Hieronymus Cock – De renaissance in prent

Hieronymus Cock - De baas van Bruegel
(van 1552 tot 1563)
door Jan Van der Stock
Lezing naar aanleiding van de tentoonstelling
Hieronymus Cock – De renaissance in prent
M – Museum Leuven, 14 maart – 9 juni 2013
Het verhaal
In 1548 rollen in Antwerpen de eerste prenten van de persen van het uitgevershuis In de Vier
Winden. In de komende decennia zullen de bezielers van dit bedrijf, de Antwerpse schilder
Hieronymus Cock en zijn vrouw Volcxken Diericx, Europa overspoelen met indringende
gedrukte beelden van de hoogste artistieke kwaliteit. Cock engageert de beste graveurs om
belangrijke meesterwerken van grote Italiaanse meesters als Rafael, Andrea del Sarto of Giulio
Romano beschikbaar te maken in prent. Op die manier speelt hij een cruciale rol bij de doorbraak
van nieuwe artistieke ideeën op het gehele Europese continent. Onder impuls van Cock groeit
Antwerpen in de tweede helft van de 16de eeuw uit tot het meest vooraanstaande
(prent)uitgeverscentrum van Europa.
Hieronymus Cock verwerft grote roem door zijn langdurig artistiek en commercieel partnerschap
met Pieter Bruegel de Oude. In opdracht van de Antwerpse uitgever ontwerpt Bruegel tientallen
onvergetelijke prenten die zijn grote internationale reputatie voorgoed bepalen en die een
blijvende invloed uitoefenen op de Nederlandse en Europese kunstgeschiedenis. Naast Bruegel
leveren ook andere befaamde Nederlandse kunstenaars ontwerpen voor de uitgaven van In de
Vier Winden. Op die manier raakt hun naam en werk internationaal ruim verspreid en vindt het
overal navolging. Cock werkt in een uitermate boeiend tijdvak, waarin Antwerpen en de
Habsburgse Nederlanden de hoofdrol spelen op de internationale commerciële, artistieke en
intellectuele scène. Tot zijn kring van vrienden en zakenpartners behoren naast vele kunstenaars
ook figuren als de drukker-uitgever Christoffel Plantijn, de cartograaf Abraham Ortelius en de
humanist en dichter Dominicus Lampsonius. Wanneer Cock in 1570 overlijdt, zet zijn weduwe
de uitgeverij nog drie decennia voort, waarbij ze het hoofd moet bieden aan de toenemende
concurrentie en de dramatische politieke en economische wendingen van het laatste kwart van de
16de eeuw.
Deze tentoonstelling in M - Museum Leuven brengt voor het eerst in vijfentwintig jaar een breed
overzicht van de activiteiten van het uitgevershuis In de Vier Winden. Aan de hand van meer dan
tweehonderd zeldzame en kwetsbare werken op papier, worden de activiteiten van Cock en zijn
medewerkers aan het publiek voorgesteld. Het merendeel van de stukken is afkomstig uit de rijke
collectie prenten en tekeningen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Tientallen cruciale
bruiklenen uit belangrijke binnen- en buitenlandse collecties vervolledigen het overzicht.
Kernstukken van de tentoonstelling zijn Bruegels reeksen met de deugden en de hoofdzonden
die worden samengebracht met enkele van de originele voorbereidende tekeningen uit de
collectie van de Koninklijke Bibliotheek van België en de Fondation Custodia - Collection Frits
Lugt (Parijs). In het door godsdiensttwisten geteisterde Europa van de zestiende eeuw zijn geloof
en moraal centrale thema’s. Een groot gedeelte van het uitgeversfonds van In de Vier Winden
bestaat dan ook uit de meest uiteenlopende religieuze en moraliserende voorstellingen. Hoewel
1
het conflict tussen katholieken en gereformeerden in die tijd aan de orde van de dag is, nemen
uitgevers – en in het bijzonder Hieronymus Cock – vaak een voorzichtige of dubbelzinnige
houding aan bij het publiceren van voorstellingen die aanleiding kunnen geven tot verdenking
van heterodoxie. We laten duidelijk zien hoe In de Vier Winden vooral mikt op het hogere
marktsegment van zowel in artistiek als technisch opzicht hoogwaardige prenten. Een religieuspolitieke boodschap ligt duidelijk niet aan de oppervlakte. Vaak wordt het religieuze of
moraliserende tafereel overgoten met een duidelijk artistiek sausje. Op die manier wordt op een
zo verscheiden mogelijk doelpubliek gemikt.
Hieronymus Cock maakt vooral van Pieter Bruegel de Oude een echte sterartiest. In sommige
opzichten borduurt Bruegel verder op het op dat moment immens populaire werk van
Hieronymus Bosch. Cock en Bruegel pakken het zo handig aan dat Bruegel en Bosch bij een
groot publiek welhaast synoniem worden. Later overtreft Bruegel de Bossche meester veruit in
faam en wordt hij, bij een portret uitgegeven door Cock, ‘De tweede Hieronymus Bosch’
genoemd. Daarnaast wordt op de tentoonstelling en tijdens de lezing uitgebreid aandacht besteed
aan Bruegels magistrale reeks met de landschappen en de reeks met de schepen die door Cock
worden uitgegeven. Bruegels enige eigenhandig geëtste prent, het prachtige ‘Landschap met de
Hazenjacht’ sluit, in confrontatie met de voorbereidende tekening (Parijs, Fondation Custodia,
Collection Frits Lugt) het verhaal af.
Cock en Bruegel realiseerden in de tweede helft van de zestiende eeuw een van de meest
succesvolle samenwerkingsverbanden in de kunstgeschiedenis van de Nederlanden.
De organisatie
Deze tentoonstelling is een partnerschap tussen de Koninklijke Bibliotheek van België, M –
Museum Leuven, de Fondation Custodia – Collection Frits Lugt en Illuminare – Studiecentrum
voor Middeleeuwse Kunst (KU Leuven).
Joris Van Grieken, Ger Luijten en Jan Van der Stock zijn de curatoren van deze tentoonstelling.
Joris Van Grieken is als conservator verbonden aan het prentenkabinet van de Koninklijke
Bibliotheek van België in Brussel; Ger Luijten is directeur van de Fondation Custodia - Collection
Frits Lugt in Parijs en editor van The New Hollstein Series, het referentiewerk over Duitse en
Nederlandse prentkunst; Jan Van der Stock is gewoon hoogleraar kunstgeschiedenis aan de KU
Leuven en directeur van Illuminare – Studiecentrum voor Middeleeuwse kunst.
Van 18 september tot 15 december 2013 is deze tentoonstelling te gast in het Institut
Néerlandais te Parijs.
De publicatie
De tentoonstelling wordt begeleid door een rijk geïllustreerde wetenschappelijke catalogus die
beschikbaar is in drie talen: Joris Van Grieken, Ger Luijten en Jan Van der Stock, Hieronymus
Cock. De renaissance in prent, Mercatorfonds, Brussel, 2013
Nederlands en Frans (Mercatorfonds)
Engels (Yale University Press)
Hardcover 30,6 x 24,5 cm, 416 blz., 320 illustraties in kleur: € 59,95
2
De spreker
Jan Van der Stock is gewoon hoogleraar aan de KU Leuven. Hij doceert er Middeleeuwse kunst,
Grafische kunsten, Iconografie, Iconologie en Algemene inleiding tot de kunst. Hij is directeur
van Illuminare - Studiecentrum voor middeleeuwse kunst, titularis van de Van der Weyden Leerstoel - Paul &
Dora Janssen en titularis van de Veronique Vandekerchoveleerstoel van de stad Leuven (KU Leuven).
Jan Van der Stock organiseerde verscheidene internationale tentoonstellingen in Wenen (1991),
Brussel (1985 en 1991), Sint-Petersburg (1996), Firenze (1996), Antwerpen (1993, 1997 en 2013),
Leuven (2002, 2009, 2010 en 2013) en Parijs (2013). In 1993 was hij algemeen coördinator van de
historische tentoonstellingen van Antwerpen93-Culturele hoofdstad van Europa. In 2009 stond hij aan
het hoofd van het team dat de succesvolle tentoonstelling Rogier van der Weyden – De passie van de
meester organiseerde (Leuven). Hij publiceerde daarnaast verscheidene monografieën en bijdragen
over de geschiedenis van de grafische kunsten in de Zuidelijke Nederlanden (15de-16de eeuw).
ADRES:
[email protected]
Faculteit Letteren - KU Leuven
Kunstwetenschappen
Blijde Inkomststraat 21
B-3000 Leuven
België
3