Obesitas en overgewicht bij kinderen: zorgwekkende evolutie

Obesitas en overgewicht bij
kinderen: zorgwekkende evolutie
Zo’n dertig jaar geleden startte UZ Leuven met een con-
nog altijd volop onderzoek naar gedaan. Stapje voor stapje komen
sultatie specifiek gericht op overgewicht en obesitas bij
we dichter bij het ontcijferen van welke genen mee verantwoordelijk
kinderen. In die tijd zag dr. Joseph Vinckx van kinderge-
zijn voor overgewicht.”
neeskunde heel wat veranderen.
“Daarnaast is er ook het totaalpakket aan omgevingsfactoren. Eén
Overgewicht vormt in onze moderne samenleving een alsmaar groter
daarvan is beweging. Zwaarlijvige kinderen zijn zelden heel actief,
probleem. Uit het rapport van de Belgische Gezondheidsenquête van
meer en meer kinderen spenderen ook het overgrote deel van
2008 blijkt dat bijna de helft van de Belgische bevolking aan overge-
hun tijd aan de computer of voor de televisie. Verder speelt uiter-
wicht lijdt. Nog verontrustender is dat al 18 procent van de jongeren
aard voeding een heel grote
van 2 tot en met 17 jaar overgewicht heeft. In de leeftijdsgroep van 5
rol. Daarbij maak ik graag het
tot 9 jaar is dat zelfs 22 procent.
onderscheid tussen kwaliteit,
kwantiteit, tijd en plaats. Kwaliteit
[ Bij een heel kleine
minderheid wordt
de zwaarlijvigheid
veroorzaakt door
een medisch
probleem ]
Dr. Joseph Vinckx: “We zien inderdaad heel wat kinderen met overge-
en kwantiteit spreken voor zich:
wicht op de consultatie. En zeker niet alleen uit lagere sociale klassen.
wat je eet en hoeveel je eet
Gelukkig worden er door de overheid en de scholen nu ook maat-
heeft zeker een invloed op je
regelen genomen, zoals het weren van frisdranken op school. Harde
gewicht. Met tijd bedoel ik dat
cijfers zijn nog niet voorhanden, maar mijn aanvoelen is wel dat er een
het belangrijk is te weten of een
stabilisatie is van het aantal kinderen met overgewicht. Daar staat wel
kind een degelijk ontbijt neemt
tegenover dat het aantal kinderen met obesitas, de extreme gevallen
of dat het ’s avonds laat een zware maaltijd gebruikt. Bij plaats denk
dus, jammer genoeg toeneemt. Die kinderen zitten meestal vast in een
ik bijvoorbeeld aan de slechte gewoonte om voor de tv te eten. Ook
vicieuze cirkel die heel moeilijk te doorbreken is. Kinderen met obe-
slaaptekort kan een invloed hebben op het gewicht van een kind –
sitas komen doorgaans ook uit gezinnen waarin een ouder of beide
dat wordt al eens vergeten.”
ouders kampen met overgewicht.”
“Bij een heel kleine minderheid wordt de zwaarlijvigheid veroorzaakt door een medisch probleem. Klieraandoeningen,
I I De oorzaken
chromosomale en monogenetische aandoeningen kunnen zwaarlijvigheid in de hand werken. Maar dat is dus zeldzaam, al zouden
Wat zijn de redenen waarom kinderen te zwaar worden? “Eerst en
sommige ouders liever hebben dat dit de oorzaak van het pro-
vooral is er de genetische aanleg”, zegt dokter Vinckx. “Daar wordt
bleem was.”
4
Wanneer overgewicht en obesitas?
Een kind heeft overgewicht wanneer er te veel lichaamsvet aanwezig is. Net als bij volwassenen kan men overgewicht bepalen
door de body mass index (BMI) te berekenen. Hiervoor deel
je het gewicht van het kind door de lengte (in meter) in het
kwadraat. Voor volwassenen duidt een BMI-waarde hoger
dan 25 op overgewicht, een cijfer hoger dan 30 op obesitas.
Omdat kinderen nog volop aan het groeien zijn, kun je de BMItabel voor volwassenen niet zomaar op hen toepassen. Voor
kinderen zijn er specifieke curven (zie http://www.vub.ac.be/
groeicurven/groeicurven.html), waarbij ook rekening wordt
gehouden met het geslacht en de leeftijd.
Dr. Joseph Vinckx, kindergeneeskunde: “De laatste tien jaar zien we helaas
alsmaar meer kinderen bij wie zich al volop verwikkelingen manifesteren.”
I I Evolutie op 30 jaar consultaties
En dan komt het moment dat ouders naar de consultatie stappen
omdat hun kind met overgewicht kampt. Dokter Vinckx: “Jammer
genoeg komen ouders dikwijls op consultatie uit esthetische overwegingen en niet zozeer uit bezorgdheid over de medische gevolgen.
Binnen de huidige maatschappij hebben veel mensen nu eenmaal
meer oog voor het uiterlijk.”
Frappant is ook de evolutie die zich heeft voorgedaan in de dertig
jaar dat UZ Leuven de consultatie aanbiedt: “In de eerste tien jaar
zagen we kinderen bij wie er nog geen verwikkelingen waren en bij
wie we konden voorkomen dat ze op latere leeftijd verwikkelingen
zouden krijgen. In de volgende tien jaar zagen we ook nog kinderen
Tips om overgewicht te voorkomen
zonder verdere verwikkelingen, maar moesten we er wel voor
zorgen dat zij geen verwikkelingen op jonge leeftijd zouden krijgen.
Dr. Joseph Vinckx: “Om overgewicht te voorkomen hoeven
En nu, de laatste tien jaar, zien we helaas alsmaar meer kinderen
we het niet zo ver te zoeken. Meer bewegen is belangrijk,
bij wie de verwikkelingen zich al volop manifesteren. Jonge obese
maar dat wil niet noodzakelijk zeggen dat je je kind naar een
kinderen met een te hoge bloeddruk, met insulineresistentie, met
sportclub moet sturen. Met twee werkende ouders is dat
leversteatose of leververvetting … Dat is eigenlijk een dramatische
niet altijd zo evident. Meer bewegen kun je ook op simpele
evolutie.”
manieren: laat je kind wat meehelpen in de tuin, laat het zelf
opstaan om iets te gaan halen …”
I I Behandelen
“Op het vlak van gezonde voeding laten we ons dikwijls
misleiden door de reclame. Ik denk bijvoorbeeld aan ont-
De tijd dat kinderen op een streng, structureel dieet gezet werden, is
bijtgranen en fruitsappen die laten uitschijnen dat het om
voorbij. Dat is voor kinderen gewoon niet vol te houden. Nu wordt
gezonde producten gaat. Eigenlijk is dat niet zo. Ouders
de nadruk gelegd op gezonde voeding en het opbouwen van een
zijn al eens teleurgesteld als ik zeg dat hun kind fruitsap
regelmatig eetpatroon.
geven geen oplossing is. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe
belangrijk het is om water te drinken tussen de maaltijden.
“Om kinderen daarbij te helpen werken we nu met het ‘stippenboek’”,
Met dergelijke kleine aanpassingen kun je al veel problemen
vertelt dokter Vinckx. “Het stippenboek komt uit de behandeling van
voorkomen.”
kinderen met het syndroom van Prader-Willi, waarbij kinderen op een
visuele, kleurrijke en speelse manier een gezonde levensstijl wordt bijgebracht. Het mooie aan deze techniek is dat het kind zelf kan kiezen
wat het eet, niets wordt echt verboden. Per dag mag het kind een
maar bij kinderen ligt het toch wat anders. Zij groeien nog en hoeven
aantal calorieën opnemen, maar hoe het dat doet staat hem vrij. De
niet altijd af te vallen. Door de groei kan een gewichtsstabilisatie vol-
kleur van de stippen geeft aan wat gezond is: groen voor gezond en
doende zijn om het overgewicht te doen verdwijnen. Verder is ook
oranje voor niet gezond. Het kind zal gauw inzien dat het snel aan zijn
de buikomtrek een belangrijke parameter voor verwikkelingen die
toegelaten aantal calorieën komt als het kiest voor ongezonde snacks.
gepaard gaan met overgewicht.”
En verder zijn water drinken en bewegen ook cruciaal.”
UZ Leuven biedt ook opnames aan van vier weken om het kind te
“Ook van belang is dat de BMI als maatstaf wordt genomen en niet
observeren. Zeker voor kinderen met karakteriële problemen is dat
alleen het gewicht. Ouders zijn vaak teleurgesteld als hun kind niet
een goede start naar een gezondere levensstijl. Extreme gevallen
afvalt. Bij volwassenen is afvallen natuurlijk wel een goede indicatie,
worden doorverwezen naar het Zeepreventorium in De Haan. I
5