Hoofdstuk 1: Wat is gezinspedagogiek?

INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk 1: Wat is gezinspedagogiek? ............................................................................................. 4
1.1 De studie van de gezinsopvoeding ............................................................................................................ 4
1.2 Gezin en gezinsopvoeding als maatschappelijk construct ............................................................... 4
1.3 Een reflexieve gezinspedagogiek ............................................................................................................... 5
1.4 Theoretische kaders....................................................................................................................................... 5
1.4.1 Een sociaal – pedagogische perspectief ........................................................................................................... 5
1.4.2 Genealogie en ‘het politieke’ .................................................................................................................................. 6
1.4.3 De gezinspedagogiek als veld ................................................................................................................................ 6
1.5 Centrale begrippen in het onderzoek ...................................................................................................... 6
1.5.1 Omgaan met diversiteit............................................................................................................................................ 6
1.5.2 Kinderopvang............................................................................................................................................................... 7
1.5.3 Opvoedingsondersteuning ..................................................................................................................................... 7
1.5.4 Actuele thema’s ........................................................................................................................................................... 8
1.6 Kritische reflectie ............................................................................................................................................ 8
Hoofdstuk 2: Wat is een gezin? .............................................................................................................. 9
2.1 Historische situering ...................................................................................................................................... 9
2.1.1 Het burgerlijk kerngezin ......................................................................................................................................... 9
2.1.2 Het onderhandelingsgezin................................................................................................................................... 10
2.2 Agency en het onderhandelingsgezin .................................................................................................... 11
2.2.1 De vuilnisbak van de geschiedenis ................................................................................................................... 12
2.2.2 Laatmoderniteit en het autonome kind ......................................................................................................... 13
2.2.3 Het autonome kind en de ondernemende ouder ....................................................................................... 14
2.2.4 Onderhandeling als de pedagogische norm ................................................................................................. 15
2.2.5 So what? ...................................................................................................................................................................... 15
2.2.6 Discussie...................................................................................................................................................................... 15
2.2.7 Continuïteit in verandering: normalisering en decontextualisering ................................................. 16
2.3 Naar een definiëring ..................................................................................................................................... 16
2.3.1 Enkele voorbeelden van definities ................................................................................................................... 16
2.3.2 Insluiting en uitsluiting ......................................................................................................................................... 16
2.3.3 Naar een post-structurele definitie? ................................................................................................................ 17
2.3.4 Engagement ............................................................................................................................................................... 17
2.4 Het gezin als systeem ................................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Gezinnen in cijfers ........................................................................................................ 19
3.1 Demografische context ................................................................................................................................ 19
Vergrijzing en ontgroening............................................................................................................................................. 19
Diversiteit in gezinnen ..................................................................................................................................................... 19
3.2 Gezin en arbeid............................................................................................................................................... 19
3.2.1 Genderkloof ............................................................................................................................................................... 19
3.2.2 Gezinsbeleid............................................................................................................................................................... 20
3.3 Tijdsbesteding ................................................................................................................................................ 21
3.3.1 Theoretische achtergrond ................................................................................................................................... 21
3.3.2 Vaststellingen ............................................................................................................................................................ 22
Hoofdstuk 4: Opvoedingsondersteuning ........................................................................................ 23
4.1 Enkele definities ............................................................................................................................................ 23
4.2 Enkele mogelijke lezingen ......................................................................................................................... 24
4.2.1 Een poging tot definitie die het debat openhoudt ..................................................................................... 24
1
4.3 Vaak geciteerde modellen .......................................................................................................................... 25
4.3.1 Hermanns: het sociale kapitaal.......................................................................................................................... 25
4.3.2 Bakker en Bakker: O&O en het Balansmodel ............................................................................................... 26
4.3.3 Gelaagde opvoedingondersteuning ................................................................................................................. 27
4.4 Evidence –based practice............................................................................................................................ 28
4.4.1 Evidence-based geneeskunde ............................................................................................................................ 28
4.4.2 Evidence-based psychologie ............................................................................................................................... 28
4.4.3 Evidence-based opvoedingsondersteuning ................................................................................................. 29
4.4.4 Het democratisch deficit van evidence-based practice en practice-based evidence .................. 30
4.4.5 De niet zo evidente evidence-base ................................................................................................................... 31
Hoofdstuk 5: Beleid en praktijk.......................................................................................................... 33
5.1 The parenting turn ........................................................................................................................................ 33
5.1.1 De teloorgang van de heilige drievuldigheid ............................................................................................... 33
5.1.2 Zorgen .......................................................................................................................................................................... 33
5.1.3 Human capital en opvoedingsondersteuning .............................................................................................. 34
5.2 Twee buitenlandse voorbeelden ............................................................................................................. 34
5.2.1 Frankrijk: opvoeden is politiek.......................................................................................................................... 34
5.1.2 Engeland: ASBO ........................................................................................................................................................ 35
5.2 Beleid en praktijk in Vlaanderen............................................................................................................. 35
5.2.1 Het decreet preventieve gezinsondersteuning ........................................................................................... 36
5.3 De preventieve gezinszorg van Kind en Gezin .................................................................................... 37
5.5 INLOOP-teams en andere groepsbijeenkomsten ............................................................................... 38
5.6 STOP ................................................................................................................................................................... 38
5.7 Ouder en kind (ACEF/MOCEF) .................................................................................................................. 39
5.8 Ontmoetingsplaatsen voor kinderen en ouders ................................................................................ 39
5.8.1 Een gedeelde verantwoordelijkheid................................................................................................................ 40
5.8.2 Ontmoeting en vrije confrontatie ..................................................................................................................... 40
5.8.3 Doelpubliek ................................................................................................................................................................ 40
5.8.4 Opvoedingsondersteuning .................................................................................................................................. 41
5.8.5 Verbreding van het opvoedingsmilieu ........................................................................................................... 41
5.8.6 Gemeenschapsvorming ......................................................................................................................................... 41
5.8.7 De gastheer en gastvrouw ................................................................................................................................... 41
5.8.8 De organisatie ........................................................................................................................................................... 42
5.9 UPP / ouders als onderzoekers ................................................................................................................ 42
5.9.1 Een vorm van participatief onderzoek ........................................................................................................... 43
5.9.2 Is dit opvoedingsondersteuning?...................................................................................................................... 44
5.9.3 Of toch ondersteunende elementen? .............................................................................................................. 45
5.9.4 Besluit........................................................................................................................................................................... 45
5.10 Kinderopvang ............................................................................................................................................... 45
5.10.1 Instrumentele steun ............................................................................................................................................ 46
5.10.2 Verbreding van het opvoedingsmilieu ......................................................................................................... 46
5.10.3 Informatie en advies ............................................................................................................................................ 46
5.10.4 Sociale contacten en emotionele steun........................................................................................................ 46
5.10.5 Detectie ..................................................................................................................................................................... 47
5.10.6 Signaleren aan beleidsinstanties .................................................................................................................... 47
5.10.7 Besluit ........................................................................................................................................................................ 47
5.11 (Interlandelijke) adoptie ......................................................................................................................... 47
5.11.1 Een goede maar te vermijden interventie .................................................................................................. 47
5.11.2 Een flessenhals....................................................................................................................................................... 48
5.11.3 Nazorg ....................................................................................................................................................................... 49
5.11.4 Een nieuw decreet? .............................................................................................................................................. 49
2
5.12 Echtscheiding en bemiddeling ............................................................................................................... 50
5.12.1 De echtscheiding door onderlinge toestemming ..................................................................................... 50
5.12.2 De echtscheiding door onherstelbare ontwrichting (EOO)................................................................. 51
5.12.3 Bemiddeling in familiezaken............................................................................................................................ 52
5.12.4 Scheidingsonderzoek .......................................................................................................................................... 53
6. Discussiethema’s ................................................................................................................................. 54
6.1 Gedeelde verantwoordelijkheid .............................................................................................................. 54
6.2 Opvoedingsondersteuning als preventie .............................................................................................. 54
6.3 De behoefte aan opvoedingsondersteuning ........................................................................................ 54
6.4 Dialoog............................................................................................................................................................... 54
6.5 Nogmaals: gedeelde verantwoordelijkheid ......................................................................................... 55
6.5.1 Risicobeheersing in de actieve welvaartstaat ............................................................................................. 55
6.5.2 Preventie en effecten: meten is weten?.......................................................................................................... 56
6.5.3 Opvoeden in Brussel .............................................................................................................................................. 57
6.5.4 Enkele resultaten..................................................................................................................................................... 57
6.5.5 Een pedagogiek van het ontmoeten (en het ont – moeten) ................................................................... 58
3
SAMENVATTING GEZINSPEDAGOGIEK
HOOFDSTUK 1: WAT IS GEZINSPEDAGOGIEK?
1.1 DE STUDIE VAN DE GEZINSOPVOEDING

Definitie:
o
o
o
o

De studie van en theorievorming over, de opvoeding binnen het gezin
De wetenschappelijke studie van de gezinsopvoeding
Het studieobject van de gezinspedagogiek is de opvoeding in gezinssituaties
= onderzoek over socialisatieprocessen in het gezin
Houdt zich dus bezig met het primaire opvoedingsmilieu
o Eén van de belangrijkste thema’s uit de gezinspedagogiek = identiteitsontwikkeling

o
Meestal betekent dat ook dat er aandacht is voor variatie in
gezinsvormen (adoptiegezin, homo’s,…)
o
En betekent ook dat gezinspedagogiek ook de constructie van
gezinnen als primair opvoedingsmilieu tot onderwerp heeft


In de context van diversiteit: meestal meervoudige identiteiten & de wisselwerking tussen
gezin & wijdere omgeving die dit vorm geeft
In die wisselwerking krijgen de beelden
(contructies) vorm en wordt de afbakeining
van gezin tgo andere socialisatiemilieus
geconstrueerd
= Onderzoek naar dominante discours over het gezin  het private burgerlijke kerngezin is
historisch gedecontextualiseerd ideaalbeeld (sinds de negentiende eeuw ook nadrukkelijker in
beleidsteksten wordt gepropageerd)
Aandacht (onderzoek) voor de diversiteit aan gezinsvormen kan ≠vormen aannemen
1.
Gezinspedagogiek was historisch eerder de studie van deze gezinsvormen (dan de wijze waarop
gezinnen gevormd worden, dus zie je een normalisering van wat een gezin hoort te zijn in wat onderzocht
wordt, dit zorgt ervoor dat gezinnen zelf amper betrokken zijn bij de constructie van problemen die ze geacht
worden te ervaren)
2.
3.
Kan ook een pleidooi inhouden voor tolerantie voor wie van de norm afwijkt
Kan ook de norm zelf deconstrueren die de afwijking construeert

Voor de studie, analyse van het gezin als constructie
o Was het ook van belang om de (gendered) constructies van moeders, vaders of ‘het kind’ te analyseren
o Houdt ook een kritische analyse in van hoe dit primaire opvoedingsmilieu geconstrueerd wordt in
relatie tot andere opvoedingsmlieus (private – publieke ruimtes, hoe die relatie vorm krijgt)

Gezin als primair opvoedingsmilieu legt nadruk op individuele ouderlijke verantwoordelijkheid

Cunningham (1995) stelde bv. vast dat er een continuïteit is in het discours over de gezinsopvoeding, namelijk
dat deskundigen die de nadruk leggen op de ouderlijke verantwoordelijkheid, ook vaak diegenen zijn die
ouders met een zeker wantrouwen, vanuit een deficithouding bestuderen.
1.2 GEZIN EN GEZINSOPVOEDING ALS MAATSCHAPPELIJK CONSTRUCT


Het gezin of de gezinsopvoeding als constructie zit vervat in historische, sociale, culturele en politieke
contexten (Bourdieu)
o Niet alleen de relatie tussen private en publieke domein, maar ook de sociale constructie van het
private en publieke domein zijn onderwerp van onderzoek (actuele tendenzen die invloed hebben)
Historisch is het gezin steeds aangrijpingspunt geweest door interventies (mikpunt) en tegelijk werd het
beschouwd als hoeksteen (steunpunt) van de samenleving
4

Initiatieven (wetgevend + op het terrein) eind 19e, begin 20e eeuw
 Enerzijds om grotere gelijkheid van kansen te creëren
 Anderzijds toeleiding tot arbeidsmarkt & heropvoeding
Sociaal politieke doelstellingen gingen dus hand in hand met economische (context werd vaak amper in
rekening gebracht hierin)

Recht op ingrijpen door de overheid werd geformaliseerd door de wet op jeugdbescherming in 1912 (start
van toenemend interventionisme)

Uit bovenstaande voorbeelden blijkt het belang van genealogisch onderzoek voor de gezinspedagogiek =
van de historische (re)constructie van actuele vraagstellingen
1.3 EEN REFLEXIEVE GEZINSPEDAGOGIEK

Dergelijk uitgangspunt betekent dat wat de gezinspedagogiek is:
o een wetenschappelijke aangelegenheid is,
o maar tegelijk ook een discours over gezinspedagogiek

Onderzoek wordt in deze definiëring niet gereduceerd tot datgene wat de praktijk voorafgaat en informeert,
noch tot volgend op de praktijk. Het wordt wel gezien als een deel van die praktijk of praxis
 Onderzoek is mede het gevolg van gangbare sociale probleemconstructies en geeft zelf ook mee
vorm aan die probleemconstructies

Vb. Onderscheid tussen opvoedingsondersteuning enerzijds en opvoedingshulp anderzijds
o Het draagt bij tot de constructie van
 De bijzondere jeugdzorg als corrigerend
 En het algemeen welzijnswerk als aanvullend, terwijl de basisvoorzieningen dan de plaats
zijn waar samengewerkt wordt met normale ouders.
o De reflexieve gezinspedagogiek gaat net de uitdaging aan om de categoriseringen zelf als
onderwerp van empirisch onderzoek te nemen
1.4 THEORETISCHE KADERS
1.4.1 EEN SOCIAAL – PEDAGOGISCHE PERSPECTIEF

Uitgangspunten:
o Giesecke: ‘Leren’ gaat in essentie via socialisering + elk sociaal handelen is een ingreep in een
complexe sociale levenssamenhang die er al was (opvoeden is dan een proces van socialisering dat hoe
dan ook plaatsvindt, en doet de vraag stellen naar de legitimering van het ingrijpen).
o
Paulo Freire (1970):

Pedagogische problemen en vraagstellingen zijn slechts specifieke gevallen van algemeen
menselijke problemen (ook Giesecke)

Zijn pedagogiek is gebaseerd op naming the world: erkennen dat de scheiding tussen
objectiviteit en subjectiviteit moet opgegeven worden om de referentiekaders van waaruit
we de wereld begrijpen zelf in vraag te kunnen stellen.

Concept praxis, dat tegelijk actie en reflectie inhoudt (actie: de wetenschap zelf, het benoemen,
reflectie: onderscheid tussen wetenschap die mensen reduceert tot status of things en wetenschap
waarin mensen subjects of the process worden)

Die reflexieve pedagogiek stelt de sociale probleemconstructie centraal en erkent dat problemen niet a –
historisch bestaan.

De pedagogische setting die Freire voorstelt kunnen we als voorloper zien van wat in Reggio Emilia
‘pedagogische documentatie’ is genoemd.
5

Belangrijk bij Freire is de stelling dat dergelijk ‘leren’ of ‘ontwikkelen’ steeds een zaak hoort te zijn van de
gemeenschap, eerder dan van individuele ontplooiing.

Met andere woorden, deze theoretische kaders laten toe de sociale probleemconstructie mee als onderwerp
van onderzoek te nemen.
1.4.2 GENEALOGIE EN ‘HET POLITIEKE ’

Genealogische onderzoek of ‘history of the present’-onderzoek bijzonder belangrijk

Het gaat om hermeneutische analyses waarbij de interne coherentie van de organisatie van data en
discours en hun externe coherentie met de sociale context en met andere concordante of discordante
‘verhalen’ wordt onderzocht.

Foucault
o
o
o
Hermeneutiek van het zelf
Diciplinaire en pastorale macht
Relatie tussen kennis en mach

Dit theoretisch kader vooral in het Engelse taalgebied

Derrida, Bakthin, Foucault + hoe hedendaagse auteurs dit werk gebruiken voor pedagogische analyses
 zijn belangrijke referentiekaders
1.4.3 DE GEZINSPEDAGOGIEK ALS VELD

Gezien het belang van het kennis-macht paradigma van Foucault is het ook van belang om de
gezinspedagogiek zelf als onderwerp van studie te nemen.

Pierre Bourdieu:
o
o
o
Concept van kapitaal
 Het belang aan van de wetenschap zelf als onderwerp van onderzoek te beschouwen
 Aanvulling op Foucault
Concept van het ‘veld’
 Hierbinnen liggen machtsonevenwichten
 De notie dat een veld slechts kan begrepen worden in relatie met de omliggende
velden
 Beschouwen de gezinspedagogiek als zo’n veld
 Zorgt dat we de posities in dat veld kunnen onderzoeken
 Zorgt dat we kunnen zien dat het veld van de gezinspedagogiek geen
objectief (a-historisch of a-politiek) afgebakend domein is, maar dat de
definiëring vervan zelf verschuift naargelang de posities in dat veld en
evoluties.
Zo zorgt hij voor een science de la science  door de categorisering van het onderzoek zelf als
onderwerp van onderzoek te hanteren, kunnen we analyseren welke doxa optreden in
gezinspedagogisch onderzoek.
1.5 CENTRALE BEGRIPPEN IN HET ONDERZOEK
1.5.1 OMGAAN MET DIVERSITEIT

Gezinspedagogiek is historisch vaak eerder een wetenschap van het gemiddelde dan van de
diversiteit is geweest.
6
o
Daar waar ze interesse toonde voor maatschappelijke diversiteit, is het burgerlijke kerngezin
doorgaans impliciet of expliciet de norm gebleven

Diversiteit = één van de belangrijkste pedagogische uitdagingen
o In ruime zin = onder meer etnisch-culturele diversiteit, gender, diversiteit in gezinssamenstelling, …

Het omgaan met diversiteit in de pedagogische relatie vraagt om de studie van
o Identiteits-dynamieken:
 Erkennen dat identiteitsontwikkeling centraal begrip is
 Moet begrepen worden als dynamisch en iteratief proces in relatie tot anderen
 Social I in de eerste plaats
 Meervoudige identiteiten & belongings krijgen vorm in relatie tot publieke en private
opvoedingsruimte (en overgangsgebieden)
o Gemeenschapsvormende dynamieken
 Studie van de pedagogische omgevingen en andere ruimtes waar ontmoeting en
tegenspraak vorm kunnen krijgen
1.5.2 KINDEROPVANG

Kinderopvang = belangrijk onderzoeksterrein voor de gezinspedagogiek.

Bevindt zich in het overgangsgebied tussen gezin en samenleving & is de plaats waar het intieme coexisteert
met
het
publieke
(of
het
politieke)

In de KO worden sociaal geconstrueerde opvattingen van de ouders over the good life geconfronteerd
met
o Die van andere ouders
o Met de KO als instituties

Sociale beleidspraktijken krijgen vorm in de KO & kunnen zo in het gezinsleven penetreren

KO heeft veel mogelijkheden voor het realiseren van gelijke kansen, maar kan ook terugval
betekenen als niet de juiste beleidsopties worden genomen.

De kinderopvang is een setting die toelaat onderzoek te doen over onder meer:
o De constructie van het private en het publieke domein en de relatie daartussen
o De constructie van sociale identiteiten
o Het organiseren van het samenleven en respect voor diversiteit
o Gezinsbeleid
1.5.3 OPVOEDINGSONDERSTEUNING

Opvoedingsondersteuning kan opgevat worden vanuit
1. De betekenisverlening van de aanbieders,
2. De betekenisverlening van de ouders
3. Een perspectief van maatschappelijke dienstverlening

OO = een interventie, dus onderzoeksvragen rijzen op omtrent de egitimering er van en omtrent de
relatie tussen OO en maatschappelijke insluiting en uitsluiting
7

OO is een interventie die vorm geeft aan:
o De constructie van private en publieke ruimte
o De mate waarin opvoeding als ouderlijke verantwoordelijkheid of gedeelde of verdeelde
verantwoordelijkheid wordt gezien.

OO wint aan belang als
o Er belangstelling is op politiek vlak
o Als
er
op
het
terrein
meer

Ook
interventies

Deze ontwikkelingen vragen om een toenemende aandacht, zeker ook van onderzoekers.
1. Aandacht voor het feitelijke handelen in initiatieven
2. Betekenisverlening van ouders en aanbieders en beleid
3. Paradigmatische discussies
4. Relatie tussen praktijken en die paradigmatische discussies
aandacht
voor
de
effecten
van
initiatieven

ontwikkeld
evidence
based
worden
werken
1.5.4 ACTUELE THEMA ’S

Naast kinderopvang en opvoedingsondersteuning als centrale thema’s, bestudeert de
gezinspedagogiek uiteraard ook vele andere thema’s die het opvoeden in gezinnen en/of de relatie
tussen gezinnen en samenleving kenmerken.  zoals echtscheiding en bemiddeling
1.6 KRITISCHE REFLECTIE

Gezinspedagogiek = een positionering tegenover
o Gezinnen,
o De samenleving,
o De ethische discussies in de samenleving,
o Het onderzoek zelf.
Discussies openhouden over die thema’s
 zodat legitimeringsvraagstukken
blijvend onderwerp van debat kunnen zijn

Vaak op terreinen die ethisch gevoelig zijn (adoptie, ouderschap en homoseksualiteit, echtscheiding,
in vitro fertilisaties, het hulp- en rechtdebat)

Gezinspedagogiek kan immers niet anders dan ethisch – politiek stelling nemen en tegelijk die
stellingname bevragen op basis van empirische gegevens. Centraal daarbij staan:
o De menselijke waardigheid.
o De vrijheid van elk individu om vorm te geven aan zijn leven
o De zorg voor gelijke kansen en contexten
 in realiteit sstaan deze waarden vaak op gespannen voet met elkaar & visieontwikkeling is steeds voorlopig.
8
HOOFDSTUK 2: WAT IS EEN GEZIN?
2.1 HISTORISCHE SITUERING
2.1.1 HET BURGERLIJK KERNGEZIN

Eind 19e eeuw voelt de burgerij zich de schepper van de maatschappij, vinden hun initiatieven
noodzakelijk
o De staat mag enkel ingrijpen wanneer individuele vrijheden in gevaar zijn
o De burgerij is net als de arbeidersklasse een stedelijk fenomeen
o In het kielzog van de industrialisatie en de vrije marktideologie ontstaan de filantropie, die zich
het lot wil aantrekken van de nieuwe armen.
o Bedreiging De bedreiging die van de arbeidersklasse uitgaat is vooral gericht op het instituut
van het gezin.
o Burgerlijk kerngezin = model
 Pater familias & vrouw zorgt voor het nageslacht
 Orde in het gezin is in analogie met maatschappelijke orde die de burgerij nastreeft, dus
het
patriarchale
kerngezin
=
de
norm

Bijzondere aandacht uit naar l’éducation des enfants du pauvre  opvoeden, educatie

Bedreiging sociale orde  sociale maatregelen  omstandigheden arbeiders blijven toch precair
o Typsich voor deze tijd is dat er een verbinding wordt gemaakt tussen
 Materiele levensomstandigheden
 Morele levensomstandigheden

Vanuit 2 verschillende hoeken zoekt men naar manieren om de vermeende negatieve effecten van de
industrialisatie te verzachten
o Vanuit verlichte, liberale burgers
o Vanuit de christelijke caritas

Door de focus op moeder – en kinderzorg kunnen burgervrouwen
o Hun rechten van actieve burgers uitoefenen zonder afbreuk te doen aan het gezinsmodel dat
ze helpen verspreiden
o Sommige hebben ook duidelijke emancipatorische intenties, maar
 Blijven financieel afhankelijk
 Blijven het burgerlijk ideaalbeeld propageren
o Voor de betrokken burgervrouwen droeg de liefdadigheid bij tot de gemoedsrust tegenover
God, tot de status van de burger en was een steun in de handhaving van de maatschappelijke
orde

Ook de wetenschap draagt bij tot de constructie van het burgerlijke kerngezin, in de context van de
liberale welvaartstaat.
o Charles Darwin (evolutieleer)
o Eugenetica: de zorg neemt toe om de gezondheid van het eigen ras

Kind wordt steeds meer gezien als toekomstig kapitaal, grondstof waarin men moet investeren
(afschaffen kinderarbeid & de leerplicht)
19e eeuw  opkomst experimenteel-wetenschappelijke denkrichtingen & statistiek

9
Zien in een Weberiaanse
context van Entzauberung: -
-

We moeten de omgeving op haar rationele
gronden begrijpen
Ook voor de OPVOEDING
o Statistisch in kaart brengen
o Classificeren
Begin 20e E: bijna elk officieel discours in Belgische
kinderzorg = onderbouwd met statistisch
onderzoek
Ook de medische wetenschap maakt
forse vooruitgang
o De nadruk op hygiëne valt niet toevallig samen met een periode waarin het lichaam een grotere
handels- en nuttigheidswaarde krijgt in de industrie
o De populariteit van de preventieve geneeskunde kunnen we begrijpen in het licht van de
verstedelijking (profylaxis)
 Medici richten zich nu ook op gezonde mensen => potentieel zieken
 statistische + medische ontwikkelingen zorgen voor professionalisering van het moederschap VIA de
KINDERVERZORGING (of puériculture, die basis is voor veel acties)


De kinderverzorging, als combi van geneeskunde, opvoedkunde en moraal, is een sterk instrument
voor het domesticeren van de arbeidsklasse.
De raadgevingen aan moeders hebben wetenschappelijke onderbouw & dus veel impacht

Samengevat kunnen we zeggen dat het burgerlijke kerngezin gekenmerkt wordt door:
o
o
o
o
o
o
o
Een context van liberale welvaartsstaat
Een constructie van kinderen als fragiel, te beschermen kapitaal
Een constructie van het moederschap als verantwoordelijk tegenover kind en samenleving
Een constructie van het vaderschap als almachtig
Een bevelhuishouding
Een constructie van de menswetenschap als normatief, voorschrijvend wat goed is voor kinderen
Machtsrelaties gekenmerkt door dominantie
2.1.2 HET ONDERHANDELINGSGEZIN

De toegenomen welvaart gaat vanaf de jaren zestig samen met een grotere morele vrijheid

Vaders, moeders en kinderen streven meer naar hun individuele geluk
o De jaren zestig brengen privatisering en individualisering van het gezin met zich mee
o = de kiem van onderhandelingscultuur: evolutie van toegekende naar onderhandelde rollen

Door de populaire psychologie  ouders worden geacht hun kind te helpen in haar ontwikkeling
(helping-mode)

Het gezin wordt maakbaar
o Betekent een een grotere vrijheid
o Betekent ook een levenshoge verantwoordelijkheid
o Vergt
van
partners
zowel
inspanningen

als
tijd
voor
elkaar
Het einde van de jaren ‘60 wordt gezien als het begin van een periode van opvallende
gezinsveranderingen
o Stijging aantal echtscheidingen, toegeschreven aan:
 Privatisering
10



o
o

Individualisering
Hogere vrouwelijke arbeidsparticipatie
Toenemend verwachtingspatroon van moderne gezinsmodel  problematisering van
relaties
Men stelt veel vragen over de oorzaken, maar minder over de psychologische gevolgen
Breuk met traditionele gezinsconcepten  oriëntatiegezin & voortplantingsgezin
Verschillende reacties op die trend:
Katholieken
o
o
o
Bezorgd
‘morele ontvoogding’
Oprichten huwelijks & gezinsraden
(voor versterken duurzaamheid relaties)
Vrijzinnigen
o
o
o
o
Toejuichen
Belgische
vereniging
voorlichting
‘veroverde vrijheid’
experimenteren
met
samenlevingsvormen
seksuele
nieuwe

De sociale wetenschappen (en in grote mate de psychologie) versterken het primaat van het gezin als
opvoedingsmilieu
o Dit wordt ook wettelijk verankerd in de jeugdbeschermingswet van 1965
o Gezin als opvoedingsmilieu + de realiteit waarbij men van het klassieke gezinsmodel wil
distantieren  logisch dat men in de psychologie zich zorgen maakt

Tot op vandaag legt men het verband tussen
a. Het primaat van het gezin als opvoedingsmilieu,
b. De twijfel aan de competenties van de ouders
c. En dus de nood aan overheidsingrijpen, onder meer door agogische vorming

Ontwikkelingspsychologie toont de nefaste gevolgen aan voor kinderen die opgroeien in ‘ontredderde’
gezinnen  karakterstoornissen, instabiel, vertraging in affectiee en sociale maturiteit, …

Ander gevolg van de wijzigende gezinsstructuren  aandacht voor de rol van de vader
o Vanaf ’80: meer verwachtingen van de vader

Individuen worden verondersteld zelf hun leven vorm te geven: niet kiezen = niet mogelijk
o Individuen kunnen dus aangesproken kunnen worden op hun keuzes
o = zware verantwoordelijkheden

Het onderhandelingsgezin samengevat:
o Een context van sociale welvaartsstaat
o Onderhandelde rollen tussen partners
o Onderhandelde rollen met kinderen
o Individualisering en privatisering
o Een constructie van het kind als autonoom subject
o De verantwoordelijkheid
o Een constructie van de menswetenschap als vraaggestuurd en participatief
o Machtsrelaties gekenmerkt door wederzijdse afhankelijkheid en sturing door zelfsturing
2.2 AGENCY EN HET ONDERHANDELINGSGEZIN

Kinderen als sociale actoren en kinderparticipatie zijn sleutelbegrippen in het huidige discours en
betekenen voor de pedagogiek een belangrijke paradigmaverschuiving, geïnspireerd op
11
o
o
De kinderrechtenbeweging
De sociology of childhood:
 In de laatste decennia spitsen vele academici zich toe op de ‘agency’ van kinderen. Ze
pleiten ervoor om kinderen te beschouwen als competente sociale actoren
 Aanzet tot politieke actie (kinderrechtenbeweging, praktijkonderzoek en
beleidsonderzoek
 Pedagogische maatregelen
 Advies aan ouders

Paradigmaverschuiving = stap voorwaarts! Waarbij zichtbaarheid wordt gegeven aan een
bevolkingsgroep die, louter op basis van leeftijd, eeuwenlang de mond werd gesnoerd

We moeten wel blijven kritisch staan tegenover het paradigma
o Gevaar voor het invoeren ervan als nieuwe doxa
o “streven naar een stem geven aan kinderen <-> bepaalde groepen kinderen het zwijgen
opleggen

Childhood as agent  twee grote theoretische benaderingen onderscheiden
1.

Enerzijds zijn er zij die agency beschouwen als een positioneren van kinderen binnen hun eigen
contexten
2. Andere benadering koppelt agency aan theoriën over macht en sociale ongelijkheid en positioneert
kinderen als een uitgebuite of onderdrukte sociale groep
 Generatie  houdt een othering the other in
 Agency in die context koppelen aan subpolitiek (als tegenpool van structuur)
Hoe wordt het kinderrechtendiscours vertaald in de praktijk?
o = discours en technieken onder ogen zien

Het dichotome denken over machtsrelaties tussen kinderen en volwassenen  maskeert vormen van
exclusie onder kinderen en volwassenen  kunnen vastzitten in bepaalde waarheidsregimes!

Sinds ’70 heeft dit nieuwe paradigma geleid tot nieuwe waarheidsregimes die gelijk lopen met
o Globalisering
o Neoliberalisme
2.2.1 DE VUILNISBAK VAN DE GESCHIEDENIS

Wat?  De term omvat verschillende constructies van de kindertijd uit de vorige eeuwen, waarbij
kinderen als sociale groep het zwijgen werden opgelegd.

19e eeuw
o De constructie van de fragile child (kwetsbare kind of het risicokind)
o Wetenschap zou het kind redden (+ ook het land)
 Eugenetica
 Mathematisering van sociale wetenschap
Belgische staat krijgt residuele functie
o Private filantropische organisaties nemen voortouw
o Constructie fragiele kind <-> constructie van de responsible mother
 Tegenover het kind
 Tegenover de samenleving
 Moeder werd geidealiseerd & monomatrisch gezin
Moeders uit arbeidersklasse minder
werd de norm
vertrouwen in bourgeois filantropische

instellingen en in de staat
12

Decontextualisering
o Is een vb. van hoe discoursen op macroniveau verbonden worden met intimiteit van dagelijkse
leven
o Eerst wordt een sociaal fenomeen (kindersterfte) als een sociaal probleem voorgesteld, binnen
de economische context van industrialisatie, die meer waard toekent aan de lichamelijke
gezondheid
o Vervolgens wordt het sociale probleem getransformeerd tot een opvoedkundig probleem en
geïndividualiseerd
o Het kind word gebruikt als een interventieobject => civiliserende interventies
o Cfr. Kinderopvang als ‘noodzakelijk kwaad’

Na WO2:
o Betere levensomstandigheden
o Daling kindersterfte

kwantitatieve ψ
o versterkten de constructie van het kwetsbare risicokind en de verantwoordelijke moeder,
o kneedden dit kwetsbare kind tot een voorspelbaar en publiek kind

Negatieve resultaten compensatieprogramma eind ’60  als opvoedkundig probleem beschouwd

Etikettering van ouders uit etnische minderheidsgroepen

De discursieve regimes legden kinderen het zwijgen op  maar ook de ouders!

Voorzichtig zijn als je op macroniveau kinderen & tegenover elkaar plaatst
o Machtsrelaties zijn veel diffuser & diagnosaler & maken ook deel uit van specifiek discursief
regime
??? civiliserende interventies ???  nieuwe
legitimering via de psychologische wetenschappen
(gehechtheidsψ, ontwikkelingsψ)  moeders over
die inzichten informeren
2.2.2 LAATMODERNITEIT EN HET AUTONOME KIND
Verregaande sociale veranderingen: globalisering (met lokale impact afhankelijk van specifieke context)  open voor
invloeden van buiten de grenzen  weerslag op dagelijkse leven
1.
Overwicht economische belangen & daling impact staat op hun nationale economie
o Gevolg controleverlies = alle andere beleidsaspecten domineren, ook de sociale agenda 
vermarkting van het sociale
2.
Antropologische shock
o Chernobyl: ecologische thema’s vooraanstaande plaats in politiek en publiek debat
Trend 1 + 2  pleidooi voor kleinere staat

In de pedagogiek tendens naar neoliberale politiek in verschillende landen
o Autonomie & pedagogisering van ouder om die autonomie te bereiken
o Dit vormde de basis voor een politiek van
 privatisering
 veranderingen in kwaliteitsdiscours  zelfevaluaties
 inkrimping van de openbare diensten voor jonge kinderen

Cunningham + vele auteurs  zien een verschuiving naar onderhandeling als de dominante cultuur binnen
het gezin
o Zowel tussen partners als tussen ouder – kind
o Dit doordat de keuzes in het leven losgekoppeld zijn van
13



Traditionele rolpatronen en zekerheden
Externe controle
Algemene morele wetten

Kleiner onderscheid tussen volwassenen en kinderen  zorgt voor
o Angst voor erosie van de kindertijd
o Meer mogelijkheden

NIEUW KINDBEELD: kind dat rijk is aan potentieel, sterk, krachtig, competent en bovneal, verbonden met
volwassenen en andere kinderen.
Nieuwe pagina in de geschiedenis van het autonomie kind
die sociale actor is
OF
Een andere historische constructie van de kindrtijd
o
o
o
o
Constructie is onlosmakelijk verbonden met de nieuw opduikende constructies van het ouderschap
en met de specifieke economische, sociaal - culturele en politieke context.
Nader bekijken relatie
 Mondiale structuren
 Agency
Zo continuïteiten en veranderingen bekijken
Zo is er de continuïteit in de manier waarop kinderen en ouders gedecontextualiseerd worden en
machtsrelaties in de opvoeding doorwerken.
2.2.3 HET AUTONOME KIND EN DE ONDERNEMENDE OUDER

Autonome kind = typisch voor de liberale op vrije markt geörienteerde samenleving

Zelfexpressie & individualiteit hoog op de agenda = een sociale en historische constructie, niet universeel!

In de ψ
o Rationele, unitaire subject centraal
o Zelfregulerende, verantwoordelijke burger centraal in laatindustriële maatschappij

De relatie tussen de staat & individu  evolueert naar een partnerschap gebaseerd op reciprociteit, in de
zin van geen rechten zonder plichten

Sociale diensten zijn in die context niet langer gewone rechten
o Ze houden een persoonlijke verantwoordelijkheid in vanwege het individu
o Het individu wordt verondersteld levenslang leren
 Suggereert dat dit een toenemende vrijheid inhoudt

De keerzijde van de nieuwe vrijheid is:
o de verplichting zich te informeren over verschillende mogelijkheden
o die tegen elkaar af te wegen in kosten- batenanalyse
o tot rationele besluitvorming komen

We zien veeleer evoluties in hoe machtsrelaties optreden (niet een toenemende vrijheid)

Foucault (1993) stelde: mensen besturen betekent niet mensen dwingen te doen wat de bestuurden
wil dat ze doen. Het is altijd een wankel evenwicht, met complementariteiten en conflicten tussen
dwangtechnieken en processen waardoor het zelf wordt geconstateerd of aangepast door het zelf.
14

Actief burgerschap:
o Vorm van empowerment waarbij kinderen een stem krijgen
o Of een techniek om dwang uit te oefenen
o Als een strategie die van op afstand bestuurt via zelfonderzoek
2.2.4 ONDERHANDELING ALS DE PEDAGOGISCHE NORM

Ouders nu veel meer onderworpen aan externe controle

Veel onderzoek  controleert op vraag van de overheid nauwkeurig het onderhandelingsproces in
gezinnen

Onderhandelen = aanvaard als de pedagogische norm
2.2.5 SO WHAT?

Onderhandelen is normatief gemaakt door het te koppelen aan
o De ontwikkeling van het kind
o Expliciete ontwikkelingsresultaten in de volwassenheid (autonomie, welzijn)

Onderhandeling is voor de experts wenselijk ongeacht de sociale, culturele, economische en andere
context van het gezin
 hierdoor sterke focus op individualiteit en verbale competenties
 maar die gaat niet voor iedereen en overal op: verschillende sociaal-culturele
contexten
 dominante ideeën over onderhandeling als de opvoedkundige norm zijn
culturele constructies.

De pedagogiek van de zelfexpressie privileert een groep kinderen die al gepriviligeerd zijn! =
CONTINUÏTEIT
o Middenklasse waarden & normen decontextualiseren & naturaliseren  zogezegd universeel
goed voor kinderen
o Wantrouwen tegenover de ouders

Thomas Gordon: de sleutel die redding brengt – volgens het boek – is onze wil om van onze fouten te
leren

Onderhandeling met respect voor elkaars belangen wordt beschouwd als een voorbereiding op het
volwassen leven in de moderne democratie
2.2.6 DISCUSSIE

Sharon Stephens (1995): dat de constructie v/h participerende kind leek ingebed te zijn in complexe
economische en culturele veranderingen in laatmoderne maatschappijen

Behoefte aan emancipatorische pedagogiek waarin kinderen ernstig genomen en gehoord worden
(Vaak kinderen als aparte maar homogene groep)

Wat bestuderen ?
o Het lijkt nuttig te zijn om de constructies van de kindertijd te bestuderen en ook hun
spiegelbeeld: constructies van het ouderschap
o Micro- interacties <-> sociale, economische en politieke context van die interacties
15

Decontextualisering vermijden!  hercontextualiseren van agency:
o Kijken naar de ongelijkheden in onderhandelingsvoorwaarden
o Erkennen dat agency verschillende vormen kan hebben in verschillende contexten

Socialisatieparadigma
o Je kan niet automatisch ontsnappen aan dit paradigma door rekening te houden met agency
o Context van neoliberale laatmoderne maatschappij die behoefte heeft aan autonome,
onafhankelijke en ondernemende individuen voor de welvaartstaat in the third way
 Maar opvoeding niet tot politiek reduceren  kortsluiting, simplistisch
 Ook te simplistisch als
 Agency van kinderen als concept wordt geduid als:
globalisering  sociologisch onderzoek
 Maar is wel voor een stuk zo

Autonome kind = historische constructie en dominant discursief regime dat repertoire van
mogelijkheden evenzeer uitbreidt als inkrimpt

Pleidooi voor reflexiviteit: aangezien het belang van het kind te belangrijk is om te worden
gedomineerd door veronderstellingen die als vanzelfsprekend worden beschouwd.
2.2.7 CONTINUÏTEIT IN VERANDERING: NORMALISERING EN DECONTEXTUALISERING

Aspecten die constant gebleven zijn:
o De constructie van de moeder
o Het kerngezin als unieke opvoedingsverantwoordelijken
 Dit monomatrische model is nooit echt een feit geweest: de gemeenschap had altijd wel al
groot aandeel
 Maar het is wel altijd de norm geweest
1. Wantrouwen ten aanzien van het gezin
2. Een tweede constante is dat de ideale opvoeding steeds gedecontextualiseerd is en niet met concrete
omstandigheden en het feitelijke gedrag
3. Een derde constante = de gezinspedagogiek heeft zich steeds bezig gehouden met de vraag wat een
gezin is (en dus met gezinsvormen) en minder met het feitelijk pedagogisch handelen in het gezin of
met de concrete betekenisverlening van de gezinsleden
2.3 NAAR EEN DEFINIËRING
2.3.1 ENKELE VOORBEELDEN VAN DEFINITIES

De min of meer duurzame samenlevingsgemeenschap van een man en een vrouw met het uit hun
verbintenis voortkomend geslacht.

Primaire leefvormen, zijnde universeel voorkomende samenlevingsverbanden, waarin meerdere
personen min of meer duurzame relaties onderhouden, en die noodzakelijke functie vervullen voor de
ontwikkeling van het individu en de samenleving.
2.3.2 INSLUITING EN UITSLUITING

Een definitie zal vanzelfsprekend een deel van de sociale werkelijkheid insluiten en een ander deel
uitsluiten, anders is het geen definitie (het is sowieso een oordeel)
16

Naief om te geloven dat alle gezinnen hierin zullen slagen (zonder voorgeschreven gedragspatronen)
dus moet beleid maatregelen nemen.
2.3.3 NAAR EEN POST -STRUCTURELE DEFINITIE?
Een gezin is elke leefgemeenschap die als dusdanig word erkend en/of als dusdanig wordt ervaren.
o
o
o
o
Subjectiviteit van definities in kaart brengen  ‘wie zegt dat en waarom?’
Gevolg: het gezin is dan een constructie, begrepen in z’n specifieke context
Laat ruimte voor eigen beleving & discrepanties & structurele erkenning
Machtsrelaties komen hierdoor ook in beeld

Michel Foucault: macht of disciplinaire orde dienen niet begrepen te worden als het bezin van de
overheid, de administratie of de wetenschap:
o “Le pouvoir ne soit pas conçu comme une propriété, mais comme une stratégie.”
o Macht = productie van de overheid & van de menswetenschappen
o De dominantie uit zich in
 Het ontbreken van bestraffing
 Het installeren van controle  Medeplichtigheid van het subject
o Dit laat toe te begrijpen hoe wetenschap of beleid ingrijpen
 Zij geven aanleiding tot een dominant discours, tot een publieke opinie
 dit structureert het handelen

Bourdieu (1984):
o Voor hem vervult de overeenkomst tussen sociale en mentale structuren ook politieke functies
o Symbolische systemen zijn
 Kennismiddelen
 Overheersingsmiddelen
o Die systemen neigen ertoe de structuren waar ze uit voorkomen te stellen als natuurlijk &
noodzakelijk ipv toevallige producten
o Als we er van uitgaan dat symbolische systemen sociale verhoudingen niet simpelweg
weerspiegelen, maar bijdragen tot hun constitutie, dan zullen weo ook moeten toegeven dat
de wereld kan veranderd worden door eht veranderen van onze voorstelling van de wereld
o Machtsverhoudingen of disciplinaire orde gaan immers vooral over ideeën, dominante
vertogen of de hermeneutiek van zelftechnieken

Degenen die overheerst worden, zijn altijd, in elk denkbaar sociaal universum, in staat een bepaalde
macht uit te oefenen: het deel uitmaken van een veld impliceert per definitie het onvermogen in dat
veld effecten te produceren.
2.3.4 ENGAGEMENT

Alle voorgaande definiëring leggen de nadruk op de gezinssamenstelling of
organisatievorm

Ander mogelijk perspectief = gezinnen te definiëren in termen van het engagement
die ze voor elkaar opnemen
o kan materiaal,
o financieel,
o emotioneel,
o affectief
o of eerder instrumenteel zijn.
17
Op het micro – niveau van de individuen zelf
-
-
Ook op het macroniveau
laat het bv. makkelijker toe om de
maatschappelijke realiteit van nieuw
samengestelde gezinnen pedagogisch te
vatten: vanuit engagement die ze voor elkaar
opnemen
ook voor eenoudergezinnen of egagement
voor zorgrelaties ouders-grootouders
-
het gezinsbeleid in Vlaanderen = gebaseerd
op het gezin als hoeksteen van SL
 kinderbijslag voor iedereen  maar met
engagement centraal  de vraag ‘welke
overheidsmaatregelen zijn nodig ompdat
gezinsleden naar elkaar toe zouden kunnen
vormgeven?’
2.4 HET GEZIN ALS SYSTEEM

De laatste decennia  meer aandacht voor het feitelijk handelen & voor het gezin als systeem

Dit betekent dat gezin wordt gezien als complex systeem van verschillende elementen die
o Onderling wederkerige interacties hebben (kinderen beïnvloeden ouders evenzeer dan ouders
hun kinderen beïnvloeden)
o & die relaties en interacties beïnvloeden elkaar ook nog eens

Vertonen patronen die stabiel & voorspelbaar zijn

De grenzen tussen een gezin & de buitenwereld kunnen meer of minder open zijn.
o Open versus gesloten gezinnen
o Té open of té gesloten  houdt risico’s in

Typisch aan een systeem is dat het geheel meer is dan de som van de delen
o Gezinnen hebben vaak beeld van wat typisch is voor hen
o Aantal regels en normen die gedrag van gezinsleden beperken
18
HOOFDSTUK 3: GEZINNEN IN CIJFERS
3.1 DEMOGRAFISCHE CONTEXT
VERGRIJZING EN ONTGROENING

In de loop van de 20e eeuw is de Vlaamse bevolking sterk verouderd
o Deels doordat mensen steeds ouder worden
o Deels door denataliteit

Sinds 2003: lichte stijging nataliteit in Vlaanderen, 2009: lichte daling

Voor de komende jaren verwacht men dat het geboortecijfer in Vlaanderen verder stijgt om pas vanaf
2014 weer licht te dalen (maar cijfers spreken die prognose tegen)

De kinderbevolking wordt ook steeds meer divers. Bij niet Belgische vrouwen ligt de vruchtbaarheid
immer hoger dan bij Belgische vrouwen.

De combinatie van ontgroening en vergrijzing
 stelt een sociaal-economisch probleem: als mensen niet meer & langer werken houdt het
systeem van SZ geen stand
 Lissabon-strategie: meer investeren in KO & kleuteronderwijs
DIVERSITEIT IN GEZINNEN

# huwelijken is in vergelijking met enkel decennia geleden sterk gedaald en het # echtscheidingen
toegenomen
o huwelijken stagneert
o samenlevingscontracten nemen toe

16% kinderen leeft in een eenoudergezin
o maar cijfers kloppen niet: éénoudergezin is mss eerder een fase dan vaststaand kenmer + er
zijn redenen waarom tweeverdieners zich zouden registreren als éénoudergezin.

Ruim 15% van de kinderen onder de twaalf jaar heeft geen broers of zussen (onder de 18 jaar). Bijna de
helft heeft één broer of zus. Nog eens een kwart heeft twee broers of zussen.

Kinderen hebben steeds oudere ouders, vooral vaders.

Ruim 10% van de kinderen leeft in een gezin met een verhoogd armoederisico (vooral
éénoudergzinnen & gezinnen met 3 of > kinderen

Financiële welstand = sterk afhankelijk van de arbeidssituatie van de ouders
o Werkende ouder
o Arbeidsduur (tweebanengezin, één voltijds, één deeltijds, éénbaansgezin,…)
3.2 GEZIN EN ARBEID
3.2.1 GENDERKLOOF
Traditioneel
Vandaag
genderkloof in het onderwijs
onderwijsniveaus van mannen en vrouwen ongeveer
gelijk: meisjes steken jongens voorbij
vrouwen waren lager geschoold dan mannen
19

 Toch blijven er duidelijke sekseverschillen in studiekeuze bestaan
o
Zorgberoepen voornamelijk vrouwen = problematisch voor gelijkwaardigheid
 Vaak ondergewaardeerd
 Ook probleem om economische redenen  als voruwen mannenberoepen beginnen
doen maar niet omgekeerd = raken vacatures zorgberoepen niet ingevuld & nood
wordt steeds groter

De genderkloof bestaat ook in de activiteitsgraad, al wordt ze met de jaren kleiner
 Vrouwen minder actief op arbeidsmarkt, lagere werkzaamheidsgraag en hogere
werkloosheid
 Toch steeds meer vrouwen die combi arbeid + gezin doen!
 Deze genderkloof wordt vooral zichtbaar vanaf het ogenblik dat mannen en vrouwen
aan gezinsvorming beginnen

Om een juister beeld te krijgen moeten we echter kijken naar het aandeel van het deeltijds werk

Deze gendergap is beïnvloed door het hebben van kinderen

Er bestaat een genderkloof in
o De beroepen en sectoren waar men werkt = horizontale genderkloof
o De plaats in de hiërarchie die men inneemt = verticale genderkloof
 Samen vormen de horizontale en de verticale genderkloof een verklaring voor de gender wage
gap, de genderkloof in de lonen: mannen verdienen nog steeds gemiddeld meer dan vrouwen

Paradoxaal genoeg stellen we ook vast dat in landen met een kleinere kloof op de arbeidsmarkt, er
tegelijk een grotere gender wage gap optreedt (mogelijke verklaring: waar hoog aantal vrouwen werkt,
werken ze tegen lagere lonen en waar werkzaamheid lager is, zijn het net lager geschoolden die niet
werken?)
3.2.2 GEZINSBELEID

Alle Westerse landen voeren een beleid om de combinatie van gezin & arbeid te faciliteren
o om economische redenen,
o om redenen van gelijke kansen tussen mannen & vrouwen
Collectieve voorzieningen
Voornamelijk kinderopvang
Individuele voorzieningen
Waaier aan maatregelen zoals :





Kinderbijslag,
moederschapsverlof  meest vespreide!
o Doorgaans ook vergoed
o Duurtijd & hoogte vd vergoeding varieert
o In meeste landen verplicht op te nemen
o Kàn je delen met de vader
o In de VS geen universeel recht hierop!
Zwangerschapsverlof
Vaderschapsverlof (Finland)
Ouderschapsverlof
o Niet gendergebonden
o Min 4 maand (lidstaten EU), niet gebonden a. periode net na
geboorte
o Geen verplichting tot bepaalde vergoeding
o flexibel op te nemen & te delen tussen de partners
o Varieert naargelang:
 Lengte
 Individueel recht (zoals België) of recht van het gezin
 Vergoeding meestal % v. Brutoloon
20


 Flexibiliteit
Borstvoedingsverlof
Tijdskrediet, …

In alle landen: het zwangerschapsverlof samen met een gegarandeerd recht om terug te keren naar
dezelfde (of een gelijkwaardige) job

Globaal genomen kunnen we de Europese landen in drie groepen indelen:
1. Landen met erg vergaande maatregelen op het gebied van de combinatie van arbeid en gezin.
2. Landen met matige maatregelen
3. Landen met weinig mogelijkheden voor de combinatie gezin en arbeid
 België situeert zich tussen 2 en 3

Onderzoekers stellen vast dat sommige maatregelen om gezin en arbeid te verzoenen een paradoxaal
effect kunnen hebben
o Historisch onderzoek Eric Vanhoutte  maatregelen hadden oorspronkelijke bedoeling om
vrouwen van de arbeidsmarkt te weren  nu ook bijna alleen door vrouwen opgenomen 
vergroot de genderkloof

Collectieve maatregelen hebben uiteraard niet dergelijke paradoxale effecten

Ook fiscale voorzieningen  belangrijke invloed op de genderkloof en de combinatie gezin-arbeid
3.3 TIJDSBESTEDING
3.3.1 THEORETISCHE ACHTERGROND

Sterk veranderd door: belangrijkere rol vader + stijging # éénoudergezinnen

Toch blijft er een sterk ongelijke verdeling tussen de geslachten bestaan

Vrouw: huishoudelijke zorg & materiele zorg, man: professioneel werk, klusjes, de tuin  net dit maakt
dat er geen gelijke kansen op de arbeidsmarkt mogelijk zijn!

In onderzoek naar de tijdsverdeling onderscheidt men: arbeidstijd, oudertijd, huishoudelijke tijd,
persoonlijke tijd & verzorging
Verschillende perspectieven om verschil in tijdsbesteding tussen mannen en vrouwen te verklaren:
Gezinseconomie




Beschouwt het gezin als een economische, rationale eenheid, dat zijn
efficiëntie tracht te maximaliseren binnen de gegeven tijd en het gegeven
budget
Indien de arbeidstijd moet gereduceerd worden zal men doorgaans de tijd
reduceren van diegene met het laagste inkomen (in casu de vrouw).
Kritieken op dit model  houdt onvoldoende rekening met:
o externe factoren (zoals sociale rollen)
o conflicten tussen gezinsleden
o machtsverhoudingen
Taakverdeling wordt beschouwd als het resultaat van onderhandeling
o Waarbij elk gezinslid maximaal voordeel wil halen voor zichzelf én
gezin
o Zonder ervoor te zorgen dat de andere leden hun bodemgrens
bereiken
21
Sociale ruiltheorieën

Kosten-baten analyse

Gaan er ook van uit dat de menselijke interacties erop gericht zijn een maximale
opbrengst te genereren voor een minimale kost
De nadruk ligt echter op de idee dat wie de hoogste waarde heeft die kan
inruilen voor huishoudelijke taken
Huishoudelijke taken worden door zowel de man als de vrouw als ongewenst
beschouwd worden en dus moeten uitgevoerd worden door diegene die het
minste ‘waarde’ bezit
Als loon vrouwen stijgt  sterkere onderhandelingspositie  komen tot
gelijkmatigere verdeling huishoudelijke taken



Gendertheorieën


Situeren zich binnen het sociaal interactionisme en leggen de nadruk op de
verschillende socialisering van mannen en vrouwen.
Door de opvoeding krijgen mannen en vrouwen verschillende rollen aangeleerd
 Deze verschillende verklarende modellen worden samengebald dor de Franse socioloog Pierre Bourdieu
Voor hem zijn handelingen het resultaat van de samenhang tussen habitus en kapitaal:



Habitus: handelingsstrategieën die via socialisering zijn aangeleerd (onbewust)
Kapitaal: slaat op alles wat in een zekere situatie een zekere waarde heeft. Economisch, cultureel &
sociaal capitaal.
Praktijken: geheel van fequente handelingen, gewoonten en rechten
3.3.2 VASTSTELLINGEN

In alle Europese landen is er een sterk ongelijke verdeling van betaalde & onbetaalde arbeid volgens
het geslacht  blijkt dat vrouwen het meest werken

Gehuwde vrouwen besteden meer tijd aan huishoudelijke taken dan alleenstaande en samenwonende
vrouwen

De gevolgen hiervan zijn dat vrouwen minder inkomen genereren en dus vaak een economische
afhankelijkheid van hun echtgenoot behouden

Vergelijkend onderzoek over meerdere jaren toont steevast dat de genderverschillen afnemen, maar
ook dat dit bijzonder traag gaat
22
HOOFDSTUK 4: OPVOEDINGSONDERSTEUNING
4.1 ENKELE DEFINITIES


5 definities over opvoedingsondersteuning.
o Opvoedingsondersteuning en gezinsondersteuning is de verzamelnaam voor een aantal
preventieve activiteiten en interventies die tot doel hebben de opvoedingscompetentie van
ouders te vergroten en het gezinsfunctioneren te verbeteren.
o Onder opvoedingsondersteuning begrijpen we al de activiteiten die tot doel hebben de
opvoedingssituatie van kinderen te verbeteren, met andere woorden, opvoeders helpen
opvoeden.
o …
OO = op intentionele wijze steun bieden aan ouders bij hun opdracht en taak als opvoeders, en berust
op de veronderstelling dat volgende uitgangspunten voor elk gezin en gezinsvorm gelden:
1.
2.
3.
4.
De erkenning van het belang van de gezinsopvoeding
De erkenning van de pedagogische verantwoordelijkheid, het verlangen en de bekwaamheid van de
ouders om de relatie met hun kinderen op een verantwoorde wijze vorm te geven
De erkenning dat ouders bij het gewone opvoeden vragen en onzekerheden kunnen ervaren en
recht hebben om indien nodig hiervoor steun te ontvangen
De erkenning van het recht van gezinnen op voortdurende aandacht van de samenleving voor de
realisatie van randvoorwaarden voor opvoeding

Decreet preventieve gezinsondersteuning
o Opvoedingsondersteuning: laagdrempelige, gelaagde ondersteuning
 Gelaagd = lichte OO bij lichte problemen, en zwaardere OO bij ernstige problemen, tot
men op punt komt dat OO niet meer volstaat en HULP nodig is
o Preventieve opvoedingsondersteuning

De Munter (2004)  In Vlaanderen vaak dit onderscheid:
opvoedingsondersteuning
Staat open voor alle ouders met vragen
bij dagelijks opvoeden en wordt in
algemene voorzieningen aangeboden.
Tussenzone
Opvoedingshulp
Richt zich tot ouders met vragen die een intensieve,
specifieke aanpak vergen en wordt in gespecialiseerde
voorzieningen aangeboden.
Bevindt zich achter de toegangspoort, behoort tot de
BJB
o

Deze indeling is aanbodgericht, ze gaat uit van verschillende organisatievormen (en
subsidiebronnen) van het aanbod. Krijgt kritieken.
Concrete vertaling van opvoedingsondersteuning in activiteiten: (die ook worden gehanteerd door
K&G) (Van Meulebroecke):
1) Voorlichting of informatieverstrekking
 Het gaat om informatie over de ontwikkeling, risicofactoren over wiegendood,
opvoedingsgedrag en dergelijke.
2) Instrumentele steun
 Het gaat om praktische pedagogische hulp, diensten zoals babysit of kinderopvang,
materiaal.
3) Emotionele steun en/of beoordelingssteun
 Dit verwijst naar het bieden van respect, erkenning, waarderen in individuele situaties of in
groep.
4) Geven van advies
23
5)
6)
7)
8)

Maar:
o
o
o
o
 Het gaat om advies over de opvoedingsaanpak, meestal tijdens individuele,
hulpverlenende gesprekken of tijdens groepsbijeenkomsten.
Training van vaardigheden
 De bedoeling is aangepast opvoedingsgedrag aan te leren en oudercursussen.
Uitbouwen van sociale contacten en stimuleren van zelfhulp.
Vroegtijdige detectie van zwaardere opvoedings- en ontwikkelingsproblemen en
doorverwijzing
Signalering aan beleidsinstanties
 Het gaat om het signaleren van leemten in het aanbod inzake opvoeding en
opvoedingsondersteuning, maar kan evengoed andere contextfactoren aangaan (zoals
huisvesting)
Uit onderzoek leren we dat de meest universele vorm van opvoedingsondersteuning de
informele sociale steun is: het gaat om de emotionele, materiële en informatieve steun van de
partner, de eigen ouders, vrienden, kennissen, collega’s en dergelijke.
Tabel: geeft weer hoe veel tijd ouders (vooral moeders) gemiddeld alleen met hun kind
doorbrengen.
In parallel hiermee stellen we vast dat het aantal contacten dat ouders hebben met andere
ouders en met wie ze over hun kinderen praten, ongelijk verdeeld is.
Ook de steun die ouders ervaren uit hun sociale omgeving is erg wisselend.
4.2 ENKELE MOGELIJKE LEZINGEN

Alle auteurs zijn het er over eens dat de opvoeding een transactioneel proces is dat zich situeert in
een netwerk van interagerende factoren waartoe minstens behoren:
o Factoren eigen aan het kind  temperament, aanleg, gender,…
o Factoren eigen aan de opvoeder  competenties, eigen opvoeding, ethnotheories, origine,…
o Contextfactoren  sociale neterken, welstand, woonsituatie, gezinsbeleid, organisatie van de
welvaartstaat,…

Het gevolg van:
o Zaken waarover auteurs het eens zijn,
o Zaken waarover ze het niet eens zijn,
o De effecten van keuzes die ze maken om zich te
situeren binnen die spanningsvelden
Is dat beleidspraktijken, zowel
als sociale werkpraktijken zich
in dez discussie positioneren
(expliciet of impliciet, bewust of
onbewust).

Beleidspraktijken en sociale werkpraktijken kunnen we:
o Catalogeren als al dan niet behorend tot het domein van de opvoedingsondersteuning in
functie van de gehanteerde definitie.
o Indelen volgens welke functies ze vervullen en op welke ze meer of minder nadruk leggen.
o Analyseren op het vlak van hun positionering op de beschreven spanningsvelden.

Opvallend is daarnaast dat de meeste definities opvoedingsondersteuning definiëren vanuit de
intenties van de aanbieders, eerder dan vanuit de betekenisverlening van de ouders.
4.2.1 EEN POGING TOT DEFINITIE DIE HET DEBAT OPENHOUDT


Opdeling opvoedingsondersteuning & gezinsondersteuning = enkel relevant voor externe actoren
Nieuwe definitie:
“Alle activiteiten die opvoeders ervaren als ondersteunend bij de opvoeding.”
24
Voordelen van deze omschrijving
Definiëring gaat uit van de subjectieve beleving van de
actoren zelf
De betekenisverlening van gezinsleden gaat boven intentie
van de aanbieders
Geen definiëring vanwat ouderlijke competenties moeten
zijn of wat goede opvoeding is

Nadelen van deze omschrijving
Ze is steeds onderweg en laat dus geen afbakening toe en
is
dus
minder
geschikt
voor
pragmatische
beleidsbeslissingen
Ze speekt zich niet expliciet uit over de relatie tussen
gezin en samenleving
Opvoedingsondersteuning situeert zich volgens Bouverne – De Bie in de sociale grondrechten 
recht op menselijke waardigheid  opgenomen in de Belgische grondwet
o Sociale politiek zou dus borg moeten staan voor die sociale beleidstussenkomsten
o Definitie van OO zou steeds gebaseerd moeten zijn op de erkenning van de opvoeding als
gedeelde verantwoordelijkheid tussen samenleving en individu.
“De activiteiten die gezinsleden ervaren als ondersteunend of aanvullend bij de opvoeding. Zij zijn een onderdeel van
demaatschappelijke dienstverlening aan ouders en kinderen, uitgaande van de erkenning van het recht van ouders op
respect voor hun privé- en gezinsleden, en de erkenning van het recht van kinderen op respect vor hun privé- en
gezinsleven.”
Voordelen van deze omschrijving
Nadelen van deze omschrijving
Deze definitie gaat uit van een structurele dimensie, van
rechten van ouders en kinderen en dus van
maatschappelijke verantwoordelijkheid.
De betekenisverlening van de deskundigen verdwijnt
geheel uit het beeld
Een ander cruciaal gevolg van deze definiëring is immers dat
de pedagogische analyse van opvoedingsondersteuning
steeds ook een maatschappelijke analyse inhoudt, omdat
de opvoedingsondersteuning zich nu eenmaal net op dat
kruispunt bevindt.
Een hercontextualisering van het pedagogische debat.
4.3 VAAK GECITEERDE MODELLEN
4.3.1 HERMANNS: HET SOCIALE KAPITAAL

Uitgangspunten Prof. Jo Hermanns:
1) Situeert de gezinsopvoeding in een historische context en erkent daarmee nadruk op
moederlijke verantwoordelijkheid en de daaruit volgende residuele functie van private of
publieke initiatieven
2) Onderkent de rol van ontwikkelingspsychologie in creëren van het maakbare kind
3) Beschrijft daar tegenover de opvoeding als een transactioneel proces
4) Pleit voor het erkennen van de rol die de sociale context speelt in de opvoeding
5) Opvoeding als gedeelde verantwoordelijkheid
6) Zijn visie op opvoedingsondersteuning = social support, die mengelmoes is van:
 Emotionele steun: uitdrukken van betrokkenheid, waardering en respect
 Sociaal partnerschap: het gevoel hebben ergens bij te horen
 Steun bij informatieverwerking: de zaken helpen op een rijtje te zetten
 Instrumentele steun: praktische hulp & ontlasten van taken

Lichtjes andere definiering van welke activiteiten als OO beschouwd worden:
1. Stimuleren, organiseren en begeleiden van systemen van zelf)hulp en sociale onderlinge steun
25
2. Realiseren van voorlichting zowel tav de gezinsopvoeding als van de KO en andere instanties
buiten het gezin
3. Het geven van (ongevraaagd) advies over de context waarin opvoeding plaatsvindt
4. Het realiseren van een vraagbaak en adviesmogelijkheden voor ouders
4.3.2 BAKKER EN BAKKER: O&O EN HET BALANSMODEL
Opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering





Het balansmodel van Bakker en Bakker inspireert sinds vele
jaren heel wat actoren op het terrein
Zij situeren opvoedingsondersteuning in een bredere context
door het te relateren aan ontwikkelingsstimulering en het
beïnvloeden van omgevingsfactoren.
Wil vooral opvoedingscompetenties van ouders verhogen
De draaglast en de draagkracht van een gezin horen in
evenwicht te zijn
Beschermende en risicofactoren op micro- meso en macro
niveau
26
4.3.3 GELAAGDE OPVOEDINGONDERSTEUNING
Theoretisch referentiekader: Kousemaker & Timmers-Huigens
Gewone opvoedingssituatie Opvoedingsspanning
Opvoedingscrisis
Opvoedingsnood
Opvoedingsvragen naar
tevredenheid op te lossen
Opvoedingsvragen niet soepel
oplosbaar
Problemen worden acuut/
escaleren
Problemen zijn hardnekkig/
complex
Geen echte problemen
Vragen worden tot probleem
Ouder kan het niet meer aan,
ambivalent tgo. Kind
Ouders voelen zich
machteloos/ situatie lijkt
onoplosbaar
Ouder voelt zich competent
Ouder is onzeker – doe ik het
fout?
Gevoel van
incompetentie/onmacht
Relatie ouder kind ernstig
verstoord
Behoefte aan info vanuit
interesse
Behoefte aan
informatie/advies vanuit
onzekerheid
Adhoc oplossingen en
noodsprongen, sterke
behoefte aan steun en hulp
Opvoedingshandelen
inadequaat, negatieve spiraal
Steun eigen netwerk
voldoende
Steun eigen netwerk niet altijd Hulp van buitenaf wenselijk
voldoende
Professsionele hulp nodig, lijkt
onoplosbaar
Positive parenting program – Triple P




Het positive parenting program (of kortweg Triple P) is ontwikkeld door Matthew R. Sanders in
Australië.
Het gaat uit van een grote prevalentie van opvoedingsproblemen die tot uiting komen in de
adolescentie
Daarom stelt hij een alomvattend programma van preventie voor:
o een population based approach,
o a comprehensive multi-level approach
Triple P beroept zich erop evidence – based te zijn
Level 1: communicatie voor iedereen
Media
Level 2: korte adviezen
Eerste lijnszorg
Level 3: gerichte oudertrainingen
Level 4: brede oudertrainingen
Level 5: intensieve interventies
Gespecialiseerde
hulpverlening
Kritieken op Triple P
1. Het vertrekt vanuit een deficit – denken over ouders
2. De onderliggende constructie van ideaal ouderschap is self-regulation met kernbegrippen als:
 Self-sufficiency: de nadruk hierop houdt ook het risico in van decontextualisering en
individualisering (van sociale problemen).
 Self-efficacy
 Self-management:
27
o
3.
4.
5.
6.
7.
Zelf-monitoring, zelf-determination, self-evaluatioen, self-selection of change
strategies
o Is een constructie over ouderschap die aansluit bij entrepreneurials self: de
onafhankelijke, autonome ouder die best past bij de activerende welvaartstaan en
kapitalistische samenleving
Een andere vorm van kritiek is dat de gelaagde opbouw steeds ook een boodschap inhoudt naar
diegenen die niet participeren.
Een ander gevolg is dat de gelaagde opbouw impliciet tot de labeling van bepaalde groepen leidt.
Kritiek op het werken vanuit risicodetectie.
Ook kritiek op de kostprijs van het (commerciële) programma
Tot slot is er ook kritiek op het gesloten karakter ervan, dat samen gaat met het commerciële aspect.
Voordeel Triple P
Heel wat hulpverleners zijn wel tevreden met triple P  het geeft een houvast om het spreekuur methodisch te
onderbouwen
4.4 EVIDENCE –BASED PRACTICE

Een van de belangrijkste tendensen in de opvoedingsondersteuning vandaag, zowel nationaal als
internationaal is de tendens tot evidence-based practice.

= het beleid en de praktijk worden best aangestuurd door de wetenschap en het onderzoek

Dat lijkt om meerdere redenen een goede zaak:
o De middelen zijn schaars. Het beleid dient de schaarse middelen zo efficiënt mogelijk in te
zetten
o Ouders hebben recht op de best mogelijke dienstverlening, op ondersteuning van de best
mogelijke kwaliteit

Tendens tot evidence based werken = legitiem en vanuit het beleid wordt steeds nadrukkelijker
gevraagd aan de aanbieders van opvoedingsondersteuning dat ze hun manier van werken
wetenschappelijk onderbouwen.

Goed om de geschiedenis van het evidence based werken te bestuderen
4.4.1 EVIDENCE-BASED GENEESKUNDE

De term komt oorspronkelijk uit de geneeskunde

Sackett is steeds blijven hameren op het feit dat evidence-based werken niet kan gereduceerd worden tot
de loutere toepassing van onderzoeksgegevens, maar dat die steeds een persoonlijke afweging vragen van
arts en patient.
4.4.2 EVIDENCE-BASED PSYCHOLOGIE

Late jaren ’90 en vooral na de eeuwwisseling  tendens tot evidence-based werken ook overgewaaid
naar de psychologie en dan vooral naar de therapeutische sectoren.

Samengegegaan met een verenging van wat als wetenschappelijke evidence beschouwd wordt & een
geloof in eenduidige wetenschappelijke antwoorden op problemen
 = Sciëntisme
 Vooral in liberale welvaartstaten waar sociale voorzieningen beperkt zijn en
gezondheidszorg geprivatiseerd is en afhankelijk is van goedkeuring
verzekeringsmaatschappijen
28

Gevolg van die verenging:
o Een grote nadruk op één bepaalde vorm van evidence  randomized controlled trials (RCT):
 Wetenschappelijk onderzoek waarbij twee vergelijkbare groepen worden gevormd
 De ene krijgt de experimentele behandeling en de andere krijgt ofwel niets ofwel care
as usual
o Vooral gebaseerd op behavioristische theoriën  andere behandelingen bleven buiten beeld
& buiten terugbetalingssysteem!

Dit zorgde voor discussie  APA denkgroep  visietekst 
o Men geeft aan steeds begaan geweest te zijn met empirische wetenschappelijke
onderbouwing
o Concept evidence based is vaak misbruikt geweest
o Focus op efficiëntie methodes hebben ook contraproductieve effecten
o Voorgestelde definitie:
“Evidence- based practice in psychology is the integration of the best available research with clinical
o
o
expertise in the context of patient characteristics, culture and preferences”
Men moet voorzichtig zijn met het generaliseren van ‘wat werkt’, steeds rekening houden met
de context en achtergrond individuele patiënt
APA pleit daarom voor:
 Grote discretionaire ruimte voor de clinicus,
 Voortdurende zelfreflectie en dialoog met collega’s
4.4.3 EVIDENCE-BASED OPVOEDINGSONDERSTEUNING

Tendens ook overgewaaid naar het sociaal werk in het algemeen & naar de opvoedingsondersteuning
in het bijzonder

Ze hebben niet veel geleerd van wat we hierboven gezien hebben

Dat houdt een aantal gevaren in, verbonden aan de manier waarop de principes van evidence based in
de praktijk begrepen en vertaald worden: RCT als superieure vorm van evidence, wat leidt tot een
hiërarchie in de piramide van ‘evidence’
Een interventie is bewezen effectief als uit voldoende onderzoek met sterke of zeer sterke bewijskracht
blijkt dat bepaalde doelen en in de praktijk beter mee worden bereikt dan met andere interventies of
met niets doen.
1. Ten eerste vereist zo’n onderzoeksopzet dat de interventie die men wil onderzoeken
steeds dezelfde is.
a. De methodiek moet dus zo veel mogelijk gestandardiseerd en geprotocolleerd
worden.
b. Opvoedingsondersteunende methodieken kunnen dan ook niet aaangepast
worden aan de klinische expertise van de hulpverlener of de context van de cliënt
(zoals voorgeschreven door APA)
c. Doelstellingen van het programma kunnen niet overlegd worden omdat van
vooraf al vastligt welk effect wordt gemeten  ouders uitgesloten in
probleemconstructie
2. Een ander nadeel van deze onderzoeksmethode is dat de experiementele en de
controlegroep zo veel mogelijk op elkaar moeten lijken, om tot een juiste vergelijking te
kunnen komen zonder storende factoren.
a. Co-morbiditeit van klachten moet dan uitgesloten worden  is niet de realiteit
van veel ouders (én depressie, én alcohol, én ...)
29
3. Een derde probleem is dat RCT vereist dat er een controlegroep is. Soms is dat ethisch
moeilijk te verdedigen.
4. Risico dat de nadruk ligt op outcome en daardoor procesonderzoek (onderzoek die nagaat
hoe beinvloedingsprocessen werken) minder aandacht krijgt

Voorbeeld De Katrol tutoring Oostende: toont dat opvoedingsondersteuning een complexe
dynamiek teweegbrengt die voortdurende aandacht vraagt voor het gezinssysteem met specifiek
omgangsvormen en betekenissen en vooral met aandacht voor de wederkerigheid


Betekent NIET dat RCT een te verwerpen methodiek is
Betekent maar dat WEL weinig argumenten om deze vorm van evidence boven anderen, meer
kwalitieve vormen van evidence te plaatsen

Belangrijke aspecten bij het denken over evidence based werken
o Evidence based werken in OO niet versmallen tot uitsluitend evidentie die komt van RCT
o Er moeten criteria zijn voor wat we wel of niet als succesvol beschouwen  vraagt om SMART
doelstellingen
o De piramide van evidence gaat uit van een probleem
 Er moet een klacht zijn, zodat je kan meten in welke mate de klacht afneemt.
 Dat
betekent
dat
opvoedingsondersteuning
gereduceerd
wordt
tot
probleemoplossing
 Dat betekent dat veel belangrijke vormen van OO uit het beeld verdwijnen
o Gevaarlijk om OO te koppelen aan subsidiëringgscriteria omdat ze:
a) Ontwikkelingen op het terrein kan verhinderen
b) OO verengt tot residuele praktijk die bij problemen wordt ingezet
c) De toegang tot bepaalde vormen van interventie voor ouders kan belemmeren

Tegenbeweging tegen deze (opnieuw) enge invulling van evidence based werken
o Praktijkwerkers pleitten ervoor om hun ervaring en expertise ook mee in aanmerking te nemen.
o = practice based evidence
4.4.4 HET DEMOCRATISCH DEFICIT VAN EVIDENCE-BASED PRACTICE EN PRACTICE-BASED EVIDENCE


Epistemologische vraag van wetenschappers: wie heeft het recht/ de macht om te bepalen welk soort
evidence telt?
o Traditie aan wetenschapsfilosofen die opmerken dat wetenschap nooit neutraal is
 Michel Foucault: kennis en macht
 Machtsverhoudingen bepalen welke vormen van kennis in een bepaalde
periode als waar worden beschouwd en op haar beurt ook beïnvloedt die
definitie van waarheid ook de bestaande machtsverhoudingen
 Freire: wetenschap als praktijk of een praxis die dus ook beïnvloed is door de sociale,
maatschappelijke en politieke context waarin ze plaatsvindt en die op haar beurt ook
mee beïnvloedt.
o Ook hedendaagse wetenschapsfilosofen stellen hiërarchische relatie tussen
wetenchappelijke en intuïtieve kennis in vraag
Recente kritiek van wetenschappers op discussie over evidence-based werken: democratisch deficiet?
o Gerd Biesta analyseert in dit opzicht de evolutie naar evidence-based werken in het onderwijs.
 1e belangrijke kritiek is: “Evidence-based education seems to favor a technocratic model in which it
is assumed that the only relevant research questions are questions about effectiveness.”

De activiteit van de opvoedingsondersteuner = een interventie met specifieke
doelstelling en daartussen een causale relatie
 Die relatie = “effectiviteit”
30

o
Men gaat er meestal van uit dat de enige relevante vraag is hoe dit te bereiken
(en niet wat)
 Probleem met deze redenering = opvoeding en OO zijn bijzonder complexe
zaken waarin een heleboel factoren met elkaar interageren
 Opvoeden is een bij uitstek ethische en politiek aangelegenheid omdat het steeds
verbonden is met onze ideeën over de wereld waarin we willen dat onze kinderen
opgroeien.
Achter elk onderzoek schuilt een opvatting. En we kunnen fundamenteel van mening
verschillen over wat een ‘juiste’ maatschappij is,
 Omdat daarop geen universele antwoorden bestaan
 Het meningsverschil over die opvattingen is de essentie van de democratie zelf

Fundamentele probleem met evidence-based =
o Dat het debat over wat de doelstellingen zijn naar de achtergrond verdwijnt en dat het lijkt
alsof het om een objectieve kijk op de werkelijkheid gaat. Dat is allerminst het geval
o Dat het ultieme oordeel in de handen van de wetenschappers gelegd wordt, wat nefast is voor
het democratische gehalte van zowel het onderzoek als de praktijk.

Kortom: een interventie is nooit neutraal. Daarom is de vraag wie betrokkenen is bij de omschrijving
van wat het probleem is zo belangrijk vanuit democratisch oogpunt.
4.4.5 DE NIET ZO EVIDENTE EVIDENCE-BASE
1. Verschuivingen & verenging van de manier waarop de relatie tussen wetenschap en OO vorm krijgt
a. Een belangrijke verenging = over welk soort evidence we als waardevol bestempelen en dus
welk soort onderzoek gevaloriseerd wordt: effectonderzoek. (plaatst de wetenschapper boven
de praktijkmedewerker)
2. Als tegenreactie tegen deze evolutie  beweging van practice-based evidence
In beide gevallen: weinig ruimte voor het wetenschappelijk debat over wat de doelen van
opvoedingsondersteuning horen te zijn, wat er nu feitelijk het probleem is en wat daarbij
ondersteunend is.

Bewust zijn dat onderzoek enkel die vragen beantwoordt die men stelt & geen antwoorden geeft op
vragen die niet zijn gesteld.

Wat zijn ‘gewone’ kinderen en wat zijn ‘gewone’ gezinnen?  we evolueren naar een veelheid en
diversiteit van gezinsvormen  belangrijk om bij stil te staan

Geen verwerping van de wetenschap of van onderzoek!
o

Goed uitgevoerd onderzoek kan ons heel wat vertellen over gezinsopvoeding en de
interventies daarin, maar met beperkingen.
Maar kan onderzoek ook iets zeggen over een maatschappelijk debat?
o Algemene waarheden die uit onderzoek voorkomen: wat hebben die te maken met de
particuliere situatie van een gezin en een maatschappelijk debat?
o Er zijn maatschappelijke, ethische, theologische vragen die relevant en niet te omzeilen zijn
o Hierin zit antwoord op de vraag of wetenschap een plaats verdient in het maatschappelijk
debat:
31


Als onderzoekers ouders aanspreken als mensen die zelf belangrijke zaken te vertellen
hebben
Als onderzoek het perspectief van alle betrokkenen respecteert, niet alleen bij het
zoeken van antwoorden maar ook bij het kiezen van welke vragen gesteld worden.
 Dan wordt onderzoek interessant, ook in een maatschappelijk debat
 De onderzoeksbril is immers een manier van kennis verzamelen
 Kennis = de aggregatie van verschillende elementen verworven door verschillende
methoden (en onderzoek is daar 1 van)
32
HOOFDSTUK 5: BELEID EN PRAKTIJK
5.1 THE PARENTING TURN
 Eerste decreet opvoedingsondersteuning in Vlaanderen: 2007
 Ook in andere landen zo laat
 Hoe komt deze ‘parenting turn’?  2 evoluties:
o De teloorgang van de heilige drievuldigheid van het gezin
o De individualisering van verantwoordelijkheden als antwoord op toegenomen sociale
onzekerheid
5.1.1 DE TELOORGANG VAN DE HEILIGE DRIEVULDIGHEID

Traditionele burgerlijk kerngezin die één en ondeelbaar was, had drie functies:
1. Het genetisch ouderschap
2. Het juridisch ouderschap
3. De opvoedingsverantwoordelijkheid

Sinds de jaren ’70 niet meer zo: er kunnen zich nu heel veel combinaties voordoen waarin juridisch,
sociaal en biologisch ouderschap niet meer samenvallen

Als ouderschap niet natuurlijk ‘gegeven’ is, is het ook niet vanzelfsprekend en staat het dus ook niet vast; het
wordt dan iets geconstrueerd, iets ‘cultureels’, door mensen gemaakt en dus veranderbaar, toevallig of
contingent

Als het gezin verdwijnt  individuele ouder die taken opneemt
5.1.2 ZORGEN

Toenemende ongerustheid over die individuele ouder

Na WO2 beschouwt de wetenschap het kind meer als subject & legt het steeds meer nadruk op het belang
van de eerste levensjaren:
o Attachment & hospitalisme
o Ook bij de psychoanalysten (Dolto) nadruk eerste levensjaren
o Opkomst van de neurowetenschappen:
 In eerste levensjaren is de ontwikkeling van neuronen het grootst
 Dit is bepalend voor de rest van het leven
 Center on the developing child (onderzoekscentrum van Harvard)

Shonkoff

Als kinderen in de eerste levensjaren gezonde stimulering  ook gezonde
hersenarchitectuur
Gevoelige periodes  voorkomen is beter dan genezen en dus moet ingegrepen
worden op zo jong mogelijke leeftijd!


Al heel wat studies naar voorschoolse voorzieningen
o Bevestigen meestal dat zowel cognitieve ontwikkeling als sociale ontwikkeling en schoolloopbaan
baat hebben bij goede voorschoolse voorzieningen
o James Heckman over terugverdieneffecten van educatie op verschillende leeftijden
33

Heel wat methodologische, ethische, pedagogische en politieke bezwaren tegen de bewijslast van
neurowetenschappen (gaan we hier niet verder op in)

De vernieuwde aandacht voor belang van de eerste levensjaren + met teloorgang klassieke gezin  GROTE
ONRUST: is de individuele ouder wel opgewassen tegen zijn taak?

Dominante discours = vreemde paradox
o Ouderschap is iets natuurlijks en hoeft geen specialistisch advies
o Tegelijk worden ouders ervan verdacht tekort te schieten of er risico voor te lopen
5.1.3 HUMAN CAPITAL EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING

Actuele veranderingen = te vatten onder ‘neoliberalisme’
o Nadruk op levenslang leren + menselijk kapitaal
o Tegelijk individualisering van verantwoordelijkheden + ouderlijke verantwoordelijkheid

De opkomst van opvoedingsondersteuning kan op veel verschillende en tegengestelde manieren begrepen
worden
Neyrand: is ondersteuning niet altijd ook controle?

5.2 TWEE BUITENLANDSE VOORBEELDEN
5.2.1 FRANKRIJK: OPVOEDEN IS POLITIEK

De laatste jaren hoog op de agenda van het beleid

Aanleiding tot rapport INSERM: rellen in Franse banlieus  gedragsstoornissen bij kinderen en
jongeren, vooral in precaire milieus veel risicofactoren (zoals taalachterstand, spijbelen, schoolresultaten,
ouders met psychiatrische problemen)

Het rapport pleit voor vroegtijdige preventie met nadruk op de voorschoolse leeftijd want het is in de
eerste levensjaren dat kinderen alternatieven voor agressief gedrag aanleren

2005: rapport beleidsaanbevelingen met preventie delinquentie tot doel
o Le maire heeft centrale rol & coördineert alle preventieve maatregelen
o Tegen deze voorstellen komt in Frankrijk een massaal protest en een publiek debat op gang
o Het protest heeft uiteindelijk het wetsvoorstel niet fundamenteel gewijzigd, maar wel invloed
gehad op de wetenschap en meer bepaald op de manier waarom in de toekomst onderzoek
wordt gevoerd.
Neyrand: politieke nadruk op veiligheid leidt tot:
o Herdisciplinering van de kindertijd,

34
o
o
•
Een hyper-responstabilisering van de ouders,
Recuperatie van opvoedingsondersteuning in termen van preventie die de pedagogische
principes in de weg staat
De conceptualisering van opvoedingsondersteuning als instrument voor de binnenlandse veiligheid is
recent nog verder versterkt via het rapport Bockel.
5.1.2 ENGELAND: ASBO

Groot-Brittannië is vele jaren een liberale welvaartsstaat geweest (Tatcher & Major)

New labour:
o Aanpak van gezinsondersteuning in Engeland nu = ‘social investment state’:
 Investeringen in sociale voorzieningen voor kinderen en gezinnen leveren een meerwaarde
op lange termijn op
 = Belangrijke verandering, want voor het eerst wordt erkend dat opvoeden ook een taak
van de samenleving is
o
Voor ≠auteurs die het beleid analyseren, betekent dit een verschuiving
 Van de welvaartstaat, die mensen beschermde tegen de economische markt,
 Naar een activeringsbeleid, dat mensen moet toe leiden naar die markt
o
Meer aandacht gegaan naar de bestrijding van anti-social behaviour
 Anti-social behaviour act in 2003
 De wetten wilden ouders responsabiliseren voor het wangedrag van hun kinderen 
parenting order  soort contract tussen ouders en local education authority
 Een effect = heel wat bestaande voorzieningen voor opvoedingsondersteuning, weten zich
sindsdien ingebed in een justitieel systeem.
o
Een andere hoeksteen van de aanpak onder New Labour zijn de Anti-Social Behaviour Orders
(ASBO)
 Contract voor min. 2 j, voor jongeren vanaf 10j die anti-sociaal gedrag stellen
5.2 BELEID EN PRAKTIJK IN VLAANDEREN

In Vlaanderen kreeg de opvoedingsondersteuning een decretale onderbouwing met het Decreet van 13 juli
2007, dat vooral de nadruk legt op de ondersteuningsstructuren

Lokaal overleg:
o In elke gemeente een lokaal overleg organiseren,
waarbij
alle
betrokkenen
inzake
opvoedingsondersteuning samen gebracht worden
om te overleggen over wat er in die gemeente moet
gebeuren op dit vlak
o De lokale coördinator is terwerkgesteld door de
gemeente.
o Sinds 2008 wordt in elk van de 14 centrumsteden een
opvoedingswinkel gesubsidieerd via het
decreet. Enerzijds loketten met informatie
voor ouders, en anderzijds netwerk en
sociale steun

Bovenlokaal overleg:
35
o
o
o
o

Op Vlaams Niveau:
o Werd het Expertisecentrum opvoedingso
o

Bestaat uit
 Lokale coördinatoren uit een bepaalde regio
 Betrokken welzijnsactoren
Wordt ondersteund door de Vlaamse coördinatoren opvoedingsondersteuning (VCO) & een
vertegenwoordiger van het provinciaal steunpunt.
Het organiseert pedagogische advies-verlening n.a.v. lichte opvoedingsproblemen in de regio.
Provinciale steunpunten opvoedingsondersteuning (PSOO  ondersteunen samenwerking
tussen:
 Gemeenten
 Initiatieven buiten de centrumsteden
 Bundelen goede praktijk voorbeelden
 Zorgen voor ervaringsuitwisseling en verspreiding informatiemateriaal
ondersteuning (EXPOO) opgericht
EXPOO heeft ruime opdrachten inzake
 Informatieen
methodiekontwikkeling,
 Vorming,
 Training
 Gegevensverzameling
2 personeelsleden (K&G en Agentschap
jongerenwelzijn)
2010: uitgebreide evaluatie van de werking van het decreet
o Bevindingen uit die evaluatie zijn dat het decreet vooral geïnvesteerd heeft in coördinerende
en overlegstructuren, maar niet zozeer in het werk op het terrein.
5.2.1 HET DECREET PREVENTIEVE GEZINSONDERSTEUNING

14 juni 2013 nieuw decreet

Behoudt de meeste actoren, behalve Vlaamse coördinatoren

“Het geheel van maatregelen en aanbod dat gericht is op het bevorderen van het welbevinden van alle gezinnen
met kinderen en jongeren, en aanstaande ouders met inbegrip van de ondersteuning op het vlak van opvoeding
en preventieve gezondheidszorg”.
 Zowel ondersteuning opvoeding & preventieve gezondheidszorg

De preventieve gezondheidszorg wordt prenataal en voor kinderen tot 3 jaar door K&G geregeld

Centraal: de Huizen van het Kind
o Partnerschap tussen verschillende lokale organisaties die beogen dé lokale informatie- en
ondersteuningsplaats voor ouders te zijn
o Steeds een consultatiebureau
o Bereik in zowat alle lagen van de bevolking
o Redenering = als je laagdrempelige OO wil bieden aan de hele bevolking, koppen je dat best aan
die plaatsen waar ouders sowieso al komen met vragen
o Aanbod =
 Laagdrempelig en universeel
 Waaraan ook een meer doelgroepgericht of specifiek aanbod gekoppeld kan worden
36

o
o
Ook initiatieven die informele sociale steun en sociale cohesie bevorderen
(ontmoetingsplaatsen)
Samenwerkingsverbanden met HvhK
 Kan verschillende vormen aannemen
 Hoeven niet per sé onder één dak te zitten
 Wel moéten alle actoren die door K&G erkend en gesubsidieerd worden deel uitmaken van
het Huis van het Kind
 Ook andere samenwerkingsverbanden mogelijk met actoren die niet gesubidieerd of
erkend zijn door K&G
Binnen één werkingsgebied kan slechts één HvhK opereren (om versnippering te vermijden)
5.3 DE PREVENTIEVE GEZINSZORG VAN KIND EN GEZIN

Vlaanderen heeft één van de meest uitgebreide vormen van preventieve gezinszorg ter wereld.
Basisfuncties








Kennismakingsbezoeken
Inforavonden
Minstens twee huisbezoeken in eerste 3 maand
10 leeftijdsgebonden consultaties
Gezinsondersteuner en vertaler bij regio’s met kansarme
gezinnen
Gratis vaccinatie
Gehoortest
…
Aanvullende dienstverlening


Ouders die dit wensen kunnen terecht op het spreekuur
opvoedingsondersteuning: het gaat om korte
adviesgesprekken over thema’s als koppigheid, slapen,
eten, huilen en zindelijkheid.
15 inloopteams in regio’s met veel kansarme gezinnen
o groepswerk voor kansarme ouders
o gezinnen bijstaan met individuele OO
o onthaalwerking om toegankelijkheid te
verbeteren
* K&G subsidieert nog een aantal aanvullende diensten die
zich op specifieke problemen richten:
o
o
o

CKG
DGOP: diensten gezinsondersteunende
pleegzorg, bieden kortstondige opvang in
pleeggezin
VK:
vertrouwenscentra
kindermishandeling:
zijn
een
aanspreekpunt voor alle situaties van intra
– familiaal geweld op kinderen.
Onderzoek vakgroep sociale agogiek naar de behoeften en preferenties van ouders over de preventieve
gezinszorg, op vraag van K&G  besluiten
o Zowat alle ouders vinden zowat elk aspect van de dienstverlening erg belangrijk en laagdrempelig: je
komt naar K&G omdat je een kind hebt, niet omdat je een probleem hebt.
o Consensus over technische professionaliteit
o De grootste verschillen zitten eerder op de sociale of intermenselijke professionaliteit
 Als er één aspect van de dienstverlening is waar ouders het lastig mee hebben, dan is het de
standaardisering van de zorg.
37
5.5 INLOOP-TEAMS EN ANDERE GROEPSBIJEENKOMSTEN

Opgericht om de toegankelijkheid naar de preventieve gezinsondersteuning te verbeteren voor
kansengroepen

In Vlaanderen 15 INLOOPTEAMs, allen in kansarme buurten

Blijkt dat men in Vlaanderen sterk de nadruk legt op empowerment en dus ook op vraaggestuurd
werken.
o Eén van de manieren waarop men dit wil realiseren is door het organiseren van moedergroepen
 Sociale netwerken opbouwen
 Ervaringen kunnen delen
 Van elkaar leren
 Werken aan verschillende doelstellingen
1.
2.
3.
4.
Zicht krijgen op hun leefsituatie, gemeenschappelijke noden en behoefte om van
daaruit er samen aan te werken
Bewustwording van gemeenschappelijkheid creëren
Hen de mogelijkheid bieden om kennis, inzichten en vaardigheden uit te wisselen en te
verwerven in alle domeinen die bijdragen tot de groeikansen van het kind en zijn gezin
De positieve erkenning van de gemeenschappelijkheid door medemensen om de
solidariteit te versterken.
Alle INLOOP-teams werken deze doelstellingen uit in een eigen methodisch kader en hun praktijk kan
dus onderling sterk verschillen

De moedergroepen worden verondersteld empowerend & vraaggestuurd te zijn, maar net door de
verbinding met de INLOOP-teams kunnen ze niet anders dan aanbodgestuurd zijn.
o Benaderd vanuit een deficit: kansarmen
o Die spanning uit zich:
 Niet alleen in de afbakening van het doelpubliek
 Maar ook in termen van begeleiding
 De moedergroepen hebben tot doel
Informatie & advies-geven veronder1) De informele netwerking (socialisering) van moeders te bevorderen,
stellen een niet-weten van de ouders,
2) Advies te geven door deskundigen
terwijl informele socialisering net
3) Hun zelfwaardegevoel te versterken (empowerment)
gebaseerd dient te zijn op de ouderlijke
kennis  verdringt de empowermentgedachte!

Andere groepsbijeenkomsten:
o Tal van verenigingen organiseren ook moedergroepen
o Vadergroepen zijn zeldzamer  Maarifa
 Methodiek: sluite aan bij leefwereld van de vaders
 Thema’s: gedrag van jongeren, leefomgeving, relatie met de instellinge, rolmodellen
uit de eigen omgeving
o Ten slotte zijn er ook heel wat virtuele oudergroepen waarin ouders via internetfora ervaringen
uitwisselen.

Vooralsnog is er een groot gebrek aan onderzoek dat niet vanuit een deficithouding vertrekt en op
die manier ouders en hun informele netwerken in normaliteit bestudeert.
5.6 STOP
38
5.7 OUDER EN KIND (ACEF/MOCEF)

Sinds 1997 loopt in Gent een opvoedingsondersteuningsproject voor moeders en Turkse origine: Ouder en
Kind

Georganiseerd door intercultureel netwerk Gent (ING)

Uitgangspunt = de vaststelling dat kinderen van Turkse origine het minder goed doen op school en het
opleidingsniveau van de moeder bleek hierin doorslaggevend te zijn

Hoe?:
o
o
o
o
Via moedergroepen
20 weken wekelijkse bijeenkomsten
Een eerste deel gaat over thema’s die de moeders of de begeleiders aanbrengen.
Het tweede deel is een taalvaardigheids- en cognitief ontwikkelingsprogramma, bedoeld als
voorbereiding op de lagere school.

Onderzoek:
o Aan de hand van CITO-toetsen toonde geen significante effecten op vaardigheden
betreffende taal en rekenen.
o De moedergroepen blijken ongewild te leiden tot
 een individualisering van de ouderlijke verantwoordelijkheid
 tot proto-professionalisering
 tot pedagogization of parents
o Daarnaast vonden zij ook aantoonbare emancipatorische effecten, maar dan niet op het vlak
van opvoeding (bv moeders die rijbewijs halen)

Brugfiguren: kunnen als effect hebben dat contact tussen ouders en lerearen onbestaande wordt
5.8 ONTMOETINGSPLAATSEN VOOR KINDEREN EN OUDERS

Uit onderzoeken naar de opvoedingsvragen van ouders, blijkt steevast dat
1) grote meerderheid van ouders (80-90%) opvoedingsvragen hebben;
2) een grote meerderheid hiervoor steun zoekt (50 à 70%) en vaak ook vindt, en
3) er toch een onvervulde behoefte aan steun bestaat.

Meestal wordt de massale aanwezigheid van opvoedingsvragen geduid als gevolg van de
detraditionalisering, individualisering en evolutie van bevels- naar onderhandelings-huishoudens.
Besluiten lopen echter uiteen.

In heel wat landen ontstonden ontmoetingsplaatsen voor kinderen en ouders  plaatsen waar
kinderen en ouders elkaar informeel ontmoeten, doorgaans onder begeleiding, maar zonder een
adviesfunctie
o Frankrijk: Françoise Dolto
 Zij richtte de Maison Verte op voor ouders (en vooral moeders) en kinderen.
 De nadruk ligt op de moeder-kindrelatie (la séparation) en het omgaan met normen
en regels
 Vertrekken vanuit:
i.
De normaliteit
ii.
Zijn niet doelgroepgericht
iii.
Interveniëren niet
iv.
De nadruk wordt gelegd op de groep, eerder dan op het individu
39
v.
o
Ook veel belang aan structuerele inbedding en samenwerking met andere
voorzieningen voor gezinnen
Project in Brussel: Baboes  in wat hieronder volgt komen de uitgangspunten aan
bod
5.8.1 EEN GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID

De vzw Opvoeden in Brussel gaat uit van een gedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid tussen de private
en de publieke sfeer

Baboes situeert zich tussen de private en de publieke ruimte in

Het zijn de ontmoeting en de communicatie van alle betrokkenen die de inzet van Baboes zijn
5.8.2 ONTMOETING EN VRIJE CONFRONTATIE

= plaatsen waar kinderen met een opvoedingsverantwoordelijke enkele uren doorbrengen en anderen
kunnen ontmoeten

Streven naar vrije confrontatie
o = mensen worden geconfronteerd met diversiteit aan relaties en opvattingen over opvoeden
o = vrij omdat er geen expertise wordt vooropgesteld over ‘de goede opvoeding’
o = niet vrijblijvend omdat het verschil hoe dan ook confronterend werkt
5.8.3 DOELPUBLIEK

Een ontmoetingsplaats kan een bijdrage leveren op verschillende vlakken en is daarom ook expliciet
o Niet doelgroepgericht
o Niet probleemgericht

Baboes richt zich naar alle ouders of opvoedingsverantwoordelijken
o Men gaat er van uit dat behoefte aan sociaal contact universeel is  plaatsen van
gemeenschapsvorming noodzakelijk
o Streeft er naar om een representatieve sociale mix te bekomen = de diversiteit van de
omgeving moet weerspiegeld zijn in het gebruik
o Kinderen kunnen brug vormen voor contacten over culturele en andere grenzen heen
o Ook naar inkomen blijkt een dergelijke ontmoetingsplaats een diversiteit aan mensen aan te
kunnen spreken;

Deze hoofdprincipes
1.
2.
3.
gedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid;
ontmoeten en vrije confrontatie;
niet doelgroep – of probleemgericht
zijn in Baboes vertaald naar verschillende, elkaar
overlappende functies:



opvoedingsondersteuning;
ontwikkelingsbevordering en
gemeenschapsvorming
40
5.8.4 OPVOEDINGSONDERSTEUNING

Werking Baboes kan beschreven worden als OO, maar dan niet gedefinieerd als een geheel van mogelijke
interventies in het gezinsleven

Sociale steun = één van de belangrijkste vormen van opvoedingsondersteuning

Ouders worden er onwillekeurig en op een vrijblijvende manier geconfronteerd met ≠
opvoedingsstijlen (de vrije confrontatie)

Ouders delen ervaringen met elkaar en ervaren dat als een steun. Dat kan gaan door
o Gelijkenis op te zoeken
o Of net door het verschil aan te kaarten

Ze zien de ontmoetingsplaats ook als een plaats om even uit te blazen en eventueel om even stoom af te
laten.

Ouders geven elkaar ook heel wat praktische tips
in
5.8.5 VERBREDING VAN HET OPVOEDINGSMILIEU

Kinderen worden er in hun ontwikkeling uitgedaagd: ze kunnen er experimenteren met
o Afstand/nabijheid van de vertrouwde volwassene
o Omgaan met andere kinderen

De ontmoetingsplaats biedt ook een goed uitgeruste ruimte met wellicht andere spelmogelijkheden
en contexten dan thuis
5.8.6 GEMEENSCHAPSVORMING

Baboes wil een plaats zijn waar in de grootstad gezamenlijkheid kan ervaren worden over socioeconomische en etnisch-culturele grenzen heen

Kinderen zijn een sociaal bindmiddel, ‘brokers’
o Voor de relaties & netwervorming tussen ouders  steeds wisselende subgroepjes in Baboes
die niet bepaald zijn door gender, culturele of socio-economische subgroepen, maar door het
spel van de kinderen
o Interacties op basis van herkenbaarheid = essentieel voor gemeenschapsvormen in stedelijke
contexten van diversiteit

Om de uitgangspunten te realiseren en de functies te vervullen  aantal keuzes gemaakt inzake de
manier van werken, op het vlak van de begeleiders en de organisatie.
5.8.7 DE GASTHEER EN GASTVROUW


Specifieke deskundigheid personeel verwacht:
o Hartelijk verwelkomen,
o Verbindingen mogelijk maken
o Inspelen op woorden en situaties
o Tegelijk terughoudend zijn
o Zich ver houden van oordelen
Op die manier staan zij garant voor de
mogelijkheden van de vrije confrontatie.
Zo blijft de ruimte open en wordt de
kennisontwikkeling over opvoeden of
samenleven niet geblokkeerd  vereist
een moeilijke praxis
Uit een beperkte bevraging van de ouders blijkt
41
o
o
o
Dat de rol van de begeleiders door ouders erg verschillend wordt ingevuld
Dat sommige ouders verwachtingen hebben die in spanning staan met de visie die in het
concept van baboes vervat zit
Er is een zekere ambivalentie rond de rol van de begeleiders:
 Het laat meerdere verwachtingen toe
 Het kan best productief zijn

Uit de observaties van de begeleiders en de gesprekken hierover blijkt
o Dat hun rol als gastheer/gastvrouw inderdaad ingevuld wordt en
o Dat dit bijdraagt aan de beschikbaarheid en bereikbaarheid van Baboes voor een grote
diversiteit aan ouders

De ervaring leert verder dat de individuele verwelkoming van elke ouders dermate belangrijk is,
(daarom wenselijk dat er steeds twee begeleiders aanwezig zijn)
5.8.8 DE ORGANISATIE

De ruimte en de manier waarop ze gebruikt wordt, wordt beschouwd als een ‘derde’ opvoeder, omdat
ze beïnvloedt hoe het voorgaande plaats kan hebben

Inrichting, leefregels, het bord, de variatie in openingsuren, de locatie in gemengde buurt of op
grensgebied, de diverse samentselling van Raad van Bestuur,///
5.9 UPP / OUDERS ALS ONDERZOEKERS

Sinds enkele decennia  kritiek op onderzoek dat ouders als onderzoeksobject heeft
o Te vaak middenklasse weterse waarden
o Pleiten ervoor ouders als subjecten, eerder dan als objecten van onderzoek te definiëren
 = ouders mee betrekken in probleemdefinities die aan onderzoek vooraf gaan

Franse vereniging Association des Collectifs Enfants, Parents et Professionnels (ACEPP)
o Poogt onderzoek op te zetten in samenwerking met universiteiten, waarin ouders zelf de
onderzoekers zijn
o Gesprekken tussen ouders monden uit in probleemstelling
o Samen met begeleiding universiteiten zetten ze die om in methododologisch verantwoorde
onderzoeksopzet
o Door de ouders uitgevoerd en gerapporteerd

In 2008  Vormingscentrum voor Opvoeding en kinderopvang (VCOK)  initiatief om dit project ook
in Vlaanderen uit te proberen, met de steun van het Agentschap Jongerenwelzijn
o De doelstellingen van het project zijn:
1.
2.
3.
o
o
o
Ouders stem geven om hun kijk op opvoeding, vragen of problemen in specifieke context
uit te drukken
Een gedeelde kennis over opvoeden tot stand brengen met ouders, beleid,
wetenschappers, praktijkMW
De ouders de mogelijkheid geven om het gesprek aan te gaan met het lokaal beleid.
Wie: Oudergroepen doorgaans 5 tot 15 ouders met een gelijkaardige achtergrond
Wat: willen samen onderzoek uitvoeren over een gemeenschappelijk gedefinieerde
opvoedingsvraag of een ander thema dat ze zelf bepalen.
Ondersteuning: door een procesbegeleider & een onderzoeker van de universiteit of
hogeschool.
42
o
o
Doel: een dialoog tot stand brengen met die verschillende actoren om
 Verandering en verbetering te bekomen in hun opvoedingsomgeving
 En gedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid concreet te maken
Concreet:
 Verschillende groepen gingen in Vlaanderen aan het werk
 Elke groep ‘ouders als onderzoekers’ is ingebed in een lokaal samenwerkingsverband
 Dit is het draagvlak voor de oprichting, ondersteuning & opvolging vd werking
 3 keer per jaar inhoudelijke terugkoppeling naar dit samenwerkingsverband
5.9.1 EEN VORM VAN PARTICIPATIEF ONDERZOEK

Concreet gaat ‘Ouders als Onderzoekers’ om:
o Projecten waarin verschillende maatschappelijke vraagstukken aan bod komen
o Over de vraag welke problemen mensen geacht worden te hebben, wie wel en wie niet betrokken is
bij het omschrijven van wat het probleem is, tot welk soort interventiesbepaalde
probleemconstructies aanleiding geven en wat dat met mensenen het samenleven doet

Participatief werken met oudergroepen = geen evidentie
o Serieus nemen van participatie houdt onvermijdelijk onvoorspelbaarheid in
  Als we ouders ernstig nemen & naar hun vragen luisteren (= participatie), dan kan het
onderzoeksproces niet louter voorgestructureerd zijn met een strikte timing en een
voorspelbare output
o Als men die onvoorspelbaarheid als probleem ervaart, gaat men voorbij aan:
 Het feit dat participatie serieus nemen nu eenmaal vertragend kan werken
 De erkenning dat in het project heel wat kennis wordt gegeneerd die in eerste instantie
niet werd gezien als onderzoeksresultaat, maar het uiteindelijk wel was
(bv. het feit dat een project niet over het specifiek opvoedend handelen gaat, wijst op het belang om de discussie
over opvoeding nie te verengen, maar ook discussie over ruimere sociale problemen in beeld te brengen )

Het risico bestaat dat participatie zeer instrumenteel wordt als elke afwijking wordt
gezien als problematisch of niet deel uitmakend van het project: de ouders worden
betrokken in de agenda van de onderzoekers zelf
 Die verwarring komt vanuit klassieke opvatting over onderzoek als de weg naar de enige echte
waarheid
 Participatief onderzoek vertrekt vanuit een ander perspectief: focus ligt op het generen van
nieuwe en misschien meer maatschappelijk relevante vragen

Participatief onderzoek kan ook paradoxale gevolgen hebben
1. Een eerste gevaar is dat er net ongelijkheid gecreëerd wordt
2. Een tweede gevaar: er ontstaat een diffuse verantwoordelijkheid

Kortom, wanneer de doelstellingen van participatie extern aan die participatie worden vastgelegd, dan
loopt men het risico op een instrumentalisering van ouders en staat dit haaks op een dialogische
benadering, waarin ruimte gecreëerd wordt voor de betekenisverlening van kinderen en ouders.

Risico op instrumentalisering heeft vaak te maken met feit dat onderzoek gebeurt vanuit een bepaalde
beleidsopdracht waarbij te bereiken doelstellingen vooraf worden opgesteld
o
o
Dit kan zowel instrumentalisering ‘door onderzoekers van de praktijk’ zijn als ‘onderzoekers die
gebruikt worden door de praktijk’
Biedt ook kansen  inbrengen van ‘het politieke’ in het project
43


Verwijst naar het al dan niet georganiseerde meningsverschil over hoe we wensen
samen te leven en hoe we dat met vallen en opstaan ook doen
Impliceert dat we participatie au sérieux nemen
MAAR: het inbrengen van het politieke en het vermijden van de instrumentalisering van de ouders door
de onderzoekers en omgekeerd is niet zomaar een te organiseren gegeven
o Nadruk op dialoog
o Lastig
o De essentiële zaken liggen niet in het vinden van antwoorden op vragen, maar in het
ontdekken van (nieuwe) vragen.
5.9.2 IS DIT OPVOEDINGSONDERSTEUNING?
 Project ouders als onderzoekers wordt gelinkt aan opvoedingsondersteuning
A. Opvoedingsondersteuning & gezinsondersteuning

Het is in Vlaanderen courant om opvoedingsondersteuning te scheiden van gezinsondersteuning
o Dat onderscheid betekent dat OO zich enkel richt op de opvoedingsrelatie tussen ouders &
kinderen, terwijl de context buiten beeld blijft
o Gezinsondersteuning = het geheel van alle (beleid)maatregelen en -voorzieningen die gericht
zijn op het bevorderen van het welzijn van gezinnen en gezinsleden

Kortom: gezien de gangbare opvattingen in Vlaanderen over wat OO is, houdt de idee dat dit project
om opvoedingsondersteuning zou gaan een aantal belangrijke risico’s in
o Risico 1: de ouders en begeleiders menen dat het over opvoeding zou moeten gaan. Dat zou in
tegenspraak zijn met het uitgangspunt dat de deelnemers zalf bepalen waarover het gaat
o Risico 2: in de Vlaamse sector van de opvoedingsondersteuning ligt de nadruk sterk op
individualiserende en adviserende methodieken
B. Preventie

Opvoedingsondersteuning overwegend beschreven als preventie
o We staan niet meer stil bij betekenis & consequenties van het begrip preventie
o Essentieel =
 dat bij preventie de doelen vooraf vast liggen
 en dat dit in tegenspraak is met het voornemen van ‘ouders als onderzoekers’ om
participatief te werken.
C. ‘Doelgroepen’

In de gangbare opvattingen is opvoedingsondersteuning iets voor mensen met problemen

Elke ouder doet beroep op allerlei vormen van hulp & ondersteuning
o Alleen hebben we de neiging om die algemene diensten niet onder de noemer
‘opvoedingsondersteuning’ te vatten
o Wat er dan overblijft is gedecontextualiseerd en al te vaak op doelgroepen gericht
 Project ouders als onderzoekers  heeft dit voor een stuk zelf in de hand gewerkt. Ze
hebben allen het label te werken met ‘gemarginaliseerde ouders’, wat verwijst naar
systemen van maatschappelijke uitsluiting.

Die keuze heeft echter enkele contraproductieve effecten:
1. Ze versterkt ongewild het maatschappelijk beeld dat ‘de stem’ van deze mensen anders klinkt
dan die van andere mensen.
2. Ze versterkt ongewild het beeld dat externen nodig zijn om deze mensen te ‘helpen’ hum stem
te laten klinken.
44
3. Ze versterkt de idee dat opvoedingsondersteuning bij uitstek iets is voor kansarmen en
allochtonen, dat het praten met hen over opvoeding een goede zaak zou zijn voor die
opvoeding en voor hun handelen als ouders.
 Besluit:
o Deze versterken de illusie dat OO een vorm van armoedebestrijding kan zijn
o Jammer dat er in deze experimentele projectfase geen heterogene groepen ouders
gevormd zijn die deze beeldvorming hadden kunnen ontkrachten
o er zijn nogal wat bezwaren om ‘ouders en onderzoekers’ te benoemen als
opvoedingsondersteuning
5.9.3 OF TOCH ONDERSTEUNENDE ELEMENTEN?

Natuurlijk heeft het poroject ook ondertseunende effecten. (Paradoxaal: op momenten dat we die doelstelling
net niet najagen)

Er deden zich in de loop van de projecten interessante verschuivingen voor in de
probleemconstructies.
o Wat er gebeurt = is dat elke ouder dus een individueel verhaal vertelt, maar dat ze tegelijk dit
verhaal collectief maken en dat ze net door het collectief maken van hun persoonlijke verhalen,
merken dat het hier niet meer gaat om de optelsom van individuele ervaringen. Ze zien dat er een
rode draad zit in verhalen.
Dit wijst dus op de noodzaak om:
De gangbare benadering van
opvoedingsondersteuning
als preventie of oplossing
van problemen
Te verruimen
naar opvoedingsondersteuning als
gezamenlijke kennisopbouw met ouders
over wat zij als belangrijke vragen ervaren
in hun leven
5.9.4 BESLUIT
A. Onderzoek op terrein van de opvoeding heeft sowieso een perspectief en een mening over dergelijke
kwesties, omdat opvoeden steeds gebeurt in een samenleving, terwijl we samen leven.
B. Onderzoek met ouders kan dus onmogelijk los staan van de vraag in welke samenleving we zouden
willen dat onze kinderen opgroeien.
a. In die zin gaat ‘ouders als onderzoekers’ in essentie om een project waarin participatieve
kennisverwerving centraal staat voor de vele betrokkenen.
b. Het is dus in eerste instantie een onderzoeksproject en geen opvoedingsondersteuningsproject
C. Wil OO als zinvol ervaren worden door ouders, dan moet hierin expliciet ruimte gemaakt worden voor
participatief en onvoorspelbaar proces van kennisverwerving
D. OO wordt dan expliciet een onderzoekende, eerder dan probleemoplossende praktijk.
5.10 KINDEROPVANG

In het decreet van 10 juli 2007, houdende de organisatie van opvoedingsondersteuning, wordt
opvoedingsondersteuning breed gedefinieerd: ‘de laagdrempelige, gelaagde ondersteuning van
opvoedingsverantwoordelijken bij de opvoedingen van kinderen’.

Het ligt voor de hand dat kinderopvang en opvoedingsondersteuning met elkaar te maken hebben &
toenemende aandacht voor de sociale functie van kinderopvang
o Verschillende vragen
o Daarbij staat steeds de betekenisverlening door ouders voorop
o De centrale vraag wordt dan: ervaren ouders kinderopvang als een steun bij de opvoeding van
hun kinderen?
45
Ja, ouders ervaren kinderopvang daadwerkelijk als
opvoedingondertseunend, om verschillende redenen
5.10.1 INSTRUMENTELE STEUN

Voor zowat alle ouders is de kinderopvang een vorm van instrumentele
steun  het geeft de mogelijkheid om beroep te combineren met het
ouderschap, een opleiding te volgen of wat ontspanning te hebben

2 belangrijke voorwaarden opdat de kinderopvang deze instrumentele functie zou kunnen vervullen:
1. Er moeten voldoende plaatsen
- beschikbaar,
zijn voor ouders
- bereikbaar,
betaalbaar
+ die plaatsen dienen ook overeen te komen met de arbeidsuren van die ouders
2. Er moet een goede afstemming zijn tussen ouders (moeders en vaders!) en kinderopvang
a. Wederzijds vertrouwen
b. Overgang tussen thuis & KO zorgvuldig aangepakt
c. Goede communicatie
d. KO streeft hoge kwaliteit na
-
5.10.2 VERBREDING VAN HET OPVOEDINGSMILIEU

Ouders maken ook gebruik van KO omdat:
1. Hun kind er met andere kinderen kan spelen
2. Sommigen de kinderopvang een voorbereiding op de kleuterschool vinden
3. Een belangrijke doelstelling in het opvoeden hier kan gerealiseerd worden: het socialiseren
van kinderen  Dus als verbreding van de thuisopvoeding

Ook hierbij belangrijk dat KO een weldoordacht ouderbeleid voert
5.10.3 INFORMATIE EN ADVIES

70% zegt dat de KO een sterke tot zeer sterke steun is door het geven van informatie en
tips over de opvoeding

Het gaat immers om informatie die uitgewisseld wordt met iemand die een mede-opvoeder is van het
kind en die het kind dus ook goed kent.

Het is die wederkerigheid die de informatie- en adviesfunctie in KO zo uniek maakt

Voorwaarden om deze functie goed te vervullen =
o Uitgewerkt ouderbeleid,
o De ondersteuning van de begeleiders in deze gesprekken  noodzakelijk dat er een zekere
professionaliteit is in deze adviesgesprekken
5.10.4 SOCIALE CONTACTEN EN EMOTIONELE STEUN

Uit onderzoeken blijkt dat ouders het nodig hebben om met andere ouders uit te wisselen over dagelijkse
opvoedingsvragen
o = informele zelfhulp
 belangrijke emotionele steun
46


beoordelingssteun
erkenning als ouders

Wie in het dagelijkse leven, buiten de KO, vrienden en familie heeft met wie men vaak over opvoeding praat,
doet dat ook meer met andere ouders uit de kinderopvang. En omgekeerd: wie minder sociale steun heeft in de
kinderopvang, heeft die vaak ook minder daarbuiten
o Mogelijke verklaring: of men gebruik maakt van de mogelijkheid om andere ouders te ontmoeten,
hangt grotendeels af van de sociale vaardigheden die de ouder zelf heeft

De kinderopvang kan zelf actiever optreden om ouders op een informele manier met elkaar kennis te laten
maken
o Dat kan ook positieve impact hebben op samenwerking tussen KO en ouders
o Ook voor vaders?
5.10.5 DETECTIE

Het gebeurt regelmatig dat moeilijkheden in de ontwikkeling van kinderen aan het licht
komen in de kinderopvang

Het gaat om een gesprek waarin vragen en twijfels centraal staan, eerder dan een ‘slecht nieuws gesprek’
door de ‘deskundige’.

Ouders willen als eerste geïnformeerd worden, het liefst op een informele en persoonlijke manier door
iemand die het kind kent
5.10.6 SIGNALEREN AAN BELEIDSINSTANTIES

Vanuit de kinderopvang kunnen ook signalen gaan naar het lokale of Vlaamse beleid
over noden en behoeften van ouders (over plaattekort, maar ook over opvang op
onregelmatige uren,…)
5.10.7 BESLUIT

Zowel de beleving van ouders als de praktijkervaring van de voorzieningen tonen dat kinderopvang
meerdere van de functies van opvoedingsondersteuning vervult en dus een belangrijke
opvoedingsondersteunend effect heeft

KO hoeft niet noodzakelijk nieuwe initiatieven te ontwikkelen, maar wel werken aan:
o
o
De toegankelijkheid voor alle ouders
De wederkerigheid van de comunicatie

Als ze wél kinderopvanginitiatieven ontwikkelen:
o Die expliciet tot doel hebben ouders te ondersteunen in de opvoeding
o = kinderopvang-plus:
 Vragen extra investering van de initiatiefnemers
 Dienen mee ondersteund te worden door het beleid

Kortom, kinderopvang valt voor de regelgever strikt genomen niet onder opvoedingsondersteuning ,
maar heeft wel een opvoedingsondersteuning effect.
5.11 (INTERLANDELIJKE) ADOPTIE
5.11.1 EEN GOEDE MAAR TE VERMIJDEN INTERVENTIE
47

België ratificeerde het verdrag inzake de bescherming van kinderen en samenwerking op het gebied
van interlandelijke adoptie, kortweg het Haags Verdrag (1993) genoemd

Het belangrijkste principe = het subsidiariteitsprincipe
o = adoptie als een goede, maar laatste oplossing voor kinderen
o Pas wanneer geen oplossingen in het land van herkomst te vinden zijn is het kind adoptabel

Typisch aan natuurrampen & oorlogssituaties: mensen willen adopteren als goeie daad , maar net dan
zijn de condities niet vervuld of het kind geen falmilie heeft in eigen land die voor het kind kan zorgen

Opdat een kind adoptabel zou zijn  moet de afstandsmoeder na de geboorte volledig vrijwillig
afstand doen van het kind:
o Staat geen financiële vergoeding tegenover
o Geen direct contact toegestaan tussen kandidaat ouders en afstandsmoeder om kinderhandel
te vermijden
o Ook redelijke termijn waarop moeder op haar beslissing kan terug komen.

De ontvangende landen engageren er zich op hun beurt toe om de best mogelijke ouders te vinden
voor adoptable kinderen

In Vlaanderen is de VCA (Vlaamse Centrale Autoriteit) ondergebracht bij Kind en Gezin
o Dat betekent dat kandidaat adoptieouders een lange procedure dienen te volgen
1. Aanmelding bij VCA
2. Voorbereiding: informatie, discussie, reflectie  om tot weloverwogen beslissing aan te
zetten
3. Maatschappelijk onderzoek: psychologen en maatschappelijk werkers screenen op
geschiktheid  rapport naar jeugdrechtbank
4. Geschiktheidsvonnis: jeugdrechtbank beslist & levert vonnis dat 3 jaar geldig is
5. Inschrijving bij een adoptiedienst: bij één van de 5 erkende adoptiediensten

Zelfstandige adoptie is eveneens mogelijk: in dat geval gaan kandidaat adoptieouders zelf ‘op zoek’
naar een adoptiekind
o Maar het kanaal langs waar zij dat doen, moet wel goedgekeurd worden.
o Dit kanaalonderzoek gebeurt door de adoptiediensten, maar VCA moet hier goedkeuring aan
geven

Adoptie = ingrijpende interventie voor de drie partijen van de
adoptiedriehoek:
o Afstandsouders
o Adoptiekind
o Adoptieouders

Adoptiekinderen hebben in hun eerste levensfase vaak belastende levenservaringen opgedaan en
komen dus aan met een beladen rugzakje
5.11.2 EEN FLESSENHALS

Wereldwijd steeds minder kinderen voor adoptie aangeboden

Het aantal adoptiekinderen uit het binnenland is licht gestegen, het aantal uit het
buitenland is fors gedaald
48

Op zich is dat goed nieuws: het betekent immers dat er voor meer kinderen een binnenlandse oplossing
gevonden wordt

Een ander gevolg hiervan is dat die kinderen die wel adoptabel zijn, steeds minder overeenkomsten met
wat kandidaat adoptieouders zich voorstellen bij het ideale adoptiekind.
o Oudere kinderen
o Broers en zussen
o Kinderen met special needs

Door onevenwicht tussen V&A kunnen donorlanden ook meer voorwaarden stellen aan de kandidaat
adoptiegezinnen (waardoor homo’s nauwelijks kans krijgen)
5.11.3 NAZORG

Recent  steeds meer aandacht voor de nazorg (of ondersteuning) voor adoptiegezinnen

Steunpunt Nazorg Adoptie, werkt nauw samen met de vereniging van adoptiegezinnen (VAG)

Bevindingen onderzoek over behoeften aan nazorg van adoptieouders
1. Adoptieouders zien zichzelf in de eerste plaats als ouders
2. Maar adoptieouders zien zichzelf ook als ‘anders’ en dat heeft veel te maken met hoe de
buitenwereld naar hen kijkt.
3. Alle ouders hebben dagelijkse vragen en onzekerheden bij het opvoeden  dat is bij
adoptieouders niet anders, al zijn er ook extra vragen
4. Worden vaker geconfronteerd met pervasieve moeilijkheden
5. Wanneer adoptieouders steun wensen, dan gaat het in de eerste plaats om sociale steun
6. Vaak het gevoel dat ze zich moeten blijven verantwoorden voor de keuze die ze gemaakt
hebben nog steeds voelen ze een soort wantrouwen
7. Adoptieouders wensen dat de reguliere hulpverlening meer adoptie-alert zou zijn
 Deze reguliere hulpverleners (CLB, huisartsen,…) mogen best wat achtergrondkennis
hebben over adoptie-gerelateerde zaken
8. Aanvullend = belangrijk dat er een netwerk bestaat van gespecialiseerde hulpverleners die
ervaring hebben met adoptie en de meer ernstige problemen die zich soms voordoen, zoals
ernstige hechtingsstoornissen.
9. Dat geldt des te meer voor de adoptie van ‘special needs’ kinderen.
5.11.4 EEN NIEUW DECREET ?
 Eind 2009 startte op initiatief van Minister Vandeurzen een staten generaal over interlandelijke adoptie
met alle stakeholders om de knelpunten in kaart te brengen en oplossingen te generen.
 Nieuw decreet in de maak dat de procedures en organisatie van de sector ingrijpend wil wijzigen
A. Een betere instroomregulering
Men wil de flessenhals naar voren schuiven, door slechts een beperkt aantal ouders toe te laten tot de
voorbereiding, in verhouding tot het aantal adopties die dat jaar kunnen verwacht worden.

Voordelen: na geschiktheidsvonnis sneller adoptiekind toegewezen + besparing op voorbereiding &
onderzoek
B. Bundeling van voorbereiding, vorming en nazorg;
49
Momenteel zijn er 2 erkende voorbereidingscentra. Men wil dit rationaliseren tot één centrum dat voor heel
Vlaanderen werkt & dat geïntegreerd is met de nazorg, zodat er een groter geheel ontstaat dat zowel
voorbereiding als de taken van de Steunpunt Nazorg opneemt.

Voordelen:
o Schaarse middelen beter inzetten
o Efficiënter werken
o Meer know-how opbouwen
o Voorbereiding modulair inzetten
C. Special needs adopties
Er moet een gericht beleid komen ten aanzien van de adoptie van kinderen met special needs.
D. Optimaliseren van het maatschappelijk onderzoek



De criteria moeten duidelijker en operationeler worden
Er moet meer stabiliteit in Diensten voor Maatschappelijk onderzoek komen
Er moet meer overleg & supervisie komen
E. Een kwaliteitskader voor de adoptiediensten
Momenteel zijn er 5 erkend, en niet elke dienst is voldoende groot om een kwalitatieve werking te kunnen
verzekeren  men wil evolueren naar 2 diensten & zo kwaliteitskader ontwikkelen
F. Exploreren van nieuwe adoptiekanalen
Nieuwe kanalen exploreren in een groter aantal landen, zonder in te gaan tegen de geest van het Haags
Verdrag.
G. De VCA krachtiger positioneren



De VCA zal krachtiger en doordacht moeten communiceren over de beleidsstrategieën
Zal haar internationaal netwerk moeten uitbouwen
Zal voor vorming en ondersteuning van de sector moeten instaan
5.12 ECHTSCHEIDING EN BEMIDDELING
Het Belgische recht kent de echtscheiding door onderlinge toestemming & de echtscheiding door
onherstelbare ontwrichting.
5.12.1 DE ECHTSCHEIDING DOOR ONDERLINGE TOESTEMMING

In een EOT:
o Eerst alle familiezaken regelen
o Dan pas kan men de uitspraak van de echtscheiding vragen (maar rechter beslist niets)

Geen scheidingsprofessional noodzakelijk, maar toch is vaak informatie van een specialist
(bemiddelaar, notaris, advocaat) nodig om goed geïnformeerde beslissingen te kunnen nemen
Goederenovereenkomst
de regeling over voorwerpen en geld, schulden, belastingen en verzekeringen,...
Huisovereenkomst
notarisakte nodig met regeling over onroerend goed als men samen huis bezit
Ouderschapsovereenkomst
afspraken over gezag, verblijf en kosten

EOT-procedure = heel eenvoudig.
50
o
Men maakt een verzoekschrift (een brief) waarin men de echtscheiding vraagt, met de
overeenkomst (en) over de familiezaken als bijdrage en overhandigt dit aan de griffier van een
rechtbank van eerste aanleg.
o
o
o
Duurt maximum 6 à 7 maand
1 keer verschijnen voor rechter  dan vonnis
controleert wel of ouderschapsovereenokmst niet tegen belang van kind
ingaan
5.12.2 DE ECHTSCHEIDING DOOR ONHERSTELBARE ONTWRICHTING (EOO)

Een EOO start met de aanvraag van de echtscheiding. Dan pas komen de
regelingen:
o Het is mogelijk dat een rechter de echtscheiding uitspreekt zonder dat de familiezaken
geregeld zijn
o Het regelen van de goederen, persoonlijk onderhoudsgeld en het ouderschap kan na de
uitspraak van de EOO nog lang aanslepen

Er zijn drie gronden voor EOO:
1. Een onherstelbare ontwrichting
2. Het verstrijken van een bepaalde termijn
3. De volgehouden vraag om te scheiden

Tijdens de duur van de echtscheiding moeten een aantal zaken tijdelijk geregeld worden

Als de partijen zelf beslissen over hun familiezaken dan kunnen ze zelf onderhandelen (evt. met de hulp
van een bemiddelaar, een notaris of advocaat)
o
o
o

Als ze akkoord vinden:
 Schriftelijke overeenkomst
 Is bindend tussen de partijen, maar zolang ze niet is bekrachtigd door een rechter of
notraris is ze niet afdwingbaar
Als ze geen akkoord vinden:
 Een partij kan een rechter laten beslissen
Kunnen ook na ontbinding van het huwelijk nog onderhandelen en overeenkomst opmaken
Akkoordvonnissen
o De jeugdrechter  overeenkomst over ouderschap (met of zonder regeling voor onderhoudsgeld
voor de kinderen bekrachtigen)
o
o
Vrederechter  overeenkomst over onderhoudsgeld
Bevoegde rechter bij rechtbank van eerste aanleg  goederenovereenkomst

Een vonnis over ouderschap is altijd ‘tijdelijk’

Persoonlijk onderhoudsgeld  de echtscheidingsrechter of vrederechter beslist volgens wettelijke
regels:
1.
2.
3.
4.
6.
De ontvanger van persoonlijk onderhoudsgeld is behoeftig
De rechter oordeelt dat de ontvanger zijn staat van behoefte niet vrijwillig zelf heeft veroorzaakt
De ontvanger is tijdens of na het samenwonen niet door de strafrechter veroordeeld voor partnergeweld
De rechter oordeelt dat de ontvanger geen ‘zware fout’ heeft gemaakt die het samenwonen heeft onmogelijk
gemaakt
Het bedrag van het persoonlijk onderhoudsgeld dekt ten minste ‘de stat van behoefte’ maar is evenwel beperkt
tot maximum 1/3de van de netto inkomsten van de betaler
Het bedrag wordt jaarlijks aangepast aan de index van de consumptieprijzen
7.
De rechter kan het bedrag laten afhangen van de organisatie van de zorg voor de kinderen
5.
51
8. De plicht tot betaling duurt maximum de duur van het huwelijk (waardoor de betaler zo snel mogelijk wil
gescheiden zijn en de ontvanger zo lang mogelijk wil gehuwd blijven
9. De plicht stomt automatisch en definitief als de ontvanger opnieuw huwt of wettelijk samenwoont
10. D
e
Hoe wil men scheiden? EOT of EOO? Zelf onderhandelen of de advocaten?
Stap 1
re
Hoe wil men onderhandelen? Met of zonder wapens/bemiddelaar?
c
Stap 2
h
Wat is de situatie? Welke inventaris en schatting aanvaard men beiden?
te Stap 3
Wat zijn bekommernissen? Wat vinden beiden belangrijk? Welke beslissingscriteria
r
Stap 4
aanvaarden beiden?
k
Welke regelingen passen bij deze bekommernissen? Welke zijn mogelijk? Welke
a
Stap 5
aanvaardenbeiden?
n
b
eslissen dat de plicht stopt als de ontvanger feitelijk samenwoont
5.12.3 BEMIDDELING IN FAMILIEZAKEN

Meeste ouders en hun kinderen vinden na een scheiding uiteindelijke stabiliteit, maar het scheiden op
zich (het proces) vaak gepaard met een verlies van levenskwaliteit voor alle betrokkenen.

Een bemiddelaar:
o komt tussen in menselijke verhoudingen op een moment van transitie
o Maar tussenkomen kan niet zomaar, een bemiddelaar moet recht doen aan de vier algemeen
aanvaarde ethische bemiddelingsprincipes:
 Autonomie
 Gelijkwaardigheid
 Informed consent
 Efficiëntie
o Drie rollen van de bemiddelaar:
o
Informatiebewaker
de bemiddelaar beheert informatie. Hij zorgt ervoor dat beiden de informatie goed
begrijpen zodat ze er zelf mee aan de slag kunnen. Is niet vrijblijvend!
Evenwichtsbewaker
Hij trekt geen partij. Beiden moeten evenveel invloed hebben op het verloop en op
de uitkomsten van de onderhandelingen.
Beheerder van
andermans
onderhandelingen
Helpt doelmatig te onderhandelen, maar onderhandelt niet zelf. Hij structureert de
inhoudt van de onderhandelingen. Hij zorgt ervoor dat men niet ontspoort.
Een bemiddeling is een circulair proces waarin alle partijen elkaar beïnvloeden. Toch kunnen in
dat proces vijf fasen onderscheiden worden
52
o
De bemiddelaar creëert dus een context waarin ouders zakelijk kunnen onderhandelen
volgens een bepaalde procedure en methode  daardoor komt er rust en vermindert de kans
dat kinderen klem raken
5.12.4 SCHEIDINGSONDERZOEK

Verleden:
o Onderzoekers maken zich al lang zorgen over het toenemend aantal echtscheidingen en wat
dat doet met kinderen  kinderen uit gescheiden gezinnen vergelijken met kinderen in
kerngezinnen
o Nadelen:
 Niet duidelijk wie er met wie vergelijken in onderzoek
 De stem van de betrokkenen zelf en hun eigen betekenisverlening kwam vaak niet aan
bod

De laatste jaren:
o Het onderzoek naar echtscheiding verloopt minder moraliserend en meer genuanceerd
o Meer oog voor de manier waarop het scheidingsproces verloopt (IPOS-onderzoek)
o
We weten nu dat de levenskwaliteit van gescheiden personen tijdens en vlak na het
scheidingsproces inderdaad lager ligt, maar ook dat dit niet perse blijft duren (afspraken maken
verhoogt die kwaliteit)
o
o
o
Wat de kinderen betreft, leert lopend onderzoek dat verblijfsco-ouderschap een goede zaak
is voor die ouders die het willen en kunnen.
Goeie zaak dat wetgever EOT gemakkelijker heeft gemaakt want minder negatieve gevolgen
voor kinderen als proces vlot verloopt
Het onderzoek bevestigt dat bemiddeling ook een goede zaak is. Twee zaken zijn verder voor
alle kinderen van belang:
 Een verhaal: kinderen willen kunnen begrijpen waarom de dingen gebeuren.
 Meetellen: kinderen, hoe jong ook, willen dat er met hen rekening gehouden wordt
53
6. DISCUSSIETHEMA’S
6.1 GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID
6.2 OPVOEDINGSONDERSTEUNING ALS PREVENTIE
6.3 DE BEHOEFTE AAN OPVOEDINGSONDERSTEUNING

Legitimering voorzieningen OO =
o een ‘gemeten’ of vermeende behoefte van ouders aan steun,
o Behoeften van kinderen
BEHOEFTE

Woodhead (1997): “behoefte” = een sluier om onzekerheid en meningsverschillen te verbergen over
wat nu in het belang van kind of ouders best is
o Parallel = spreken over ‘de behoeften van ouders aan opvoedingsondersteuning’ geeft een
aureool van zekerheid dat de legitimering voor acties inzake OO buiten de ethische, morele en
sociale overtuigingen van de actoren legt
 Behoefteconcept is zo een concept dat de persoonlijke opvattingen van zowel ouders
als deskundigen uitsluit van dialoog over OO
 Opvoedingstaak  gereduceerd tot empirische taak van detecteren van die behoeften

Er is iets vreemd aan de hand met onderzoek naar behoeften of de beleving van ouders
1. De wensen, voorkeuren en behoeften van ouders lijken in grote mate bepaald te zijn
door de bekendheid met een bepaald aanbod.
Vb. als er veel meer opvanggezinnen zijn dan kinderdagverblijven  blijkt dat mensen toevallig toch liever
opvanggezinnen hebben
2. De behoeften van ouders kunnen gemodelleerd zijn door experts:

Vb. onderzoek effecten MOCEF-project: geen effecten op de vaardigheden gevonden
 Grote tevredenheid van de moeders kunnen we lezen als de bevestiging dat
het project aan een behoefte voldoet & empowerend werkt, wat de
bedoeling was
 Maar we kunnen ze ook lezen als een vb. van proto-professionalisering
o De Swaan: term voor het fenomeen waarbij leken (ouders) het
discours van experts overnemen in hun dagelijks leven
o Proto-professionalisering heeft alles te maken met subtiele en
wederzijdse machtsrelaties tussen ouders en deskundigen

Besluit:
o
o
Is behoefte aan opvoedingsondersteuning meetbaar & wat wordt dan precies gemeten?
Gesprek kan veel rijker zijn dan tevredenheidsonderzoek als kwaliteit gecontextualiseerd
wordt en geen abstract begrip (met normen die voor iedereen gelden) is
6.4 DIALOOG

Elke opvoedingsondersteuning bevindt zich op meerdere spanningsvelden
o
o
o
o

Empowerment <-> adviesverlening
Vertrouwen <-> wantrouwen
Ondersteuning <-> controle
Bevrijding <-> bevoogding
Standpunt van ons beleid: resoluut empowerend,
ondersteunend en bevrijdend
Maskeert machtsrelaties & beëindigt het debat
Nuttiger om er van uit te gaan dat OO steeds beide is: steun & controle, empowerend &
bevoogdend,… = benadering die uitgaat van dialoog
54

Super en Harkness hebben een handig schema ontworpen dat toe laat om:
o Ouderlijke opvattingen (parental ethnotheories) in hun context te plaatsen en ouders als een
systeem te zien
o Het pedagogisch handelen is hier in een
dynamisch evenwicht mee
 Verandert de context  ontstaat er
spanning tussen waarden, gedrag en
context  zal men zoeken naar een
nieuw evenwicht, door zowel waarden
en normen en gedrag aan te passen.
 Gedrag dus steeds begrijpen in relatie
tot de overtuigingen en de context

In de praktijk blijkt dat waarden en normen bespreekbaar zijn, maar niet onderhandelbaar  daarom
best beperken tot onderhandelen van de opvoedingspraktijk
Margalit Cohen- Emerique: gespecialiseerd in het
trainenen van sociaal werkers en hulpverleners om met
dergelijke choc-culturel- situaties om te gaan
1.
2.
3.
De eerste vereiste = dat de hulpverlener of dienstverlener tracht te begrijpen waarom het
gedrag van de ouder hem of haar schokt
Vervolgens tracht men te achterhalen wat de betekenis van dit gedrag voor deze ouder kan
zijn. Men houdt daarbij in het achterhoofd dat op deze vraag meerdere antwoorden mogelijk
zijn en dat dialoog nodig is om dit te kunnen begrijpen.
Pas dan kan een onderhandeling aangevat worden, maar die onderhandeling zal niet over de
waarden en normen gaan, maar wel pragmatisch over het gedrag.
6.5 NOGMAALS: GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID

OO kent in Vlaanderen & omliggende landen een toegenomen aandacht van het beleid

Cunningham (1995) wijst er ons op dat de focus op de kindertijd als beleidsdomein steeds samenging
met een groeiend wantrouwen tegenover ouders (bv. de campagnes voor de opvoedingsbelofte)

Project Opvoeden in Brussel
o
o
o
kritische beshouwingen over toegenomen aandacht OO
maar ook de reële opvoedingsomdstandigheden van ouders in stedelijke context
en ook alternatieve pistes om OO uit te werken
6.5.1 RISICOBEHEERSING IN DE ACTIEVE WELVAARTSTAAT

De relatie tussen ouders & de overheid is aan het eind van de twintigste eeuw sterk beïnvloed door
veranderende concepties van de welvaartsstaat
o Naar sociale investeringsstaten: welvaartsstaten die niet zozeer compenseren voor risico’s die
verbonden zijn aan die marktafhankelijkheid, maar investeren in toekomstig succes
o Rosanvallon (1995): analyse drievoudige crisis:
Hij pleitte met die analyse voor de transitite van een
 Financiële crisis

Bureaucratische crisis
-
passieve welvaartstaat naar een actieve, gebasseerd op een
verrijking &hercontextualisering van sociale rechten die de
traditionele tegenstelling tussen het individu &
gemeenschap zou overstijgen
55
Ook pleidooi voor meer individuele aandacht vanwege de
staat, met nadruk op sociale inclusie

Filosofische crisis
Zitten we nu met een terugslag in de geschiedenis? Terug naar model van Etat Gendarme waarbij
vooral aandacht voor arbeidsmarkt & sociale orde is?
-

Bradt & De Bie: Penalisering heeft binnen welzijn plaatsgevonden en hoe dit mogelijk werd
doordat opvoeders zijch buiten het debat hebben gehouden over wat als ‘jeugddelinquentie’
benoemd wordt.
Er zijn heel wat voorbeelden van nieuwe regelgevingen die het gezin als doelwit hebben in de sociale
investeringsmaatschappij (Frankrijk: beleidsaanbevelingen, ouderstages in Belgische wet, ASBO in Engeland,…)
We zien hier lokale verschillen, maar ook enkele rode draden die terugkeren:
1. Er is de steeds terugkerende nadruk op de ouderlijke verantwoordelijkheid,
die Popkewitz de ‘pedagogisering van ouders’ noemt.
2. Er zijn ook subtiele maar ingrijpende veranderingen in het definiëren en
beheren van illegaliteit of wat Foucault ‘illegalismen’ noemt
3. Een derde rode draad is de opvatting over opvoedingsondersteuning als
risicomanagement, om latere kosten te vermijden in de sociale
investeringsmaatschappij  preventie.

In Vlaanderen  grote bezorgdheid ontstaan over de opvoedingskloof vanuit PISA-onderzoek, waaruit
blijkt dat allochtone en kansarme jongeren het veel slechter doen op school dan hun leeftijdsgenoten
6.5.2 PREVENTIE EN EFFECTEN: METEN IS WETEN?

Preventie = in se positief!
o Preventieprogramma’s doorgaans gebaseerd op grondig statistische prevalentie-onderzoek dat
risicofactoren bepaalt
o Steeds meer aandacht voor de effecten

MAAR de werkelijkheid blijkt steeds complexer te zijn dan dat:
o Het Triple P-programma is bv. een programma dat uitgebreid gepubliceerd heeft over de effecten:

Grondige meta-analyse: het programma werkt! (auteurs stellen geen vragen over interpretatie
of betekenisverlening van ouders, geven enkel de resultaten weer)



Andere interpretatie: de ouders tonen vooral loyauteit tegenover het programma, uit
dankbaarheid omdat er iemand naar hen luistert
Besluit: Dat betekent niet dat de gerapporteerde meerwaarde in vraag moet gesteld
worden, maar wel dat er interessante en verduidelijkende vragen over kunnen gesteld
worden
Prevalentie-onderzoek
o = onderzoek dat nagaat welke deelpopulaties vooral met een bepaald probleem geconfronteerd
wordt, wat risicofactoren zijn en op wie de preventie zich moet richten
o Heeft enkele risio’s:
1. Algemeen risico = de doelstellingen van de preventie & de risicofactoren worden voorgesteld
als onwrikbare waarheden
2. Een methodologisch probleem = de ecologische denkfout: samenvattende statistieken die
geïnterpreteerd worden alsof elk lid van die groep zou vertonen
3. Bestaande stereotypen of clichés bevestigen: Preventieprogramma’s grijpen in voordat een
probleem zich voordoet, op basis van ‘wetenschappelijk bepaalde’ risicofactoren
56
4.
5.
Uitsluiting van de ouders in debat: de ‘wetenschappelijke waarheid’ sluit ouders uit in het
debat over wat het probleem is
Versterkt de individualisering: van sociale problemen door de ‘rechten van het kind’ te zien als
een hefboom voor de ‘plichten van de ouders’, die zich zo snel mogelijk moeten aanpassen
aan de normen en waarden van de middenklasse & van een samenleving die gericht is op
individuele autonomie, arbeidsparticipatie en rendement.
6.5.3 OPVOEDEN IN BRUSSEL

Het actie-onderzoek “Opvoeden in Brussel” bestond uit drie acties:
A. Het opzetten van de werkgroep, een ‘communicatieve spaces’
B. Een klassiek surveyonderzoek over de opvoedingsomstandigheden bij Brusselse ouders
C. Een verkenning van nieuwe mogelijkheden voor initiatieven.
Aan de basis van die acties: gemeenschappelijk engagement inzake respect voor diversiteit & sociale
inclusie

Giesecke:
o Bekritiseert de opvatting dat opvoedien een intentioneel en lineair proces is
o Pleit voor dialogische en gecontextualiseerde aanpak

OO zien als een ingrijpen in een opvoedingsproces dat hoe dan ook toch gebeurt

In deze discussies willen we opvoedingsondersteuning niet zien als een ‘technologie’ voor ouderlijke
verantwoordelijkheid, maar wel als een gedeelde verantwoordelijkheid tussen het publieke & private
domein

Dialogische ruimte opzetten = essentieel onderdeel project

Onderzoek:
o Was gebaseerd op eerder Italiaans onderzoek met klassieke survey  ≠ variabelen uit
samengesteld
o Vervolgens definieerden ze opvoedingsonzekerheid als mate waarin ouders zeggen met
opvoedingsvragen te blijven zitten en opvoedingsspanning
6.5.4 ENKELE RESULTATEN

Zoals verwacht: gaat het goed met de meeste gezinnen

Opvoedingsonzekerheid <-> opvoedingsspanning
o Onzekerheid:
 De mate waarin ouders onzeker zijn heeft niets te maken met inkomen, autochtoon of
allochtoon zijn, met opleidingsniveau of gezinssamenstelling
 Ouders zien de onzekerheid niet als een probleem
 Ze zeggen expliciet dat ze hiermee liever aankloppen bij andere ouders dan bij experts
 Dit is in tegenstelling tot visie van de wetgeving
 Diezelfde ouders zeggen ook dat ze tevreden zijn van de diensten door de
experts  cultuur van het zwijgen? Geïnernaliseerde onderdrukking?
o Opvoedingsspanning:
 13% zegt veel spanning te kennen
 Eerder om ouders met een lage SES, allochtonen en werklozen
 De resultaten bevestigen dat mensen met een groter netwerk of meer ouderlijke
contacten ook minder opvoedingsspanning kennen en meer tevreden zijn over de tijd
die ze met hun kind doorbrengen
57
Dit toont ook dat een beleid zich niet kan beperken tot programma’s die volledig gebaseerd zijn op
individueel advies (zoals Triple P)

De resultaten tonen dat:
o Wat ouders vragen, ook van een heel andere orde kan zijn: mogelijkheden voor informele
ontmoetingen & sociale steun die gedeelde verantwoordleijkheid inhouden (ipv individuele
programma’s)
o
o
Sociaal kapitaal sterk verbonden is met materiaal en cultureel kapitaal: armere ouders hebben
doorgaans ook kleinere netwerken
De socialisering van ouders & van kinderen nauw verbonden zijn met elkaar
6.5.5 EEN PEDAGOGIEK VAN HET ONTMOETEN (EN HET ONT – MOETEN)

Er zijn meerdere kritieken uit te oefenen op deze studie:
o Kwantitatieve survey zonder inkijk in de biografie & betekenisverlening van ouders
o Geen stem van de vaders

Definiëringen OO verschillen: gaat om ≠ concepten die andere rol van de expert inhouden, waarbij
we voor ogen moeten houden dat de info door experts nuttig kan zijn, maar ook contraproductieve
effecten kan hebben (zoals de individualisering van ouderlijke verantwoordelijkheid)

We kunnen de resultaten ook interpreteren als een warm pleidooi voor ontmoetingsplaatsen voor
kinderen en ouders

Concept relationeel burgerschap biedt mogelijkheden want we gaan er immers van uit dat het
concept van de autonome burger heel wat gevaren inhoudt:
 Geen eigenschap van individuen, maar een manier om naar relaties te kijken
 Respect voor diversiteit opvatten als leren begrijpen van ‘afwijkend’ gedrag, maar tegelijk ook
als het leren omgaan met gedrag dat we niet begrijpen.
 Niet op zoek gaan naar nieuwe programma’s die de autonomie van ouders versterken of
empoweren, maar eerder naar wat de mogelijkheden zijn om interdependentie vorm te geven.
(cfr. Levinas)

In toekomst zal de dialoog tussen praktijk, beleid en onderzoek verder gaan, onder meer in het kader
van het op te richten Lokaal Overleg Opvoedingsondersteuning, conform het nieuwe decreet
o

2 nieuwe ontmoetingsplaatsen in Brussel. Afvragen werkt het? Voor wie werkt het? En wie heeft hier baat bij?
Natuurlijk is dit een nogal utopisch streven en zijn er vele valkuilen tussen droom en daad
o Eén van de valkuilen is dat de ontmoetingsplaats niet meer is dan een nieuw panopticum dat
een bevoogdend toezicht houdt op moeders, zoals Blackford (2004) schijnt te denken.
o Uthopie in de betekenis van Rothiaans conservatisme? (Benno Barnard)
58