoorbeeld de duidelijke oorlogsmisdaden en schendingen van mensenrechten in Tsjetsjenië (Rusland),
Colombia, Israël en Tibet (China)?
(Uit een krant van april 2006)
Het Internationaal Strafhof liet Thomas Lubanga Dyilo aanhouden wegens het inzetten van kindsoldaten in Oost-Congo.
Hij werd overgebracht naar het Internationaal Strafhof in Den
Haag en wordt verdedigd door de Gentse advocaat Jean
Flamme.
(Uit een krant van december 2006)
De aanklager van het Internationaal Strafhof meldt aan de
Veiligheidsraad dat het onderzoek naar de internationale misdaden in Darfour (Soedan) bijna klaar is. De Veiligheidsraad
had die kwestie voor het Strafhof gebracht. De aanklager heeft
in 17 landen meer dan 100 getuigen aan het woord gehoord.
Speciale rechtbanken
Na sommige oorlogen kwamen er aparte rechtbanken om de oorlogsmisdaden te onderzoeken en schuldigen te straffen: het Rwanda tribunaal,
het Joegoslavië tribunaal, het Speciaal VN-tribunaal voor Sierra Leone…
80
De wereldwijde samenleving
3
Bedoeling is niet alleen te straffen, wat op zich nuttig is als voorbeeld om
andere mogelijke oorlogsmisdadigers af te schrikken. Ook is het berechten van oorlogsmisdadigers een moment in het verwerkingsproces van
de slachtoffers of hun nabestaanden. En dat is nodig om ooit tot vergeving of verzoening te kunnen komen.
(Uit een krant van februari 2006)
Charles Taylor, ex-president van Liberia, heeft zich in de jaren
90 schuldig gemaakt aan vreselijke schendingen van de mensenrechten. Er was toen een bloedige oorlog waarin ook buurland Sierra Leone betrokken was. In 2003 vaardigde het
Speciaal VN-tribunaal voor Sierra Leone een aanhoudingsbevel uit. Taylor was op de vlucht in Nigeria. De daar in 2006
democratisch verkozen presidente Ellen Johnson-Sirleaf
besliste hem uit te leveren. Een VN-helikopter bracht hem
naar Sierra Leone. Hij zal het eerste Afrikaanse staatshoofd
zijn dat berecht wordt voor misdaden tegen de mensheid.
Het Internationaal Gerechtshof van Den Haag
Niet te verwarren met het Strafhof hierboven, dat in dezelfde stad zetelt.
De rechters zijn benoemd door de VN en de Veiligheidsraad. Het Hof
oordeelt over geschillen tussen staten, als die hun conflict samen voorleggen aan de rechters. Bijvoorbeeld over de vraag of de NAVO-bombardementen op Joegoslavië tijdens de Kosovo-crisis een overtreding
van het internationaal recht waren. En de rechters antwoorden ook op
vragen van de VN of een van haar onderdelen. Zo ging het in 1996 over
de vraag of het hebben van en dreigen met atoomwapens toelaatbaar
was. De rechters oordeelden bij meerderheid van niet! Een overwinning
voor de vredesbeweging, maar de kernmachten leggen dit ‘advies’ (het
is geen echte ‘veroordeling’) rustig naast zich neer… Een ‘advies’ verplicht dan ook tot niets.
De Verenigde Staten deden in 1986 ook niets nadat het Hof Nicaragua
in het gelijk had gesteld. Dat land had geklaagd over het feit dat de CIA
illegaal mijnen had gelegd in zijn havens om de ‘contrarebellen’ (vrienden van de Amerikanen) te steunen. En Iran weigerde in 1980 in te gaan
op het verzoek van het Hof om Amerikanen vrij te laten die in de overvallen Amerikaanse ambassade in Teheran gegijzeld waren. In 2004
bepaalde het Internationaal Gerechtshof dat de zogenoemde ‘veiligheidsmuur’ die Israël bouwt op de Westelijke Jordaanoever, in strijd is
met het internationale recht en daarom afgebroken moet worden. De
81
De wereldwijde samenleving
3
bouw ging gewoon door. Israël wil met die gigantische muur de
Palestijnen buitenhouden uit bezette gebieden waar veel Israëli wonen,
en zo terroristen weren.
(Uit de krant van 27/2/2007)
14 jaar nadat Servië door Bosnië was beschuldigd van volkerenmoord tijdens de Bosnische oorlog (1992-1995), heeft het
Internationaal Gerechtshof een uitspraak gedaan. De rechters
stelden vast dat de Bosnische Serviërs militaire en financiële
steun kregen vanuit Servië. En dat er massale moordpartijen
plaatsvonden in Bosnië, daarvoor bestaan overweldigende
bewijzen. Maar het Hof is er niet van overtuigd dat die moorden gebeurden ‘met de bedoeling om de Bosnische Moslims
als groep helemaal of gedeeltelijk uit te roeien’. De moord op
7.000 mannen in Srebrenica door het Bosnisch-Servische
leger: dat was wèl volkerenmoord. Maar volgens de rechters
was niet bewezen dat die slachtpartij gebeurde door Servische
staatsorganen, of ‘op bevel of onder de leiding van’ Servië. De
families van de tienduizenden moslims die omkwamen tijdens
de oorlog, keken uit naar een veroordeling als uiteindelijke
‘gerechtigheid’. Servië riskeerde op termijn miljarden euro’s
schadevergoeding te moeten ophoesten. Niets daarvan dus.
82
De wereldwijde samenleving
3
Idee
• www.osce.org is de website van de OVSE. Zoek daar eens
hoe de OVSE werkt: een secretaris-generaal, elk jaar een
andere voorzitter (wie was dat in 2006? Juist: België!), een
Hoge Commissaris voor de Nationale Minderheden… Ook
in de pers vind je geregeld verwijzingen naar de OVSE.
Heeft de OVSE ook zoiets als militaire blauwhelmen?
• Probeer over enkele van de probleemlanden die genoemd
werden uit te vissen hoe het daar intussen staat met het conflict en met de democratie – m.a.w. : met de stappen naar
een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Gebruik het internet of pluis enkele weken de krant uit!
• Bespreek met je ouders of je vrienden: moet België, als lid
van de NAVO, braaf blijven knikken over de kernwapens van
de NAVO? Of op tafel kloppen en vernietiging van die
wapens eisen?
83
De wereldwijde samenleving
15.
3
Wat denkt de pacifistische vredesbeweging daarover?
"Omdat oorlogen beginnen
in het denken van de mens,
is het in het denken van de
mens dat de verdedigingswerken van vrede opgebouwd moeten worden."
(Oprichting UNESCO, 1945)
Beetje raar: in de vorige hoofdstukken ging het heel veel over ‘militaire
vredesoperaties’ - maar wij praten hier toch over het ‘VN-decennium
voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid’? Tijd om nog even diep
na te denken. Dat doen we samen met de vredesbeweging, meer
bepaald de ‘pacifisten’: want voor dat deel van de vredesbeweging is
geweldloosheid de basis van alles. En dat lijkt toch het beste in de lijn te
liggen van ‘het decennium’, niet?
De héle vredesbeweging bekijkt militaire ‘vredes’operaties met een zeer
kritisch oog, redenen zijn er meer dan genoeg. Maar moet ‘een beetje
geweld’ desnoods niet kunnen? We stelden enkele kritische vragen aan
Jan Van Criekinge van de Vlaamse pacifistische vredesorganisatie
‘Vredesactie’.
Wat is pacifisme, wat is antimilitarisme?
Jan Van Criekinge: "Pacifisme gelooft in de kracht van geweldloosheid om conflicten op te lossen zonder dat de partijen zich achteraf
‘winnaar’ of ‘verliezer’ voelen. Niet altijd simpel! Mensen grijpen nu
eenmaal vaak naar geweld omdat ze zich machteloos voelen of
geen andere uitweg zien. Of omdat ze nooit hebben gehoord over
een ander middel dan geweld. Geweldloosheid vraagt een grote
inzet en activiteit. Het is dus helemaal niet ‘passief afwachten of je
laten doen’, integendeel! Een pacifist is dus iemand die principieel
geweld afwijst als een ‘oplossing’ voor gewelddadige conflicten. En
die zelf actief op zoek gaat naar betere middelen die veel meer
kans maken op een blijvende oplossing - zonder vooraf zeker te zijn
dat het gaat lukken."
Is het dan iets anders dan antimilitarisme?
"Antimilitarisme is: zich afzetten tegen het ‘militarisme’. Dat is een
politieke stroming waarbij heel veel wordt verwacht van alles wat
‘militair’ is, overal in de samenleving. Dikwijls zullen dictatoriale landen sterk militaristisch zijn, maar ook in democratische landen is militaristisch denken een belangrijk probleem - denk maar aan de huidige aanpak van de Verenigde Staten in de oorlog in Irak.
Militarisme gaat ook samen met een strakke hiërarchie (leiders en
ondergeschikten); en met de economische belangen die ermee
samenhangen, bijvoorbeeld de belangen van de wapenindustrie.
Antimilitaristen zullen zich hiertegen afzetten omdat ze een andere
samenleving willen. Antimilitaristen zijn niet noodzakelijk allemaal
pacifisten, maar het omgekeerd is moeilijk denkbaar."
84
De wereldwijde samenleving
3
Wat is vrede?
"Heel moeilijke vraag! Simpelweg zou je kunnen zeggen: vrede is
de afwezigheid van oorlog. Maar daarmee zullen maar weinig
pacifisten tevreden zijn. Voor een echte toestand van ‘vrede’ is veel
meer nodig dan ‘geen oorlog’. Vrede betekent ook: rechtvaardigheid, respect voor de mensenrechten en ecologische overwegingen,
democratie, kortom de idealen van de Franse revolutie: vrijheid,
gelijkheid en broederlijkheid. Dat is natuurlijk een ideaalbeeld. Als
pacifisten over vrede spreken, bedoelen ze meestal ook dat de oorzaken van gewapend conflict weggenomen worden: onrecht,
onderdrukking, armoede…"
Een bevolking met een militaire vredesoperatie bevrijden van een bloedige
dictator moet toch kunnen - op voorwaarde dat het gebeurt onder de leiding van de VN en met respect voor het internationaal recht?
"Op het eerste gezicht lijkt dat zo. Revolutionaire groepen vinden
ook dat de gewapende ‘bevrijdingsstrijd’ oké is om een onderdrukker omver te werpen. En volgens het internationaal recht mag de VN
met de wapens optreden binnen het kader van het VN-handvest.
Maar als pacifist heb ik het daar heel moeilijk mee. Neem je eenmaal je toevlucht tot militair geweld (zelfs in een door de VN goedgekeurde ‘humanitaire’ militaire vredesoperatie), dan weet je wel
waar je begint, maar niet waar het eindigt. Geweld lokt nu eenmaal
tegengeweld uit en binnen de kortste keren is je VN-troepenmacht
een partij in het conflict zoals al de anderen. En waar olifanten vechten, wordt het gras vertrappeld, de burgerbevolking is meestal het
grootste slachtoffer. Conflicten zitten meestal ingewikkelder in elkaar
dan het simpele zwart-witdenken van ‘goeden’ en ‘slechten’. En er
zullen altijd verliezers zijn die op wraak en vergelding zinnen. In
Afrika zijn er genoeg voorbeelden van dictatoriale regimes die
gewelddadig werden bestreden door groepen - die, eenmaal ze
zelf aan de macht kwamen, zich maar moeilijk konden ontdoen van
dat militaristische denken."
Wat dan wel?
"Er bestaat natuurlijk geen ‘wondermiddel’ om dictatoriale regimes
onder druk te zetten. Maar met een doordacht geheel van buitenlandse druk (bijvoorbeeld het bevriezen van de banktegoeden van
de elite; economische sancties; steun aan de democratische oppositie) en binnenlands geweldloos verzet is veel meer mogelijk dan je
denkt. Vergeet ook niet dat een gewapende vredesoperatie zelden
85
De wereldwijde samenleving
3
vanuit puur ‘humanitaire’ overwegingen gebeurt, maar meestal verborgen economische bedoelingen inhoudt."
Politie is in onze democratie nodig om burgers te beschermen. Zou
het niet ideaal zijn dat er bij de VN een politiemacht klaar staat om
als het moet ergens de orde te gaan handhaven, burgers te beschermen of te bevrijden en de ‘daders’ onschadelijk te maken?
"In een rechtsstaat kan je waarschijnlijk niet zonder goed opgeleide
politiemacht om de belangen van alle burgers te beschermen, ook
de zwakste groepen in een samenleving. Die politie moet dan wel
altijd onder democratische controle staan en zo beperkt mogelijk blijven - geen ‘staat in de staat’ worden. De overheid heeft normaal
gesproken het ‘geweldmonopolie’ (= als enige geweld mogen
gebruiken, nvdr). Dat is althans het ideaal, want in hoeveel landen
werkt een politiemacht op die manier? Machtsmisbruik, omkoperij,
schendingen van mensenrechten komen ook in democratische landen voor, lees er de Amnesty International Jaarboeken maar op na.
Maar ik vind dat je deze vergelijking niet mag doortrekken naar het
internationale niveau, daar gaat het niet om individuele mensen
maar om staten die zich ertoe verbonden hebben om verplichtingen
na te komen, ook tegenover hun eigen burgers."
"In de VN zit je natuurlijk met een enorm manke democratie, de VN
blijft een groepering van staten, niet van burgers. Volgens het internationaal recht blijft ‘oorlog’ ook nog altijd een toelaatbaar middel
om conflicten tussen staten te regelen, zolang de partijen het geldende oorlogsrecht respecteren en burgers niet als doelwit gebruiken. Maar als pacifist zoek je naar andere middelen om internationale conflicten te regelen op een niet-gewelddadige manier: al te
gemakkelijk wordt gezegd dat alle diplomatieke middelen zijn uitgeput en dat er dus geen andere mogelijkheid meer overblijft dan
de militaire. Maar is dat wel zo? En welke kans op slagen en op
duurzame vrede bieden die militaire middelen dan wel? En welke
internationale belangen (strategische ligging, grondstoffen, handelsrelaties) spelen achter de schermen mee om ergens al dan niet militair tussen te komen? Een gewapend conflict is ook nooit een toestand waarbij de tussenkomende partijen totaal ‘onschuldig’ van buitenaf staan toe te kijken. Dikwijls is de brandblusser ook de
(mede)brandstichter."
86
De wereldwijde samenleving
3
Ik neem aan dat je bedoelt dat ze dikwijls zélf mee het geweld hebben veroorzaakt, bijvoorbeeld door wapenleveringen. Toch nog
even doorgaan op de vergelijking. Wie een misdrijf pleegt wordt
met hulp van de politie voor de rechter gebracht. In een democratie
werkt dat vrij goed. Zou zoiets ook niet op internationaal vlak moeten kunnen? Een internationale VN-politie grijpt dan in bij misdaden
tegen de menselijkheid (bijvoorbeeld volkerenmoord), overtredingen
van het internationaal recht (een buurland aanvallen, overtreden van
internationale verdragen zoals over de niet-verspreiding van kernwapens...) en brengt de overtreders voor het Internationaal
Strafhof…
"Of het gerecht in democratische landen goed werkt, is maar de
vraag. Bepaalde groepen lopen een veel groter risico om voor de
rechter gebracht te worden. Dat is ook te merken aan de samenstelling van onze gevangenisbevolking. Terwijl anderen met de hulp
van dure advocaten uit de handen van het gerecht kunnen blijven tot
de zaak is ‘verjaard’. Op internationaal niveau is dit nog veel moeilijker, omdat er nu eenmaal geen democratisch ‘wereldbestuur’ is.
Gelukkig bestaat het Internationaal Strafhof nu wel, maar een aantal
machtige landen (waaronder de Verenigde Staten) blijft het boycotten omdat ze vrezen zelf te worden aangeklaagd… Staten zijn misschien nog veel meer ongelijk (in macht en rijkdom) dan burgers dat
zijn. Bepaalde grove schendingen van de mensenrechten worden
door het Hof uitgespit en de schuldigen bestraft, maar heel veel
gelijkaardige zaken zullen nooit voor de rechtbank komen. Waarom
niet? Omdat er te veel belangen op het spel staan en sommige landen er alle belang bij hebben dat hun aandeel (wapenhandel, economische banden) in het conflict buiten beeld blijft. Iran krijgt terecht
veel kritiek omwille van zijn atoomprogramma, maar hoe geloofwaardig zijn de grootmachten in de Veiligheidsraad die zelf atoomwapens bezitten en ze nog gaan moderniseren? Of de Verenigde
Staten die een juridisch schandaal als de Guantanamo gevangenis
blijven verdedigen? In een ideale wereld zou een dergelijk Strafhof
inderdaad veel kunnen betekenen, maar met de huidige machtsverhoudingen in de wereld zou het al vlug een afspiegeling worden
van die ongelijkheid…"
Darfour: door het geweld moesten humanitaire hulpverleners zich
terugtrekken, ten koste van de vluchtelingen en de bevolking. Het
wachten is op de toelating van de president voor een internationale
87
De wereldwijde samenleving
3
troepenmacht. Hij zou dat aanvaarden, mits het Afrikaanse soldaten
zijn, met VN-steun van louter financiële en technische aard. Heel de
internationale gemeenschap wacht trouwens ongeduldig op zijn toelating voor de komst van de VN-vredesmacht. Wat vindt de pacifist
daarvan?
VN-personeel in Darfour, tijdens een ontmoeting van de VN met de
leiders van de vredesmissie van de Afrikaanse Unie
UN Photo/Fred Noy
"Niemand ontkent dat de toestand zeer ernstig is, maar ook erg
ingewikkeld en veel meer dan het zwart-witverhaal dat helaas onze
media overheerst. Darfour is al jarenlang een zwaar verwaarloosde
en totaal verarmde (droogte!) Sahelstreek die nooit op veel belangstelling van de leiders in de hoofdstad heeft kunnen rekenen. Een
militaire oplossing bestaat gewoon niet. En of een VN-vredesmacht
daar veel zou kunnen aan veranderen, durf ik te betwijfelen, zeker
niet als de regering van Soedan van geen vredesoperatie wil weten.
Een ‘vredesmacht’ zou heel gemakkelijk zelf een partij in het conflict
worden. En bovendien gedwongen worden om een kant te kiezen
in de ingewikkelde situatie van wisselende coalities en lokale belangen. De burgerbevolking is het grootste slachtoffer in dit machtsspel.
Want ook de ‘internationale gemeenschap’ gaat niet vrijuit: Soedan
doet goede zaken met China (olie!), maar ook de westerse landen
willen niet te hard tegen het regime ingaan omdat het land zo veel
te bieden heeft en ze niet alles aan China willen overlaten. Sancties
die de echte verantwoordelijke militairen treffen, zijn er nog altijd
88
De wereldwijde samenleving
3
niet en aan een samenhangende diplomatiek-economische aanpak
ontbreekt het volkomen. Wie denkt dat een ‘humanitaire’ militaire
VN-vredesmacht dat allemaal kan oplossen, verwacht wel heel veel
van militairen!"
(Dit interview werd afgenomen op 7 mei 2007).
Er is geen wondermiddel, hoogstens…
Ook in hoofdstuk 11 zegden we al dat internationale gewapende ‘vredesoperaties’ dikwijls mislukken. De tussenkomende troepen worden
voor één of beide partijen een bijkomende vijand, het probleem wordt
dikwijls alleen maar nog erger, en het onderliggende conflict blijft na de
vredesoperatie onopgelost sudderen.
Tussenkomen in een conflict zou veel beter bestaan uit hulp aan de daar
aanwezige vredeskrachten, verzoeningsgezinde groepen, democratische
spelers op het toneel - hoe machteloos die op dat moment ook zijn. Die
hulp kan allerlei vormen aannemen, onder andere sterke internationale
contacten, financiële steun, uitwisselingen. Ter plaatse kan die hulp ook
gebeuren door buitenlandse opgeleide vredeswerkers, niet-militairen, die
naar het gebied komen op vraag van die plaatselijke vredesgezinde groepen die de democratisering en verzoening willen in gang zetten. In diverse landen werkt men aan een opleiding voor dat soort ‘vredeswerker’:
o.a. in Duitsland en Nederland.
En de Peace Brigades International sturen vrijwilligers naar conflicthaarden om daar, als goed zichtbare buitenlander, bedreigde mensen dag en
nacht te begeleiden. Vakbondsleiders, mensenrechtenactivisten enz.
lopen dan minder kans vermoord te worden, want de Peace Brigades
hebben ook een wereldwijd netwerk dat dan direct diplomaten, ambassades en regering bestookt met protesten. En dat werkt!
Belangrijk bij dat soort buitenlandse ‘geweldloze tussenkomst’ is dat
beschuldigingen en vijandbeelden achterwege blijven: niet spreken van
‘de goeden’ en ‘de slechten’. Wel gaat het erom de bevolking te helpen
om met vallen en opstaan bij ‘de tegenstrever’ een geduldig bekeringsof overtuigingsproces te starten. Zoals Ghandi dat deed in India, met de
Engelse onderdrukker. En lukt dat niet direct, dan is er nog het geduldig
geweldloos ondermijnen van de macht van die tegenstrever: zijn achterban, zijn kiezers bespelen zodat ze hem de macht stilaan ontnemen. Zelfs
89
De wereldwijde samenleving
3
met het middel van de burgerlijke ongehoorzaamheid: stakingen, weigeren belasting te betalen, dienstweigeren in het leger enz.
Zo zijn er al lang sterke contacten tussen Israëlische én Palestijnse vredesbewegingen die elk in hun eigen samenleving het vijandbeeld bestrijden;
of Israëlische dienstweigeraars die liever de gevangenis ingaan dan als
luchtmachtpiloot bommen te gooien op dat andere volk. Veel meer dan wij
weten of in de pers komt, ijveren daar aan beide zijden sterke vredesbewegingen. En die zijn broodnodig: in èlk conflict kunnen de leiders (eventueel dankzij de VN) eventueel een wapenstilstand of vredesakkoord
afsluiten. Maar uiteindelijk levert dat nul komma nul op als het niet ook
gesteund wordt onderaan: door de bevolking. Anders wordt het geen
duurzame vrede en zit het spel binnen de kortste keren terug op de wagen.
In 1986 heeft de bevolking van de Filippijnen de dictator Marcos
geweldloos van de macht verdreven. Hoe? Dat is nooit in de pers gekomen. Maandenlang hadden allerlei groepen zich voorbereid voor
geweldloze acties, door zich te oefenen in en te leren over de geweldloosheid. Vakbonden, studenten- en boerenorganisaties, kerken enz.
werden door twee buitenlanders in die trainingen samengebracht: het
echtpaar Jean en Hildegard Goss-Mayr. Onder grote buitenlandse druk
stond Marcos dan verkiezingen toe… maar zouden die wel eerlijk verlopen? Daarom gingen de trainingen o.a. over rollenspelen voor wat je
moet doen als je ziet dat stemmen worden ‘gekocht’, of als je stembussen ziet gestolen worden, en ander verkiezingsbedrog. Zo konden ongewapende vrouwen door hun beslist gedrag soldaten verhinderen stembussen mee te nemen - geloof het of niet: het is echt zo gegaan. Toen
na de uitslag bekend werd dat er toch gesjoemeld was, ging de bevolking banken boycotten die dicht bij Marcos stonden. Een deel van het
leger nam daarop afstand van Marcos. De kardinaal vroeg het leger de
betogers niet af te slachten. Soldaten kregen bloemen en brood van de
mensen. Na lang praten trokken de tanks terug. De macht van Marcos
was voorbij.
Bij de beruchte treinkaping in Nederland door Molukkers (1977) boden
zich geweldloze vrijwilligers aan om de gegijzelde reizigers te vervangen.
Ze hadden een bladzijdenlang actieplan en een gedragscode om te
onderhandelen en de kaping vreedzaam te beëindigen. Helaas ging de
politie er niet op in en vielen er doden.
90
De wereldwijde samenleving
3
Soms lukt het, maar dikwijls kan men niets anders dan machteloos toezien en wachten tot het ergste voorbij is. Geduld uitoefenen, totdat het
ogenblik rijp is om met geweldloze hulp ter plaatse te gaan. Als het duidelijk is dat militaire vredesoperaties niet helpen en dat die de zaken
alleen maar erger maken, moet men ook niet van geweldloze burgerteams van vredeswerkers verwachten dat ze een wondermiddel zijn.
Maar ze passen wel wonderwel in wat ons hier aangaat: de Cultuur van
Vrede en Geweldloosheid, het prachtidee van het VN-decennium.
Idee
• Zoek op www.peacebrigades.nl in welke landen de Peace
Brigades actief zijn. En hoe je hen kan steunen. (Er is ook een
Belgische afdeling, maar hun website geeft minder info).
91
De wereldwijde samenleving
3
Bijlage
Nuttige links en nog meer info
In elk hoofdstuk vind je nuttige verwijzingen en adressen.
Hier dus enkel nog wat bijkomende info.
Over geweldloos leren omgaan (met elkaar, en in de hele wereld)
2 kanjers van boeken:
•
Pat Patfoort, ‘Verdediging zonder aanval. De kracht van geweldloosheid’,
361 blz., uitg. Jeugd en Vrede, Mechelen, 2006, 20 EURO. Groepen die met
de oefeningen in het boek aan de slag willen, krijgen bij de aankoop van
twaalf boeken gratis een inleiding en een slotsessie. Informatie:
[email protected] en [email protected] of per telefoon:
056/72.68.49 en 050/35.95.62.
•
Evert A. Huisman, ‘Naar een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.
Conflicten geweldloos oplossen’, 496 blz., ISBN 90-6346-115-1, uitg. SVAG,
Postbus 137, 8000 Zwolle (Nl)
Over de onzin van militaire interventie
Humanitaire interventie als noodoplossing? (over de onzin van militair ‘vrede
brengen’):
http://www.vredesactie.be/html/interventiebrochure.htm
Links en organisaties in verband met de VN
Vereniging voor de Verenigde Naties
p/a Faculteit der Rechtsgeleerdheid
Tiensestraat 41
B-3000 Leuven
[email protected]
http://www.vvn.be
De Vereniging voor de Verenigde Naties wil de idealen van de Verenigde Naties
bekendmaken in Vlaanderen en ons bewust maken van het belang van internationale samenwerking voor vrede, welvaart en welzijn en voor de rechten van de mens.
Tijdschrift: Wereldbeeld (5 per jaar).
De Vereniging heeft ook een jongerenwerking: VVN-Youth. Zie
http://www.vvn.be/youth.htm. Je kan lid worden, een enquête invullen over
jouw kennis van de VN, en ook jullie school voorstellen: dan komt de VVN-Youth
er misschien op bezoek.
UNRIC, Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties
Wetstraat 155, Block C2, 7de verd.
1040 Brussel
02/788.84.84
http://www.unric.org/ - je kan Nederlands als taal aanklikken
UNRIC verspreidt informatie en documentatie en zet projecten en activiteiten op
samen met ministeries, de media, NGO’s, onderwijsinstellingen enz. Je krijgt er
informatiemateriaal zoals VN-rapporten en –documenten, persdossiers, posters,
brochures... Er is een bibliotheek met VN-documenten en –publicaties. UNRIC
92
De wereldwijde samenleving
3
behandelt tevens informatieve vragen per telefoon, e-mail (formulier op de website) of post.
De 'Cyberschoolbus' bevat allerlei informatie rond lesgeven over de Verenigde
Naties: http://www.un.org/Pubs/CyberSchoolBus/ (voertaal: Engels)
Het Unesco Platform Vlaanderen
www.unesco-vlaanderen.be/
Dit Platform helpt iedereen in Vlaanderen die informatie zoekt in verband met de
UNESCO: dat is het VN-onderdeel dat bouwt aan een betere toekomst voor
iedereen en de wereldvrede wil bevorderen door internationale samenwerking
op het vlak van onderwijs, wetenschappen, cultuur en communicatie. Het
Unesco Platform Vlaanderen wil ook aan bewustmaking doen rond de idealen
van de UNESCO.
De Vlaamse UNESCO Commissie
Deze brengt specialisten bijeen inzake de typische werkterreinen van de UNESCO: onderwijs, wetenschappen, cultuur en communicatie. De commissie helpt
de UNESCO bij de ontwikkeling van haar programma’s, en helpt de Vlaamse
regering nadenken over standpunten in overlegorganen van de UNESCO of over
te nemen maatregelen in UNESCO-domeinen. Meer uitleg op
http://www.unesco-vlaanderen.be/emc.asp?pageId=248
93