Literatuuronderzoek project de Keerzijde Mart Sander Bente

Project
De Keerzijde
Mart van den Eijnden 2088663
Sander Oerlemans
2077283
Bente van Pinxteren 2082223
Docentbegeleider: Lowie van Doninck
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Inhoudsopgave
1
Informatie
2
Inleiding
3
Literatuuronderzoek
4
Technologieën en Simulaties
5
Conclusie
Literatuurlijst
2
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
1. Informatie
Mart van den Eijnden
2288663
[email protected]
Sander Oerlemans
2077283
[email protected]
Bente van Pinxteren
2082223
[email protected]
Docentbegeleider: Lowie van Doninck
[email protected]
Projectbegeleider: Lieke du Bois
[email protected]
Bedrijf: De Keerzijde
http://www.dekeerzijde.com/
3
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
2. Inleiding
De keerzijde biedt trainingen en workshops op het gebied van ervaringsleren aan
medewerkers uit de zorg. Bij de Keerzijde kan worden ervaren hoe het is om als een patiënt
behandeld te worden. Deze situatie wordt gecreëerd door professionals in te zetten die ook
praktijkervaring hebben in de zorg. Veel medewerkers in de zorg benaderen patiënten op
een manier die als niet prettig kan worden ervaren, dit gebeurt vaak zonder opzet. Na de
trainingen en workshops gaan de werknemers weer gewoon aan het werk bij de betreffende
organisatie. De keerzijde laat het hierna los. Voorafgaand aan dit rapport is er al onderzoek
gedaan naar wat een medewerker voor en na de trainingen en workshops ervaart. De kennis
die een medewerker mee naar de organisatie neemt, wordt deze wel op de gewenste wijze
toegepast in het werkveld?
Om te toetsen en de ondersteunen bij het implementeren van deze opgedane kennis wordt
er in een vervolg stadium een implementatieplan geschreven. In dit rapport wordt een
literatuuronderzoek beschreven naar de verschillende soorten ervaringsleren en wat voor
effecten dit heeft op de gebruikers hiervan. De conclusie van dit rapport geeft antwoord op
de vraag:” Wat is ervaringsleren ,wat is het effect hiervan op zorgprofessionals en hoe
kunnen ze deze kennis toepassen in het werkveld? Het laatste deel van de vraag kan
uitgebreid worden bekeken in het implementatieplan dat geschreven gaat worden.
4
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
3. Literatuuronderzoek
Het onderzoek start met een literatuurstudie naar ervaringsleren en welke technologieën
en/of simulaties er worden gebruikt om te ervaren hoe het is om een zorgvraag te hebben.
3.1
Ervaringsleren
In het komende hoofdstuk gaat het over ervaringsleren. Leren wordt op verschillende
manieren gedaan en veel psychologen hebben hier een mening over. Om af te sluiten wordt
er kort besproken wat het verschil is tussen ervaringsleren en waar er in dit onderzoek op
wordt gericht.
Niet al het leren vindt plaats in formele situaties zoals school. Meestal ontstaat een
leerervaring in het dagelijks leven. Mensen leren op allerlei verschillende manieren,
psychologen zoals Piaget, Maslow, Lewin, Rogers, Erikson, Jung enzovoort hebben allemaal
hun eigen theorie over leren. De meeste van deze theorieën gaan er vanuit dat leren een
cognitief proces is, een proces dat zich binnen de persoon afspeelt. Het meer expliciete of
schoolse kennis uit lesboeken met behulp van een docent. Deze theorieën leggen de basis
bij het verwerven, hanteren en herinneren van objectieve kennis, zoals bijvoorbeeld het leren
van het zenuwstelsel. Zij houden echter geen rekening met het subjectieve bewustzijn van
het leerproces. (Kessel, 1988)
James, Hahn en Dewey zijn enkele grondleggers van het ervaringsleren. Zij gaan ervan uit
dan leren en gedragsveranderingen het resultaat zijn van directe ervaringen. Hahn’s
uitgangspunt is dat mensen kunnen ontdekken door het opdoen van ervaringen, die
ervaringen zijn belangrijk bij de opvoeding. Dewey vond dat het onderwijs meer gericht
moesten zijn via kennis verwerven via doen en ervaren. Lewin ontwikkelde de “experiential
learning method” voor groepen.
Simpel gezegd is ervaringsleren leren door opgedane ervaringen. Leren gebeurt namelijk
niet altijd bewust door kennis die mensen verzamelen maar het gebeurt ook onbewust. Dit
onbewuste uit zich in het feit dat personen achteraf kunnen aangeven dat er door bepaalde
situatie is geleerd, maar op het moment zelf wordt die niet zo ervaren.
Kolb(1984) is een van de psychologen die het leerproces ook meer ziet als ervaringsleren.
Zijn definitie luidt dan ook: ‘’Een proces waarin kennis wordt gecreëerd door de transformatie
van ervaring.’’ (Kessel, 1988, Kolb 1984)
Volgens Kolb is ervaringsleren een holistische theorie op leren omdat het ervaring,
waarneming, kennis en gedrag combineert. Daarom legt hij een verbinding tussen inzicht,
toepassing en de toetsing daarvan in gedrag. Kolb vindt dat ervaringsleren een
fundamentele reactie van mensen is op hun omgeving, en dan niet alleen door hun kennis
maar ook door het eigen handelen. Kolb geeft aan dat de term ‘’ervaring’’ een dubbele
betekenis heeft. Ervaring op een subjectieve manier, het beleven of waarnemen. En op de
objectieve manier in de trant van een gebeurtenis meemaken. Volgens Kolb beïnvloeden
beide betekenissen elkaar. Ervaring is het resultaat van een wisselwerking tussen doelen,
verlangens, behoeften en capaciteiten enerzijds en de omgeving waarin de ervaring zich
voordoet anderzijds. (Kessel, 1988, Kolb 1984)
Wat Kolb vooral bekend maakt is zijn leermodel. Hij zegt dat elk leerproces 2 primaire
dimensies kent. Concreet & Abstract en Actief & Reflectief. Met daarin 4 leerstijlen: dromer,
doener, beslisser en denker. Iedereen heeft een voorkeurstijl. Een dromer analyseert en
denkt abstract. Een doener wil concreet ervaren. Een beslisser wil actief experimenteren. En
een denker gaat waarnemen en overdenken.
Kolb beschrijft leren als een integratief ontwikkelingsmodel, waarin door een wisselwerking
van ervaring, handelen, inzicht en reflectie, een steeds hoger niveau wordt bereikt. Piaget
5
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
(een andere cognitieve psycholoog) geeft meer aan dat leren zich lineair ontwikkelt. Piaget
ziet ervaringsleren ziet als een lager stadium van kennisontwikkeling. (Kessel, 1988, Kolb
1984). De theorie van Kolk is gebaseerd op Piaget, Dewey en Lewin. De leercyclus van Kolb
(1984) een model om vanuit schoolse kennis ervaringskennis te beschrijven. Mensen
denken en doen tegelijkertijd. Dat denken is bij ervaringsleren beeldend en bij expliciete
kennis is dat een gegeven; men weet iets wel of niet. De cyclus begint bij het opdoen van
een ervaring, oftwel iets meemaken. Daarna wordt er nagedacht en gereflecteerd over de
waargenomen ervaring. Dan wordt er abstract nagedacht over het feit in hoeverre de
opgedane ervaring samenhangt met een eerder opgedane ervaring, er ontstaat een
begripsvorming. Ten slotte wordt er geëxperimenteerd en getoetst of de aanpak blijft werken.
Als de gehele cyclus is doorlopen, is er sprake van duurzaam leren. Volgens Kolb blijft het
leren altijd in deze opeenvolging, de start kan wel op een ander punt beginnen, maar de
cyclus blijft rond gaan. (De Vries, 2005)
‘’Experienced based learning’’ stelt dat leren door ervaring de basis is voor onderwijzen en
leren. Deze ervaringen kunnen van vroegere of momentele gebeurtenissen zijn of door
activiteiten van een opleiding. Een belangrijk punt is dat mensen hun ervaringen analyseren
door middel van reflecteren, evalueren en hervormen om zo te zorgen dat eruit hun ervaring
zoveel mogelijk kan worden geleerd. Ervaringsleren is een tegenreactie van leren dan veeluit
door scholen wordt gedaan. Een leraar die bepaalt wat en hoe er geleerd wordt. Experienced
based learning is gebaseerd op een reeks veronderstellingen over het leren van ervaringen
namelijk dat ervaring de basis voor en de stimulans voor het leren is. Ook is ervaringsleren
een holistisch proces, het combineert ervaring, waarneming, kennen en gedrag. Leren is
sociaal en cultureel geconstrueerd, waardoor het wordt beïnvloed door de sociaalemotionele context waarin het zich voordoet. (Andresen, Boud, Cohen, 2000)
Ook andere bronnen maken onderscheid tussen ervaringskennis (persoonlijke kennis) en
schoolse kennis (gesystematiseerde kennis). Ervaringsleren is een situationeel en intuïtief
proces, dat ontstaat vanuit ervaren, meemaken en deelnemen aan een situatie, waarvan de
kennis eerder wordt opgeslagen in beelden dan in woorden. (De Vries, 2005)
Het situationele aspect uit zich in het feit dat een persoon zijn ervaringskennis niet kan
achterhalen, pas als diegene in een situatie komt waarbij diegene de ervaringskennis kan of
moet gebruiken, komt de kennis naar boven. Uit een onderzoek van Eraut, Alderton, Cole &
Senker (1998) kwam naar voren dat als er aan politieagenten en verpleegkundige werd
6
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
gevraagd wat ze in de afgelopen jaren geleerd hadden in hun werk, zij daar niet echt een
antwoord op konden geven. Toen werd gevraagd wat voor verschil er in hun werk zit met nu
en een aantal jaar geleden, konden de werknemers uitleggen wat ze nu wel wisten en
konden en toen nog niet. (De Vries, 2005)
Het intuïtieve aspect van ervaringsleren uit zich in het feit dat bij een situatie de
ervaringskennis wordt toegepast zonder dat hier bewust over wordt nagedacht. Vaak als er
bewust over een handeling wordt nagedacht lukt het juist niet.
Het deelnemen, meemaken en betrokken zijn is wat ervaringsleven typerend maakt. Polanyi
(1966) stelde dan men meer weet dan kan vertellen. Kennis ontstaat niet alleen door het
eenvoudig opdoen van kennis maar ook omdat mensen zich verbinden, betrokken raken en
deelnemen van een bepaald onderwerp. Daarom is het vaak lastig om deze kennis te
benoemen. Ervaringskennis wordt opgedaan door gebeurtenissen en ervaringen, dit is met
beeld. Schools leren gebeurt bijvoorbeeld door een samenvatting wat concreet te toetsen is.
voor ervaringskennis is beeldend vermogen van belang. (De Vries, 2005)
Vaak is het wel van belang om de expliciete of schoolse kennis te combineren met
ervaringskennis. Expliciete kennis kan ingezet worden als informatiebron voor anderen. In
elk leren wordt schoolse kennis uiteindelijk ervaringskennis.
Er zijn veel verschillende manieren om te leren van ervaringen. Een stageplek via een
opleiding, technologieën, spellen, simulaties, supervisie of ervaren met behulp van real life
simulaties zoals bij de Keerzijde. Voorgaand is er besproken wat ervaringsleren inhoudt en
hoe dit wordt gezien door leerpsychologen. Ervaringsleren wordt in het bovengenoemde
gezien als leren tijdens bijvoorbeeld een schoolcarrière, het is meer besproken in de trant
van supervisie, stages en persoonlijke ontwikkeling.
Bij dit literatuuronderzoek voor de Keerzijde wordt er gericht op leren door ervaren hoe het is
om bijvoorbeeld dementie te hebben. Specifiek over dit soort ervaringsleren valt weinig
literatuur te vinden. Er zijn wel interessante artikelen over geschreven, hoe mensen ervaren
hoe het is om in een verpleeghuis te wonen. https://decorrespondent.nl/4849/24-uur-in-eentehuis-ik-had-het-gevoel-dat-ik-naar-een-gevangenis-ging/564789869215-fe2f38bc of
https://decorrespondent.nl/4272/een-zorgprofessor-liet-zich-72-uur-lang-opnemen-in-eenverpleeghuis-dit-is-wat-hij-leerde/497583485520-bd96532b
Echter zijn er hier wel veel technologieën over ervaring te vinden. Ervaren hoe het is om
zwanger te zijn, ervaren hoe het is om gehandicapt te zijn, ervaren hoe het is om dementie
te hebben, ervaren hoe het is om blind of doof te zijn etc. Mensen kunnen pas op een
respectvolle en integere manier met elkaar omgaan, door te ervaren hoe het is om in iemand
anders schoenen te staan.
Wat een rol speelt bij het ervaren hoe het is om een zorg problematiek te hebben, zijn
spiegelneuronen. Spiegelneuronen zijn zenuwcellen die geactiveerd worden wanneer er een
handeling wordt uitgevoerd, maar ook als men iemand anders een handeling ziet uitvoeren.
De ontdekking van spiegelneuronen is een van de belangrijkste recente ontwikkelingen in de
neurowetenschappen. Een persoon neemt iemand anders waar die een handeling uitvoert,
bijvoorbeeld thee drinken, de spiegelneuronen worden dan geactiveerd. Waardoor het lijkt of
men de handeling zelf verricht, in feite voelt en doen men datgene wat in andere wordt
gezien, alleen dan in de geest. (Zimbardo et al, 2013)
Het nut van deze spiegelneuronen kan zijn dat kinderen deze nodig hebben om taal te leren
nabootsen. Een ander nut kan zijn dat deze zenuwcellen mensen helpen anticiperen op de
bedoelingen van andere mensen. Emotionele schakelingen zijn in de hersenen verbonden
met de spiegelneuronen, waardoor mensen de emoties van andere mensen kunnen
weerspiegel in de geest. Spiegelneuronen spelen dus een belangrijke rol bij relaties en
sociaal begrip. Voor imitatiegedrag zijn ze ook verantwoordelijk, daardoor zullen 2 mensen in
dezelfde ruimte waarschijnlijk elkaars lichaamshouding overnemen. Hoe meer er gespiegeld
7
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
wordt hoe meer solidariteit, betrokkenheid en saamhorigheid mensen ervaren. De meeste
empathische mensen zijn mensen die het meest geneigd zijn de lichaamshouding van
andere over te nemen, oftewel te imiteren. Evolutionair gezien is het waarnemen en imiteren
van andere een fundamenteel kenmerk van de mens. Sommige onderzoekers denken dat
een tekort aan spiegelneuronen een invloed kan zijn op bepaalde stoornissen zoals autisme.
Hierbij speelt het imiteren en begrijpen van andermans gevoelens en bedoelingen een rol
spelen. (Zimbardo et al, 2013)
8
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Simulaties en technologieën
In het vorig genoemde hoofdstuk is ervaringsleren besproken. Er zijn veel verschillende
manieren om te leren van ervaringen. Een stageplek via een opleiding, technologieën,
spellen, simulaties of supervisie. In dit hoofdstuk gaan wordt er gericht op enkele simulaties
en/of technologieën voor het ervaren van een zorg problematiek.
De Keerzijde
De Keerzijde is een bedrijf gespecialiseerd in ervaringsleren binnen de zorg. De Keerzijde wil
medewerkers in de zorg de ervaring te geven hoe het is om verzorgd te worden. Deelnemers
van deze trainingen ondergaan de ervaring om verzorgd te worden, hierbij worden de
deelnemers behandeld als cliënt en spelen de professionals van De keerzijde de
verzorgende rol. Doordat alle medewerkers die De Keerzijde inschakelt praktijkervaring
hebben is de training erg te vergelijken met de dagelijkse gang van zaken voor echte
patiënten. De Keerzijde biedt workshops en intensieve trainingen aan, dit alles in overleg met
de betreffende organisatie die de trainingen afneemt. Door een samenwerking met het VWS
krijgen organisaties een vergoeding om trainingen te volgen bij De Keerzijde. Hierdoor is het
voor organisaties aantrekkelijker om trainingen bij De Keerzijde af te nemen.
Reacties:
Lieke du Bois, eigenaar van De Keerzijde, geeft twee voorbeelden. ‘Een bewoner moest uit
gewoonte altijd in de zaal eten en kon daardoor nooit de finish van de Tour de France zien.
Dat wilde hij wel graag. Na de training regelde de verzorgende dat hij op zijn kamer, bij de tv,
kon eten. Andere verzorgenden een alternatief programma te organiseren voor bewoners die
niet naar de carnavalsoptocht wilden. Dat lijken kleine voorbeelden, maar voor de bewoners
zijn ze heel groot. Ook zegt Willeke Polderman, van de somatische afdeling van de
Frankelandgroep. ’Mijn collega’s en ik zijn nog meer gaan vragen wat de bewoners willen.
Want dit zelf aangeven is voor hen heel lastig.’ (Wapenaar, 2017)
Ouderdomssimulatie-pak GERT
Om inzicht te krijgen in het ouder worden van de mens heeft Wolfgang Moll (S.D.) een
simulatie pak ontwikkelt om de fysieke gevolgen van oud worden na te bootsen. Gert staat
voor GERontologiesche Testkleding. De gebruiker van het pak krijgt hierdoor meer inzicht in
het gedrag van de oudere mens en is daarom onder andere in te zitten bij trainingen voor
zorgprofessionals in de ouderenzorg.
De te simuleren leeftijdsgebonden beperkingen:
•
•
•
•
•
•
•
•
vertroebeling van de ooglens
vernauwing van het gezichtsveld
beperkt gehoor hoge tonen
beperking van de beweging van het hoofd
stijfheid van gewrichten
verlies van kracht
beperking van het vastgrijpen
beperking van het coördinerend vermogen
Onderzoeken en studies
Onderzoek aan het rijksinstituut voor kwaliteits-en organisatie ontwikkeling in de
gezondheidszorg en medicijnen (Dr. Ildiko Szoögedi Ph.D.) en het instituut voor
gedragswetenschappen en communicatie theorie (Dr. Miklos Zrinui, Teva Hungary, Dr. Habil
9
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Attila Forgacs Ph.D.) van de Corvinus Universiteit van Boedapest (2012) hebben de
simulatie van leeftijd-gerelateerde motorische veranderingen met het ouderdomssimulatiepak nagebootst in een studie.
Doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in het verschil in balans houden tussen de
linker-en rechterhersenhelft van het lichaam en of dit onevenwicht begint bij een bepaalde
leeftijdsgroep. Om dit na te bootsen is gebruik gemaakt van het ouderdomssimulatie-pak.
Vijftien deelnemers werd gevraagd om evenwicht te bewaren, eerst op rechts- en dan
linkerbeen. Daarna werd de oefening opnieuw uitgevoerd met het ouderdomssimulatie-pak
aan.
Hoewel er geen significante verschillen merkbaar zijn tussen de twee benen vóór het
ouderdomssimulatie-pak. Zonder dat de studenten het ouderdomssimulatie-pak droegen
kwamen de tijden overeen met leeftijdsgenoten. Met het pak aan gingen de tijden omhoog
en lag de leeftijd veel hoger.
Het ouderdomssimulatie-pak kan een goede indicatie geven, van beperkingen die op oudere
leeftijd voor kunnen komen. Tijdens het dragen van het ouderdomssimulatie-pak halveerde
het vermogen om het evenwicht te houden in vergelijking met de eerste poging. Vanwege
het gebruik van een steekproef, kan niet geconcludeerd worden op welke leeftijd verschillen
ontstaan in balans. (Szoögedi Ph.D, Zrinui, Hungary & Attila Forgacs Ph.D., 2012)
VeVa The Battle
VeVa The Battle is een mobiele interactieve beleving gebouwd in een truck. In dit
competitieve spel nemen twee spelers het tegen elkaar op. Met verzwaarde rugzakken
‘rennen’ de scholieren over een virtueel parcours. De speciale drukgevoelige vloertegels
zorgen ervoor dat de speler vooruit kan rennen en van baan kan wisselen. De ingebouwde
kennistest confronteert de speler tijdens de race met een serie van vragen. Hiermee krijgen
jongeren een idee van de beroepsrichtingen binnen defensie. De speler die het snelst het
parcours doorloopt en de meeste vragen goed heeft beantwoordt, wint de race.
Het in Unity gebouwde parcours is volledig 3D weergegeven met animaties en design.
De truck is bedoeld ter promotie van VeVa en rijdt langs verschillende scholen om
voorlichting te geven over de opleiding. Het doel is om jongeren een idee te geven van hoe
het er bij defensie aan toe gaat. Uiteindelijk hoopt defensie dat de jongeren na de middelbare
school voor de opleiding VeVa kiezen.
VeVa the Battle is ontwikkelt door de Ijsfontijn. VeVa The Battle is een mobiele interactieve
beleving met een fysieke ervaring die VMBO scholieren laat kennis maken met VeVa, de
mbo-opleiding van defensie. (Ijsfontein, z.j.)
Into D’mentia
Into D’mentia helpt begrip op te brengen voor mensen die dement zijn. De experience is
gebouwd in een rondreizende container. Audiovisuele middelen, een interactief verhaal en
een slimme inrichting geven mantelzorgers en familieleden een duidelijk beeld van de
belevingswereld van patiënten.
In een gezellige woonkeuken worden gebruikers ondergedompeld in de wereld van iemand
met dementie. Onzichtbare technieken zorgen voor een levensechte ervaring. Een simpel
voorbeeld hiervan is het verwisselen van de knoppen op een radio. De gebruiker ervaart dat
dingen niet werken zoals ze gewend zijn en raakt verward. Het verhaal is gebaseerd op
interviews met mantelzorgers en mensen met dementie en is verder tot stand gekomen met
behulp van wetenschappers en onderzoek op dit gebied.
10
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Een intake en nagesprek bieden het kader. Iedereen herkent wel iets uit de experience, wat
precies is persoonlijk. Ook raken sommige gebruikers gefrustreerd of worden ze boos op de
virtuele mantelzorger. Het nagesprek helpt ze om deze emoties om te zetten in constructieve
gedachten over hun eigen opstelling en rol.
Deelnemers vonden Into D’mentia een zeer bruikbare en gebruiksvriendelijke ontwikkeling.
Ze gaven aan dat de simulatie een goede weergave was van een dag in het leven van
iemand met dementie en dat zij betere zorg konden leveren door deze ervaring. Ook gaven
deelnemers aan dat zij nog vaak terugdachten aan hun ervaringen in de simulator, om
gedrag van mensen met dementie beter te begrijpen.
Reacties op Into D’mentia
“Into D’mentia laat mensen dementie ervaren.” “Ik heb ervaren hoe onveilig, eenzaam,
verward en verdrietig je je kunt voelen als je je niet begrepen, gehoord en gezien voelt.”
Theater
Volgens van Grinsven (2015) biedt theater een leuke en inspirerende manier om in een korte
tijd bewustwording te creëren en (indirect) te oefenen met nieuw gedrag. Er zijn
verschillende vormen van theater die benut kunnen worden.
Theater biedt de mogelijkheid om de werkelijkheid op een andere manier te ervaren. Bij een
actieve vorm van theater kunnen mensen direct voelen wat een verandering in gedrag of in
de situatie doet. Bij het kijken naar scènes gebaseerd op de werkelijkheid krijgen mensen
een spiegel voorgehouden. Doordat bepaalde dingen uitvergroot worden en doordat je
letterlijk meerdere kanten te zien krijgt: het ‘eigen’ gedrag en ook hoe dat over kan komen op
de ander. De ervaring komt op een andere manier ‘binnen’ dan in een leersituatie zoals leren
in een klas situatie of vanuit een boek. Creativiteit en emotie worden gestimuleerd. Het
geleerde blijft beter hangen, waardoor er eerder een verandering in gang gezet wordt.
Theater wordt door veel verschillende organisaties aangeboden. Op internet zijn tal van
websites te vinden die theater aanbieden.
Er zijn verschillende vormen van theater met wisselende interactiviteit en in tijdsduur.
Globaal zijn er 4 mogelijkheden:
 Voorstelling met nagesprek: na een voorstelling, die op het thema is toegesneden,
bespreken de toeschouwers met elkaar wat er is waargenomen.
 Terugspeeltheater: ervaringen en verhalen van mensen uit het publiek worden ter
plekke ‘teruggespeeld’ door acteurs.
 Regietheater: toeschouwers kunnen vanaf hun stoel meedoen, door suggesties aan
te dragen voor de acteurs over de situatie op het podium.
 Participatief theater/ simulatie: medewerkers spelen onder begeleiding zelf de
acteurs.
In het algemeen geldt: hoe actiever mensen zelf meedoen, hoe meer het geleerde beklijft.
Daarnaast is het voor een optimaal leerproces belangrijk om na elke vorm van theater met
de groep deelnemers te reflecteren en na te praten.
Voorstelling met nabespreking
Er bestaan diverse theatervoorstellingen toegespitst op thema’s die spelen in de zorg.
Bijvoorbeeld over familieparticipatie, of specifieke ziektebeelden zoals dementie. Sommige
theatervoorstellingen zijn met ervaringsdeskundigen gemaakt, bijvoorbeeld cliënten,
ouderen, mantelzorgers. Belangrijk onderdeel is het nagesprek tussen de acteur(s)
(eventueel ook de ervaringsdeskundigen) en het publiek over de voorstelling. Daarnaast is
het mogelijk om een voorstelling op maat te laten maken op basis van ervaringen die van
tevoren opgehaald worden bij cliënten, mantelzorgers of medewerkers. Een mooie manier
om (gevoelige) onderwerpen zichtbaar te maken en te agenderen. Voordeel: geschikt voor
grote groepen.
11
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Terugspeeltheater
Bij terugspeeltheater gaat een spelleider in gesprek met het publiek en vraagt ervaringen en
verhalen. Vervolgens spelen acteurs het verhaal improviserend ‘terug’. Met een twist of met
humor, maar altijd met respect, verbeeldt dit spel de verhalen die bij mensen en organisaties,
vaak onder de oppervlakte, leven. Terugspeeltheater biedt vooral de mogelijkheid om te
reflecteren (terug te kijken) op het huidige gedrag.
Voordeel: deelnemers krijgen een spiegel voorgehouden, wat de leerervaring stimuleert,
Regietheater
Regietheater (ook wel ‘bemoeitheater’ genoemd) geeft op een veilige manier inzicht in
gedrag. Een laagdrempelige en vaak humorvolle manier om zaken die spelen aan de orde te
stellen. Acteurs spelen scènes, gebaseerd op de dagelijkse praktijk, die niet helemaal lopen
zoals gewenst. De deelnemers kunnen de acteurs sturen met input die direct in het spel
verwerkt wordt. Hierdoor worden de effecten van de interventies meteen zichtbaar. In
combinatie met de discussie die dat oplevert tussen de deelnemers ontstaat er meer inzicht
in gewenst gedrag.
Voordeel: ruimte voor interactie op een veilige manier, geschikt voor grotere groepen.
Participatief theater en simulatie
Participatief theater is ontwikkeld om mensen inzicht te geven in hun situatie en hoe die
verandert kan worden. Bijvoorbeeld door beelden te maken van de situatie waar mensen in
zitten, enigszins lijkend op (familie)opstellingen. Het opgesteld staan in de huidige situatie
maakt het mogelijk om bewust te voelen wat deze situatie met iemand doet. Door vervolgens
langzaam te bewegen in de richting van het wensbeeld kan direct het verschil tussen ‘nu’ en
‘straks’ gevoelt worden. Een andere vorm van participatief theater is het Forumtheater, ook
wel inspringtheater genoemd. In deze vorm van theater kunnen deelnemers ‘inspringen’ in
een scène van acteurs om met ander gedrag de situatie te beïnvloeden. Vaak ontstaat
hierdoor een actief gesprek over hoe het anders kan. Participatief theater wordt vooral
gedaan in kleinere groepen (10-25 mensen), maar is ook mogelijk in grotere groepen.
Simulatie is een andere actieve vorm van theater. In een simulatie (nabootsing van de
werkelijkheid) gaan bijvoorbeeld zorgverleners en mantelzorgers samen aan de slag met
situaties rondom samenwerking. Deelnemers verplaatsen zich in de rol van cliënt,
verzorgende, mantelzorger of observator.
Voordeel: door de actieve deelname en doordat mensen direct het verschil beleven en
voelen is, blijft het geleerde goed ‘hangen’. (Van Grinsven, 2015)
Agressie aanpakken.
Ongeveer de helft van de medewerkers in de zorg heeft te maken met agressie tijdens het
werk. Met behulp van trainingen kunnen medewerkers zich hier beter op voorbereiden en
krijgen ze handvatten om te voorkomen dat de situatie uit de hand loopt. Helaas kosten
agressie trainingen vaak veel tijd wat leidt tot hoge verletkosten.
De game in het kort
In deze serious game wordt de speler in negen scenario’s uitgedaagd om met het gebruik
van de ABC methode de situatie te controleren. Het programma geeft feedback op de
gemaakte keuzes en handelingen en schetst de theoretische context. Het spelen van 1
scenario duurt enkele minuten waardoor het mogelijk is om te trainen in een aantal korte
sessies en wanneer het u het beste uitkomt. Het laatste deel van de training vindt plaats op
locatie door een agressie trainer en een acteur. Omdat de cursisten de game al hebben
gespeeld en kennis hebben gemaakt met de theorie duurt dit slechts 1 dag en kan er veel
worden geoefend met praktijkvoorbeelden. De game kan ook na de training nog gespeeld
worden, zodat de stof herhaald wordt. (RadboudUMC, z.j.)
12
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
De game is ontwikkeld voor desktop en kan gekoppeld worden aan een scorm 1.2
compliance LMS. Indien dit niet aanwezig is, kunnen we de game via het LMS van IJsfontein
beschikbaar stellen. De licentie is een jaar geldig. De game kan dus vaker gespeeld
worden waardoor kennis beter geborgd wordt.
Op 16 oktober vond de kick-off van de game plaats voor leidinggevenden en
preventiemedewerkers Arbo en Milieu. Eerder nam een aantal afdelingen deel aan een pilot
met game en vaardigheidstraining. ‘Medewerkers zijn positief over deze combinatie’, geeft
Van Heijst aan. ‘Daarnaast hebben we het effect door een afstudeerder laten onderzoeken.
Het blijkt dat de training in deze vorm een positief effect heeft op de emotionele belasting van
medewerkers, dit is ook na een aantal weken nog meetbaar.’ De game is bedoeld voor alle
medewerkers met contacten met bezoekers, patiënten én collega’s. ‘Want ook op de
werkvloer kunnen medewerkers onderling grensoverschrijdend gedrag vertonen.’
13
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Conclusie
Wat is ervaringsleren ,wat is het effect hiervan op zorgprofessionals en hoe kunnen ze deze
kennis toepassen in het werkveld?
Wat is ervaringsleren? Hier hebben allerlei psychologen een verschillende kijk op, maar
simpel gezegd is ervaringsleren leren door opgedane ervaringen. Leren gebeurt namelijk niet
altijd bewust door kennis die mensen verzamelen maar het gebeurt ook onbewust. Dit
onbewuste uit zich in het feit dat personen achteraf kunnen aangeven dat er door bepaalde
situatie is geleerd, maar op het moment zelf wordt die niet zo ervaren.
‘’Experienced based learning’’ stelt dat leren door ervaring de basis is voor onderwijzen en
leren. Deze ervaringen kunnen van vroegere of momentele gebeurtenissen zijn of door
activiteiten van een opleiding. Een belangrijk punt is dat mensen hun ervaringen analyseren
door middel van reflecteren, evalueren en hervormen om zo te zorgen dat eruit hun ervaring
zoveel mogelijk kan worden geleerd. Ervaringsleren is een tegenreactie van leren dan veeluit
door scholen wordt gedaan. Vaak is het wel van belang om de expliciete of schoolse kennis
te combineren met ervaringskennis. Expliciete kennis kan ingezet worden als informatiebron
voor anderen. In elk leren wordt schoolse kennis uiteindelijk ervaringskennis. Er zijn veel
verschillende manieren om te leren van ervaringen. Een stageplek via een opleiding,
technologieën, spellen, simulaties, supervisie of ervaren met behulp van real life simulaties
zoals bij de Keerzijde.
Bij dit literatuuronderzoek voor de Keerzijde wordt er gericht op leren door ervaren hoe het is
om bijvoorbeeld dementie te hebben. Specifiek over dit soort ervaringsleren valt weinig
literatuur te vinden. Echter is er wel informatie over simulaties van ervaringsleren te vinden
die ook daadwerkelijk op de markt zijn. Eén van die bestaande simulaties is het
ouderdomssimulatie-pak GERT. Het ouderdomspak simuleert de volgende leeftijdsgebonden
beperkingen: vertroebeling van de ooglens, vernauwing van het gezichtsveld, beperkt gehoor
hoge tonen, beperking van de beweging van het hoofd, stijfheid van gewrichten, verlies van
kracht, beperking van het vastgrijpen en beperking van het coördinerend vermogen.
Een andere bestaande simulatie is een dag meelopen bij bijvoorbeeld de participatiekliniek
of de Keerzijde. Deelnemers van de trainingen bij de Keerzijde ervaren hoe het is om
verzorgd te worden, hierbij worden de deelnemers behandeld als cliënt en spelen de
professionals van de Keerzijde de verzorgende rol. Doordat alle medewerkers die de
Keerzijde inschakelt praktijkervaring hebben is de training erg te vergelijken met de
dagelijkse gang van zaken voor echte patiënten.
Een derde voorbeeld van een bestaande simulatie is Into D’mentia. Into D’mentia helpt
begrip op te brengen voor mensen die dement zijn. In een gezellige woonkeuken worden
gebruikers ondergedompeld in de wereld van iemand met dementie. Onzichtbare technieken
zorgen voor een levensechte ervaring. Een simpel voorbeeld hiervan is het verwisselen van
de knoppen op een radio. De gebruiker ervaart dat dingen niet werken zoals ze gewend zijn
en raakt verward. Het verhaal is gebaseerd op interviews met mantelzorgers en mensen met
dementie en is verder tot stand gekomen met behulp van wetenschappers en onderzoek op
dit gebied.
Helaas is er geen literatuur te vinden die zich specifiek focust op welk effect dat
ervaringsleren heeft bij bijvoorbeeld een zorgprofessional. Er is wel veel informatie gevonden
over wat ervaringsleren is en wat voor verschil dit heeft met het leren wat op school gedaan
wordt. Daarnaast zijn nog een aantal bestaande simulaties van ervaringsleren genoemd en
toegelicht. Die kunnen gebruikt worden tijdens het project.
14
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Literatuurlijst:
Ervaringsleren bronnen:
http://gerkedeboer.s3.amazonaws.com/uwoontnuhier/website/downloads/uwoontnuhier.pdf
http://www.leren.nl/artikelen/2003/leerstijlen.html
http://mens-en-samenleving.infonu.nl/opleiding-en-beroep/2319-leerstijl-en-lerenleerfasencyclus-kolb.html
http://academievoorervarendleren.nl/ervarendleren.html
https://hbo-kennisbank.nl/record/oai:repository.samenmaken.nl:smpid:13575
Bohn Stafleu van Loghum DENKBEELD (2013) 25: 10. doi:10.1007/s12428-013-0120-y
Door zelf te ervaren wat het betekent dementie te hebben kunnen we mensen met dementie
beter leren begrijpen http://link.springer.com.lib.fontys.nl/article/10.1007/s12428-013-0120-y
Louis van Kessel ERVARINGSLEREN EN SUPERVISIE De theorie van David Kolb over
ervaringsleren en haar betekenis voor begeleiding van het leerproces in supervisie Published
in: Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 (1988) 2, 5-29. ISSN 0920 – 2404
https://www.researchgate.net/profile/Louis_Van_Kessel2/publication/260516651_ERVARING
SLEREN_EN_SUPERVISIE_De_theorie_van_David_Kolb_over_ervaringsleren_en_haar_be
tekenis_voor_begeleiding_van_het_leerproces_in_supervisie/links/0a85e531780b59a96900
0000.pdf
Experiential Learning. Experience as the source of learning and development. KOLB
Chapter published in Foley, G. (Ed.). Understanding Adult Education and Training. Second
Edition. Sydney: Allen & Unwin, 225-239. EXPERIENCE-BASED LEARNING Lee Andresen,
David Boud and Ruth Cohen EXPERIENCE-BASED LEARNING: CONTEMPORARY
ISSUES http://complexworld.pbworks.com/f/Experience-based%20learning.pdf
Lee Andresen, David Boud and Ruth Cohen. Andresen, Boud, Cohen 2000
Eraut, M., Alderton, J., Cole, G. & Senker, P. (1998). Development of knowledge and skills in
employment. Brighton: University of Sussex, Institute of Education, Research Report 5.
De Vries, A. (2005). Ja-cultuur en het verzorgen van ervaringsleren. Artikel verschenen:
Develop: Tijdschrift over Human Resources Development: Themanummer ‘’Zelfsturend leren
op het werk’’. http://academievoorervarendleren.nl/documents/jacultuurA4.pdf
Zimbardo, P.G., Johnson, R.L., McCann, V. (2013). Psychologie een inleiding. Pearson
Benelux.
https://www.fortior.info/blogs/spiegelneuronen-helpen-bij-sociaal-begrip-en-het-aangaan-vanrelaties/
(Boud, Keogh, Walker, 1985)
https://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=XuBEAQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=experie
nce+based+learning&ots=Tt2u4Wn92Q&sig=n3XeZpvypTgc1yUZgsyBoVCl6E#v=onepage&q=experience%20based%20learning&f=false Reflection:
turning experience into learning.
15
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Polanyi, M. (1966). Personal knowledge. Towards a postcritical philosophy. London:
Routledge
De Vries, A. (2004). Ervaringsleren cultiveren: ‘’Onderzoek in eigen werk’’. Delft:
Academische Uitgeverij Eburon
http://academievoorervarendleren.nl/downloads/Proefschrift%20A.%20de%20Vries%20%20samenvatting.pdf
http://journals.sagepub.com.lib.fontys.nl/doi/pdf/10.1177/104687819903000409 Simulations,
Games, and Experience-Based Learning: The Quest for a New Paradigm for Teaching and
Learning
Brent D. Ruben
https://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=XuBEAQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=experie
nce+based+learning&ots=Tt2u4Wn92Q&sig=n3XeZpvypTgc1yUZgsyBoVCl6E#v=onepage&q=experience%20based%20learning&f=false
https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/215031 Aandacht voor individuen. Een onderzoek
naar de kwaliteit van zorg binnen intramurale zorginstellingen van BrabantZorg. Onwezen,
M.(2011) Faculty of Law, Economics and Governance Theses(Master thesis)
Gezondheidsbevordering draait om inlevingsvermogen
Isabel Joosen 2010
https://link-springer-com.lib.fontys.nl/article/10.1007/BF03089608
Technologie bronnen:
Szoögedi Ph.D, I., Zrinui, M., Hungary, T., & Attila Forgacs Ph.D., H. (2012).
Preventing imbalance related injuries: outcomes of a pilot SimBase balance test.
Geraadpleegd van
https://www.researchgate.net/publication/232779319_Preventing_imbalance_related
_injuries_outcomes_of_a_pilot_SimBase_balance_own_test
Wapenaar, J. (2017, februari). Zelf cliënt zijn. TvV, p. 12.
http://resolver.ebscohost.com.ezproxy.avans.nl/openurl?sid=EBSCO%3aedb&genre=article&issn
=01679228&ISBN=&volume=46&issue=5&date=20151001&spage=262&pages=262281&title=Tijdschrift+voor+Gerontologie+en+Geriatrie&atitle=Zelf+dementie+ervaren%3a+Ont
wikkeling+en+evaluatie+van+de+Into+D%27mentia+simulator.&aulast=Hattink%2c+Bart+J.J.
&id=DOI%3a10.1007%2fs12439-015-0130-8&site=ftf-live
http://www.ijsfontein.nl/projecten/into-dmentia?cat=11
Grinsven, S. A. S. K. I. A. van. (2015, 10 april). Theater als middel om te leren in de zorg.
Geraadpleegd van http://www.expertisecentrummantelzorg.nl/em/Theater-als-middel-om-teleren-in-de-zorg.html
Ijsfontein. (z.j.). VEVA the battle. Geraadpleegd van http://www.ijsfontein.nl/projecten/vevathe-battle
RadboudUMC. (z.j.). Agressie: aanpakken. Geraadpleegd van
http://www.ijsfontein.nl/projecten/serious-game-agressie-aanpakken?cat=11
Zoektermen:
Ervaringsleren
16
Project de Keerzijde
Avans Hogescholen
Minor Active Ageing
Spiegelneuronen
Experience based learning
EQ
Inlevingsvermogen
Ervaren hoe het is om in iemand anders schoenen te staan.
Bronnen vorige projectgroep:
Achterberg, W. (december, 2015).
Veranderingen in de ouderenzorg. Geraadpleegd op:
http://www.mijngezondheidsgids.nl/veranderingen-ouderenzorg/
Borst, H., Caemers, C. (oktober, 2016).
Scherp op de ouderenzorg manifest.
Geraadpleegd op: http://www.ad.nl/gezond/het-manifest-kunt-u-hier-lezen-en-
ondertekenen~a0c31272/
http://www.waardigheidentrots.nl/praktijk/lieke-du-bois-de-keerzijde-regie-kwijtis-dat-zo-erg/
17
Project de Keerzijde